podstawy psychologii

wykład 6:

psychologia rozwojowa

psychologia rozwojowa

prowadz

ą

cy:

dr Szymon Czapli

ń

ski

[e-mail]

„gry plan” wykładu 7

rozwój fizyczny w ci

ą

gu całego

ż

ycia

okres prenatalny

dzieci

ń

stwo (zdolno

ś

ci lokomocyjne)

dorastanie i dorosło

ść

rozwój poznawczy

pogl

ą

dy Piaget’a

współczesne koncepcje rozwoju poznawczego

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

2

współczesne koncepcje rozwoju poznawczego

rozwój społeczny

dzieci

ń

stwo

dorastanie i dorosło

ść

to

ż

samo

ść

płciowa

rozwój moralny

koncepcja Kolberga

kulturowe ró

ż

nice w rozwoju moralnym

fazy rozwoju człowieka

stadium

wiek

niektóre główne charakterystyki

prenatalne

pocz

ę

cie – narodziny

rozwój fizyczny

niemowl

ę

ctwo

narodziny w prawidłowym
terminie – ok. 18 m-cy

lokomocja, podstawy j

ę

zyka, społeczne

przywi

ą

zanie

wczesne
dzieci

ń

stwo

18 m-cy – ok. 6 lat

dobrze opanowany j

ę

zyk, zró

ż

nicowanie płciowe,

zabawy grupowe, ko

ń

czy si

ę

gotowo

ś

ci

ą

do

podj

ę

cia nauki szkolnej

pó

ź

ne

ok. 6 lat – ok. 11 lat

wiele procesów poznawczych osi

ą

ga „dorosł

ą

”

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

3

pó

ź

ne

dzieci

ń

stwo

ok. 6 lat – ok. 11 lat

wiele procesów poznawczych osi

ą

ga „dorosł

ą

”

posta

ć

z wyj

ą

tkiem tempa ich funkcjonowania;

zabawa w zespołach

okres
dojrzewania

ok. 11 lat – ok. 20 lat

wczesna
dorosło

ść

ok. 20 lat – ok. 40 lat

ś

rednia

dorosło

ść

ok. 40 lat – ok. 65 lat

pó

ź

na dorosło

ść

powy

ż

ej 65 lat

badanie rozwoju człowieka

badanie normatywne

okre

ś

laj

ą

cechy specyficzne dla danego wieku lub stadium rozwoju

dostarczaj

ą

normy i wzorce

badanie podłu

ż

ne (longitudinalne)

wielokrotne obserwowanie i badanie tej samej jednostki, cz

ę

sto przez

wiele lat

badanie poprzeczne

badanie poprzeczne

porównywanie w tym samym czasie grupy badanych w ró

ż

nym wieku

chronologicznym

wiek chronologiczny

liczba miesi

ę

cy lub lat od narodzin

wiek rozwojowy

wiek chronologiczny w którym wi

ę

kszo

ść

dzieci wykazuje taki poziom

rozwoju fizycznego lub psychicznego, jaki przejawia dane dziecko

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

4

rozwój fizyczny

rozwój w okresie prenatalym

jednokomórkowa zygota

embrion – do 8 tygodnia

3 tyg. – 0,5 cm – bicie serca

płód – od 8 tyg.

16 tyg. – wyczuwalne przez matk

ę

16 tyg. – wyczuwalne przez matk

ę

ruchy dziecka

rozwój mózgu

250.000 neuronów na minut

ę

w chwili narodzin 100 mld neuronów

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

5

rozwój fizyczny c.d.

kolejno

ść

dojrzewania funkcji lokomocyjnych

rozwój tkanki nerwowej w pierwszym roku

ż

ycia

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

6

rozwój fizyczny w okresie dorastania

przyspieszenie tempa wzrostu (do krwioobiegu napływaj

ą

hormony wzrostu)

u dziewczynek ok. 10 rok

ż

ycia

u chłopców ok. 12 rok

ż

ycia

pokwitanie (od łac. pubertas – pokryty włosami)

u dziewczynek mi

ę

dzy 12 a 13 rokiem

ż

ycia - menarcha – pierwsza

miesi

ą

czka

miesi

ą

czka

u chłopców mi

ę

dzy 12 a 14 rokiem

ż

ycia – wytwarzanie

ż

ywych

plemników

rozwój tkanki nerwowej

od okresu pokwitania przyspieszony rozwój płatów czołowych

ok. 20 roku

ż

ycia nast

ę

puje redukowanie niewykorzystanych

poł

ą

cze

ń

neuronalnych

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

7

rozwój fizyczny w dorosło

ś

ci

procesy starzenia si

ę

rejestrowane s

ą

od wczesnej dorosło

ś

ci

powszechne w

ś

ród badaczy tematu jest przekonanie,

ż

e

zdolno

ś

ci człowieka pogarszaj

ą

si

ę

na wskutek braku u

ż

ywania a

nie samego starzenia si

ę

wzrok

po 65 roku

ż

ycia – soczewki ludzkiego oka

ż

ółkn

ą

i staj

ą

si

ę

mniej

elastyczne

ograniczenie widzenia z bliska i barw o mniejszej długo

ś

ci fal (fiolet,

ograniczenie widzenia z bliska i barw o mniejszej długo

ś

ci fal (fiolet,

bł

ę

kit, ziele

ń

)

słuch

powszechnie pogarsza si

ę

po 60 roku

ż

ycia

cz

ę

stsze u m

ęż

czyzn ni

ż

u kobiet

funkcjonowanie rozrodcze i seksualne

u kobiet menopauza około 50 roku

ż

ycia

u m

ęż

czyzn po 40 roku

ż

ycia spadek ilo

ś

ci

ż

ywych plemników, a po

60 roku

ż

ycia obj

ę

to

ść

płynu nasiennego

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

8

rozwój poznawczy - pogl

ą

dy Piageta

schematy

struktury umysłowe, umo

ż

liwiaj

ą

ce ludziom

interpretowanie

ś

wiata

s

ą

elementami konstrukcyjnymi zmian rozwojowych

asymilacja

modyfikacja nowej informacji napływaj

ą

cej z otocznia tak

by pasowała do tego co ju

ż

znane (posiadanych

schematów)

akomodacja

restrukturyzacja lub modyfikacja istniej

ą

cych schematów,

tak by nowa informacja mogła by

ć

lepiej przyswojona

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

9

stadia rozwoju poznawczego wg Piageta

stadium

cechy wa

ż

niejszych umiej

ę

tno

ś

ci

sensoryczno-
motoryczne
(niemowl

ę

ctwo;

0-2)

Dziecko zaczyna

ż

ycie z niewielk

ą

liczb

ą

sekwencji sensomotorycznych.

Rozwija si

ę

stało

ść

przedmiotu i

powstaj

ą

zacz

ą

tki my

ś

lenia

symbolicznego. Umysłowe
reprezentacje przedmiotów
nieobecnych.

przedoperacyjne
(wczesne

My

ś

lenie dziecka cechuje si

ę

egocentryzmem i centracj

ą

. Polepsza

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

10

(wczesne
dzieci

ń

stwo; 2-

7)

egocentryzmem i centracj

ą

. Polepsza

si

ę

zdolno

ść

my

ś

lenia symbolicznego.

operacji
konkretnych
(

ś

rednie

dzieci

ń

stwo; 7-

11)

Dziecko rozumie poj

ę

cie niezmienno

ś

ci

i (zachowania) fizycznych cech
przedmiotów. Potrafi rozumowa

ć

w

odniesieniu do konkretnych, fizycznych
obiektów.

operacji
formalnych
(adolescencja;
11

)

U dziecka rozwija si

ę

zdolno

ść

abstrakcyjnego rozumowania i my

ś

lenia

hipotetycznego.

współczesne pogl

ą

dy na rozwój

poznawczy

schematyczne przedstawienie zdarzenia pokazywanego w fazie
habituacji i zdarze

ń

testowych

badania Baillargeon i współpracowników na dzieciach kilkumiesi

ę

cznych

dzieci

ę

ce teorie pierwotne (Gelman, Raman, 2002)

czynniki społeczne i kulturowe
a rozwój poznawczy

a rozwój poznawczy

Lew Wygotski

internalizacja

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

11

rozwój poznawczy w okresie dorosło

ś

ci

inteligencja

tylko 5% populacji do

ś

wiadcza w wieku pó

ź

nej dorosło

ś

ci powa

ż

nych ubytków

w funkcjonowaniu poznawczym

pogorszenie funkcjonowania poznawczego ogranicza si

ę

zazwyczaj tylko do

niektórych funkcji

stadia rozwoju poznawczego wg Warnera Schaie

Dzieci

ń

stwo i

okres dorastania

Wczesna dojrzało

ść

Ś

redni wiek dojrzały

Pó

ź

na dojrzało

ść

Nabywanie

Osi

ą

ganie

Odpowiedzialno

ść

Reintegracja

pami

ęć

wraz ze starzeniem si

ę

ludzie do

ś

wiadczaj

ą

deficytów pami

ę

ci

pogarsza si

ę

zdolno

ść

organizowania, przechowywania i wydobywania nowych

informacji

wydaje si

ę

,

ż

e nie pogarsza si

ę

magazyn wiedzy ogólnej i autobiograficznej

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

12

Nabywanie

•

4stadia Piageta

Osi

ą

ganie

•

uczenie si

ę

ukierunkowane na cel

Odpowiedzialno

ść

•

troska o innych

Zarz

ą

dzanie

•

troska o systemy społeczne

Reintegracja

•

m

ą

dro

ść

rozwój społeczny w ci

ą

gu

ż

ycia

Stadia rozwoju psychospołecznego według Eriksona

wiek

kryzys

wła

ś

ciwe rozwi

ą

zanie

niewła

ś

ciwe

rozwi

ą

zanie

0–1,5

ufno

ść

vs nieufno

ść

podstawowe poczucie
bezpiecze

ń

stwa

niepewno

ść

, l

ę

k

1,5–3

autonomia vs

postrzeganie siebie jako

poczucie

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

13

1,5–3

autonomia vs
zw

ą

tpienie

w siebie

postrzeganie siebie jako
podmiotu zdolnego do
kontrolowania własnego ciała
i sprawc

ę

działania

poczucie
niezdolno

ś

ci

kontroli przebiegu
zdarze

ń

3–6

inicjatywa vs
poczucie winy

zaufanie do siebie jako
inicjatora i twórcy

poczucie braku
własnej warto

ś

ci

6–okres
dojrzew
ania

kompetencja vs
poczucie ni

ż

szo

ś

ci

opanowanie podstawowych
umiej

ę

tno

ś

ci intelektualnych

i społecznych

brak pewno

ś

ci

siebie, poczucie
kl

ę

ski

stadia rozwoju psychospołecznego

według Eriksona c.d.

wiek

kryzys

wła

ś

ciwe rozwi

ą

zanie

niewła

ś

ciwe

rozwi

ą

zanie

adolescencja

to

ż

samo

ść

vs

pomieszanie ról

poczucie siebie jako osoby

poczucie
fragmentacji
własnego „ja”,
niejasne poczucie
siebie

wczesna

intymno

ść

vs

zdolno

ść

do nawi

ą

zywania

poczucie

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

14

wczesna
dorosło

ść

intymno

ść

vs

izolacja

zdolno

ść

do nawi

ą

zywania

bliskich wi

ę

zi i zaanga

ż

owania

si

ę

wobec innych

poczucie
osamotnienia
i separacji,
zaprzeczanie
potrzebie blisko

ś

ci

ś

rednia

dorosło

ść

produktywno

ść

vs stagnacja

koncentracja troski poza „ja” –
na rodzinie, społecze

ń

stwie,

przyszłych pokoleniach

troska o siebie, brak
orientacji na
przyszło

ść

pó

ź

na

dorosło

ść

integralno

ść

ego vs rozpacz

poczucie pełni, podstawowa
satysfakcja z

ż

ycia

poczucie
bezowocno

ś

ci

ż

ycia,

rozczarowanie

stadia wieku dojrzałego wg Levinsona

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

15

rozwój społeczny w dzieci

ń

stwie

wdrukowanie (imprinting)

badania Konrada Lorenza

biologiczne predyspozycje do wytwarzania wzajemnego
przywi

ą

zania u ludzie (Bowlby, 1973)

style przywi

ą

zania (Ainsworth i in. 1978 – Test Obcych Sytuacji)

przywi

ą

zanie bezpieczne

(70% przypadków)

przywi

ą

zanie l

ę

kowo – unikowe

(20% przypadków)

przywi

ą

zanie l

ę

kowo – ambiwalentne/oporne

(10% przypadków)

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

16

rozwój społeczny w dzieci

ń

stwie c.d.

style i praktyki wychowawcze rodziców (Maccoby,
Martin, 1983)

wra

ż

liwo

ść

na potrzeby dziecka

Akceptuj

ą

cy, reaguj

ą

cy

na potrzeby.

Koncentracja na dziecku

Odrzucaj

ą

cy, nie

reaguj

ą

cy na potrzeby

dziecka. Koncentracja

na rodzicu

Wymagaj

ą

cy,

kontroluj

ą

cy

Autorytatywno –

dwustronny. Wysoki
poziom komunikacji

Autorytarny –

manifestuj

ą

cy władz

ę

pocieszanie przez dotyk i do

ś

wiadczanie społeczne

badania Harry’ego Harlowa (1965) na małpach makakach

w roku 1915 w sieroci

ń

cach Baltimore 90 % przyj

ę

tych

niemowl

ą

t zmarło przed uko

ń

czeniem 1 roku

ż

ycia

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

17

stawianie
wymaga

ń

kontroluj

ą

cy

poziom komunikacji

dwustronnej

manifestuj

ą

cy władz

ę

Mało wymagaj

ą

cy,

słabe próby

sprawowania

kontroli

Pobła

ż

liwy

Zaniedbuj

ą

cy,

ignoruj

ą

cy, oboj

ę

tny,

niezaanga

ż

owany

rozwój społeczny w okresie dorastania

do

ś

wiadczenia zwi

ą

zane z dorastaniem

falsyfikacja mitu „okresu burzy i naporów”

agresja w młodo

ś

ci i jej konsekwencje w

ż

yciu dorosłym

plany na przyszło

ść

aspiracje i oczekiwania zawodowe dzieci z rodzin o ró

ż

nym statusie

społeczno – ekonomcznym (Cook i in. 1996)

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

18

rozwój społeczny w dorosło

ś

ci

rola motywacji do afiliacji społecznej i osi

ą

gni

ęć

intymno

ść

wpływ interakcji społecznych na dobrostan (Fernandez-
Ballesteros, 2002)

brak pozytywnego afektu na ryzyko rozpadu zwi

ą

zku

orientacja na wielkoduszno

ść

orientacja na wielkoduszno

ść

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

19

w

p

ły

w

n

a

p

o

zi

o

m

d

o

b

ro

s

ta

n

u

rozwój to

ż

samo

ś

ci płciowej

płe

ć

biologiczna (sex)

zestaw cech morfologicznych i fizjonomicznych

płe

ć

psychiczna (gender)

wyuczone zachowania i postawy

to

ż

samo

ść

płciowa (gender identity)

posiadane przez jednostk

ę

poczucie m

ę

sko

ś

ci lub kobieco

ś

ci

posiadane przez jednostk

ę

poczucie m

ę

sko

ś

ci lub kobieco

ś

ci

ju

ż

mi

ę

dzy 10 a 14 miesi

ą

cem

ż

ycia mo

ż

na zaobserwowa

ć

preferencje do obserwowania dzieci tej samej płci (Kujawski,
Bower, 1993)

role zwi

ą

zane z płci

ą

(gender roles)

przyswajanie ról zwi

ą

zanych z płci

ą

czynniki kulturowe ale te

ż

by

ć

mo

ż

e biologiczne

zabawy chłopców i zabawy dziewczynek

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

20

rozwój moralny

moralno

ść

System przekona

ń

, warto

ś

ci i podstawowych ocen dotycz

ą

cych

słuszno

ś

ci lub niesłuszno

ś

ci ludzkich zachowa

ń

.

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

21

rozumowanie moralne wg Kohlberga

stadia

poziomy

powody moralnego zachowania

I. moralno

ść

prekonwencjonalna

stadium 1.

orientacja na przyjemno

ść

i unikanie kary

unikn

ąć

kary lub nie da

ć

si

ę

przyłapa

ć

stadium 2.

orientacja na koszty i korzy

ś

ci;

wzajemno

ść

– oko za oko

pozyska

ć

nagrod

ę

II. moralno

ść

konwencjonalna

stadium 3.

orientacja „dobrego dziecka”

uzyska

ć

akceptacj

ę

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

22

stadium 3.

orientacja „dobrego dziecka”

uzyska

ć

akceptacj

ę

stadium 4.

orientacja na prawo i porz

ą

dek

przestrzega

ć

reguł i unikn

ąć

krytyki ze strony

autorytetów

III. moralno

ść

oparta na zasadach

stadium 5.

orientacja na „umow

ę

społeczn

ą

”

przyczyni

ć

si

ę

do pomy

ś

lno

ś

ci społecze

ń

stwa

stadium 6.

orientacja na zasady etyczne

osi

ą

gn

ąć

sprawiedliwo

ść

i unikn

ąć

samopot

ę

pienia

stadium 7.

orientacja kosmiczna

by

ć

wiernym uniwersalnym zasadom i czu

ć

si

ę

cz

ęś

ci

ą

porz

ą

dku kosmicznego, który wykracza

poza normy społeczne

ró

ż

nice płciowe i kulturowe w

rozumowaniu moralnym

koncepcja ró

ż

nic w rozwoju moralnym kobiet i m

ęż

czyzn

(Carol Gilligan, 1982)

kobiety – norma troski o innych; m

ęż

czy

ź

ni – norma sprawiedliwo

ś

ci

sprawiedliwo

ść

a zobowi

ą

zania osobiste (Miller, Bersoff, 1992)

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

23

o czym była mowa podczas wykładu?

rozwój fizyczny w ci

ą

gu całego

ż

ycia

okres prenatalny

dzieci

ń

stwo (zdolno

ś

ci lokomocyjne)

dorastanie i dorosło

ść

rozwój poznawczy

pogl

ą

dy Piaget’a

współczesne koncepcje rozwoju poznawczego

Podstawy Psychologii - Wy

ż

sza Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach

24

współczesne koncepcje rozwoju poznawczego

rozwój społeczny

dzieci

ń

stwo

dorastanie i dorosło

ść

to

ż

samo

ść

płciowa

rozwój moralny

koncepcja Kolberga

kulturowe ró

ż

nice w rozwoju moralnym