plik

SPIS TREŚCI

PODSTAWOWE INFORMACJE

- Czym są uzależnienia behawioralne?

- Uzależnienie od substancji psychoaktywnych, a uzależnienie od czynności

- Kryteria diagnostyczne uzależnienia (od substancji lub czynności)

- Jak odróżnić przyjemność od zagrożenia?

- Skutki uzależnień behawioralnych

- Przykłady uzależnień behawioralnych

- Internet

- Gry komputerowe i online

- Hazard

- Zakupy

- Bibliografia

MATERIAŁY DODATKOWE - ARTYKUŁY I BADANIA

KOMPUTER I INTERNET

- OPIS PROBLEMU

> Uzależnienie od internetu

- BADANIA I STATYSTYKI

> Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2013

> Polskie dzieci w Internecie. Zagrożenia i bezpieczeństwo na tle danych dla UE

> Nadmierne korzystanie z komputera i Internetu przez dzieci i młodzież

GRY KOMPUTEROWE I ONLINE

- OPIS PROBLEMU

> Gry online: korzyści i zagrożenia

> Dlaczego gry online uzależniają?

- BADANIA I STATYSTYKI

> Polscy internauci-gracze 2015 – raport z badania PBI

> Raport Gry Online

HAZARD

- OPIS PROBLEMU

> Hazard w otoczeniu dzieci

- BADANIA I STATYSTYKI

> Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2013

ZAKUPY

- OPIS PROBLEMU

> Gdy pochłania szaleństwo kupowania

> Czy dziecko może być uzależnione od zakupów?

> Co skłania nastolatki do wizyt w galeriach handlowych?

PODSTAWOWE INFORMACJE

Czym są uzależnienia behawioralne?

Uzależnienia  behawioralne  to  zaburzenia  (nałogi)  nie  związane  z przyjmowaniem
substancji  psychoaktywnych,  lecz z niekontrolowanym  wykonywaniem  pewnych
czynności  -  action  addiction,  behavioral  dependency.  Należą  do  nich  zachowania
lub  działania,  które  są  społecznie  akceptowane,  takie  jak  jedzenie,  granie  w  gry
hazardowe, robienie zakupów, korzystanie z Internetu, oglądanie telewizji, dbanie
o  swój  wygląd,  zaspokajanie  potrzeb  seksualnych,  używanie  komórki,  praca  itp.
Zachowania  te  stają  się  zagrażające  i  mogą  przejść  w  uzależnienia  wówczas,  gdy
tracimy  kontrolę  nad daną  czynnością.  Odczuwamy  wówczas  przymus  –  czyli  silne
pragnienie wykonywania danej czynności, mimo jej negatywnego wpływu na nasze
funkcjonowanie. Kiedy natomiast nie możemy jej wykonywać, doznajemy różnych
dolegliwości, np. rozdrażnienie, złość, niepokój.

Uzależnienie od substancji psychoaktywnych a uzależnienie od czynności

Właściwie  nie  ma  różnic  w  zasadniczych  cechach  zachowania  ludzi  uzależnionych
od substancji czy od czynności. Ci pierwsi poszukują kontaktu z substancją, drudzy
zaś możliwości zrealizowania zachowania. W jednym i drugim przypadku występuje
silne  pragnienie  wykonywania  danej  czynności,  następuje  utrata  kontroli,
pojawiają  się  objawy  zespołu  abstynencyjnego  w  postaci  różnych  dolegliwości
i niepokoju oraz kompulsywne (przymusowe) pragnienie kontynuowania aktywności
pomimo jej negatywnego wpływu na funkcjonowanie psychospołeczne jednostki.

Kryteria diagnostyczne uzależnienia (od substancji lub czynności)



silne pragnienie lub poczucie przymusu podejmowania określonych
zachowań,



trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z danym obszarem
działania,



fizjologiczne objawy odstawienia, występujące, gdy zachowanie zostało
przerwane lub ograniczone,



stwierdzenie tolerancji (potrzeba nasilania zachowań w celu uzyskania
efektów wcześniej uzyskiwanych przy mniejszym nasileniu),



narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności,



kontynuacja szkodliwych zachowań mimo wyraźnych szkód z nimi
związanych.

Jak odróżnić przyjemność od zagrożenia?

Oddanie  się  jakiejś  czynności  (np.  hobby),  sprawia  przyjemność,  powoduje,
że  zazwyczaj  odczuwamy  z  tego  powodu  naturalną  radość,  motywację
i  satysfakcję.  Wykonując  ją,  mamy  możliwość  sprawowania  nad  nią  kontroli,
podobnie  nad  swoimi  uczuciami  (czyli  można  w  każdym  momencie  przerwać
tę  czynność  lub  ją  zakończyć,  i  nie  będzie  to  miało  wpływu  ani  na  stan
emocjonalny, ani na inne sfery życia człowieka uprawiającego swoje hobby).

Kiedy  ta  sama  ulubiona  czynność  przeradza  się  w  uzależnienie,  wówczas
przeżywamy inne emocje. Czynność przestaje być sama w sobie źródłem naturalnej
radości,  ale  stanowi  formę  ucieczki  przed  negatywnymi  emocjami,  takimi  jak:
stres, lęk, niepokój, przygnębienie, poczucie pustki i beznadziejności. W przypadku
uzależnienia  od  czynności  nie  kierujemy  się  wewnętrzną  motywacją,  lecz
przymusem. Nie odczuwamy też satysfakcji, raczej szybko przemijającą euforię lub
zadowolenie. Ponieważ nie chcemy doświadczać przykrych stanów emocjonalnych,
ponownie sięgamy po tę samą czynność, która – jak zdążyliśmy się już przekonać –
poprawia nam zły nastrój. Jednak, aby osiągnąć pożądany efekt, nie wystarczy już
np. zagrać na automatach raz na trzy dni.

Wraz z upływem czasu trzeba zwiększać dawkę (tak jak w przypadku substancji
psychoaktywnych),

ponieważ

zwiększyła

się

tolerancja

organizmu

na  dotychczasowy  poziom  doświadczania  przez  nas  przyjemności.  Oznacza  to,
że jeśli chcemy osiągnąć dotychczasowy poziom pozytywnych emocji, musimy grać
coraz  częściej  i  dłużej,  kosztem  innych  ważnych  spraw  (np.  gramy  co  dwa  dni,
potem  codziennie,  stopniowo  zwiększając  ilość  godzin  przeznaczonych  na  grę).
Z  czasem  stajemy  się  ofiarą  własnego  zachowania,  które  zaczyna  nas  uzależniać.
Uzależniająca czynność stopniowo wypełnia nasz czas.

Skutki uzależnienień behawioralnych

Psychiczne - nadaktywność, problemy ze snem, nieumiejętność wypoczynku,
zmienne nastroje, uczucie irytacji, drażliwość, trudności w koncentracji uwagi,
zaniżona samoocena, niższa satysfakcja z życia.

Fizyczne -

bóle głowy, bóle w klatce piersiowej, problemy żołądkowe, tiki

nerwowe, zawroty głowy, zespół przewlekłego zmęczenia, nadwaga, wady
postawy.

Społeczne - zaniedbywanie innych aktywności, zawężenie (bądź brak)
zainteresowań, izolowanie się od innych ludzi, pogorszenie relacji rodzinnych.

Przykłady uzależnień behawioralnych



Internet (Siecioholizm)



Gry komputerowe i online



Hazard



Zakupy (Zakupoholizm)



Telefon (Fonoholizm)



Praca (Pracoholizm)



Ćwiczenia fizyczne (Bigoreksja)



Opalanie (Tanoreksja)

Obecnie  prawie  każdy  nastolatek  ma  dostęp  do  komputera  lub  smartfona,
a  za  ich  pośrednictwem  do  internetu.  Bogactwo  informacji,  dostęp  do  wszelkich
dóbr  kultury  masowej,  rozrywki,  możliwość  nawiązywania  kontaktów  za  pomocą
komunikatorów  i  portali  społecznościowych  sprawia,  iż  internet  może  stanowić
niewyczerpane  źródło  wiedzy,  jak  i  być  znakomitym  środkiem  na  stres  i  nudę.
Współczesna  szkoła  wykorzystuje  Internet  w  dydaktyce.  Młodzi  ludzie  szukają
w  nim  informacji  potrzebnych  do  prac  domowych,  uczą  się  obsługiwać  różnego
rodzaju programy, śledzą ważne wydarzenia, wypowiadają swoje opinie, korzystają
z  pomocy;  przynależą  do  portalu  społecznościowego.  Dzięki  wspólnym
internetowym  tematom  nastolatki  czują  jedność  z  rówieśnikami,  mogą  dzielić
się  różnymi  nowinkami,  wymieniać  gry,  e-booki,  filmy,  internetowe  pomoce
naukowe  –  tworzyć  internetową  wspólnotę,  zostawiać  w  niej  swój  ślad.  Jednak
internet, tak jak każde nowe narzędzie medialne, oprócz korzyści, stwarza pewne
realne niebezpieczeństwo uzależnienia.

Problem  uzależnienia  od  internetu  dotyka  głównie  ludzi  młodych  do  34  roku
życia,  zdecydowana  większość  to  dzieci  i  młodzież  poniżej  25  roku  życia.
Co  dziesiąty  nastolatek  należy  do  grupy  zagrożonych  lub  uzależnionych.  60%
dzieci i młodzieży między 9 a 16 rokiem życia w sposób aktywny codziennie lub
prawie  codziennie  korzysta  z  komputera  i  internetu.  Średnio  w  Europie  93%
młodych  internautów  korzysta  z  sieci  przynajmniej  raz  w  tygodniu,  a    60%
loguje się codziennie lub prawie każdego dnia. W Polsce te wskaźniki są nawet
wyższe:  98%  loguje  się  przynajmniej  raz  na  tydzień,  a  74%  codziennie,  24%
1-2 razy w tygodniu.

Przejawem uzależnienia nastolatków jest odczuwana
presja, aby „być” w sieci. Sama aktywność nie jest

INTERNET

istotna,  ważne  jest,  aby  być  zalogowanym  i  obserwować,  co  się  dzieje  w  sieci.
Internet  pomaga  nastolatkowi  oderwać  się od  codzienności  i  wprowadzić  w  swoje
życie  inny  świat,  nad  którym  może  mieć  kontrolę.  Może  nawiązywać  ciekawe
dla niego kontakty, przyjaźnie, kompensując sobie samotność, pustkę, brak celów.
W  internecie  może  być  kim  chce  –  doświadczać  swojej  mocy  i  atrakcyjności,
przenieść  się  do  lepszej  rzeczywistości,  decydować    o  tym,  co  zrobi.  Jest  wolny
i anonimowy, sam decyduje  o tym, co zrobi; wirtualnie może być, kim chce. Dzieci
uciekające  w  świat  Internetu  i  gier  komputerowych,  często  kompensują  sobie
niedostatki  swojego  życia  rodzinnego  i  społecznego.  Do  otaczania  się  iluzją
cyberprzestrzeni skłonne są przede wszystkim dzieci samotne, zagubione w świecie
dorosłych,  poszukujące  bliskości  z  innymi,  posiadające  obniżoną  samoocenę,
skłonne  do  izolowania  się,  z  potrzebą  przynależności  do  jakiejś  grupy,  wycofane
(dotyczy to również nastolatków uzależnionych od gier komputerowych i online).

Jednym  z  najbardziej  atrakcyjnych  sposobów  korzystania  przez  nastolatki
z  komputera  są  gry  komputerowe  i  internetowe.  Gry,  obok  wielu  cennych
umiejętności,  jak:  rozwijanie  koordynacji  wzrokowo-ruchowej,  zainteresowań,
wyobraźni,  refleksu,  logicznego  i  strategicznego  myślenia,  dostarczania  wiedzy
i  zwykłej  przyjemności,  mają  również  swoją  ciemną  stronę.  Okazuje
się, że negatywne oddziaływanie gier, w ocenie specjalistów, jest o wiele silniejsze
niż  oddziaływanie  przemocy  pokazywanej  w  telewizji.  Gracz  nie  tylko  ogląda
przemoc,  ale  przede  wszystkim  sam  jej  dokonuje,  używając  niekiedy  okrutnych
sposobów. On też decyduje o ludzkim życiu. Szczególnie szkodliwe jest kojarzenie
przemocy  z  nagrodą,  gdzie  agresja  i  destrukcja  są  pozytywnie  punktowane,
np.  zabicie  kogoś  pozwala  przejść  na  wyższy  poziom,  zdobyć  dodatkową  broń,
dodatkowe życie. Wskazuje się również na brak konsekwencji wirtualnych czynów –
antyspołeczne  zachowania  nie  są  karane,  a  niebezpieczne  zachowania  nie  grożą
wypadkiem  czy  utratą  życia.  Iluzja  ta  powoduje,  że  niektóre  dzieci  przenoszą
doświadczenia
z  komputerowej  fantazji  do  prawdziwego  życia.  Gry  to  także  obrazy  i  animacje
erotyczne,  elementy  satanistyczne,  które  mogą  wypaczać  wartości  kształtowane
w dojrzewającym dziecku.

W  gry  online  najczęściej  gra  młodzież  w  wieku  15-19  lat.  Spośród  badanych
młodych ludzi korzystanie z gier zadeklarowało 62,3 procent osób. Gra prawie
90  procent  chłopców  i  40  procent  dziewcząt.  Dodatkowo  we  wspomnianej
grupie  płci  męskiej  dominują  gracze  oddający  się  tej
rozrywce bardzo intensywnie – codziennie.

GRY KOMPUTEROWE I ONLINE

Do gier hazardowych zaliczamy wszystkie gry na pieniądze (ruletka, automaty,
zakłady sportowe, Lotto, zdrapki, konkursy SMS-owe).

Patologiczny  hazard  polega  na  częstym,  powtarzającym  się  uprawianiu  gier
hazardowych,  czynności,  która  zaczyna  przeważać  w  życiu  nastolatka,  pomimo
doświadczania  przez  niego  strat  materialnych,  rodzinnych,  zdrowotnych.
Czynnikami,  które  sprzyjają  hazardowi  u  młodych  ludzi,  są:  dobra  zabawa,
przeżywanie silnych emocji, wiara w łatwość zdobycia pieniędzy oraz chęć ucieczki
przed problemami.

Czym różni się patologiczny hazard od zwykłej rozrywki? Granie dla rozrywki wiąże
się z ustaleniem limitu pieniędzy lub czasu, które można poświęcić na te czynności.
Ich  wyczerpanie  powoduje,  że  osoba  bez  względu  na  skutek  (wygrana  czy
przegrana),  odstępuje  od  gry.  Z  kolei  ludzie  grający  problemowo,  tracą  kontrolę
nad  swoim  życiem.  Podporządkowują  grze  niemal  cały  swój  czas,  emocje  i  cele
życiowe, mimo iż o wygranej decyduje przypadek. Czynnikiem napędowym hazardu
jest  potrzeba  przeżywania  silnego  napięcia,  które  pojawia  się  podczas  gry.
Przegrana  daje  niekiedy  zadowolenie  graczom,  gdyż  jest  to  pretekst  aby  się
odegrać.  W  ten  sposób  mogą  grać  w  nieskończoność.  W  przypadku  nastolatków
każda  forma  hazardu  może  być  zagrażająca,  jeśli  zaspokaja  jego  ważne  potrzeby
emocjonalne i finansowe.

Do  najbardziej  popularnych  form  hazardu  wśród  nastolatków  należą  automaty  do
gry  (np.  automaty  „z  pulą  do  wygrania”,  automaty  „zabawa  z  nagrodą”  tzw.
Jednoręki bandyta), Lotto, zdrapki i konkursy SMS-owe. Bardzo dużą popularnością
cieszą się gry w Internecie o charakterze hazardowym tzw. e-hazard, karty, kości.
Mniej  popularne  są  naziemne  zakłady  bukmacherskie  oraz  inne  –  poza  Lotto  –  gry
liczbowe.

Ponad  50  tys.  Polaków  jest  uzależnionych  od  gier  hazardowych,  a  blisko  200
tys.  naraża  się  przez  swoje  zachowanie  na  ryzyko  uzależnienia.  Wyniki  badań
wskazują,  że  im  młodszy  gracz,  tym  bardziej  jest  zagrożony  uzależnieniem.
Wśród  osób  w  wieku  od  15  do  34  lat  odsetek  graczy  mających  problem
z hazardem jest najwyższy. Wśród chłopców grających na pieniądze narażonych
na ryzyko uzależnienia jest 44,9%, a wśród dziewcząt grupa ta stanowi 19,8%.

HAZARD

Zakupoholizm  polega  na  nieodpartej  potrzebie  kupowania.  W  przypadku
nastolatków  uzależnienie  to  dotyka  przede  wszystkim  starsze  dziewczęta.
Nastolatki,  które  nie  dysponują  dużymi  zasobami  finansowymi  potrafią  wydać
na  zakupy  wszystkie  oszczędności,  pieniądze  przeznaczone  na  obiady,
na przejazdy, zadłużają się, podbierają pieniądze bliskim, znajdują wiele sposobów
na to, aby przekonać rodziców, że padły ofiarą kradzieży lub też, że potrzebują na
różne  szkolne  potrzeby.  Wybierając  się  na  zakupy,  nastolatek  doświadcza  stanu
euforii, a kiedy coś mu w tym przeszkodzi lub nie może nabyć określonego produktu
–  czuje  złość,  zdenerwowanie  lub  lęk.  Po dokonaniu  zakupu  czuje  chwilową  ulgę,
spada  w  nim  napięcie,  jednocześnie  jednak  pojawia  się  przygnębienie  i  poczucie
winy.  Nastolatek  uświadamia  sobie,  że  wydał  pieniądze  na  kolejne  rzeczy,  które
w  rezultacie  wcale  nie  są  mu  potrzebne  i  często  –  po  przyniesieniu  do  domu  –
przestały się mu podobać. Aby ukryć swoją obsesję, zakupione rzeczy chowa przed
rodzicami,  w  niektóre  ubiera  się  dopiero  po  wyjściu  z  domu.  Zwykle  zdaje  sobie
sprawę  z  tego,  że  postępuje  nierozsądnie  (rzeczy  jest  coraz  więcej,
a  satysfakcji  coraz  mniej),  ale  nie  potrafi  zapanować  nad  kompulsywnym
kupowaniem.

Osoby  młodsze  są  bardziej  skłonne  do  utraty  kontroli  nad  zakupami.  Wysoka
skłonność  do  kupowania  ujawnia  się  zwykle  u  dziewcząt  około  18  roku  życia,
a zmniejsza po 35 roku życia. W skali kraju jest to 3,5% badanych, czyli prawie
milion  osób  w  populacji.  Badania  prowadzone  w  jednym  z  warszawskich
centrów  handlowych  (tzw.  galerii)  wskazują,  że  więcej  niż  70%  kupujących
stanowią  osoby  w  wieku  14-35  lat.  Wskazuje  to  na  większą  otwartość
nastolatków na nowości, ale jednocześnie podatność na wpływy. Należy zwrócić
uwagę, że wśród tych osób aż 26% stanowią uczniowie, a 21,5% to studenci.

Nastolatki  cierpiące  na  zakupoholizm  nie  potrafią  uzasadnić  potrzeby
dokonywanych  zakupów.  Zapytani  o  to  przez  rodziców,  reagują  złością  lub
przesadnie  się  tłumaczą.  Na  półkach  i  w  szafach  nastolatków  pojawiają  się  wciąż
nowe  rzeczy,  co  szczególnie  jest  widoczne  w  okresie  sezonowych  promocji.
Są rozdrażnione i agresywne, kiedy nie mogą kupić tego, co chcą; awanturują się,
kiedy  rodzice  chcą  ich  odciągnąć  od  lad  i  wieszaków.  W  rozmowach  nastolatki
często poruszają temat zakupów, precyzyjnie wiedzą, gdzie i kiedy są wyprzedaże.
Jeśli  zorientują  się,  że  rodzice  dostrzegają  jego  problem,  starają  się  ukryć  swoje
skłonności.  Rodzice  mogą  wówczas  natknąć  się  na  schowane  w  zakamarkach
mieszkania  nowo  nabyte  przez  niego  rzeczy.  Na  pytanie,  skąd  je  mają  i  dlaczego
je  chowają  –  odpowiadają,  że  brak  im  miejsca  w  pokoju  lub,  że  nie  pamiętają,
że je tu położyli albo, że to nie oni itp. Na pytanie, skąd je mają? – odpowiadają,
że dostali w prezencie od znajomych, wygrali w konkursie,
pożyczyli od znajomych, kupili za grosze na wyprzedaży.

ZAKUPY

(netoholism), sieciozależność (netaddiction), cyber- zależność (cyberaddiction),
internetoholizm, interneto- zależność, infoholizm, infozależność oraz uzależnienie
od komputera – computer addiction).

Jednocześnie trzeba pamiętać, że oprócz osób uzależnionych od Internetu istnieje
bardzo  duża  grupa  osób  korzystających  z  Internetu  bądź  z  samego  komputera
w  sposób  szkodliwy  dla  zdrowia  w  sensie  fizycznym  (np.  kłopoty  ze  wzrokiem,
zespół  „cieśni  nadgarstka”,  zmiany  w  kręgosłupie  czy  tzw.  RSI  –  Repetitive  Strain
Injury  tj.  zespół  powtarzających  się  urazów  wynikających  z  przewlekłego
przeciążenia  układu  mięśniowo-stawowego,  charakteryzujący  się  bólami  ramion,
przedramion, nadgarstków i dłoni), społecznym (np. zaniedbywanie, rodziny, pracy,
nauki)  czy  psychicznym  (stopniowe  „wchodzenie”  w  uzależnienie).  Odnotowano
nawet  przypadki  nagłych  zgonów  z  powodu  wycieńczenia  spowodowanego
wielogodzinnym (wielodniowym) siedzeniem przy komputerze.

Internet  przyniósł  ze  sobą  również  wiele  innych  zagrożeń.  Wśród  nich  można
wymienić  przekazy  siejące  nienawiść  i  przemoc,  dezinformację,  nieuczciwe
praktyki  konsumenckie  oraz  przestępstwa  seksualne.  Coraz  poważniejszym
problemem stają się różnego rodzaju oszustwa dokonywane przy pomocy Internetu.
W ostatnim czasie bardzo rozpowszechnił się tzw. phishing. Phishing jest to rodzaj
oszustwa,  którego  celem  jest  kradzież  tożsamości.  Polega  ono  na  tym,  że  oszust
stara się wyłudzić od potencjalnej ofiary jej dane osobowe takie, jak numer karty
kredytowej,  hasło,  dane  dotyczące  konta  lub  inne  informacje.  Robi  to  pod
fałszywym  pretekstem  osobiście,  przez  telefon  lub  przez  Internet.  Użytkownik-
ofiara  phishingu  proszony  jest  o  zadzwonienie  do  centrum  obsługi  klienta,  gdzie
operator bądź system interaktywnej informacji głosowej czeka na podanie numeru
konta,  numeru  PIN,  hasła  lub  innych  ważnych  danych  osobowych,  aby  przejąć
tożsamość  użytkownika  i  uzyskać  dostęp  do  jego  konta.  Często  osoba  po  drugiej
stronie słuchawki twierdzi, że konto zostanie zamknięte lub użytkownik będzie miał
inne  problemy,  jeśli  nie  udzieli  wymaganych  informacji.  Zazwyczaj  do  oszustw
znanych  jako  phishing  wykorzystywana  jest  poczta  elektroniczna  (e-mail),
kierująca  potencjalne  ofiary  na  fałszywe  strony  sieci  Web  w  celu  wykorzystania
tożsamości ofiary.

Problem uzależnienia zaczyna się wówczas, kiedy komputer zaczyna pochłaniać
coraz  więcej  czasu  (np.  osoby  spełniające  kryteria  uzależnienia  spędzały  przy
komputerze  38-40  godz.  tygodniowo),  a  jednocześnie  jest  używany  w  celu
nagradzania  siebie,  odprężenia  się,   „odreagowania”  czy  ucieczki  od  codzien-
ności.

Artykuł pochodzi ze strony

www.uzaleznieniabehawioralne.pl

BADANIA I STATYSTYKI

Konsumpcja  substancji  psychoaktywnych  przez  młodzież
szkolną  –  Młodzież  2013.  Badanie  przeprowadzone  przez
Fundację  Centrum  Badania  Opinii  Społecznej  w  okresie
od 22 listopada do 12 grudnia 2013 roku.

Stwierdzenie, że młodzież zdecydowanie za dużo czasu spędza surfując
w internecie, bynajmniej nie jest odkrywcze. Ale uświadomienie sobie, że niektóre
nastolatki spędzają w ten sposób nawet osiem czy dziewięć godzin dziennie, daje
do myślenia, nawet jeśli problem dotyczy tylko niedużej części z nich. Takie dane,
poparte badaniami, podaje CBOS w najnowszym raporcie „Młodzież 2013”.

Informacje przytaczane w raporcie CBOS potwierdzają w liczbach to, co już wiemy
– internet się upowszechnił, dostęp do sieci nie jest już problemem. Ma go w domu
97%   ankietowanych.  Przeciętny  czas  spędzany  online  przez  młodzież,  to  trzy
godziny  dziennie.  „Jedna  piąta  (20%)  korzysta  z  sieci  na  ogół  godzinę  dziennie,
ponad  jedna  czwarta  (28%)  –  dwie  godziny,  więcej  niż  co  piąty  (22%)  –  trzy,
a  zbliżona,  co  do  wielkości  grupa  (21%)  –  od  czterech  do  pięciu”  (Młodzież  2013,
s. 143). Wspomniany wcześniej problem, związany z używaniem internetu znacznie
dłużej,  każdego  dnia,  mają  na  szczęście  nieliczni.  Jedna  czternasta  (7%)  spośród
badanych  nastolatków  korzysta  z  sieci  przez  sześć  do  ośmiu  godzin  dziennie,
a dwóch na stu młodych ludzi, czyli 2%, przez dziewięć i więcej godzin.

Zgodnie z analizą wyników badań, ilość czasu spędzanego w sieci zależy w pewnym
stopniu  od  płci  nastolatków,  rodzaju  szkoły,  w  której  się  uczą  i  miejsca
zamieszkania  (wielkości  miejscowości).  Chłopcy  korzystają  z  internetu  dłużej  niż
dziewczęta.  Ich  średni  czas  surfowania  online  to  trzy  godziny  i  dwanaście  minut
dziennie,  podczas  gdy  dziewczęta  poświęcają  na  Internet  dwie  godziny
i  pięćdziesiąt  trzy  minuty.  Zatem  różnica,  w  zależności  od  płci,  wynosi
ok. dwadzieścia minut.

Uczniowie  liceów  ogólnokształcących  spędzają  w  sieci  najwięcej  czasu  (średnio
3,19)  a  młodzież  z  technikum  –  najmniej  (2,74).  Badani  z  zasadniczych  szkół
zawodowych  –  3,03.  Wśród  uczniów  można  też  zaobserwować  pewną  zależność
między  ilością  spędzanego  czasu  online,  a  ocenami  w  szkole.  W  tym  zakresie
różnice  między  uczniami  uważającymi  się  za  trójkowych  i  lepszych  nie  są  duże.
Natomiast młodzi ludzie, uzyskujący najsłabsze wyniki w nauce, korzystają z sieci
znacznie  dłużej  niż  pozostali.  Prymusi,  czyli  uczniowie  określający  siebie  jako
„piątkowych  i  szóstkowych”  relatywnie  spędzają  w  internecie  najmniej  czasu.
Analiza  wyników  badania  ze  względu  na  miejsce
zamieszkania pokazuje, że dłuższy czas korzystania z sieci
(3,21  –  3,36)  deklaruje  młodzież  w  miastach,  niezależnie

od wielkości miejscowości. Badani mieszkający na wsi przeciętnie surfują w sieci
krócej (2,76).

Autorzy  raportu  przyjrzeli  się  też  stylom  korzystania  z  internetu  przez  młodzież.
Układając  pytania  zadawane  nastolatkom,  wykorzystali  elementy  testu  autorstwa
Kimberly  Young,  stosowanego  podczas  badania  uzależnienia  od  Internetu.  Dla
pokolenia osób, które wychowywały się na podwórkach, biegając i grając w różne
gry  z  rówieśnikami,  zaskakujące  mogą  się  okazać  przeświadczenia  dorastającej
obecnie  młodzieży.  Mianowicie,  aż  51%  badanych  uczniów  ma  poczucie,  że  życie
bez  Internetu  byłoby  nudne  lub  pozbawione  radości.   Jednym  z  pierwszych
symptomów wchodzenia w fazę uzależnienia jest przedkładanie surfowania w sieci
nad  inne  ważne  dotąd  w  życiu  sprawy,  obowiązki,  przyjemności.  Prawie  połowa
badanych  uczniów  (47%)  przyznaje,  że  zaniedbywanie  nauki  i  otrzymywanie
gorszych  stopni   wskutek   długiego  surfowania  online  nie  jest  im  obce.  Podobnie,
46%  nastolatków   odpowiada,  że  zdarza  im  się  być  niewyspanym  z  powodu
długotrwałego  korzystania  z  sieci.  Aż  48%  zaniedbuje  przez  Internet  domowe
obowiązki.  Innym  symptomem  popadania  w  uzależnienie  od  sieci  jest  ukrywanie
przed  innymi  osobami  długości  czasu  spędzanego  online.  Zgodnie  z  wynikami
badań,  ta  sytuacja  zdarza  się  najrzadziej.  Większość  uczniów  (85%)  twierdzi,
że im się to nie zdarza, bądź zdarza bardzo rzadko.

Typ szkoły, w której uczy się nastolatek, nie ma większego znaczenia jeśli chodzi
o  styl  korzystania  z  Internetu.  Występuje  jednak  istotna  różnica  w  sposobie
pojmowania  problemu.  Świadomość,  że  nadmierne  używanie  sieci  ma  wpływ  na
pogorszenie  ocen  otrzymywanych  w  szkole,  ma  54%  licealistów,  45%  uczniów
techników  i  27%  uczniów  ze  szkół  zawodowych.  Ponadto  osoby  z  ostatniej
wymienionej  grupy  najczęściej  zawierają  za  pośrednictwem  sieci  nowe,  bliskie
znajomości.

Podczas  badania  nie  odnotowano  istotnych  różnic  w  stylu  korzystania  z  Internetu
ze  względu  na  płeć.  Podkreślono  tylko  dwie  różnice:  chłopcy  częściej  niż
dziewczęta  zawierają  online  znajomości  –  odpowiednio  50%  i  40  %,  a  ich  rodzice
częściej  są  niezadowoleni  z  ilości  czasu  spędzanego  przez  dziecko  w  sieci  (54%
i 45%).

Analiza  wyników  badań  wskazuje,  że  dość  częste  występowanie  poszczególnych
symptomów  nadmiernego  korzystania  z  sieci,  które  może  prowadzić
do uzależnienia,  wyraźnie zwiększa się wraz z czasem spędzanym online.

Opracowanie dla

www.uzaleznieniabehawioralne.pl

: Paulina Ilska

Polskie dzieci w Internecie. Zagrożenia i bezpieczeństwo
na tle danych dla UE, Warszawa 2010, badanie SWPS dla
EU Kids Online

WNIOSKI Z BADANIA

Jak dzieci i młodzież korzystają z internetu?

Korzystanie z internetu jest obecnie nieodłączną częścią codziennego życia

młodych ludzi:

średnio w Europie 93% młodych internautów korzysta z sieci przynajmniej raz

w tygodniu, a 60% loguje się codziennie lub prawie każdego dnia. W Polsce

te wskaźniki są nawet wyższe: 98% loguje się przynajmniej raz na tydzień, a 74%

codziennie, 24% 1-2 razy w tygodniu.

Miejsca, z których dzieci łączą się z internetem.

Miejsca, z których dzieci łączą się

z internetem

% dzieci w Polsce

% dzieci w Europie (średnio)

Szkoła

Własny pokój/sypialnia

Dom kolegów

Wspólny pokój we własnym domu

Dom krewnych

Biblioteka publiczna

Kawiarenka internetowa

Próba w Polsce - 960 dzieci w wieku od 9 do 16 lat.

Cała próba w Europie – 25.142 dzieci w wieku od 9 do 16 lat.

WNIOSKI: W Polsce wgląd innych, zwłaszcza osób dorosłych w to, jak dzieci

korzystają z internetu w domu, jest mniejszy niż przeciętnie w krajach Europy.

Większa „prywatność” łączenia się z internetem przez dzieci niesie ze sobą

ryzyko częstszego doświadczania zagrożeń internetowych każdego rodzaju

oraz mniejszego wglądu rodziców w to, co robią w internecie ich dzieci. Sugeruje

to konieczność lepszej edukacji polskich dzieci odnośnie tego, jak sobie radzić

z internetowymi zagrożeniami, a na polskich rodziców nakłada obowiązek

monitorowania, jak ich dzieci korzystają z internetu.

Co robią młodzi ludzie w internecie?

Większość gimnazjalistów „czatuje” w Internecie – jest to ich główny sposób

komunikowania się z rówieśnikami.

Aż 88,3% badanych polskich dzieci miało założone konto na Naszej Klasie.

Postępujące ograniczanie kontaktów z bliskim otoczeniem (wycofywanie się ze

świata realnego, zobojętnienie społeczne) na rzecz kontaktów wirtualnych

i poświęcanie im coraz większej ilości czasu jest jednym z etapów uzależnienia

(B. T. Woronowicz).

32%

polskich dzieci w wieku 11-16 lat bez powodzenia próbuje mniej czasu

spędzać w internecie. Tyle samo czuje się nieswojo, kiedy nie może być w sieci

35%

zaniedbuje rodzinę, znajomych, naukę szkolną albo hobby z powodu

38% chłopców, 26% dziewcząt.

35% chłopców, 28% dziewcząt.

38% chłopców, 30% dziewcząt.

spędzania czasu w internecie, a 38%

łapie się na tym, że surfuje po internecie

nawet wtedy, kiedy to je specjalnie nie interesuje.

Większość gimnazjalistów zamieszcza swoje zdjęcia w internecie. Część z nich

również dzieli się swoimi prywatnymi danymi w sieci.

Zagrożeniem najczęściej wymienianym w Polsce jest kontaktowanie się w sieci

z nieznajomymi - osobami, których wcześniej nie poznały osobiście: 25%.

Gimnazjaliści przyznają, że surfują po internecie nawet wtedy, kiedy ich

to specjalnie nie interesuje, a portale jak Facebook czy Nasza Klasa to ich

sposób na zabicie nudy.

Interesujące jest, że więcej dzieci w Polsce (61%) niż średnio w Europie (56%)

potrafi zmienić ustawienia prywatności swojego profilu w portalach

społecznościowych. Sugeruje to, że dzieci z Polski, w porównaniu z dziećmi

z innych krajów europejskich, mogą mieć większe doświadczenie z portalami

społecznościowymi.

Zakładanie własnego profilu na portalach społecznościowych jest popularniejsze

wśród polskich nastolatków (71%) niż przeciętnie wśród nastolatków w Europie

(59%).

37% chłopców, 38% dziewcząt.

Ile dzieci w wieku 11-16 lat wykazuje symptomy uzależnienia od internetu?

Symptomy

% dzieci, które odpowiedziały, że w ciągu ostatnich 12

miesięcy symptom wystąpił

W Polsce

(średnio w Europie)

Chłopcy w

Polsce

Dziewczęta w

Polsce

Nie jeść albo nie spać z powodu

korzystania z internetu

18 (17)

Bez powodzenia próbować spędzać

mniej czasu w internecie

32 (32)

Czuć się nieswojo, kiedy nie można być

w internecie

32 (33)

Zaniedbywać rodzinę, znajomych, naukę

szkolną albo hobby z powodu spędzania

czasu w internecie

35 (34)

Przyłapać się na tym, że surfuje się po

internecie nawet wtedy, kiedy to

specjalnie nie interesuje

38 (41)

Wszystkie wymienione symptomy

Żaden z wymienionych symptomów

Doświadczanie przez dzieci poszczególnych typów zagrożeń internetowych

Zagrożenia

(wg dzieci)

% dzieci, które doświadczyły

zagrożeń w Internecie

Polska

Europa

Kontaktowanie się online z osobami nieznanymi osobiście (N=960)

Ekspozycja na potencjalnie szkodliwe treści (nienawiść, narkotyki

samobójstwo, samouszkodzenia, anoreksja) wygenerowane przez

innych użytkowników Internetu (N=805)

Otrzymywanie wiadomości o treści związanej z seksem (N=805)

Ekspozycja na treści związane z seksem (widziane przez dzieci tylko

w Internecie) (N=960)

Spotkania twarzą w twarz z osobami poznanymi w sieci (N=960)

Ofiara napastowania/dokuczania [cyberbullying] (N=960)

PODSUMOWANIE

W Polsce:

• prawie 25% dzieci kontaktuje się z nieznajomymi online,

• prawie co siódme dziecko widziało w internecie materiały związane z seksem,

• 10% dzieci przeżywało negatywne emocje (niepokój lub przykrość) korzystając
z internetu,

• co czternaste dziecko spotkało się twarzą w twarz z nieznajomym poznanym
w internecie,

• 5% było ofiarą cyberbullyingu (jest napastowane w internecie),

• 20% dzieci w wieku 11-16 lat miało w Internecie kontakt z treściami, które mogą
szkodzić jego kształtującemu się systemowi wartości,

• prawie co siódme dziecko w wieku 11-16 lat otrzymało w Internecie wiadomości

o podtekście seksualnym.

Opracowanie: Fundacja FIRST

GRY KOMPUTEROWE I ONLINE

OPIS PROBLEMU

Gry online: korzyści i zagrożenia

O  atrakcyjności  „świata  pikseli”  świadczyć  może  systematycznie  wydłużający  się
czas, jaki nastolatki spędzają przed komputerem oraz fakt, że jedną z najczęściej
wybieranych przez dzieci i młodzież formą rozrywki są obecnie gry komputerowe.
Jednocześnie, ta nowoczesna forma zabawy wzbudza liczne obawy zarówno wśród
rodziców i opiekunów, jak też naukowców, wskazujących konkretne niebezpiecze-
ństwa  dla  psychospołecznego  rozwoju  gracza.  Wbrew  „moralnej  panice”
w  przekazach  medialnych  i  naukowych,  sieciowe  gry  internetowe  pomagają
nastolatkom  zaspokajać  najważniejsze  dla  okresu  dorastania  potrzeby
psychologiczne  i  społeczne  oraz  przyczyniają  się  do  wszechstronnego  rozwoju
młodych ludzi.

Korzyści

Gry  komputerowe  mogą  wspierać  rozwój  poznawczy  emocjonalny  i  społeczny
młodych  ludzi.  Wykazano,  iż  gry  wpływają  pozytywnie  na  koordynację  wzrokowo-
ruchową,  spostrzegawczość,  reakcje  na  bodźce,  zdolności  przestrzenne,  procesy
myślowe,  decyzyjność  oraz  koncentrację  uwagi.  Badacze  sugerują  także,  iż  gry
strategiczne i RPG mogą podnosić efektywność w nauce i wykształcać umiejętność
rozwiązywania problemów. Zwiększają zdolność rozumienia obrazów i symboli oraz
podzielność uwagi.

Okazuje  się  także,  iż  aktywna  obecność  graczy  w  sieci  zaspokaja  ich  potrzeby
autonomii, kompetencji i poczucia przynależności, co wydaje się wspierać rozwój
osobisty nastolatków. Równie ważnym elementem użytkowania gier jest tworzenie
wokół  nich  wspólnej  przestrzeni,  która  sprzyja  wymianie  myśli  i  poglądów,
wzajemnemu  zainteresowaniu,  łączności  psychicznej  z  innymi  i  zaangażowaniu
emocjonalnemu.  Wbrew  etykietce  samotnego  młodego  człowieka  zamkniętego
w swoim pokoju, gry spostrzegane są przez młodzież jako „niezwykle  społeczne”.
Korzyści z użytkowania przez młodzież gier online:



radość ze współzawodnictwa,



wzrost samooceny,



możliwość

bezpiecznego

badania

granic

zachowań

społecznie

akceptowanych,



rówieśniczy tutoring,



przyswajanie zdolności mediacji i perswazji,
regulacja emocji,



podejmowanie wyzwań i osiąganie sukcesu,



„radość z nierealności”.

Wielość pozytywów zaskakuje, niektórzy badacze ukazują także nową perspektywę,
gier akcji, zawierających przemoc. Dowodzą oni, iż fakt wyboru przez nastolatków
tego typu gier nie zawsze ma  związek z przemocą, lecz z postrzeganiem ich jako
oferujących  szybszą  akcję,  więcej  wyzwań  i  opcji.  Co  więcej,  niespodziewany
powód  grania  w  „strzelaniny”  to  możliwość   doświadczenia  „moralnej  lekcji”,
a także „oswojenia” uczucia strachu.

Nie taki diabeł straszny …

Szczególnie  dużo  uwagi  poświęcono  do  tej  pory  negatywnym  konsekwencjom
korzystania z gier obfitujących w brutalne sceny przemocy. Naukowcy wielokrotnie
ostrzegali,  że  treści  zawarte  w  większości  z  takich  programów  mogą  powodować
negatywne  efekty  zarówno  krótkoterminowe  w  postaci  wzrostu  natężenia  myśli,
uczuć  i  zachowań  agresywnych,  jak  też  wywołać  zmiany  długofalowe,  takie  jak
wzmocnienie  negatywnych  schematów  poznawczych  i  postaw.  Wielokrotnie
brutalne  akty  przemocy  dokonywane  przez  nastoletnich  sprawców  kojarzone  były
z  godzinami  spędzonymi  na  zabijaniu  iluzorycznych  przeciwników  w  wirtualnych
wojnach  i  bitwach.  Część  badaczy  tłumaczy  to  zjawisko  faktem,  iż  gracze  mają
tendencję  do  personifikacji  wirtualnych  postaci,  przez  co  agresywne  zachowania
w  świecie  pikseli  stymulują  aktywność  mózgu  tak  samo,  jak  realne  akty
przemocy.

Negatywne  aspekty  gier,  to  w  opinii  badaczy  także  m.in.  spadek  zachowań
prospołecznych  oraz  niska  samoocena  wśród  dzieci.  Ponadto  podkreśla
się,  że  wirtualna  rozrywka  utrwala  siedzący  tryb  życia.  Trudno  jest  dyskutować
ze  statycznym  charakterem  większości  dostępnych  obecnie  sieciowych  gier
komputerowych,  ale  liczne  badania  przeprowadzone  w  ostatnim  czasie  zdają
się  obalać  wiele  negatywnych  stereotypów  dotyczących  korzystania  z  wirtualnej
rozrywki, wskazując raczej na jej pozytywny potencjał. Bez Internetu oraz licznych
programów  komputerowych  trudno  obecnie  wyobrazić  sobie  pracę,  edukację  czy
funkcjonowanie społeczno-kulturalne. Niewymierne korzyści oraz możliwości, jakie
stwarza  nowoczesna  technologia,  praktycznie  uniemożliwiają  wyeliminowanie
komputerów  z  życia  codziennego.  Warto  natomiast  zadać  pytanie,
jak  najefektywniej  wykorzystać  potencjał  tych  urządzeń,  mając  świadomość
pewnych zagrożeń związanych z użytkowaniem komputerów.

Decydujące  znaczenie  może  mieć  wspieranie  młodego  człowieka  w  eksploracji
wirtualnego  świata.  Bardzo  trafnie  wyjaśnia  zainteresowanie  młodych  ludzi  grami
M. J. Apter, który wskazuje, że w czasie gry młody człowiek doświadcza ochronnej
ramy, która stoi pomiędzy nim, a realnym światem i jego
problemami.  Rama  tworzy  czarodziejską  strefę,  w  której
może  on  być  pewien,  że  nie  spotka  go  żadna  krzywda.
Zatroskani  dorośli  z  pewnością  niechętnie  zgodzą

się  z  takim  stwierdzeniem,  kluczowe  jednak  jest  spostrzeżenie,  iż  to  właśnie
poprzez  aktywny  udział  osób  znaczących  w  edukacji  informatycznej  można
modelować  pożądane  zachowania  młodzieży.  Wykorzystanie  wpływu  korzystnych
wzorów  zachowań  może  pomóc  zbudować  i  utrwalić  obraz  gier  komputerowych,
jako  źródła nowych  kompetencji  czy  samodoskonalenia.  Istotne wydaje  się  także,
aby  w  tworzonych  programach  profilaktycznych  opierać  się  na  tzw.  edukacji
emocjonalnej,  nie  poprzestając  na  informowaniu  o  potencjalnych  zagrożeniach,
wynikających z bezmyślnego i szkodliwego użytkowania sieci.

Aleksandra Małyska, Marta Wadyńska, Ewelina Wiśniewska. Rok: 2012.
Czasopismo: Remedium Nr: 7-8/2012

Dlaczego gry online uzależniają?

Przyczyny uzależniania się od gier komputerowych przez młodzież są złożone.
Można mówić o ogólnej predyspozycji do uzależnień, wynikającej z indywidualnych
cech osobowości, środowiska wychowawczego.

Niewątpliwie  jednak  sama  specyfika  użytkowania  gier  sprzyja  nałogowemu
korzystaniu  z  nich.  Ciekawą  próbę  przyjrzenia  się  temu  zagadnieniu  podejmuje
Szymon  Wójcik

. Zgodnie z jego tezą, sposób, w jaki skonstruowane są gry,

odwołuje się do uniwersalnych mechanizmów psychologicznych człowieka. Badania
dotyczące  zjawiska  nadużywania  gier  komputerowych,  a  zwłaszcza  gier  online
wśród  młodzieży  europejskiej   w  wieku  15-16  lat  wykonano  w  ramach
międzynarodowego  projektu  badawczego  EU  NET  ADB1.  Wśród  polskiej  młodzieży
badania przeprowadziła w latach 2011-2012 Fundacja Dzieci Niczyje.

Pozytywne wzmocnienie

Gry online odwołują się do uniwersalnych mechanizmów psychologicznych. Jednym
z  nich  jest  pozytywne  wzmocnienie.  Zbieranie  punktów,  zaliczanie  kolejnych
etapów,  odnoszenie  sukcesów  przynosi  zadowolenie  z  siebie,  ze  swoich
umiejętności. Zwycięstwo zależy zarówno od sytuacji aranżowanych przez twórców
gry, jak i od sprawności samego gracza. Gdy uda się przejść pierwszy etap, pojawia
się  potrzeba  odnoszenia  kolejnych  sukcesów.  A  to  można  osiągnąć  tylko  poprzez
spędzanie większej ilości czasu przy komputerze.

Gry online ze swej natury silnie angażują, wymagają nie tylko czasu,
ale i koncentracji, skupienia na wykonywanej czynności.

Wójcik, S. (2013). Gry online – korzystanie i nadużywanie wśród młodzieży.

Wyniki badania EU NET ADB. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka,
12(1), 88–90. www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl

Angażują  zmysły  –  wzrok,  słuch,  wiążą  się  z  koniecznością  „odcięcia”  od  świata
zewnętrznego.  Mogą  wywoływać  stan  zwany  flow.  Wówczas  skupienie  na  grze
powoduje  ignorowanie  wszelkich  bodźców  pochodzących  z  zewnątrz,  ze  świata
realnego.  Traci  się  poczucie  czasu,  z  kilku  minut  robią  się  całe  godziny.
Nie odczuwa się zmęczenia, głodu, bólu, potrzeb fizjologicznych.

Gry  tradycyjne,  chociażby  popularny  w  pokoleniu  rodziców  Eurobizness
(gra planszowa) miały początek i koniec. Ktoś wygrywał, ktoś przegrywał, płynnie
przechodzono  do  wykonywania  innych  czynności,  ewentualnie  można  było  zacząć
jeszcze raz. Tymczasem nowoczesne gry online nie mają tradycyjnie pojmowanego
początku i końca, kategorii „przejścia gry”. Nie chodzi o przejście określonej liczby
etapów, tylko o pełne włączenie się do świata wirtualnego, pełnego innych graczy.
Dla  wszystkich  celem  staje  się  osiągnięcie  jak  najlepszej  pozycji  w  rankingu.
Wynik   zawsze  może  być  jeszcze  lepszy.  Dodatkowo  „wciągający”  jest  motyw
określany jako „eksploracja nieznanego”, przeżycia przygody. Światy gier są coraz
bardziej  złożone,  nie  sposób  poznać  ich  do  końca.  Dodatkowo,  producenci  gier
wciąż  dodają  coś  nowego,  by  podsycać  zainteresowanie  gracza  (nowe  postaci,
przedmioty, mapy).

Szczególnie niebezpieczne okazują się gry rozgrywające się w czasie rzeczywistym,
trwające non-stop. Należą do nich np. niektóre gry strategiczne, w których kieruje
się  swoją  armią,  instytucją,  państwem.  W  momencie  odejścia  od  komputera
wirtualny  świat  zostaje  niejako  „bez  opieki”,  może  być  niszczony,  atakowany.
Dlatego  też  gracze  wchodzą  do  gry  w  nietypowych  godzinach,  np.  w  nocy,  nad
ranem,  przed  południem,  gdy  inne  nastolatki  są  w  szkole.  Oprócz  tego
na  przeprowadzenie  określonych  akcji  trzeba  czasem  poświęcić  od  kilku
do kilkunastu godzin, co wymusza poświęcanie coraz większej ilości czasu na grę,
a także uruchamianie gry o określonych porach i w określonej częstotliwości.

Samodoskonalenie się

Kolejnym  uniwersalnym  mechanizmem  psychologicznym,  do  którego  odwołują
się  producenci  gier,  jest  potrzeba  samodoskonalenia  się.  Systematyczne
gromadzenie punktów, pokonywanie etapów podwyższa pozycję w rankingu. Działa
też  coś  w  rodzaju  spirali:  w  wielu  grach  większa  ilość  punktów  stwarza  większe
możliwości  podejmowania  skutecznych  działań  i  odnoszenia  kolejnych  zwycięstw.
Czyli im więcej nastolatek gra, tym częściej wygrywa. Imponująca liczba punktów
przekłada się na status w społeczności graczy. Gdy popełni się „błąd” punkty można
stracić,  co  powoduje  chęć  odegrania  się,  podobnie  jak  w  przypadku  osób
nadmiernie  oddających  się  hazardowi.  Jeden  z  respondentów  opowiadał  też
podczas  badania  o  satysfakcji  i  radości  z  budowania  własnego  państwa.  Dzięki
kolejnym  działaniom  uzyskiwał  profity  i  mógł  dalej   je  „inwestować”
w rozbudowanie infrastruktury swojego imperium.

Afiliacja

Jedną  z  podstawowych  potrzeb  człowieka  jest  potrzeba
przebywania  z  innymi  ludźmi,  bycia  częścią  grupy,

zyskania  akceptacji  i  poczucia  przynależności.  Granie  w  gry  online  wydaje
się, paradoksalnie odwoływać do tej potrzeby i w jakimś stopniu ją zaspokajać. W
wielu przypadkach warunkiem osiągnięcia sukcesu w grze jest współpraca z innymi
graczami.  Tworzą  się  grupy,  zespoły,  nawiązują  się  wirtualne  przyjaźnie.
Powstaje  pewien rodzaj zobowiązania czy nacisku – drużyna oczekuje poświęcania
czasu na grę, doskonalenia umiejętności. Presja grupy przyciąga graczy. Tworzy się
paradoksalna  sytuacja:  gry  są  zarazem  czynnościami  społecznymi,  jak
i antyspołecznymi, bo prowadzą do zaniedbywania kontaktów w świecie realnym.

Opracowanie Paulina Ilska dla

www.uzaleznieniabehawioralne.pl

, na podstawie:

Wójcik,  S.  (2013).  Gry  online  –  korzystanie  i  nadużywanie  wśród  młodzieży.
Wyniki  badania  EU  NET  ADB.  Dziecko  krzywdzone.  Teoria,  badania,  praktyka,
12(1), 88–90.  www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl

BADANIA I STATYSTYKI

Polscy internauci-gracze 2015 – raport z badania PBI

W  różnego  typu  gry  gra  aż  92%  polskich  użytkowników  internetu  –
tak  wynika  z  badań  przeprowadzonych  przez  firmę  PBI.  Internautki  częściej
niż  internauci  wybierają  gry  online,  na  smartfonach  oraz  tabletach.  Panowie
dominują na polu komputerów, a także konsoli stacjonarnych.

Przeprowadzone  na  przełomie  marca  i  kwietnia  badanie  zrealizowano  za  pomocą
ankiet  internetowych.  Zrealizowała  je  firma  PBI  na  panelu  badawczym  Ariadna.
Wzięło  w  nim  udział  522  osób  powyżej  15  roku,  co  pozwala  naszkicować  spójny
obraz  tego,  w co i  jak  grają polscy  internauci.  Pod  uwagę  wzięto  różne  typy  gier
od  online  i  komputerowych,  po  karciane  oraz  fabularne.  Poniżej  prezentujemy
najciekawsze punkty raportu:



W  gry  gra  minimalnie  więcej  kobiet  niż  mężczyzn   (93%  vs.  91%).
Internautki  najczęściej  wybierają  gry  online  oraz  na  smarfonach/tabletach
(odpowiednio  64%  i  63%  procent).  Internauci  wolą  grać  na  komputerze
(64%),  a  dopiero  potem  online  i  na  smartfonach/tabletach  (równo
po  54%).  Co  ciekawe,  odsetek  pań  grających  w  gry  komputerowe  także  nie
jest mały, bo wynosi 37%.



Gry są domeną ludzi młodych. Wśród badanych w wieku od 15 do 24 lat,
grają w nie prawie wszyscy - 98% ankietowanych. Spośród osób, które
wybierają

ten

typ

rozrywki,

codziennie

na smartfonie lub tablecie gra aż 74%, a online
44%.



Osoby  powyżej  45  roku  życia  grają  rzadziej.  W  ogóle  nie  robi  tego
15%.  internautów  w  tym  wieku.  Ale,  co  warto  podkreślić,  spośród  tych,
którzy grają, aż 56%. gra codziennie online.



W gry karciane gra codziennie 12% internautów, a planszowe -
6%.



Największa grupa internautów - graczy ma wykształcenie niepełne
wyższe lub wyższe.

W co grają polscy internauci - 10 najczęściej wybieranych gier

Internautów  zapytano,  w  które  z  wymienionych  w  badaniu  gier  grali  w  ciągu
ostatniego  roku.  Okazało  się,  że  internauci  najchętniej  wybierali  gry  wojenne
(Battlefield)  i  sportowe  (FIFA).  O  ile  w  przypadku  gier  wojennych  popularniejsze
były  starsze  wersje,  to  w  FIFA,  gdzie  znaczenie  ma  dopasowanie  do  aktualnych
rozgrywek piłkarskich, największym powodzeniem cieszyły się wersje najnowsze.

Poniżej prezentujemy listę 10 najczęściej wybieranych gier online w naszym
kraju:



Battlefield - wybiera ją 40% graczy



Fifa – 39%



Counter Strike – 39%



World of Tanks – 37%



League of Legends – 24%



Minecraft – 19%



War Thunder – 12%



ArmA – 10%



Payday – 10%



Warframe – 9%

Komunikacja w grach

Jeśli  chodzi  o  komunikację  w  grach,  większość  graczy  nie  ma  problemu, aby  grać
online  z  nieznanymi  osobami.  Zawsze  robi  tak  36%  graczy,  a  zaledwie
6%.  graczy  gra  tylko  ze  znajomymi.  Ponad  połowa  (55%)  graczy  kontaktuje  się  ze
współuczestnikami  zabawy   po  zakończeniu  rozgrywek.   Dla  nich  ważna  jest
również współpraca, dlatego w grach lubią się łączyć w gildie (klany): dla zabawy –
45%, by rywalizować z innymi – 40%.

Wyniki

raportu:

http://www.slideshare.net/P_B_I/polscy-

internaucigracze-2015

Opracowanie zbiorowe

Raport Gry on line

Kto korzysta z gier online? Jak funkcjonują oparte na wspólnocie gier
społeczności? – charakterystyka graczy

Które gry są najpopularniejsze?

W ramach międzynarodowego projektu badawczego EU NET ADB

, dotyczącego

zjawiska nadużywania gier komputerowych, a zwłaszcza gier online wśród
młodzieży europejskiej przebadano nastolatków w wieku 15-16 lat. Badania wśród
polskiej młodzieży przeprowadziła w latach 2011-2012 Fundacja Dzieci Niczyje.

Wśród  badanych  uczniów  ostatnich  klas  gimnazjów  70%  deklarowa-
ło,   że   najczęściej  gra  w   proste  gry  przeznaczone  dla  jednej  osoby,
(np.  popularny  pasjans).  Większość  gimnazjalistów  gra  sporadycznie,  kilka  razy
w roku. W dalszej kolejności popularnością cieszą się gry wieloosobowe, takie jak
MMORPG (czyli internetowe odmiany gier fabularnych, np.  np. World of Warcarft)
i  FPS  (First  Person  Shooter,  zwane  „strzelankami”,  np.  Counterstrike).  Odsetek
graczy  w  przypadku  tych  dwu  wymienionych  gier  wieloosobowych   jest  nieco
mniejszy,  za  to  częstotliwość  grania  większa.  Ponad  18%   respondentów,  czyli
jedna piąta badanych, deklaruje, że gra w nie prawie codziennie. Dla porównania
tylko  9,28%  zwolenników  gier  przeznaczonych  dla  jednego  gracza  przyznaje
się  do  codziennego  rytuału  grania  w  gry.   Ilość  użytkowników  sieciowych  gier
strategicznych  (np.  Starcraft)  i  gier  online  z  nagrodami  pieniężnymi  (głównie
hazardowych) jest najmniejsza, wynosi 17,84% (łącznie) użytkowników. Rzecz jasna
rzadko  zdarza  się,  by  ktoś  preferował  jeden  rodzaj  gry,  gimnazjaści   sięgają
po różne gatunki gier w zależności od potrzeb czy nastroju.

Nie tylko nastolatki

Zgodnie  ze  stanem  przywoływanych  przez  autora  raportu  badań,   w  gry  online
rzeczywiście  najczęściej  gra  młodzież  w  wieku  15-19  lat,  a  wraz  z  wiekiem
korzystanie  z  internetu  jako  narzędzia  do  gry  maleje.  Ale  czy  to  prawda,
że  wszystkie  nastolatki  spędzają  w  ten  sposób  czas  wolny?  Spośród  badanych
młodych  ludzi  korzystanie  z  gier  zadeklarowało  62,3%  osób.  Autor  „Gier  online…”
powołuje  się  też  na  różnego  rodzaju  badania  konsumenckie.  Wynika
z  nich,  że  ten  rodzaj  rozrywki  staje  się  popularny  w  grupie  wiekowej  osób
dorosłych  (18-35  lat),  a  z  każdym  rokiem  zwiększa  się  też  liczba  amatorów
gier  wśród ludzi w średnim wieku i starszych.

Projekt jest finansowany ze środków Komisji Europejskiej w ramach

programu Safer Internet w kategorii Knowledge Enhancement Projects.

Płeć najważniejsza

Co ma wpływ na wybieranie tego rodzaju aktywności wśród nastolatków, lubiących
gry  komputerowe?  Jak  się  okazuje  wiek   i  wykształcenie  ich  rodziców
nie  ma  większego  znaczenia.  Natomiast  w  ujęciu  statystycznym  bardzo  istotna
okazuje  się  płeć.  Gra  prawie  90%  chłopców,  ale  tylko  40%  dziewcząt.  Dodatkowo
we  wspomnianej  grupie  płci  męskiej  dominują  gracze  oddający  się  tej  rozrywce
bardzo  intensywnie,  codziennie  (aż  połowa  z  nich  korzysta  z  gier  właśnie
w tak intensywny sposób). Co istotne, w przypadku innych form używania internetu
nie  zanotowano  tak  znacznych  rozbieżności  ze  względu  na  płeć.  Wśród  przyczyn
tego  stanu  rzeczy  można  wymienić  odmienne  wzorce  kulturowe,  dotyczące
dziewcząt  i  chłopców.  Rywalizacja  i  walka,  stanowiące  główny  element  gier,
tradycyjnie  przypisywane  są  tym  drugim.  Nie  bez  znaczenia  pozostaje  aspekt
marketingowy  –  w  „Grach…”  zwrócono  uwagę  na  sprofilowanie  znanych  gier  pod
kątem  użytkowników  męskiej  płci.  Tematyka  gier  związana  jest  z  walką,
prowadzeniem  wojen,  sportem,   piłką  nożną,   a  jej  bohaterami  są  często
mężczyźni.

Klan graczy

Gracze  wykształcają  własną  kulturę,  zwyczaje  i  sposób  komunikowania
się.  Dla  ich  języka  charakterystyczne  są   zapożyczenia  z  języka  angielskiego
i skrótow- ce,  często niezrozumiałe dla osób spoza środowiska. Specyficzny slang
to nie jedyna cecha wyróżniająca. Wokół gier tworzą się wspólnoty, złożone z osób
preferujących  dany  rodzaj  gry,  budujących  zespoły.  Te  drużyny,  zwane  klanami,
przybierają  nazwy,  tworzą   w  wirtualnym  świecie  swoje  miejsca  (czyli  strony
internetowe),  mają  swoich  liderów.  Trenują  zespołowo,  bo  w  niektórych  grach,
np. w tzw. „strzelankach” dla  ochrony głównej postaci konieczna jest współpraca
graczy.  Coraz  częściej  pojawia  się  określenie  „sport  elektroniczny”.  By  osiągnąć
dużą  sprawność  i  skuteczność  w  grze,  trzeba  dużo  „trenować”.  Tylko  wytrwali
zyskują  szanowane  miejsca  w  internetowych  rankingach  poświęconych  grom.
Zdobywanie  kolejnych  punktów,  etapów   i  stałe  doskonalenie  umiejętności
wskazuje  się  jako  istotny  element  kultury  graczy.  Najlepsi  grają  z  najlepszymi,
czyli  liderzy  wyszukują  w  internecie  kolejnych  partnerów  do  gier,  członków
do drużyny. Dzięki temu nawiązują znajomości, tworzą  więzi i uczą się sprawnej,
niezbędnej podczas gier zespołowych komunikacji.

Opracowanie Paulina Ilska dla

www.uzaleznieniabehawioralne.pl

, na podstawie:

Wójcik, S. (2013). Gry online – korzystanie i nadużywanie wśród młodzieży.
Wyniki badania EU NET ADB. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka,
12(1), 81-98. www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl

HAZARD

OPIS PROBLEMU

Hazard w otoczeniu dzieci

Popularna  gra  w  remika,  obstawianie  totolotka  wspólnie  z  dziadkiem
czy  słuchanie  rodzinnej  opowieści  o  przodku,  który  przegrał  w  karty  cały
majątek, nie wydają się być czymś groźnym dla dziecka. I często nie są. Jednak
utrwalenie pozytywnych skojarzeń związanych z grą, przekonanie, że jest ona
powszechnym  sposobem  spędzania  wolnego  czasu  i  prowadzi  do  osiągania
korzyści, może być czynnikiem zagrażającym i wpłynąć na kłopoty z hazardem
w dorosłym życiu.

Nałogowi gracze, poddający się terapii, świadomi faz uzależnienia i zastanawiający
się  nad  jego  przyczynami,  często  mówią  o  fascynacji  grami  już  od  najmłodszych
lat. Duże emocje wywoływały w nich popularne dziecięce zabawy, które zazwyczaj
nie  budzą  w  dorosłych  niepokoju  i  nie  kojarzą  się  z  zagrożeniem  –  gra  w  szachy,
monopol,  warcaby.  Leczący  się  hazardziści  wspominają  także  obserwowanie  gry
dorosłych w rodzinie, na przykład gry w brydża, połączonej z szelestem banknotów
i spożywaniem drogich alkoholi. Będąc dzieckiem wydawało im się to czymś bardzo
atrakcyjnym,  wzbudzało  silne  emocje.  Taki  obraz  hazardu  może  "wdrukować"
się w psychikę dziecka – jako oczywista forma spędzania wolnego czasu, a przede
wszystkim jako łatwy i szybki sposób na zdobycie dóbr.

Niezależnie  od  postrzegania  problemu  przez  leczących  się  graczy,  wyróżnia
się  wśród  badanych  hazardzistów  cztery  grupy.  Pierwsza  to  osoby,  które
nie  zetknęły  się  z  grą  w  dzieciństwie,  deklarują,  że  pochodzą  z  dobrych  domów,
a gry zasmakowały im dopiero w wieku młodzieńczym bądź w dorosłości. Do drugiej
grupy  należą  gracze  –  obserwatorzy  gry  dorosłych,  nieczerpiący  z  niej  żadnych
korzyści. W kolejnej znajdują się osoby, które już jako dzieci w grze uczestniczyły
i kojarzyła im się ona z otrzymywaniem gratyfikacji. Pomagały dziadkowi wybierać
cyfry  w  grach  liczbowych,  zakreślały  kratkę  na  kuponie,  za  co  były  nagradzane
słodyczami. "(...) i zostało mi w głowie, że jak (dziadek) wygra, to dostanę z tego
połowę.  A  to  były  lata  już  bardzo  wczesne".  Słuchanie  rodzinnych  opowieści,
opowiadanych  przez  dorosłych,  wydaje  się  być  równie  niewinne  jak  skreślanie
przez dziecko kuponów totolotka. Tymczasem, jak się okazuje, w czwartej grupie
znajduje  się  wiele  osób,  "podtrzymujących  mit  grubego  gracza".  Na  czym  polega
ten mechanizm? "Legendy rodzinne głoszą, że mój dziadek od strony mamy przegrał
na  początku  XX  wieku  poważny  majątek  też  w  karty"  –
mówi  jeden  z  ankietowanych  badań  przeprowadzonych
przez CBOS. Według opinii badaczy, nawet przekazywana
z  pokolenia  na  pokolenie  opowieść  o  wielkiej  porażce

hazardzisty może się przyczynić do utrwalenia wspomnianego mitu, czyli
pozytywnego wizerunku gracza - jako osoby, która nie boi się ryzyka, "gra wysoko",
może wiele stracić, ale i wiele zyskać.

Niewątpliwie,  obecność  i  "oswojenie"  hazardu  w  najbliższym  otoczeniu  dziecka
ma  znaczenie  i  w  przyszłości  może  się  okazać  dla  niego  zgubne.  Uczestnictwo
w grach bywa inspirowane przez nieświadomych zagrożenia dorosłych. Angażowanie
do  prostych  czynności,  na  przykład  wysłania  kuponu  totolotka,  może  wzbudzić
w dziecku emocje, których nikt by się nie spodziewał. Czternastolatek nie śpi całą
noc,  bo  tym  razem  wysłał  kupon  sam  i  sądzi,  że  zostanie  milionerem.  Często
nieletni  uczestniczy  w  grach  wspólnie  z  rodziną:  gra  w  ping-ponga  z  tatą,
a  w  niedzielę,  ze  wszystkimi,  w  remika.  Na  pieniądze.  Bywa,  że  gra  staje
się  najprzyjemniejszą  formą  rozrywki,  bo  babcia  lubi  karty  i  nie  widzi  niczego
niewłaściwego  w  przekazywaniu  swych  umiejętności  pięciolatkowi.  W  skrajnych
przypadkach gry zastępują zajętych rodziców. Jeden z badanych CBOS wspomina,
że  ojciec  zostawiał  go  na  wiele  godzin  "na  automatach"  i  "zapominał  odebrać".
Na  skłonność  do  hazardu  w  dorosłym  życiu  wpływa  też  środowisko  rówieśnicze
z  okresu  dorastania.  W  szczególności  wtedy,  gdy  znika  przyjemność  płynąca
z  samej  gry  w  kapsle  czy  państwa-miasta.  Istotne  staje  się  granie  dla  pieniędzy
(nawet  jeśli  są  to  drobne  sumy)  czy  innego  rodzaju  dóbr  o  wymiernej  wartości.
Jednym  z  symptomów,  który  powinien  zaniepokoić  rodziców,  jest  "podbieranie"
z domu pieniędzy, gdy dziecku czy nastolatkowi kończą się drobne przeznaczone na
grę. Osoby uzależnione od hazardu nierzadko stykały się w dzieciństwie z hazardem
jako  naturalnym  elementem  rodzinnego  życia:  "Dziadek  był  karciarz  i  w  niedzielę
przyszedł, cała rodzina się zjeżdżała i rodzice też. Ale to była akurat dla męskiej
części  rodziny  przeznaczona  gra.  Czyli  oni  później  po  obiedzie,  babcia  sprzątała
ze stołu, oni siadali i grali w karty. Ja strasznie chciałam grać w te karty. Ja nawet
do  stołu  nie  sięgałam,  bo  podskakiwałam.  To  był  stary  dębowy  stół
i  ja  podskakiwałam,  a  mamusia:  za  mała  jesteś".  Jak  się  okazuje,  jednym
z  istotnych  czynników  zagrażających  jest  traktowanie  gry  jako  swoistego  rytuału
rodzinnego,  którego  atmosferę  dzieci  bardzo  szybko  chłoną.  Chcą  w  nim
współuczestniczyć albo tworzą własny. "W każdą niedzielę – kontynuuje przywołana
w  raporcie  CBOS  kobieta  -  miałam  razem  z  moją  siostrą  i  z  moją  mamą  taką
tradycję, że idziemy do określonego miejsca i tam kupujemy. I z reguły kupowałam
około trzech, no i nic nie wygrywałam. Jak się trafiła złotówka, kupowałam kolejną
i kolejnej już nie wygrywałam".

Opracowanie dla

www.uzaleznieniabehawioralne.pl

: Paulina Ilska, na podsta-

wie: Oszacowanie rozpowszechnienia oraz identyfikacja czynników ryzyka
i czynników chroniących w odniesieniu do hazardu, w tym hazardu
problemowego

(patologicznego)

oraz

innych

uzależnień

behawiora-

lnych, oprac. Badora B., Gwiazda M., Herrmann M., Kalka J., Moskalewicz J.,
CBOS, Warszawa 2012.

BADANIA I STATYSTYKI

Dane  z  najnowszego   raportu   CBOS  „Młodzież  2013”   można  uznać  za  optymisty-
czne  w  stosunku  do  danych  sprzed  trzech  lat.  Zagrożenie  hazardem  wśród
młodzieży  oczywiście  nadal  istnieje.  Jednak  ujęte  w  raporcie  deklaracje  młodych
ludzi pozwalają sądzić, że zjawisko hazardu w tej grupie wiekowej uległo pewnemu
ograniczeniu. W badaniu wzięto pod uwagę  najpopularniejsze typy gier i zakładów:
gry  liczbowe  (np.  Lotto),  automaty  typu  „jednoręki  bandyta”,  konkursy  SMS-owe,
zakłady bukmacherskie, gry i zakłady w internecie, gry odbywające się w kasynach
(inne  niż  automaty).  Zgodnie  z  deklaracjami  młodzieży,  zmniejszył  się  nie  tylko
odsetek grających w gry hazardowe w ogóle, ale i odsetek grających często, czyli
minimum  raz  w  miesiącu.  W  przypadku  loterii  i  konkursów  sms–owych  odsetek
zmniejszył się prawie o połowę – z 35% (2010 r), do 18% (2013 r.). Znacznie mniej
osób  gra  również  na  automatach,  co  prawdopodobnie  ma  związek
z wprowadzeniem tzw. ustawy hazardowej, ograniczającej dostęp do tego rodzaju
gry. Spadek w najmniejszym stopniu odnosi się do gry w Lotto.

Zwrócono  też  uwagę  na  zależność  między  skłonnością  do  gry  hazardowej  a  płcią.
Nadal  na  pieniądze  gra  więcej  chłopców  niż  dziewcząt  i  chłopcy  grają  częściej.
Wyjątek  stanowi  Lotto  i  gry  SMS-owe,  które  są  popularne  wśród  młodzieży  bez
względu  na  płeć.  Dodatkowo,  te  rodzaje  gier  są  najczęściej  wybierane  przez
dziewczęta.

Trudno  mówić  o  grach  hazardowych,  nie  podejmując  tematu  nieodłącznie  z  nimi
związanego – czyli kosztów. By grać, trzeba najpierw „zainwestować”. Jakie koszty
młodzież jest gotowa ponieść, ryzykując utratę wydanych pieniędzy? Okazuje się,
że  najpopularniejsze  gry  są  zarazem  najtańsze  –  czyli  Lotto  i  konkursy  SMS-owe.
W  odniesieniu  do  prawie  wszystkich  rodzajów  gier,  o  które  pytano  młodzież
podczas  badania,  zmniejszeniu  liczby  grających  osób  towarzyszy  także  obniżenie
kosztów  gry.  Na  przykład,  w   przypadku  gry  w  internecie,  w  2010  r  średnia  suma
wydawana  jednego  dnia  wynosiła  102,36  zł,   a  w  2013r.   już  tylko  52,36  zł.
Niechlubny wyjątek pośród innych rodzajów gier stanowią automaty. Młodzież jest
skłonna wydawać tam stosunkowo najwięcej. Średni koszt dzienny znacznie wzrósł
–  z  38,71  zł  deklarowanych  w  2010  r.  do  50,27  zł,  deklarowanych  w  2013  r.
Jak  interpretować  te  dane?  Na  automatach  gra  obecnie  mniej  nastolatków,
ale ci, którzy już się na to decydują, obstawiają wyższe  stawki. W ciągu jednego
dnia  średnio  wydają  o  ok.  12  zł  więcej  niż  w  2010r.
Poziom  wydatków  na  gry  hazardowe,  podobnie  jak
częstotliwość  wykonywania  tych  czynności,  jest  zależny
od płci badanych. Chłopcy deklarują przeznaczanie na ten

cel  znacznie  większych  sum  niż  dziewczęta.  W  skali  roku  jest  to  odpowiednio
215,30  zł  (mediana  30,00  zł)  i  55,79  zł  (mediana  10,00  zł).  Prócz  wysokości
wydawanych  na  grę  kwot,  nastolatków  pytano  także  o  wysokość  wygranych.
Okazało  się,  że  można  zaobserwować  podobną  zależność  od  płci.  Średnia  kwota
wygranej  w  ciągu  ostatniego  roku  to  według  deklaracji  chłopców  433,21  zł,
a  według  dziewcząt  –  149,61  zł.  Automatycznie  nasuwa  się  pytanie  o  relację
przeznaczanych  na  grę  sum  do  wysokości  wygranych.  Wyniki  badania  wskazują,
że  wśród  wszystkich  ankietowanych  deklarowany  koszt  uprawiania  gier
hazardowych w skali roku to 141,40 zł, a wygranej – 325,24 zł.  Ponad połowa (55%)
spośród  grających  nastolatków  twierdzi,  że  „zysk”  jest  wyższy  niż  poniesione
nakłady  finansowe.  Czyli  zapewne  ma  poczucie,  że  hazard  „się  opłaca”,  można
w ten sposób zarobić. Podobne przeświadczenia mogą stanowić jeden z czynników
ryzyka uzależnienia się od gier.

Podczas  tworzenia  raportu   „Młodzież  2013”  po  raz  pierwszy  zadano  zestaw
dziewięciu  pytań,  które  składają  na  się  na  tzw.  Kanadyjski  Indeks  Gier
Hazardowych  (CPGI)18.  Celem  tego  badania  jest  pomiar  ryzyka  uzależnienia
od hazardu wśród osób grających w gry na pieniądze.

Analiza  wyników  wskazuje,  że  wysoki  poziom  ryzyka  uzależnienia  od hazardu  jest
zauważalny  u  4,5%   nastolatków,  którzy  deklarują  uczestnictwo  w  grach
na  pieniądze.  Stanowią  oni  2,6%  wszystkich  badanych.  Podobnie  jak  w  przypadku
częstotliwości  gry  i  wysokości  przeznaczanych  na  nią  kwot,  w  badaniu  widać
wyraźnie zależność od płci ankietowanych. Ryzyko wystąpienia  realnych kłopotów
z  uzależnieniem  od  gier  hazardowych  dotyczy  w  znacznie  większym  stopniu
chłopców (7,5%)  niż dziewcząt (1,3%).

Prócz płci, na zagrożenie ryzykiem uzależnienia od gier na pieniądze wpływają też
inne  czynniki  o  charakterze  demograficzno-społecznym.  Wymienia  się  wśród  nich
miejsce  zamieszkania  i  negatywną  ocenę  sytuacji  finansowej  swojej  rodziny.
Okazuje  się,  że  ryzyku  sprzyja  życie  w  mieście,  ale  nie  dużym  –  poniżej  20  tys.
mieszkańców.   Zagrożonych  popadnięciem  w  uzależnienie  jest  tam  7%  grających.
Wśród osób mieszkających na wsi zagrożonych jest 3,5%, a w większych miastach –
4,4%.  W grupie młodych ludzi oceniających materialne warunki życia swej rodziny
jako  przeciętne  lub  dobre  zagrożonych  nałogiem  jest  3,4  –  3,5%,  a  w  grupie
oceniających sytuację materialną jako złą – aż 8,7% grających. Ponadto najwięcej
graczy  zagrożonych  uzależnieniem  uczy  się  w  zasadniczych  szkołach  zawodowych
(12,2%,  podczas  gdy  w  innych  typach  szkół  3,1  –  3,5  %).  Wyniki  te  mogą  mieć
jednak  charakter  wtórny,  jako,  że  w  zawodówkach uczy  się  zdecydowanie  więcej
chłopców.

Młodzież poważnie zagrożona uzależnieniem od hazardu wyróżnia się spośród
innych graczy najwyższym średnim kosztem gry w skali roku i przeświadczeniem,
że gra na pieniądze się opłaca, przyniesie realny zysk.

Opracowanie dla

www.uzaleznieniabehawioralne.pl

: Paulina Ilska

WNIOSKI Z BADANIA

Zjawisko hazardu wśród młodzieży uległo w ciągu ostatnich lat ograniczeniu.

W przypadku loterii i konkursów sms–owych odsetek zmniejszył się prawie
o połowę, z 35% (2010 r), do 18% (2013 r.).

Odsetek młodzieży biorącej udział w grach hazardowych danego typu

Rodzaj gry

Procent młodzieży deklarującej udział w danym

typie gry hazardowej

Lotto

35%

Loterie lub gry poprzez wysyłanie SMS

18%

Automaty

15%

Gry w internecie

15%

Zakłady bukmacherskie poza internetem

12%

Inne gry liczbowe (np. Keno)

Kasyno (gry inne niż automaty)

ZAKUPY

OPIS PROBLEMU

Gdy pochłania szaleństwo kupowania

Jak  to  się  dzieje,  że  jeden  człowiek  staje  się  zakupoholikiem,  a  drugi  nie?
Co odgrywa decydującą rolę – czynniki biologiczne, środowiskowe czy indywidualne
cechy  osobowości?  Jak  się  okazuje,  na  skłonność  do  nadmiernego  kupowania
wpływa wiele różnych czynników – od zmian cywilizacyjnych, poprzez presję grupy,
intensywność  reklam  aż  po…podatność  na  nudę.  Prof.  dr  hab.  Nina  Ogińska-
Bulik    podzieliła  czynniki  sprzyjające  rozwojowi  uzależnienia  od  zakupów  na  trzy
grupy:



czynniki neurobiologiczne



czynniki środowiskowe



czynniki podmiotowe

Wśród  czynników  neurobiologicznych  wymienia  się  przede  wszystkim  niedobór
serotoniny.  Różnorodne  i  złożone  są  natomiast  czynniki  środowiskowe.   Żyjemy
w czasie szybko postępujących zmian cywilizacyjnych, społecznych i kulturowych.
Wobec  braku  „pewników”  i  obowiązującego  od  wieków,  jednego  dla  wszystkich
systemu  wartości  nie  jest  łatwo  się  odnaleźć  w  życiu,  a  tym  bardziej
trudno   zachować  zdrowy  sposób  funkcjonowania.  Istotny  jest  też  stosunek  do
zdobywania  i  wydawania  pieniędzy.  Na  występowanie  zakupomanii  może  wpłynąć
zarówno osiąganie wysokich zarobków, jak i ubóstwo. Nie bez znaczenia pozostaje
obserwowany  w  dzieciństwie  model  zachowań  konsumpcyjnych  -  przesadne
oszczędzanie  bądź  drugi  biegun,  czyli  nieuzasadniona  rozrzutność.  Niebagatelną
rolę  odgrywa  powszechna  dostępność  dóbr,  kreowanie  i  utrwalanie
materialistycznych wartości przez media. Mieć oznacza być, a kto dużo kupuje, ten
zasługuje na podziw i szacunek otoczenia. Presja grupy („bo wszyscy już to mają”)
okazuje  się  trudna  do  zniesienia,  reklamy  stają  się  coraz  bardziej  agresywne,
a  promocje  i  wyprzedaże  kuszą  z  każdej  strony.  Jeśli  w  dzieciństwie  potrzeby
psychiczne danej osoby nie były zaspokajane (w szczególności potrzeby akceptacji
i  miłości)  wzrasta  ryzyko  rekompensowania  ich  sobie  za  pomocą  dokonywania
kompulsywnych  zakupów.  W  trzeciej  grupie  czynników  sprzyjających  rozwojowi
uzależnienia od zakupów, tj. czynników podmiotowych wymienia się płeć (znacznie
bardziej narażone są kobiety, stanowią od 80% do 100%), wiek (im młodsze osoby,
tym  bardziej  narażone  na  utratę  kontroli  nad  kupowaniem,  z  wiekiem  skłonność
do nadmiernych zakupów spada). Tendencja do kompulsywnego kupowania ujawnia
się  zazwyczaj  ok.  18  roku  życia,  po  ukończeniu
35  się  zmniejsza.  Ryzyko  popadnięcia  w  uzależnienie
potęguje  stres,  poczucie  braku  satysfakcji  życiowej,
trudne  emocje,  które  się  w  takiej  sytuacji  pojawiają.

Zakupy  kompensują  wówczas  braki  w  sferze  emocjonalnej  i  społecznej.  Stają
się  rozrywką,  pocieszeniem,  pomagają  rozładować  napięcie  i  poprawić
samopoczucie.  Dodatkowo  u  zakupoholików  często  występuje  tendencja
do impulsywnych zachowań i popadania w  inne uzależnienia.

Portret zakupoholika

Jakie  cechy  można  zaobserwować  u  osoby  cierpiącej  na  zakupomanię?  Badacze
wymieniają:  skłonność  do  fantazjowania  i  popadania  w  stany  depresyjne,  wysoki
poziom  lęku,  zależność  od  innych  ludzi,  ciągłe  poszukiwanie  u  nich  akceptacji.
Smutnego obrazu dopełnia niskie poczucie własnej wartości, kompulsywność i  mała
odporność  na  stres.  Trudne  sytuacje  życiowe  są  rozładowywane  za  pomocą
ucieczkowych  strategii,  kontrolowanie  impulsów  stanowi  duży  kłopot.  Wśród
zakupoholików  obserwuje  się  także  występowanie   perfekcjonizmu  i  tendencji
materialistycznych.

Ponadto  robieniu  kompulsywnych  zakupów  sprzyja:  negatywna  emocjonalność
(tendencja  do  doświadczania  negatywnych  stanów  emocjonalnych,  przeżywania
poczucia  winy  oraz  nadwrażliwość  na  krytykę),  neurotyczność,  przesadna
ugodowość,  niesumienność.  Za  najistotniejszy  czynnik  indywidualny  związany
z kompulsywnym kupowaniem uznaje się niską samoocenę.

Według badań własnych wykonanych na grupie 556 osób ryzyko zakupoholizmu
dotyczy  11,3-30,4%  badanych.  Najistotniejszymi  czynnikami  okazuje  się  płeć
i  korzystanie  z  kart  kredytowych.  Wynika  z  tego,  że  najbardziej  zagrożone
są  kobiety  korzystające  z  tej  formy  płatności,  sprzyjającej  kompulsywnym
zakupom. Kluczowe są również takie czynniki jak przymus, brak kontroli, redukcja
napięcia i negatywnych emocji.

Pomiar dokonany za pomocą SZZ (Skali Zachowań Zakupowych) wykazał, że nie bez
znaczenia są nasze przeświadczenia na temat kupowania (np. „Robienie zakupów
to świetna zabawa”; „Pochłania mnie szaleństwo kupowania”).

Co robić, żeby powstrzymać się od kompulsywnych zakupów?



zaplanuj zakupy z kartką w ręku



idź do sklepu z odliczoną sumą pieniędzy



zrezygnuj z noszenia przy sobie kart kredytowych



na zakupy wybieraj się w towarzystwie



omijaj promocje, wyprzedaże



czas wolny spędzaj poza centrami handlowymi.

Opracowanie dla

www.uzaleznieniabehawioralne.pl

Na  podstawie:  Nina  Ogińska-Bulik,  Zakupoholizm  –  czym  jest i  skąd  się  bierze,
w:  Wykłady  i  prezentacje,  I  Międzynarodowa  Konfere-
ncja  „Patologiczny  Hazard  i  inne  Uzależnienia  Beha-
wioralne”, Warszawa, 26-27 listopada 2013.

Czy dziecko może być uzależnione od zakupów?

Dotychczas problem uzależnienia od zakupów rozpatrywano z perspektywy
dorosłych, zwłaszcza kobiet pomiędzy 30 a 40 rokiem życia, mieszkanek dużych
aglomeracji. Ale problem ten dotyka również innych grup społecznych, także
dzieci.

Czy  dziecko  może  przejawiać  cechy  uzależnienia?  Oczywiście  –  tak.  Grupą,  którą
opisuję,  są  adolescenci,  czyli  młodzież  pomiędzy  11  a  18  rokiem  życia.
Aby  nastolatek  popadł  w  nałóg  regulowania  nieprzyjemnych  emocji  za  pomocą
wydatkowania pieniędzy, musi je mieć, równocześnie nie znając innych sposobów
na rozładowanie emocji. A tych w okresie młodzieńczym jest sporo. Dlatego warto
mieć  oczy  otwarte  na  to,  w  jaki  sposób  dzieci  radzą  sobie  z  nimi.  Początki
uzależnienia behawioralnego mogą być mało dostrzegalne dla rodziców, a czasami
wręcz  wzmacniane  przez  zastępowanie  spędzania  czasu  z  dzieckiem  –  dawaniem
mu kieszonkowego.

Dzieci, które urodziły się już po transformacji, są przyzwyczajone do wygód i braku
większych problemów z posiadaniem tego, o czym sobie zamarzą. Nawet jeśli
sytuacja finansowa rodziców jest krucha czy niestabilna, dzieci i tak dążą do tego,
by mieć to, co ich koledzy i marzą o posiadaniu zabawek czy gadżetów, które widzą
w reklamach telewizyjnych.

Jak  donosi  amerykańskie  czasopismo  „Times”,  najbardziej  wdzięcznym  targetem,
czyli  najbardziej  pożądanymi  konsumentami  dla  twórców  reklam,  są  osoby
nieprzekraczające  15  roku  życia.  Dlaczego  tak  jest?  Psycholog  dzieci  i  młodzieży
Ewelina  Janiszewska  tłumaczy,  że  dzieci  łatwo  padają  ofiarą  twórców  reklam,
ponieważ

odbierają

bezkrytycznie

przekaz

telewizyjny,

ale

też

i  dlatego,  że  bardziej  niż  dorosłym  zależy  im  na  akceptacji  grupy.  −  Hierarchia
w grupie rówieśniczej opiera się na prostym pytaniu: kto ma więcej? Dzieci, które
mają  najnowsze  gadżety  mają  zwykle  wysokie  pozycje  w  szkolnych  paczkach  –
wyjaśnia  Janiszewska.  I  właśnie  ze  względu  na  wspomniane  czynniki  rodzice
powinni  być  czujni  na  zachowania  zakupowe  swoich  dzieci.  Specjaliści
przestrzegają  bowiem,  że  bez  należytej  edukacji  finansowej  i  kierowania
wydatkami dziecka – w krótkim czasie może ono stać się ofiarą zakupoholizmu.

Uzależnienie  od  zakupów  jest  nałogiem  polegającym  na  odczuwaniu
przytłaczającej potrzeby kupowania. Osoba uzależniona ma trudności z rozsądnym
wydatkowaniem  pieniędzy,  nie  potrafi  powstrzymać  swojego  pragnienia,  by  coś
sobie  kupić.  Nie  hamuje  się  nawet  wtedy,  gdy  zdaje  sobie  sprawę,
że  nie  umie  się  kontrolować.  Często  wydaje  pieniądze  nadplanowo,  na  przykład
z  nudów.  Kiedy  nie  może  sobie  czegoś  kupić,  wpada
w  złość  albo  w  depresję  i  nerwowo  szuka  sposobu
na  zdobycie  dodatkowej  gotówki.  Zakupoholicy  często
mają  tendencję  do  pożyczania  pieniędzy  lub  innego

lawirowania w sytuacjach, w których mają potrzebę zrobienia zakupów, a brakuje
im funduszy, by ją zaspokoić. Często nałóg jest tak silny, że osoba uzależniona
potrafi tak manipulować swoją rodziną, że ta przez miesiące, a nawet lata może
nie wiedzieć o jej problemach.

Zarówno  u  dorosłych,  jak  i  u  dzieci  nałogowe  zakupy  pełnią  formę  rozładowania
przykrego  napięcia  i  są  przejawem  kłopotów  z  kontrolowaniem  emocji  przy
równoczesnej nieumiejętności radzenia sobie z nimi w inny, bardziej konstruktywny
sposób.  Zakupoholizm  jest  poważnym,  często  dramatycznym  w  przebiegu
i skutkach nałogiem, zwłaszcza u młodych osób, które z racji wieku, są niestabilne
emocjonalnie.  Niejednokrotnie  bowiem  jest  tak,  że  produkty  nabywane  przez
dzieci  poprawiają  znacznie  ich  nastrój  tu  i  teraz  i  przyzwyczajają  do  tego,
że  nabycie  nowej  rzeczy  w  szybki  sposób  poprawia  samopoczucie.  Pod  tym
względem  nałóg  zakupowy  nie  różni  się  niczym  od  uzależnienia  na  przykład
od  środków  psychoaktywnych.  I  zarówno  w  jednym,  jak  i  w  drugim  przypadku
mamy do czynienia z budowaniem tolerancji wobec danej używki. A zatem dziecko
potrzebuje  coraz  więcej  i  więcej  zakupów,  żeby  poczuło  się  spokojne
i zadowolone.

Oczywiście  jest  to  zadowolenie  krótkoterminowe.  W  dłuższej  perspektywie
uzależnienie  wywołuje  cierpienie  i  bardzo  nieznośne  w  nałogach  –  pojawienie
się  głodu,  czyli  palącego  napięcia,  które  może  rozładować  tylko  nałogowa
czynność. Dlatego po pewnym czasie dzieci owładnięte manią kupowania nie mają
ochoty  na  żadne  inne  przyjemności,  negują  kino,  teatr,  zabawy  na  powietrzu,
zaś najlepiej czują się między sklepowymi półkami.

Jak  wynika  z  raportu  z  badań  nad  czasem  wolnym  młodzieży  autorstwa  Agnieszki
Latos,  dzieciom  w  wieku  szkolnym  nie  brakuje  zajęć.  Z jednej strony  duża  liczba
obowiązków  szkolnych  i  korepetycji,  z  drugiej  siedzenie  przed  telewizorem
czy  komputerem;  tak  wyglądają  te  główne  „atrakcje”  życia  adolescentów.
Pozostałe  rozrywki,  w  tym  zakupy,  także  plasują  się  wysoko  w  raportach
dotyczących  aktywności  pozaszkolnej  młodzieży.  Janiszewska  tłumaczy,
że  młodzież  z  większych  aglomeracji  traktuje  wypady  do  galerii  handlowych  jako
sposób  na  zabijanie  czasu.  −  Skąd  mają  takie  wzorce?  W  porażającej  większości
jest to naśladowanie postaw rodziców, którzy niejednokrotnie sami w taki sposób
organizują  sobie  weekendy  czy  dni  wolne  –  zauważa  psycholożka,  dodając,
że  robienie  z  zakupów  odstresowującego  hobby  -  to  pierwszy  krok  w  stronę
uzależnienia.  Wydaje się, że kontrolowanie zakupów dziecka może być łatwiejsze
niż  kontrolowanie  na  przykład  tego,  czy  nie  pali  marihuany.  Wystarczy  wejść  na
konto, by zobaczyć, czy coś dziecku z niego ubyło, czy i jak często pobiera od nas
gotówkę i na co ją przeznacza. Niestety, z zakupoholizmem jest tak, że jeśli jest
on  silny,  uzależniony  młody  człowiek  może  się  nie  zawahać  przed  niczym,
aby uzyskać gotówkę i kupić sobie wymarzony gadżet.

Niewidzialne problemy

Zaniedbanie  ze  strony  rodziców,  którzy  nie  mają  czasu  dla  dzieci  z  powodu
stresującej  pracy  czy  nowych  partnerów  często  powoduje,  że  młodzi  czują
się osamotnieni, skazani sami na siebie. A kiedy do tego są w okresie nastoletniego
buntu,  ich  hormony  szaleją  na  tyle,  że  ukoić  je  mogą,  w  ich  mniemaniu,  tylko
narkotyki, dopalacze, gry komputerowe czy właśnie zakupy.

Ośrodkowy  układ  nerwowy  dzieci  nie  jest  układem  dojrzałym,  stale  się  rozwija,
a  co  za  tym  idzie  nastoletnia  emocjonalność  przejawia  cechy  dużego  braku
odporności  na  czynniki  stresowe.  Dlatego  w  okresie  między  12  a  18  rokiem  życia
pojawia  się  u  młodzieży  fizjologiczna  potrzeba  radzenia  sobie  w  jakiś  sposób
z  napięciem.  Jedne  dzieci  rozładowują  je  poprzez  aktywność  fizyczną,  prowadzą
intensywne  życie  towarzyskie,  inne  uczone  są  rozmawiania  o  swoich  napięciach
i  uczą  się  je  uspokajać,  a  jeszcze  inne  popadają  w  uzależnienia  jako  formy
radzenia sobie z rzeczywistością.

Uzależnienie  nastolatków  od  zakupów  pojawia  się  przeważnie  w  większych
miastach,  chociaż  ten  trend  może  się  zmieniać,  ponieważ  gros  uzależnionych
dokonuje  zakupów  przez  internet;  wystarczy  jedno  kliknięcie  myszką,
a  zamówienie  w  internetowym  sklepie  jest  już  złożone.  Przeważnie  rodzice  nie
mają czasu, by stale przeglądać zawartość komputera swoich dzieci, więc te mogą
robić,  co  chcą  w  ciągu  dnia.  −  Niektórzy  rodzice  zezwalają  na  nieograniczone
internetowe  zakupy,  a  czasem  wręcz  zachęcają  do  ich  robienia.  To  jeszcze
podkręca w dziecku poczucie, że zakupy są dobrym lekarstwem na wszystkie smutki
i  mogą  rekompensować  samotność  czy  bliskie  relacje  –  przestrzega  Ewelina
Janiszewska.

Co  zatem  powinno  się  zrobić,  by  uniknąć  „rozkręcenia  się”  nałogu  u  dziecka,
u którego zauważamy wyraźne nałogowe symptomy? Zabronienie robienia zakupów
może nie być wystarczające. Początkowo warto, jeśli dziecko robiło zakupy on-line
bez  wiedzy  dorosłych,  wyeliminować  źródła  pogłębiania  nałogu;  przykładowo
blokując strony sklepów internetowych czy zabierając kartę bankomatową i w inny
sposób wydzielać pieniądze, np. na zasadzie dniówki, czyli codziennie parę groszy.
Ale mechaniczne ograniczenie nie wystarczy, musi wiązać się z poważną rozmową.
Na  pewno  dziecko,  któremu  bez  słowa  ograniczymy  kupowanie,  będzie  mocno
zezłoszczone,  obrażone  i  może  nawet,  poszukiwać  alternatywnych  sposobów
na  posiadanie  pieniędzy.  Dlatego  przede  wszystkim  należałoby  przeprowadzić
z  dzieckiem  spokojną  rozmowę  dotyczącą  przyczyny  napięcia,  które  sprawia,
że  trzeba  kompulsywnie  kupować.  Czasami  chodzi  o  rozwód  rodziców  albo  o  złe
oceny  w  szkole  i  ciągłą  presję.  Bywa,  że  powodem  jest  brak  akceptacji
rówieśników,  szykany  w  klasie.  Pozwólmy  dzieciom  się  wygadać  i  w  przyjaznej
atmosferze  dopytajmy  o  źródła  stresu  –  zachęca
Janiszewska,  zaznaczając,  że  jeśli  dziecku  mówienie
przychodzi z trudem, warto zaprowadzić je do psychologa
i  z  nim  porozmawiać  o  źródłach  stresu.  Psycholog  może

pomóc  wymyślić  alternatywne  sposoby  na  rozładowanie  napięcia.  A  jeśli  zakupy
to naprawdę problem uzależnieniowy, wówczas nie ma co się zastanawiać, pomoc
terapeutyczna będzie niezbędna – podpowiada Janiszewska. Odnalezienie nowych,
atrakcyjnych dla dziecka sposobów na spędzanie wolnego czasu ma szansę odwieść
je  od  kupowania.  To  może  być  zajęcie  przyjemne  i  twórcze,  choćby  nauka  gry
na  jakimś  instrumencie  muzycznym,  taniec  współczesny,  fotografia,  szycie,
adoptowanie  kota  czy  psa.  Ważne,  by  znaleźć  coś,  co  absorbowałoby  uwagę
dziecka  i  relaksowało  je  w  czasie  wolnym  od  nauki,  a  nie  było  dodatkowym
stresorem.

Kolejnym krokiem w leczeniu dziecka z nadmiarowego wydatkowania powinna być
edukacja  finansowa.  Często  wymagamy  od  dzieci  intuicyjnych  umiejętności
ekonomicznych, sądzimy, że dziecko samo będzie wiedziało, jak wydawać pieniądz
albo  że  najlepszą  lekcją  wydawania  pieniędzy  jest  ograniczanie  nastolatka
w swobodzie ich wydatkowania. Tymczasem nie wolno zapominać, że poświęcenie
uwagi  na  to,  by  wyjaśnić  dziecku,  jak  powinno,  a  jak  nie  powinno  się  wydawać
pieniędzy  –  może  mu  pomóc  ustalać  priorytety  zakupowe  teraz  i  w  przyszłości.
Zatem  warto  usiąść  z  dzieckiem  i  wyznaczyć  realny  budżet.  Czyli  ustalić,
ile  faktycznie  potrzebuje  pieniędzy  na  miesiąc,  bez  zbytniego  ingerowania
na  co  je  wyda,  jeśli  chodzi  o  małe  kwoty.  Większe  wydatki  warto  rozplanować
z  dzieckiem,  rozpisać  też,  jak  mogłoby  ono  zaoszczędzić  na  wymarzoną  rzecz,
np.  że  będzie  zbierać  przez  dwa  miesiące  na  rower,  a  resztę  my  dołożymy.
To  dla dziecka  może być  motywator  do  oszczędzania,  a  nie nałogowego  szastania
pieniędzmi.  Po  takiej  rozmowie  wracajmy  co  tydzień  do  tematu,  sprawdzajmy,
jakie dziecko czyni postępy. Okażmy mu swoje zainteresowanie – zaleca psycholog.

Jak przeciwdziałać problemom?

Na koniec zasadnicza kwestia – prewencja. Nawet jeśli dziecko nie jest uzależnione
od zakupów, warto, by nigdy nie weszło na złą drogę, gdyż to uzależnienie, mimo
że  może  nie  brzmi  przerażająco,  jest  poważnym  zaburzeniem  funkcjonowania
życiowego, takim jak hazard czy pracoholizm. Co warto robić, aby uchronić dziecko
przed  wpadnięciem  w  sidła  nałogu?  Przede  wszystkim  sami  powinniśmy  dawać
dobry  przykład  naszym  podopiecznym;  jeśli  na  chandrę  wybieramy  nie  spacer
po  parku,  lecz  spacer  po  centrum  handlowym,  możemy  być  prawie  pewni,
że  dziecko  pójdzie  w  nasze  ślady,  bo  sami  modelujemy  w  nim  taką  postawę.
Na nic powiedzonko rodziców  rób tak jak mówię, a nie tak jak robię, dzieci uczą
się  poprzez  zachowania  –  przekonuje  psycholog  dziecięca.  Druga  kwestia  –
obserwujmy  dziecko.  Nie  zasłaniajmy  się  tym,  że  ma  trudny  charakter  i  dlatego
jest  takie  chwiejne.  Dopytujmy,  co  się  dzieje,  nie  bagatelizujmy  symptomów
ostrzegawczych,  na  przykład,  że  ciągle  wraca  z  zakupami,  że  stale  chce  więcej,
a  gdy  odmawiamy,  wybucha  złością;  ta  złość  może  być  związana
z  zakupowym  głodem,  a  nie  z  buntem  młodzieńczym.
Pomimo  kontroli,  która  jest  niezbędna  w  wychowaniu,
miejmy też w sobie tolerancję na różne zachowania, jakie
nam  wydają  się  niedojrzałe  i  nierozsądne.  Rozmawiajmy

z dzieckiem, ale bez miażdżącej oceny jego zachowań. Rodzic silnie krytykujący
pogłębia stres i potrzebę odreagowania go w znany i zawsze działający sposób –
zakupami.

I  kwestia  zasadnicza.  Praktykujmy  przemyślane  rodzicielstwo,  oparte  na  naszym
autorytecie.  Budujmy  go  nie  przemocą  i  agresją,  ale  spokojem,  ciepłą  atmosferą
rozmów i konsekwencją. Ciepło rodzinne jest czynnikiem bardzo chroniącym przed
uzależnieniami.  Dr  Paul  McArdle  z  Newcastle  University  w  Wielkiej  Brytanii
wykazał,  że  dobre  relacje  z  rodzicami,  a  zwłaszcza  silna  więź  z  matką,  jest
ważnym  elementem  powstrzymującym  nastolatka  przed  nałogiem.  Zaznaczył
również,  iż  rozpad  rodziny  i  zaburzenia  życia  rodzinnego  są  częstą  przyczyną
uzależnień  adolescentów,  co  stanowi  poważny  problem  współczesnej  Europy
Zachodniej. − Czasami rodzice pytają, co to znaczy być ciepłym. Nie trzeba wiele.
Wystarczy  uśmiechać  się  do  dziecka,  przytulać,  zachęcać  do  rozmawiania,
dowcipkować, słuchać i nie krytykować, dyscyplinować, ale z dużą dawką miłości,
nie  krzykiem,  lecz  rozmową  kontrolować  chaos  domowy  –  tłumaczy  Ewelina
Janiszewska.

Katarzyna Kucewicz,

http://www.swiatproblemow.pl/2014_11_2.html

Co skłania nastolatki do wizyt w galeriach handlowych?

„Teraz  [centrum  handlowe]  to  już  jest  takie  miejsce  nie  tyle  robienia  samych
zakupów,  co  miejsce spotkań  grupy  osób  i tam  ludzie  się  spotykają,  rozmawiają,
plotkują, takie rzeczy – tłumaczy uczeń technikum, który brał udział w wywiadach
przeprowadzonych  w  ramach  badań  zespołu  Pracowni  „Pro  M”  w  Zakładzie
Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. W wywiadach wypowiedziało się 100 uczniów
z techników, liceów i szkół zawodowych.

Spędzanie  dużej  ilości  czasu  przez  młodzież  w  centrach  handlowych  bywa
krytykowane  przez  starsze  pokolenie  jako  przejaw  konsumpcjonizmu,  braku
zainteresowań  czy  braku  umiejętności  zorganizowania  sobie  czasu  w  ciekawszy
i bardziej konstruktywny sposób przez nastolatków. Tymczasem w świetle  Raportu
przebywanie  w  popularnych  „galeriach”  jawi  się  jako  sposób  na  zaspokajanie
naturalnych  w  tej  grupie  wiekowej  potrzeb  psychologicznych  i  społecznych.
Młodzież wybiera takie miejsce, bo jest ono ich naturalnym środowiskiem, znanym
od  najmłodszych  lat.  Centra  handlowe  są  postrzegane  przez  młodych  ludzi  jako
miejsca  ciekawe  i  atrakcyjne.  Nastolatkom  podoba  się  różnorodność  sklepów
znajdujących  się  pod  jednym  dachem,  atmosfera  miejsca,  oferowane  usługi
i  rozrywki.  Dążenie  do  zaspokajania  potrzeb  psycho-
logicznych i społecznych jest czymś normalnym, pozostaje

jednak pytanie, czy w „galerii” młodzież zaspokajają je w sposób konstruktywny.

Na realizowanie jakich potrzeb wskazała młodzież? Spośród potrzeb
psychologicznych uczniowie wymieniali:



potrzebę nowych doznań:

Realizacją tej potrzeby można wytłumaczyć częste wizyty w centrach i długotrwałe
ich  przemierzanie  wzdłuż  i  wszerz,  które  dla  osoby  patrzącej  z  boku  mogłoby
się  wydawać  zupełnie  bez  sensu.  Ludzie  młodzi  są  ciekawi,  że  a  nuż  w  jakimś
sklepie  coś  ciekawego  się  pojawiło,  coś  w  tym  centrum  się  zmieniło.  Często  jest
tak, że łażą z samej ciekawości – mówi uczeń I klasy technikum.



potrzebę podejmowania ryzyka dla zabawy

Tak jak kiedyś nastolatki kradły jabłka z sadu sąsiada i uciekały, tak teraz szukają
podobnych „zabaw” w galerii. Niektórzy chodzą, żeby sobie porobić jaja
i strzelają z rurki w ochroniarzy – opowiada uczeń technikum, także z I klasy.



wzmacnianie poczucia własnej wartości i przeżywanie satysfakcji
z powodu dokonania zakupu po obniżonej cenie (przy czym nie jest
istotne, czy dana rzecz jest rzeczywiście potrzebna, czy nie).

Jedna z licealistek z pierwszej klasy w taki sposób o tym opowiada: Czasami kupuję
coś po bardzo dużej zniżce, w bardzo dobrej cenie. I mimo, że ta rzecz nie podoba
mi się aż tak bardzo. Ale czuję, że ubiłam prawdziwy interes. I to jest takie
„wow, będzie z ciebie ekonomista.”



ułatwianie chłopcom nawiązywania relacji z dziewczętami przy innych
okazjach

Częste wizyty w centrum i związane z nimi zakupy podwyższają atrakcyjność
w oczach płci przeciwnej. Jakieś gadżety, ubrania, moda. Idziesz na imprezę fajnie
ubrany, dziewczyna poleci […]. Zobaczy, że porządnie ubrany. Widać że nie jest
jakimś, nie wiem, alkoholikiem …. dziewczyny sobie myślą, wielka ta miłość może,
ale to na raz, że tak powiem – tłumaczy uczeń technikum.

Spośród potrzeb społecznych w wypowiedziach nastolatków wymieniane były
potrzeby:



podtrzymania kontaktów towarzyskich z rówieśnikami

Nastolatkom chodzi o to, by spędzić razem czas „pod pretekstem” zakupów. Nawet
nie to, żeby kupować, tylko żeby po prostu się spotkać, porozmawiać – mówi
licealistka z trzeciej klasy.



poznawanie nowych ludzi

W pełnej osób galerii zawsze można kogoś poznać – wyhaczyć – jak powiedział
podczas wywiadu pierwszoklasista z technikum.



spotkania o charakterze damsko – męskim

Wizyty w centrach są krótkie. Chyba, że się z dziewczyną chodzi – wyjaśnia uczeń
szkoły zawodowej.

Trudno określić każdy z omawianych sposobów zaspokajania potrzeb

psychologicznych  czy  społecznych  jako  konstruktywny.  Z  drugiej  jednak  strony
w  wiek  dojrzewania  z  natury  rzeczy  wpisane  są  różnego  rodzaju  aktywności
i  działania,  eksperymenty,  które  nie  są  konstruktywne  i  „sensowne”  z  punktu
widzenia

dorosłych

zorientowanych

realizację

celów

życiowych

i podejmowanie racjonalnych działań. Wydaje się jednocześnie, że galerie zaczęły
przejmować funkcję dawnych podwórek, na których młodzież spotykała
się i spędzała ze sobą czas wolny.

Opracowanie dla

www.uzaleznieniabehawioralne.pl

: Paulina Ilska

Na  podstawie:  Agnieszka  Pisarska,  Joanna  Raduj,  Magdalena  Wójcik,  Czynniki
związane  z  hazardem,  kompulsywnymi  zakupami  oraz  nadużywaniem
Internetu wśród młodzieży w wieku 12-19 lat, Raport z badań zrealizowanych
w  ramach  programu  Ministra  Zdrowia:  Wspieranie  badań  naukowych
dotyczących  zjawiska  uzależnienia  od  hazardu  lub  innych  uzależnień
niestanowiących  uzależnienia  od  substancji  psychoaktywnych,  a  także
rozwiązywania  problemów  z  tym  związanych  finansowanych  ze  środków
Funduszu  Rozwiązywania  Problemów  Hazardowych,  Instytut  Psychiatrii
i  Neurologii,  Zakład Zdrowia  Publicznego,  Pracownia  Profilaktyki  Młodzieżowej
„Pro-M”, Warszawa 2015.