[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
§
„Podstawy nauki o organizacji” S. Mark i M. Białasiewicz (2008 lub 2011)
§
„PNOP”J. Lichtarski (2007)
kep.wzr.pl/kep.dzienne
Zaliczenie: łączna ocena z wykładów i ćwiczeń
Definiowanie przedsiębiorstwa
Teoria przedsiębiorstwa jest podstawową w ekonomii, bo bez firmy nie istnieje rynek.
Modele przedsiębiorstwa:
1) Model ekonomiczny (teoria ekonomii):
•
przedsiębiorstwo to byt ekonomiczny opisywany w kategoriach efektywności użycia zasobów – różnicy między efektami i nakładami
•
różnice w podejściu do przedsiębiorstwa na gruncie poszczególnych kierunków i prądów w ekonomii 2) Model finansowy (analiza finansowa przedsiębiorstwa):
•
przedsiębiorstwo to system zasobów o określonej wartości, przekształcanych w strumienie finansowe
•
kapitał przedsiębiorstwa traktowany jest jako wartość, a nie jako zestaw materialnych czynników produkcji
•
cel firmy: maksymalizacja wartości w dłuższym okresie czasu 3) Model produkcyjny – technologiczny (nauki techniczne):
•
przedsiębiorstwo to układ techniczny przetwarzający energię i materię w produkt o założonych parametrach użytkowych
•
przedsiębiorstwo nie wytwarza wartości dodanej lecz musi najpierw wyprodukować dobra lub usługi 4) Model organizacyjny (organizacja i zarządzanie):
•
przedsiębiorstwo to jednostka zorganizowana - szczególny przypadek instytucji podlegającej zasadom racjonalnej organizacji
•
występują procesy decyzyjne – podstawowa przesłanka uznania modelu organizacyjnego za wiodący w formułowaniu interdyscyplinarnej teorii przedsiębiorstwa
5) Model cybernetyczny (cybernetyka, logistyka):
•
przedsiębiorstwo to układ złożony, podobny do żywego organizmu, kierujący się kryterium najdłuższego zachowania na rynku
•
traktowane jako system względnie odosobniony w otoczeniu, posiadający szereg wewnętrznych, oddziaływujących na siebie podsystemów
6) Model socjopsychologiczny – behawioralny (socjologia, psychologia):
•
przedsiębiorstwo to system społeczny – jednostki, grupy, ich zachowania, motywacje, wzajemne relacje itp.
•
głównym aktywem przedsiębiorstwa są ludzie
7) Model prawny (prawo cywilne i handlowe):
•
przedsiębiorstwo to szczególny podmiot praw i obowiązków
•
forma i ustrój przedsiębiorstwa są zawsze określone w danym systemie prawnym 8) Model etyczny (etyka biznesu, socjologia kultury):
•
analiza zachowań w przedsiębiorstwie pod kątem obowiązujących w społeczeństwie norm moralnych i wzorców akceptowanych zachowań
1
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
Wnioski:
ü
odmienne definiowanie przez różne dyscypliny nie oznacza sprzeczności, lecz służy uwypukleniu określonych aspektów przedsiębiorstwa
ü
za każdym razem należy określić płaszczyznę analizy (model przedsiębiorstwa) i konsekwentnie używać właściwych pojęć i ujęć
ü
częste mieszanie pojęć z różnych podejść i modeli prowadzi do „teorii firmy w okruchach”
ü
ideałem pozostaje całościowa, interdyscyplinarna teoria firmy Przedsiębiorstwo jest kategorią:
- ekonomiczną
- prawną (bardzo różne ujęcia)
- historyczną
Przedsiębiorstwo:
1) jest prowadzone zarobkowo
2) stanowi całość pod względem:
à produkcyjno-technicznym
à handlowym
à ekonomiczno-finansowym
à organizacyjnym
3) posiada osobowość prawną
4) posiada samodzielność decyzyjną w ramach istniejącego systemu polityczno-prawnego 5) działa na własne ryzyko
6) działa trwale lub na określony czas
7) zaspokaja potrzeby innych podmiotów gospodarczych, instytucji, osób 8) wymienia produkty i/lub usługi na zasadzie kupna - sprzedaży Elementy przedsiębiorstwa:
Wewnętrzne: kapitał (rzeczowy i finansowy), ludzie, wynalazcy (postęp), informacja Zewnętrzne: odbiorcy – klienci, dostawy, społeczność lokalna – region, państwo Czynnikiem syntezującym te elementy jest przedsiębiorca, który z rozproszonych elementów i dla siebie samych nieproduktywnych tworzy przedsiębiorstwo.
Przedsiębiorca = innowator (Schulpeter)
Przedsiębiorca = klient (różni autorzy)
Przedsiębiorca = menager (Veblen)
Przedsiębiorca = ryzykant (Knight)
Kwestia właściciel – przedsiębiorca:
Kapitalizm właścicielski:
•
pierwszy okres rozwoju gospodarki rynkowej
•
wynalazca, właściciel i założyciel przedsiębiorstwa (w jednej osobie) sam nim zarządzał
•
do tej pory warunek samodzielnego zarządzania jest najczęściej uznawanym atrybutem przedsiębiorcy 2
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
Kapitalizm menedżerski:
•
efekt rozrostu przedsiębiorstw w postaci spółek akcyjnych pod koniec XIX w. (głównie USA)
•
rozdzielenie posiadania (własności) od zarządzania
•
najemny menager staje się warunkowym przedsiębiorcą
•
menagerowie pełnią w firmie funkcje zbiorowego przedsiębiorcy
•
odpowiednie przygotowanie oznacza w szczególności profesjonalizację zarządzania Różne nurty w ekonomii:
Koncepcja neoklasyczna:
1) przedsiębiorstwo to „czarna skrzynka”, która ma wejście i wyjście 2) podstawowym celem jest maksymalizacja zysku
3) ekonomistów i menagerów interesuje ilość, rodzaj dostarczanych czynników produkcji, wybór odpowiedniej techniki wytwórczej, która zapewnia efekt w postaci zysków ze sprzedaży produktów 4) oparte jest na zasadach racjonalnego gospodarowania, czyli:
•
uzyskanie maksymalnych efektów przy określonych założonych nakładach (zasada największej wydajności)
•
minimalizacja nakładów ponoszonych dla osiągnięcia założonego efektu (zasada oszczędności) Krytyka podejścia neoklasycznego:
•
Firma to nie „czarna skrzynka” maksymalizująca zysk
•
Możliwości podejmowania optymalnych decyzji są ograniczone, bo ludzie nie mają wszystkich informacji
•
Bo często przyjmują rozwiązania „wystarczająco dobrze”
Pytania, na które nie odpowiada teoria neoklasyczna:
1) Kto maksymalizuje zysk, realizuje cele firmy – właściciel, dyrektor, zarząd czy pracownicy?
2) Czy przedsiębiorstwo zawsze musi być organizacją? Jeśli tak, to dlaczego istnieją przedsiębiorstwa jednoosobowe?
3) Czy istnieje wspólna teoria dla różnych przedsiębiorstw – jednoosobowe i wielkie korporacje międzynarodowe, przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielnie?
4) Jakie są niezbędne elementy przedsiębiorstwa?
5) Jakie są granice przedsiębiorstwa – czy stały klient jest jego częścią, przedsiębiorstwa wirtualne?
6) Dlaczego te same zasoby i działania przedsiębiorstwa raz są zorganizowane wewnątrz przedsiębiorstwa a innym razem kupowane przez zewnętrzne kontrakty?
Koncepcja menedżerska
Przyczyna – rozdzielenie własności od zarządzania przedsiębiorstwem (kapitalizm menedżerski).
Skutek – menedżerowie przedsiębiorstwa maksymalizują swoje własne korzyści w ramach ograniczeń stwarzanych przez właścicieli.
Koncepcja behawioralna
Przyczyna – niepewność środowiska w którym działa firma i ograniczona racjonalność decyzji.
Skutek – dąży się do rozwiązań zadawalających a nie optymalnych.
Koncepcja mechanizmu alokacji zasobów
3
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
Przyczyna – w gospodarce rynkowej oprócz mechanizmu rynkowego alokacji zasobów (niewidzialna ręka tzn. popyt/
podaż) istnieje także mechanizm alternatywny jakim jest system zarządzania w przedsiębiorstwie (widzialna ręka)
Skutek – niektóre procesy mogą zachodzić bez udziału mechanizmu rynkowego Teoria zasobowa
Firma to zbiór zasobów i umiejętności – nie ma 2 identycznych firm.
O przewadze firmy decydują cechy zasobów i umiejętności:
à Rzadkość
à Komplementarność (trudniejsze imitowanie)
à Możliwość imitacji
à Zdolność do zmian (tym szybciej można zwiększyć dystans w stosunku do naśladowców) à Trwałość
à Ograniczoność w nabywaniu
à Pokrywanie się zasobów i umiejętności z czynnikami sukcesu w branży Usytuowanie przedsiębiorstwa
Zmienia się usytuowanie przedsiębiorstw w gospodarce narodowej Zmienia się zakres samodzielności przedsiębiorstw w zależności od ustroju polityczno-gospodarczego Przedsiębiorstwo a państwo - „permanentne relacje”:
1) Państwo pełni funkcję nadzorczą i kontrolną
2) Państwo tworzy ramy systemu ekonomiczno-prawnego
3) Państwo wkracza w procesy zachodzące wewnątrz przedsiębiorstwa (ochrona pracy, bezpieczeństwo) 4) Oddziałuje poprzez makro regulacje na procesy inwestycyjne przedsiębiorstw (polityka gospodarcza, regionalna, badawcza, rozwojowa)
5) Oddziałuje poprzez makro regulacje na konsumpcję gospodarstw domowych 6) Przenosi na przedsiębiorstwa realizację zadań publicznych (np. niepełnosprawni) 7) Traktuje przedsiębiorstwo jako źródło swoich dochodów
8) Państwo wpływa na proces powstawania nowych przedsiębiorstw (pomoc dla MSP) 9) Państwo jest zwierzchnikiem dla przedsiębiorstw będących jego własnością Nastąpiła zmiana relacji państwo-przedsiębiorstwo „od liberalizmu do liberalizmu” – trzy etapy: 1.
Państwo w charakterze stróża nocnego – do 1 I wojny światowej 2.
Interwencjonizmu (J.M. Keynes) – do lat 70-tych
3.
Liberalizacja gospodarki – reaganomika, tacheryzm
Klasyfikacja przedsiębiorstw:
4
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
Wg wielkości:
Wg źródła pochodzenia kapitału:
•
Mikro
•
Krajowe
•
Małe
•
Z udziałem kapitału zagranicznego
•
Średnie
•
Duże
Wg znaczenia potencjał intelektualnego:
•
Nisko zintelektualizowane
Wg zakresu internacjonalizacji:
•
Średnio zintelektualizowane
•
Lokalne
•
Wysoko zintelektualizowane
•
Krajowe
•
Międzynarodowe
Wg formy prawnej:
•
Wielonarodowe
•
Przedsiębiorstwa jednoosobowe
•
Globalne
•
Spółki cywilne
•
Spółki prawa handlowego (w tym: osobowe:
Wg rodzaju działalności:
jawna, partnerska, komandytowa,
•
Sekcje
komandytowo-akcyjną i kapitałowe: akcyjna,
•
Działy
Z.O.O.)
•
Rodzaje
•
Klasy
Wg udziału w rynku kapitałowym:
•
Giełdowe
Wg charakteru własności:
•
Pozagiełdowe
•
Publiczne
•
Prywatne
Wg układu terytorialnego:
•
Jednozakładowe
Wg zakresu odpowiedzialności:
•
Wielozakładowe
•
Spółki jednoosobowe
•
Sieciowe
•
Spółki dominujące i zależne
•
Spółki powiązane
Specyficzne formy przedsiębiorstw:
•
Spółki publiczne
•
Koncern: matka i córki
•
Holding: spółka dominująca i spółki zależne
•
Grupa kapitałowa
Przedsiębiorstwo jako kategoria historyczna
Co obecnie kształtuje przedsiębiorstwa?
1) Fakt powstania spółek akcyjnych
ü
Akumulacja kapitału
ü
Rozszerzenie rynku kapitałowego
ü
Wzrost skali produkcji
ü
Zmniejszenie ryzyka (rozproszenie)
2) Zmiany w zasięgu działalności - globalizacja na skutek: ü
Liberalizacji
ü
Prywatyzacji
ü
Deregulacji
3) Zmiana roli poszczególnych zasobów w ekonomice przedsiębiorstwa – upodmiotowienie pracowników, informacja jako zasób
4) Zmiany w systemach zarządzania i strukturach organizacyjnych – kryzys hierarchicznych struktur zarządzania, decentralizacja organizacji
5
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
5) Zmiany relacji przedsiębiorstwo – otoczenie
TEORIA FIRMY:
Kryterium podejmowania optymalnych decyzji jest cel firmy.
Funkcje celów:
•
Nadają jednolity kierunek działaniom
•
Wpływają na planowanie
•
Są źródłami motywacji
•
Są podstawą mechanizm oceny i kontroli
Klasyczna teoria firmy (warunki konkurencji doskonałej): CELEM FIRMY JEST MAKSYMALIZACJA ZYSKU:
Zalety:
•
miernik ogólny, trwały, będący najsilniejszym motywem
•
zabezpiecza przed bankructwem w środowisku konkurencyjnym, jest warunkiem przetrwania
•
jest wypadkową działań firmy po stronie sprzedaży i produkcji
•
łatwo można interpretować zjawiska zachodzące w całej gospodarce Co jest celem firmy?
•
Sprzedaż?
•
Zysk?
•
Przetrwanie?
•
Rozwój?
•
Jakość?
•
Klient?
Dylematy:
•
Jeden cel czy wiele?
•
Czyje cele realizuje firma – właściciela, menadżera, pracownika (jak zapewnić harmonię)?
•
Mierzalność celów?
•
Jaki horyzont czasowy?
Wątpliwości:
•
Właściciele i ich deklaracje o różnorodności celów
•
Zastosowanie w przypadku działalności inwestycyjnej firmy (problem horyzontu oceny firmy)
•
Firmy działają w niepewnym otoczeniu
•
Menadżerowie realizują swoje własne cele
Odstępstwa od zysku jako celu:
•
MSP – celem jest niezależność
•
MSP - celem jest utrzymanie rodziny i zachowanie kontroli nad firmą
•
MSP sektora high – tech
•
Przedsiębiorstwa użyteczności publicznej
Przykłady celów firmy w różnych teoriach ekonomicznych: 1.
Zysk zadowalający – szkoła behawioralna
2.
Cele w teoriach menadżerskich
a.
Maksymalizacja wartości firmy – shareholders value
6
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
b.
Wewnętrzna i zewnętrzna społeczna odpowiedzialność firmy – shareholders value Zysk zadowalający – behawioryści:
Inaczej dążenie do zysku, który zaakceptują właściciele.
Założenie: brak wiedzy i niepewność przyszłych warunków
Problem: trudno ocenić czy przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk czy nie Każda firma ma tzw. poziom aspiracji czyli to, co możliwe jest do osiągnięcia w danych warunkach:
•
Gdy poziom realizacji celów znajdzie się poniżej oczekiwań, to szuka się alternatywnych sposobów działania, jeżeli jest to niemożliwe – cel przesuwany jest w dół.
•
Gdy poziom aspiracji jest łatwo osiągnąć to cel jest przesuwany w górę Skutek: przyjmuje się rozwiązania dostatecznie dobre
Krytyka teorii:
•
Co oznaczają aspiracje?
•
Jak je zmierzyć?
•
Jak firmy reagują na różne sytuacje rynkowe
•
Cele firmy w teoriach menedżerskich
Założenia:
•
Istnieje rozdział własności od kontroli
•
Istnieje różnica interesów udziałowców i kierujących
Generalnie:
1.
Właściciele chcą maksymalizować zyski – maksymalizować wartość rynkową firmy 2.
Menedżerowie chcą realizować cele
•
Mierzone stopą wzrostu a nie rentowności,
•
Interesuje ich bezpieczeństwo, prestiż, władza, wysokie wynagrodzenia Maksymalizacja wartości firmy – Shareholders value
Wartość – strumień dochodów, które przynosi firma właścicielowi Na wartość firmy składają się elementy materialne i niematerialne (nazwa, kapitał, majątek, środki finansowe, kwalifikacje, struktura organizacyjna)
Wyznaczanie wartości poprzez wycenę firmy.
W przeciwieństwie do innych teorii koncepcja wskazuje na zbieżność interesów właścicieli i menadżerów, którą zapewnia:
•
Rynek kapitałowy – bo istnieje zagrożenie przejęcia firmy przez inną
•
Rynek menedżerów – bo menedżer może stracić pracę, reputację Nowe Teorie Celu
Zewnętrzna i wewnętrzna społeczna odpowiedzialność firmy – shareholders value Zadaniem menadżerów jest utrzymanie w równowadze stosunków między grupami zainteresowanych, cel firmy jest narzędziem koordynacji interesów nie tylko akcjonariuszy
i właścicieli.
Argumenty za:
1.
Działalność gospodarcza stwarza problemy i dlatego organizacje powinny uczestniczyć w ich rozwiązywaniu 2.
Przedsiębiorstwa są obywatelami w naszym społeczeństwie
7
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
3.
Gospodarka często dysponuje zasobami niezbędnymi do rozwiązywania wielu problemów 4.
Przedsiębiorstwa są partnerem w naszej gospodarce, tak samo jak rząd i społeczeństwo Argumenty przeciw:
1.
Celem działalności gospodarczej jest przysparzanie zysków właścicielom 2.
Zaangażowanie w programy społeczne daje przedsiębiorstwom zbyt wielką władzę 3.
Istnieje możliwość konfliktu interesów
4.
Gospodarce brak doświadczenia w kierowaniu programami społecznymi M. Friedman „Zużywanie zasobów firmy na cele inne niż gospodarcze to złodziejstwo – nieuprawnione przywłaszczenie tego, co należy do właścicieli”
Cele przedsiębiorstwa – wynik kompromisu i konsensu poszczególnych grup społecznych, zwłaszcza:
•
Właścicieli
•
Menedżerów
•
Pracowników
Wniosek: możliwości realizacji celów zależą od systemu własności Własność jednej osoby lub kilku, właściciel/e zarządzają: Właściciele zainteresowani są zyskiem, pracownicy płacą
Własność grupy osób, zarządzanie przez menadżerów:
Silny nadzór właścicielski, menadżerowie mają ograniczone możliwości własnych celów.
Przedsiębiorstwo o rozproszonym akcjonariacie:
Istotny wpływ menadżerów na cel przedsiębiorstwa, możliwość silnego artykułowania celów pracowniczych (np.
Przez organizacje pracownicze).
Spółki pracownicze : jedność właścicieli i pracowników, możliwy konflikt korzyści doraźnych i długookresowych.
Przedsiębiorstwo państwowe: celem jest utrzymanie zatrudnienia, maksymalizacja płac pracowników i menedżerów.
Przedsiębiorstwo państwowe z samorządem pracowniczym: celem jest ochrona miejsc pracy.
DRUCKER:
1.
Biznesu nie można wyjaśnić w kategoriach zysku
2.
Zysk nie jest wyjaśnieniem przyczyny biznesu, ale jest sprawdzeniem wartości biznesu 3.
Celem biznesu jest:
Tworzenie klienteli, bo klient przekształca zasoby w bogactwa a rzeczy w towary PROBLEM CELU – PODSUMOWANIE
1.
Zysk jest nadal jednym z podstawowych celów firmy
2.
Zysk jako cel dominuje wśród małych, zarządzanych przez właściciela 3.
Maksymalizacja zysku jest charakterystyczna dla wczesnych stadiów gospodarki kapitalistycznej 4.
W firmach dużych, w rozwiniętej gospodarce rynkowej zainteresowanie takimi celami jak rozwój, wzrost kapitału, pozyskiwanie klientów, lepszej opinii
5.
Istnieją sprzeczności pomiędzy celami menadżerów a drobnych udziałowców 6.
Ocenia się firmy wg maksymalnego dochodu z zainwestowanego kapitału 7.
Społeczna odpowiedzialność nie ukierunkowuje się jako cel 8.
Nie należy lekceważyć takich celów jak satysfakcja, poczucie samorealizacji Formy prawne przedsiębiorstw
1.
Działalność gospodarcza osób fizycznych, w tym samozatrudnienie, wolne zawody 8
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
2.
Spółki cywilne
3.
Spółki handlowe osobowe: jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne 4.
Spółki handlowe kapitałowe: z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna 5.
Inne np. spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia, przedstawicielstwa Działalność gospodarcza osób fizycznych
W oparciu o Ustawę o swobodzie działalności gospodarczej 2004
Jest to:
•
Działalność zarobkowa
•
Wykonywana w sposób ciągły i zorganizowany
•
Przez osobę fizyczną, która odpowiada za wszelkie zobowiązania całym majątkiem
•
Rejestrowana w Centrum Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) Działalność gospodarcza osób fizycznych – różne sytuacje: 1) Prowadzona jako podstawowe miejsce pracy i źródło dochodu 2) Zarejestrowana działalność, ale w rzeczywistości nie jest prowadzona 3) Prowadzona jako uzupełniająca działalność w stosunku do podstawowego miejsca pracy 4) Prowadzona w celu samozatrudnienia
Spółki cywilne
Cywilna – bo jest regulowana przepisami Kodeksu Cywilnego Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, nie jest traktowana jako przedsiębiorca, przedsiębiorcami są wspólnicy tzn. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne oraz osobowe spółki handlowe
•
Do prowadzenia przedsiębiorstwa przez darzący się zaufaniem i poczuciem odpowiedzialności zespół przy niewielkiej skali działalności
•
Spółka nie ma statusu przedsiębiorcy, przedsiębiorcami są wspólnicy
•
Forma dobra dla drobnych przedsiębiorstw produkcyjnych, handlowych i usługowych
•
Nieobligatoryjne przekształcenie w spółkę jawną przy obrocie nakładającym konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych (120000 euro)
Spółki prawa handlowego:
1) Spółki osobowe:
•
Jawna
•
Partnerska
•
Komandytowa
•
Komandytowo-akcyjna
2) Spółki kapitałowe:
•
Z.O.O.
•
akcyjna
Cechy wspólne spółek osobowych:
§
Brak osobowości prawnej
§
Mogą w własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania
§
Nie są podatnikami podatku dochodowego – podatnikami są wspólnicy 9
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
§
Wspólnicy angażują kapitał, ale także osobistą pracę
§
Wkłady wspólników są majątkiem łącznym spółki
§
Wspólnicy ponoszą pełną odpowiedzialność osobistą za zobowiązania spółki (za wyjątkiem komandytariuszy w spółkach komandytowych oraz akcjonariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej) Spółka jawna:
•
Podobna do cywilnej, ma status przedsiębiorcy
•
Za wniesione wkłady wspólnicy obejmują udziały odpowiadające wartości wkładu
•
Dobra, gdy nie ma wystarczającego kapitału aby uruchomić spółkę kapitałową, rejestrowana w KRS –
Krajowym Rejestrze Sądowym, co zwiększa wiarygodność spółki wobec otoczenia
•
Wspólnikom nie wolno wykonywać działalności sprzecznej z interesem spółki
•
Zarządzać spółką oraz reprezentować ją na zewnątrz mogą tylko wspólnicy, nie ma możliwości udziału osób trzecich
Spółka partnerska:
•
Spółkę tworzą wspólnicy w celu wykonywania wolnego zawodu i tylko tacy mogą ją założyć
•
Firma (nazwa) powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego z partnerów dodatkowe oznaczenie „i partner”, „i partnerzy”
•
Spółka daje korzystne warunki do wykonywania wolnego zawodu bo daje możliwości stworzenia wspólnej bazy materialnej przy zachowaniu autonomii wykonywanego zawodu
•
Partnerzy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem zawodu przez pozostałych partnerów w spółce, ale ponoszą odpowiedzialność za inne zobowiązania np.
wobec banku
•
Partnerzy mogą utworzyć zarząd spółki, jeżeli sami nie chcą koncentrować się na czynnościach administracyjnych
Spółka komandytowa:
•
Dobra na określonych etapach rozwoju, gdyż umożliwia dodatkowe zasilani finansowe
•
Komandytariusz („pasywny inwestor”):
o
Dostarcza kapitału
o
Odpowiada w sposób ograniczony
o
Ma prawo do zysku adekwatni do wniesionego wkładu
•
Komplementariusze (wspólnik jawny):
o
Utrzymuje kontrolę
o
Sprawuje funkcje zarządcze i reprezentacyjne
o
Wobec wierzycieli odpowiada bez ograniczenia
o
Ponosi pełne ryzyko
Spółka komandytowo-akcyjna:
•
Forma ma marginalne znaczenie
•
Podobna do komandytowej, różnica polega na tym, że w miejsce zwykłych komandytariuszy występują komandytariusze-akcjonariusze bo dostarczając kapitał objęli akcje spółki
•
Zaletą jest możliwość emisji akcji przez spółkę w celu pozyskania inwestorów Cechy wspólne kapitałowych:
•
Posiadają osobowość prawną
•
Odpowiadają za zobowiązania, a w przypadku zobowiązań podatkowych zarządy odpowiadają także majątkiem osobistym
•
Rozdziela się majątek wniesiony do spółki od majątku pozostałego
•
Na ogół rozdziela się własność od zarządzania, wspólnicy nie są zobowiązani do pracy 10
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
Spółki Z.O.O.:
•
Utworzona przez jedną lub więcej osób fizycznych lub prawnych
•
Forma pośrednia między spółką jawną (tzn. wspólnicy uczestniczą bezpośrednio w działalności) z akcyjną
•
Za wniesione wkłady (kapitał zakładowy) wspólnicy obejmują udziały
•
Udziały mogą być zwykłe lub uprzywilejowane (co do prawa głosu, do dywidendy, pierwszeństwa w podziale majątku)
•
Od stycznia 2009 – minimalna wartość kapitału zakładowego wynosi 5000 PLN (50000 PLN) Spółki akcyjne:
•
Powstają w celu realizacji dużych przedsięwzięć, wymagających znacznej wielkości kapitału
•
Podobna do spółki Z.O.O. jednak zakres przepisów bezwzględnie obowiązujących (nie mogą być odrębnie określone w statucie) jest większy
•
Założycielami mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne osobowe spółki handlowe
•
Kapitał zakładowy od stycznia 2009 wynosi 10000 PLN, może być pokryty gotówką lub aportami (akcje aportowe lub gotówkowe)
•
Akcje: imienne, na okaziciela, zwykłe, uprzywilejowane
•
Spółki akcyjne mają charakter publiczny gdy ich akcje są notowane na giełdzie Klasyfikacje przedsiębiorstw
Kryteria:
•
Forma organizacyjno-prawna
•
Forma własności
•
Wielkość
•
Rodzaj działalności
•
Kryterium podmiotowości
•
Sposób zintegrowania zakładów
Konstrukcja nazwy spółki:
Forma organizacyjno-prawna
Konstrukcja nazwy spółki
Jednoosobowa działalność gospodarcza
Akcent Anna Majewska
Spółka cywilna
Akcent A. Majewska K. Wąsacz spółka cywilna
Spółka jawna
Akcent A. Majewska E. Wąsacz spółka jawna
Akcent A. Majewska spółka jawna
Spółka partnerska
Majewska Wąsacz Adwokaci spółka partnerska
Spółka komandytowa
Akcent Majewska spółka komandytowa
Spółka komandytowo-akcyjna
Akcent Majewska spółka komandytowo-akcyjna
Spółka Z O.O.
Akcent sp. Z O. O.
Spółka akcyjna
Akcent S.A.
Wybór formy prawnej przedsiębiorstwa – kryteria:
1.
Liczba wspólników
2.
Koszt startu
11
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
3.
Kapitał zakładowy (czasami istnieje minimalna kwota)
4.
Minimalny wkład wspólnika
5.
Obowiązek zawarcia umowy w pewnej formie
6.
Obowiązek rejestracji przedsiębiorstwa
7.
Osobowość prawna
8.
Odpowiedzialność za zobowiązania
9.
Reprezentowanie
10. Prowadzenie księgowości
11. Podatki – wspólność opodatkowania oraz dopuszczalne formy opodatkowania 12. Kontrola nad działalnością
13. Procedura zakładania i likwidacji
Wybierając formę organizacyjno-prawną warto pamiętać, że spółki mogą być:
•
Przekształcone
•
Połączone
•
Podzielone
Inne formy prawne przedsiębiorstw:
•
Spółdzielnie (mieszkaniowe, banki spółdzielcze, kaszy oszczędnościowe, spożywców, pracy, inwalidów)
– funkcjonują w oparciu o Prawo Spółdzielcze; zrzeszenia nieograniczonej liczby osób (minimum 10
fizycznych lub minimum 3 osoby prawne o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym powstałym wyłącznie z wpłat gotówkowych; różnice w stosunku do spółki prawa handlowego: ü
Działa na rzecz maksymalizacji korzyści członków a nie dla maksymalizacji zysku ü
Każdy członek ma zawsze jeden głos
•
Przedsiębiorstwa państwowe: w oparciu o ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, samorządzie załogi oraz gospodarce finansowej pp; funkcjonują wg zasady 3xS – samodzielne, samorządne i samofinansujące się; posiadają swoje organy założycielskie: minister, wojewoda; rodzaje: ü
Funkcjonujące na zasadach ogólnych
ü
Użyteczności publicznej
ü
O szczególnym znaczeni dla gospodarki
•
Spółka joint ventre: przedsiębiorstwo z udziałem kapitału zagranicznego, część kapitału zakładowego wniósł
wspólnik nie będący obywatelem polskim ani polską osobą prawną; ryzyko ponoszą wszyscy partnerzy; powstaje w celu długofalowej i trwałej współpracy w oparciu o umowę prawną, regulującą cele i zakres oraz okres trwania przedsięwzięcia
•
Przedsiębiorstwa ponadnarodowe:
ü
SE – Spółka Europejska: kapitał zakładowy >120 tys. euro; odpowiednik S.A., powstaje poprzez: przekształcenie krajowej spółki akcyjnej, fuzję transgraniczną, tworzenie holdingu, tworzenie spółki zależnej
ü
EZIG – Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych: forma swobodniejsza, odpowiednik spółki jawnej + konsorcjum; ma charakter pomocniczy (jego działalność zawsze pozostaje w związku z działalnością podmiotów tworzących EZIG, ale jej nie zastępuje); cele koordynacyjne, wspólne projekty, wspólna dystrybucja, wspólne szkolenia
ü
SCE Spółdzielnia Europejska: kapitał powyżej 30 tys. euro; powstaje poprzez przekształcenie spółdzielni krajowej, połączenie spółdzielni krajowych czy założenie Kryterium własności:
Gospodarka narodowa:
1) Sektor publiczny (własność państwowa, komunalna, mieszana) 2) Sektor prywatny (własność krajowa prywatna, własność zagraniczna i mieszana) 12
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
Kryterium podmiotowości:
•
Przedsiębiorstwo jednozakładowe i wielozakładowe
•
Przedsiębiorstwa sieciowe (w przypadku rozbudowanych sieci handlowych, gastronomicznych, bankowych) i wirtualne
Kryterium sposobu zintegrowania zakładów:
Zintegrowane poziomo – podstawowe zakłady zajmują się tym samym rodzajem działalności Zintegrowane pionowo – podstawowe zakłady zajmują się realizacją jednej z faz cyklu produkcyjnego od surowca do wyboru gotowego
Konglomeraty – podstawowe zakłady zajmują się działalnością nie mającą ze sobą żadnego związku technologicznego
Kryterium wielkości:
1) Duże:
à Średnioroczne zatrudnienie >250 osób
à Obrót >50 mln euro lub aktywa >43 mln euro
2) Średnie:
à Średnioroczne zatrudnienie <250 osób
à Obrót nie przekracza 50 mln euro lub aktywa <43 mln euro 3) Małe:
à Średnioroczne zatrudnienie <50 osób
à Obrót nie przekracza 10 mln euro lub aktywa <10 mln euro 4) Mikro:
à Średnioroczne zatrudnienie <10 osób
à Obrót nie przekracza 2 mln euro lub aktywa <2 mln euro Cykl życia przedsiębiorstwa
Fazy działalności firmy:
1) Założycielska
2) Obrotu (funkcjonowania i rozwoju) – funkcjonowanie, ustabilizowanie, wzrost wewnętrzny i zewnętrzny, kryzys i uzdrowienie, kryzys i trwały regres
3) Zakończenia (upadłość, likwidacja) – w trybie normalnym, firma się rozwija i ewentualnie kończy w trybie normalnym, po sanacji firma może dalej funkcjonować
Rozwój przedsiębiorstwa nie ma prostego, liniowego przebiegu ale następuje skokami, przy których występują progi rozwojowe.
W rozważaniach nad cyklem życia trzeba ustalić, czy cykl odnosi się do faz rozwoju jednostki fizycznej czy prawnej.
W kategoriach prawnych cykl będzie wiązał się często z likwidacją podmiotu (np. fuzję) mimo, iż w sensie fizycznym podmiot i jego majątek istnieje.
Jeżeli jako osoba prawna przedsiębiorstwo istnieje nadal to trwa cykl jego życia.
Fazy życia przedsiębiorstwa są wewnętrznie bardzo złożone, zawierają różnorodność:
•
Sytuacji
13
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
•
Uwarunkowań
•
Strategii
•
Procesów decyzyjnych
Ważne decyzje fazy wejścia:
•
Rodzaj i zakres działalności
•
Forma działalności
•
Źródła finansowania
•
Rodzaj i sposób rozliczania podatków
Zasady działalności firm:
1) Zasada gospodarności – ogólna zasada racjonalnego postępowania mówiąca o tym, że maksymalny stopień realizacji cel osiąga się przez:
- uzyskanie większego efektu przy danym nakładzie – zasada wydajności
- zyskanie oczekiwanego efektu przy użyciu minimalnego nakładu środków – zasada oszczędności 2) Zasada przedsiębiorczości – sensu largo: gotowość do podejmowania oraz twórczego rozwiązywania problemów; sensu stricte: zespół cech warunkujących bycie dobrym przedsiębiorcą; ekspansywność, rozwój, poprawa sytuacji, wyszukiwanie i wykorzystywanie pojawiających się okazji, aby sprostać zwiększającej się konkurencji; zrywanie z tradycyjnymi sposobami produkowania i dystrybucji dób i usług; to coś więcej niż przestrzeganie zasady gospodarności; twórcze podejście do zasobów w celu wykorzystania pojawiających się nowych możliwości i elastycznego przystosowania się do zmieniających się warunków 3) Zasada rentowności – samowystarczalność; oznacza osiąganie zysku ze sprzedaży dóbr i/lub usług w pewnym okresie; pozwala na pokrywanie z nadwyżką kosztów zbywanej produkcji dochodami z jej sprzedaży; przestrzeganie tej zasady wiąże się z koniecznością prowadzenia ewidencji księgowej oraz kalkulacji kosztów za usługi i/lub wyroby; stosowanie zasady rentowności pozwala dokonać kwantyfikacji celu
4) Zasada rachunku ekonomicznego: rachunek ekonomiczny jest narzędziem realizacji zasady gospodarności, pozwala lepiej wykorzystać zasadę rentowności oraz ma silny związek z zasadą przedsiębiorczości.
Oznacza on sposób mierzenia nakładów i efektów działalności gospodarczej sprzyjający podejmowaniu optymalnych decyzji dla maksymalizacji efektów użytkowych. Zasada rachunku ekonomicznego:
- zmusza do myślenia kategoriami alternatywy oraz stosowania narzędzie matematycznych i wymiernych elementów rachunku
- tam, gdzie nie ma konieczności lub możliwości wyboru nie występuje problem optymalizacji, a więc nie ma także rachunku ekonomicznego
Czynniki wywołujące wzloty i upadki firm:
Wewnętrzne: dominują w gospodarce dojrzałej
Pozytywne:
•
Działania wyprzedzające zmiany
•
Fuzje i przejęcia
Negatywne:
•
Pozbawienie właścicieli kontroli nad firmą
•
Niezgodność interesów właścicieli i menedżerów
•
Niedoinwestowanie lub przeinwestowanie
•
Nadmierna ekspansja i dywersyfikacja
•
Groźba przejęcia firmy przez inną
•
Błędy w zarządzaniu – zła organizacja, system planowania i kontroli, centralizacja (niedostatek przedsiębiorczości)
•
Kadra
14
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
Zewnętrzne: dominują w gospodarce o krótkiej tradycji rynkowej
•
Zmiany koniunktury ogólnej
•
Zmiany prawa gospodarczego
•
Ewolucyjne i rewolucyjne zmiany w rozwoju organizacji
•
Zmiany w cyklu życia wyrobów
•
Zmiany atrakcyjności technologii
•
Zmiany chłonności i tempa wzrostu rynku
•
Zmiany dostępu zasobów i zmiany cen czynników produkcji
Wzrost i rozwój przedsiębiorstwa
Każde przedsiębiorstwo dąży do tego, aby jak najdłużej utrzymać się na rynku, natomiast coraz więcej jest podmiotów, które powstają na określony czas.
Wzrost i rozwój przedsiębiorstwa to obiektywne procesy, którym firma podlega już w momencie założenia.
Wzrost – długookresowe powiększenie określonej cechy mierzalnej np.:
•
Wielkość obrotu
•
Liczba zatrudnionych
•
Suma bilansowa
Stosowanie jednego miernika dla oceny wzrostu nie jest prawidłowe, najczęściej pomiar wzrostu oznacza kombinację kilku mierników.
Dobrym sposobem jest ocena wzrostu poprzez zastosowanie jako miernika wartości rynkowej firmy – w tym uwzględnia się także cechy niemierzalne, subiektywne.
Kategorie wzrostu:
1) Tendencja pozytywna – wzrost dodatni
2) Tendencja neutralna – wzrost zerowy
3) Tendencja negatywna – wzrost ujemny
Kryterium zakresu zmian:
1) Wzrost w wąskim znaczeniu – mierzalna, ilościowa zmiana w dłuższym okresie, wyliczona w oparciu o dane statystyczne
2) Wzrost w szerokim znaczeniu – całość przeobrażeń, zarówno ilościowe jak i jakościowe aspekty inaczej rozwój przedsiębiorstwa
Dwie strategie wzrostu:
•
Wzrost wewnętrzny: inwestycje
•
Wzrost zewnętrzny: łączenie z innymi firmami, przyłączanie innych, związki kooperacyjne; występuje, gdy mamy do czynienia z równowagą na rynkach; jest to forma tańsza i szybsza wzrostu; nie powstają nowe zdolności produkcyjne, przedsiębiorcy jedynie zdobywają prawo do dysponowania już istniejącymi zdolnościami produkcyjnymi
Dwie ścieżki wzrostu zewnętrznego:
1) Przy zachowaniu odrębności podmiotów w sensie ekonomiczno-prawnym (kooperacja) 2) Trwałe łączenie dla prowadzenia wspólnej działalności pod wspólnym kierownictwem (koncentracja) 15
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
Formy kooperacji:
1) Luźne:
- wspólnota interesów – najczęściej w formie poziomych połączeń, często podział zysków i strat pomiędzy kooperacjami
- wspólnota pracy – tzw. spółka okolicznościowa (konsorcjum), podmioty pozostają odrębne, ale współpracują dla wykonania określonego zadania, generalny zleceniodawca/wykonawca
- wspólne przedsiębiorstwo – wspólny zakład, ośrodek, który powstaje na skutek wydzielania funkcji np.
zaopatrzenia, B+B, reklama
- alianse strategiczne – powstają wśród dużych firm; często związki pomiędzy konkurentami np. w branży motoryzacyjnej ( przykłady: umowy o współpracy, licencyjne, patentowe, franczyzowe, zrzeszenia i stowarzyszenia, joint venture – powiązania międzynarodowe, powstaje nowe przedsiębiorstwo; sieci i klastry)
2) Rygorystyczne:
- kartele: umowa zobowiązuje firmy realizacji lub zaniechania określonego działania; spółki prawa cywilnego, podmioty zachowują samodzielność, celem jest monopolistyczne opanowanie rynku; współpraca w kartelu dotyczy jednolitych cen, kontyngentów produkcji, podziału rynku, ograniczenia inwestycji
- syndykat: dążąc do większego zdyscyplinowania uczestników kartel tworzy własne przedsiębiorstwo zbytu, które przejmuje wszystkie kontakty z odbiorcami i rynkiem; Konkurowanie przez współpracę (ograniczenie konkurencji): ALIANSE: Zalety
Wady
Wykorzystanie efektu synergii
Powstanie konfliktów co do podziału funkcji między
partnerami i koordynacji ich działań
Możliwość wspólnego opanowania nowych rynków
Możliwość uzależnienia się do partnera
i ograniczenie własnej niezależności
Zwiększenie zasobów produkcyjnych i handlowych
Szybsze osiągnięcie zamierzonych rezultatów
Kiedy alianse są skuteczne?
•
Komplementarność umiejętności partnerów
•
Kultura korporacji, które dążą do porozumienia
•
Równość sił partnerów
•
Podobieństwo struktur organizacyjnych
Czy alianse różnią się od kooperacji?
•
Alianse dotyczą przedsiębiorstw, które mimo iż współpracują pozostają względem siebie konkurentami
•
Alianse zazwyczaj dotyczą dużych podmiotów
•
Kooperacja to najczęściej współpraca w kolejnych ogniwach, łącząca dostawców z odbiorcami Łączenie wiąże się z koniecznością zawarcia umowy i porozumienia się stron.
Formy koncentracji:
•
Pozioma (horyzontalna) – łączenie firm wykonujących podobną fazę działalności produkcyjnej, handlowej itp.
•
Pionowa (wertykalna) – łączenie firm wykonujących kolejne fazy procesu 16
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
•
Holding – przedsiębiorstwa w pewnym stopniu rezygnują z samodzielności; poddają się jednolitym kierownictwu (najczęściej większościowe udziały w podporządkowanym przedsiębiorstwie); powstaje spółka holdingowa, która administruje udziałami, kontroluje, często koordynuje strategię, nie prowadzi własnej działalności
Koncentracja może także dotyczyć zjednoczenia sfery finansów, zaopatrzenia, zbytu i innowacyjności.
Faza zakończenia firmy – rozwiązanie, upadłość, likwidacja Przyczyny upadłości - zaprzestanie płacenia długów
Upadłość oznacza pozbawienie osoby prowadzącej przedsiębiorstwo prawa zarządzania i dysponowania majątkiem na rzecz syndyka masy upadłościowej.
Syndyk masy upadłościowej – osoba fizyczna lub prawna, której celem jest przeprowadzenie postępowania zmierzającego do zaspokojenia roszczeń wierzycieli.
Formy upadłości:
Upadłość likwidacyjna prowadzona jest przez wyznaczonego przez sąd upadłościowy syndyka i przy założeniu, że majątek upadłego ma pójść pod młotek.
Upadłość z możliwością zawarcia układu – celem jest wyprowadzenie firmy na prostą kosztem pewnych ustępstw ze strony wierzycieli.
Likwidacja – może nastąpić w przypadku gdy firma nie przynosi spodziewanych zysków lub w przypadku niewypłacalności.
Dotychczasowy przedsiębiorca przestaje być samodzielnym uczestnikiem obrotu gospodarczego prowadzonego między przedsiębiorcami. W przypadku działalności prowadzonej indywidualnie, o zakończeniu decyduje sam przedsiębiorca. W przypadku spółek posiadających osobowość prawną – postępowanie likwidacyjne, które prowadzi do spieniężenia całego majątku spółki.
Proces likwidacji organizuje i przeprowadza likwidator powołany przez właściciela przedsiębiorstwa (w odniesieniu do przedsiębiorstw państwowych – organ założycielski).
Cykl życia
Rozwój przedsiębiorstwa nie ma prostego, liniowego przebiegu ale następuje skokami, przy których występują progi rozwojowe. Zachodzi potrzeba restrukturyzacji.
Restrukturyzacja inaczej rekonstrukcja struktury, uporządkowanie struktury w nowy sposób.
Inaczej złożony proces fundamentalnych zmian w przedsiębiorstwie, którego celem jest bieżące i długotrwałe kształtowanie jego cech pod kątem zmian w otoczeniu i przemian wewnętrznych.
Rodzaje restrukturyzacji:
1.
Wg zasięg:
- makro
- mikro
2.
Wg zakresu:
- majątku
- zatrudnienia
- własności
- organizacji
17
[Podstawy nauk o przedsiębiorstwie]
- zarządzania
- produkcji
- zbytu
- technologii itp.
3.
Ze względu na obszar prowadzonych przekształceń:
- przedmiotowa – w obszarze techniki i technologii
- podmiotowa – w obszarze organizacji i zarządzania, ekonomiki, rynku 4.
W zależności od czynników wywołujących zmiany:
- kreatywna
- antycypacyjna
- dostosowawcza
- rozwojowa
Mają za zadanie utrzymanie bądź polepszanie sytuacji przedsiębiorstw Naprawcza – doraźna – jej celem jest wyprowadzenie przedsiębiorstwa z kryzysu 5.
Wg zakresu działalności przedsiębiorstwa:
- operacyjna (marketingowa, zasobów, organizacji)
- finansowa – zmiany w sposobie finansowania działalności
- własnościowa – w strukturze kapitałów własnych
Rodzaje procesów prywatyzacyjnych:
1) Prywatyzacja oddolna – założycielska – nowe podmioty
2) Prywatyzacja mienia publicznego, w tym ziemi i budynków 3) Prywatyzacja bezpośrednia – sprzedawanie bądź rozdawanie nabywcom małych i średnich firm 4) Prywatyzacja kapitałowa (pośrednia) – sprzedawanie bądź rozdawanie akcji państwowych spółek akcyjnych; dla dużych firm (powyżej 300 zatrudnionych)
Etapy prywatyzacji kapitałowej:
1.
Komercjalizacja – powstaje spółka akcyjna lub spółka zoo w której akcje lub udziały obejmuje Skarb Państwa 2.
Udostępnienie akcji (udziałów) inwestorom zewnętrznym poprzez:
- ofertę publiczną – dla dużych dobrych przedsiębiorstw, oferta akcji na WGPW
- przetarg publiczny dla mniejszych – kwalifikowani inwestorzy
- publiczne zaproszenie rokowań
18