Edukacja zdrowotna i promocja

zdrowia

Zachowania zdrowotne

związane z paleniem

tytoniu oraz

nadużywaniem alkoholu

Nikotynizm

Nikotynizm

jt. nałóg palenia tytoniu albo

zażywania tabaki

Z punktu widzenia medycyny

najbardziej niekorzystne są
składniki dymu tytoniowego,
takie jak: nikotyna, tlenek węgla,
substancje karcerogenne i
drażniące.

NIKOTYNA

NIKOTYNA

toksyczny alkaloid - powinowactwo do OUN:

 małe dawki – pobudzają komórki zwojów OUN i

ułatwiają przewodzenie impulsów,

 duże dawki – zablokowanie ww. mechanizmu,
 działanie nikotyny na OUN: zmniejszenie

zdenerwowania, zmniejszenie napięcia, poprawa

koncentracji, skrócenie czasu reakcji, polepszenie

pamięci świeżej, usunięcie uczucia zmęczenie,

senności, głodu,

 część nikotyny się rozkłada a ok. 30% wchłania;

zwiększone wchłanianie podczas pracy fizycznej, picia

dużej ilości płynów, zaciągania się dymem,

 po upływie dwóch godz. od wypalenia papierosa ok.

90% nikotyny rozkłada się lub wydala.

TLENEK WĘGLA:

TLENEK WĘGLA:

200x większe powinowactwo do

hemoglobiny, niż tlen
(karboksyhemoglobina),

karboksyhemoglobina – utrudnia transport

tlenu,

palacze mają od 4 – 6% więcej

karboksychemoglobiny (0,4 – 0,7 % norma),

tlenek węgla: wzrost agregacji krwinek,

uszkodzenie śródbłonka naczyń (chns).

SUBSTANCJE KANCEROGENNE:

SUBSTANCJE KANCEROGENNE:

Substancje zapoczątkowujące proces

Substancje zapoczątkowujące proces

nowotworowy

nowotworowy

(inicjatorzy)

(inicjatorzy) bądź potęgujące

proces nowotworowy

(promotorzy)

(promotorzy) - ok. 40

substancji.

 Inicjatorzy: węglowodory aromatyczne

(benzopiren),nitrozoaminy, niektóre metale

ciężkie (arsen, chrom), izotopy

promieniotwórcze polon, rad).

 Promotorzy: fenole, estry kwasów

tłuszczowych, wolne kwasy tłuszczowe.

Zawartość związków rakotwórczych zależy od:

gatunku tytoniu, rodzaju uprawy, procesu

produkcji, rodzaju bibułki tytoniowej ( krajowy

tytoń to tzw. czarna odmiana z większą zawartością

ciał smolistych).

SUBSTANCJE DRAŻNIĄCE:

SUBSTANCJE DRAŻNIĄCE:

Tlenki azotu, amoniak,

cjanowodór, aldehydy, fenole,
ketony, lotne kwasy. Drażnią one
błonę śluzową oskrzeli,
powodują kaszel, pobudzają
gruczoły oskrzelowe do produkcji
zwiększonej ilości śluzu.



Nikotynizm został uznany

Nikotynizm został uznany

przez WHO za uzależnienie

przez WHO za uzależnienie

chemiczne

chemiczne. U ok. 40%
palaczy występuje fizyczne
uzależnienie od nikotyny
tj. pojawia się zespół
abstynencji po
odstawieniu palenia
papierosów.

Test Fagestroma do określenia stopnia uzależnienia od

Test Fagestroma do określenia stopnia uzależnienia od

nikotyny

nikotyny

L

p

Pytania

Punkty

0

1

2

1.

W jakim czasie po przebudzeniu

zapalasz pierwszego

papierosa?

Po 30

minutac

h

W ciągu 30

minut

2.

Czy sprawia ci trudność

powstrzymywanie się od

palenia tytoniu w miejscach,

gdzie to jest zakazane (np.

biblioteka, kino, kościół)?

Nie

Tak

3.

Z którego papierosa byłoby Ci

najtrudniej zrezygnować?

Z każdego

oprócz

pierwszego

rano

Z pierwszego

rano

4.

Ile papierosów dziennie palisz?

Mniej niż 15

16-25

Ponad

25

5.

Czy wypalasz więcej papierosów

w godzinach porannych, niż w

pozostałej części dnia?

Nie

Tak

6.

Czy palisz podczas obłożnej

choroby, która zmusza cię do

pozostania w łóżku przez

większą cześć dnia?

Nie

Tak

7.

Jaka jest zawartość nikotyny w

papierosach, które zwykle

palisz?

0,9 mg lub

mniej

1 – 1,2 mg

1,3

mg

lub

więcej

8.

Czy zaciągasz się dymem

tytoniowym?

Nigdy

Czasami

Zawsz

e

0 – 6 pkt – słabe uzależnienie od nikotyny; 7 - 11pkt – silne uzależnienie od

nikotyny

Skutki zdrowotne nikotynizmu:

Skutki zdrowotne nikotynizmu:



nowotwory złośliwe płuc, przełyku, krtani, gardła,

jamy ustnej (bezpośredni kontakt z dymem

tytoniowym),



nowotwory w organach odległych

nowotwory w organach odległych – pęcherz

moczowy, nerki, trzustka kancerogeny rozpuszczalne

w płynach tkankowych),



stosunek nowotworów płuc do innych jak 3/1,



nowotwory płuc (drobnokomórkowe i

płaskokomórkowe) w 90% spowodowane paleniem

tytoniu; ryzyko większe im dłuższy czas palenia (np.

wypalenie jednej paczki dziennie przez 40 lat jest bardziej

niebezpieczne, niż dwóch paczek dziennie przez 20 lat),



po zaprzestaniu wieloletniego palenia zagrożenie

po zaprzestaniu wieloletniego palenia zagrożenie

zmniejsza się bardzo powoli

zmniejsza się bardzo powoli (po 15 latach od

zaprzestania palenia stopień zagrożenia nowotworowego

podobny, jak u osoby nigdy niepalącej).



Nienowotworowe choroby układu

Nienowotworowe choroby układu

oddechowego

oddechowego: przewlekły nieżyt
oskrzeli, roztrzenie oskrzeli,
rozedma płuc, astma oskrzelowa.



Nasilenie procesu

Nasilenie procesu

miażdżycowego

miażdżycowego, większa
zapadalność na chns (zawał serca),
udar mózgu, nadciśnienie
tętnicze, choroba Bürgera.



Częściej nieżyty przewodu

Częściej nieżyty przewodu

pokarmowego

pokarmowego, choroba wrzodowa
żołądka i dwunastnicy,
osteoporoza, starzenie się skóry.



Palenie a ciąża

Palenie a ciąża (ryzyko zgonu
noworodka o 40%



w trakcie porodu i

0 20%



w okresie okołoporodowym;

mniejsza masa ciała noworodków,
wolniejszy rozwój fizyczny i
intelektualny).

Epidemiologia palenia

Epidemiologia palenia

tytoniu:

tytoniu:



Polska

Polska –

39% mężczyzn

39% mężczyzn i

19% kobiet

19% kobiet pali

regularnie,

najczęściej palą osoby w wieku 29-49 lat,

z dużych miast, robotnicy
niewykwalifikowani,

ok. 30% kobiet ciężarnych pali papierosy,

niekorzystny wzorzec palenia tytoniu –

gorszy tytoń, czas aktywnego palenia –
14 lat kobiety, 18 lat mężczyźni.

Ustawa antynikotynowa

Ustawa antynikotynowa

Od 1 maja 1996 roku „Ustawa o ochronie zdrowia

przed następstwami używania tytoniu i wyrobów

tytoniowych” (Dz. U. Nr 10, 1996, poz. 55):

 palenie tytoniu w wyznaczonych miejscach,
 zakaz sprzedaży wyrobów tytoniowych dzieciom

i młodzieży do lat 18,

 zakaz sprzedaży z automatów,
 zakaz reklamy w radiu telewizji, kinach, prasie

dziecięcej i młodzieżowej, zoz, szkołach,

instytucjach kulturalno-oświatowych, sportowo-

rekreacyjnych,

 na paczce musi być informacja o skutkach

palenia oraz o zawartości ciał smolistych i

nikotyny.

Przyczyny i fazy choroby

Przyczyny i fazy choroby

alkoholowej

alkoholowej

 Częste picie napojów alkoholowych,

niekoniecznie wysokoprocentowych, obciążające
organizm toksyczną dawką etanolu prowadzi w
długim okresie czasu u około 20% osób do
rozwoju choroby alkoholowej. W 1992 roku
średnie spożycie 100% alkoholu na jednego
mieszkańca Polski wynosiło 11 litrów. Obecnie
zmienia się model picia alkoholu – spada spożycie
wysokoprocentowego alkoholu jednorazowo w
dużych dawkach na korzyść niskoprocentowego,
głównie piwa.

Wg kryteriów WHO

Wg kryteriów WHO

rozpoznanie

rozpoznanie

uzależnienia

uzależnienia

od alkoholu

od alkoholu

wymaga

wymaga

stwierdzenia co najmniej 3

stwierdzenia co najmniej 3

z niżej wyszczególnionych 7

z niżej wyszczególnionych 7

objawów w okresie

objawów w okresie

ostatnich 12 miesięcy:

ostatnich 12 miesięcy:

 „głód alkoholowy”,
 utrata kontroli nad piciem,
 wystąpienie zespołu abstynenckiego (tachykardia,

wysokie ciśnienie tętnicze, niepokój i drażliwość, drżenie
kończyn, skurcze mięśni, halucynacje wzrokowe i dotykowe),

 wzrost tolerancji na alkohol,
 zaniedbanie czynności dnia codziennego, rodziny,

pracy,

 kontynuowanie picia, mimo degradacji osobistej,

społecznej, ekonomicznej,

 zaburzenia pamięci i świadomości.

Istotą uzależnienia od alkoholu

jest utrata kontroli nad ilością
wypijanego alkoholu, a nie jego
obiektywna ilość. Utrata jest
nieodwracalna i nie można jej
przywrócić nawet w wyniki
terapii. Stąd alkoholizm jest
chorobą chroniczną , z której nie
można się wyleczyć, lecz z którą
należy się nauczyć żyć.

Fazy choroby alkoholowej

Fazy choroby alkoholowej

(wg Jelinka):

(wg Jelinka):



faza wstępna

faza wstępna – picie alkoholu jest

motywowane przyczyną zewnętrzną,

osoba szuka okazji do wypicia, występuje

podwyższona tolerancja na alkohol,



faza zwiastunów

faza zwiastunów (ostrzegawcza) –

występują pierwsze objawy niepamięci

okresu upicia nie zaburzające

zachowania, pojawia się natrętna myśl o

alkoholu, picie jest potrzebą a nie

przyjemnością, pije się w tajemnicy

przed otoczeniem.



Faza krytyczna

Faza krytyczna (ostra) – początek uzależnienia
–

utrata kontroli nad ilością wypijanego

utrata kontroli nad ilością wypijanego

alkoholu

alkoholu, pierwsze dawki powodują
niepohamowaną potrzebę dalszego picia,
występuje stan głębokiego upojenia,

próby

próby

ukrycia alkoholizmu kończą się

ukrycia alkoholizmu kończą się

niepowodzeniem

niepowodzeniem, w każdej fazie krytycznej
pojawia się

picie poranne

picie poranne (wypijanie na czczo

niewielkiej ilości alkoholu, aby być zdolnym do
podjęcia jakichkolwiek czynności),



Faza chroniczna

Faza chroniczna (zejściowa) – picie
poranne,

ciągi pijacze

ciągi pijacze, obniżona

tolerancja na alkohol,

picie

picie

wszystkich produktów zawierających

wszystkich produktów zawierających

alkohol

alkohol (denaturat, spirytus salicylowy),
degradacja psychiczna , społeczna.

Wpływ alkoholu na

Wpływ alkoholu na

organizm człowieka

organizm człowieka



Układ krążenia:

Układ krążenia:

 nadciśnienie tętnicze, zaburzenia

rytmu serca,

 kardiomiopatia alkoholowa,
 udary krwiotoczne mózgu,

krwawienia śródczaszkowe.



Układ pokarmowy:

Układ pokarmowy:

 bóle brzucha, biegunki, krwawienia,
 refluks żołądkowo-przełykowy,
 zapalenie przełyku Barreta (nabłonek przełyku

zamienia się w nabłonek typu żołądkowego,

wskutek drażnienia przez soki żołądkowe),

 zespół Mallory’ego-Weissa (podłużne pęknięcie

błony śluzowej przełyku na wysokości wpustu,

pojawiające się wskutek gwałtownych wymiotów),

 żylaki przełyku,
 niedobory wit. B1, E,
 ostre i przewlekłe zapalenie trzustki,
 stłuszczenie wątroby (często bezobjawowe),

zapalenie wątroby, marskość wątroby

(występuje u 8-10% uzależnionych).



Układ nerwowy:

Układ nerwowy:

 obwodowy – polineuropatia

alkoholowa,

 CUN – zespoły psychoz

alkoholowych (u około 10%
uzależnionych): majaczenie
alkoholowe (delirium tremens),
halucynoza alkoholowa, paranoja
alkoholowa (zespół Otella), psychoza
Korsakowa, otępienie alkoholowe.



Nowotwory:

Nowotwory:

 jamy ustnej, przełyku, krtani,

wątroby, rak odbytnicy.



Zaburzenia hematologiczne:

Zaburzenia hematologiczne:

 upośledzenie krzepnięcia krwi,

niedokrwistość.



Alkoholowy zespół płodowy

Alkoholowy zespół płodowy (występuje u ok.

30-40% ciężarnych):

 czynnik teratogenny zaburza funkcję CUN (IQ

około 63),

 zaburzenia neurologiczne, zachwianie

emocjonalne,

 niedobór masy ciała,
 mikrocefalia (małe rozmiary mózgoczaszki),
 cechy dysmorficzne twarzy (słabo wykształcona

górna warga, zwężenie szpar powiekowych)

 inne nieprawidłowości budowy anatomicznej

(zmniejszona ruchomość stawów, anomalie budowy

żeber, zrost piątych palców u rąk).

Psychospołeczne następstwa

Psychospołeczne następstwa

nadużywania alkoholu

nadużywania alkoholu

 rozbicie struktury rodziny,
 przestępstwa przeciw rodzinie,
 absencja w pracy,
 obniżenie statusu społecznego i ekonomicznego,
 kolizje z prawem (często zabójstwa w fazie krytycznej lub

chronicznej choroby alkoholowej),

 zanik zainteresowań, wartości wyższych,

wulgaryzacja języka,

 załamanie się procesów socjalizacyjnych u dzieci i

młodzieży z rodzin nadużywających alkoholu,

 samobójstwa,
 śmierć z powodu alkoholizmu (zamarznięcia, pożary).