wosdlaciebie@gmail.com
Prawo konstytucyjne
Prawo konstytucyjne, inaczej państwowe:
zawiera opisy norm dotyczących organów władzy i podstawowych zasad ustroju państwowego;
określa stosunki społeczno – gospodarcze w danym kraju;
określa prawa i obowiązki obywateli.
Źródłem tej gałęzi prawa jest konstytucja, ustawy konstytucyjne oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Prawo administracyjne
Prawo administracyjne dotyczy:
procesów administracyjnych administracji rządowej i samorządowej;
określenia sposobów powołania, kompetencji, działalności i odpowiedzialności organów administracji
rządowej i samorządowej;
regulacji stosunków pomiędzy organami administracji, a obywatelem.
Źródłem prawa jest Kodeks postępowania administracyjnego z 1960 roku oraz akty wydawane przez róŜne organy administracji rządowej i samorządowej.
Obywatel w procesie administracyjnym
KaŜdy obywatel będący w urzędzie lub sądzie moŜe podlegać sytuacji, którą określa się jako postępowanie, bądź proces administracyjny. Obywatel podlega wówczas określonym w przepisach prawnych czynnościom podejmowanym przez organy administracyjne, w celu rozstrzygnięcia problemu, który naleŜy zbadać, a
następnie o nim orzec. Obywatel uczestniczący w procesie administracyjnym moŜe otrzymać decyzję
administracyjną lub postanowienie.
Decyzja administracyjna – to akt prawny, wydany przez odpowiedni organ z zakresu jego kompetencji. MoŜe
dotyczyć:
przyznania lub cofnięcia obywatelowi określonych uprawnień np. nakaz, zakaz, licencja.
nałoŜenia lub cofnięcia obywatelowi określonych uprawnień.
Jeśli decyzja organu administracyjnego zmienia sytuację prawną obywatela mówimy wówczas o decyzji konstytutywnej. Jeśli natomiast potwierdza sytuację prawną istniejącą dotychczas mówimy o decyzji deklaratoryjnej.
KaŜda decyzja zawiera ściśle określona strukturę:
określenie organu, który ją wydał,
datę wydania decyzji,
oznaczenie stron, których postępowanie dotyczy,
odwołanie się do podstawy prawnej na mocy, której decyzja została podjęta,
rozstrzygnięcie sprawy,
uzasadnienie decyzji,
pouczenie o przysługującym trybie i terminie odwoławczym,
podpisy osób wydających decyzję oraz zajmowane przez nich stanowiska.
2
Postanowienie administracyjne – to akt organu administracyjnego, na temat kwestii proceduralnych wynikłych w trakcie postępowania administracyjnego np. zawieszenie postępowania, czy sprostowanie błędów.
Postanowienie administracyjne zawiera taką samą strukturę jak decyzja administracyjna, z wyjątkiem
uzasadnienia, które występuje jedynie wówczas gdy jest moŜliwe odwołanie.
KaŜdy obywatel uczestniczący w procesie administracyjnym z chwila wydania decyzji lub postanowienia
niesatysfakcjonującego jego osobę moŜe uciekać się do środków odwoławczych. W Polsce stosuje się
zwyczajne i nadzwyczajne środki odwoławcze.
Zwyczajne środki odwoławcze:
odwołanie – obowiązuje ścisły termin złoŜenia 14 dni od daty otrzymania decyzji. Decyzja zawiera wskazanie organu odwoławczego, który moŜe uchylić całkowicie lub częściowo wydaną wcześniej przez organ
administracyjny decyzję.
zaŜalenie – wnosi się 7 dni od daty doręczenia do organu odwoławczego.
Oba środki stosuje się z chwilą wydania aktów nieostatecznych.
Nadzwyczajne środki odwoławcze to:
Ŝądanie wznowienia postanowienia – polega na konieczności ponownego rozpatrzenia sprawy wniesionej przez obywatela (stronę) lub z urzędu. Warunkiem wznowienia jest pewność, Ŝe w trakcie postępowania wystąpiły powaŜne nieprawidłowości podczas postępowania administracyjnego np. korupcja lub nowe dowody w
sprawie.
Ŝądanie stwierdzenia niewaŜności decyzji – moŜe być podjęte, jeśli wydał ją organ nieuprawniony, jej wydanie nie miało podstaw prawnych lub decyzja jest obciąŜona wieloma wadami. śądanie stwierdzenia
niewaŜności decyzji moŜe podjąć strona zainteresowana moŜe być równieŜ podjęte z urzędu.
Oba Ŝądania stosuje się z chwilą wydania aktów ostatecznych.
Odwołaniami od decyzji administracyjnych zajmują się odpowiednie urzędy i tak:
jeśli decyzję wydał samorząd terytorialny - organem odwoławczym jest samorządowe Kolegium
Odwoławcze lub sejmik samorządowy,
jeśli decyzję wydał samorząd terytorialny w zakresie zadań zleconych organem odwoławczym jest
wojewoda,
jeśli decyzję wydał wojewoda lub organ administracji rządowej w terenie - organem odwoławczym jest właściwe ministerstwo lub odpowiedni urząd rządowy,
jeśli decyzję wydała organizacja społeczna - organem odwoławczym jest właściwy organ wyŜszy tych organizacji lub organ nadzorujący daną organizację.
3
Jeśli decyzja organu nie jest zgodna z prawem moŜna wnieść skargę do sądu administracyjnego. Skargę moŜe
wnieść:
obywatel będący strona w sporze
prokurator
Rzecznik Praw Obywatelskich
Sąd administracyjny moŜe całkowicie lub częściowo uchylić decyzję. Wyroki sądu wojewódzkiego podlegają odwołaniu przez Naczelny Sąd Administracyjny, który rozpatruje zasadność skargi.
4
Prawo finansowe
Prawo finansowe dotyczy:
przygotowania i uchwalenia budŜetu (np. prawo budŜetowe)
finansowanie działalności państwa
finansowania organizacji publicznoprawnych (np. prawo finansowania przedsiębiorstw)
podatków od osób fizycznych i podmiotów
5
Prawo cywilne - informacje ogólne
Prawo cywilne:
reguluje na zasadzie równości stron:
reguluje stosunki osobowe i majątkowe pomiędzy podmiotami prawnymi,
reguluje stosunki pomiędzy obywatelami,
normuje stosunki prawne o charakterze niemajątkowym,
chroni dobra osobiste obywateli.
Źródłem prawa cywilnego jest Ustawa z 23 kwietnia 1964 roku zawarta w Dz.U. 1964 Nr 16 poz. 93 wraz ze zmianami. Kodeks cywilny obejmuje np.: prawo cywilne, prawo rzeczowe, prawo spadkowe.
Podmiotami prawa cywilnego są osoby fizyczne (kaŜdy człowiek) i osoby prawne (są to jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawna np. Skarb państwa, spółki z o.o. spółki akcyjne, fundacje, kościoły, stowarzyszenia, związki zawodowe itp.) Osobowość prawną moŜna nabyć z chwilą zarejestrowania we
właściwym rejestrze sądowym.
Z prawa cywilnego wyłoniły się kolejno działy: prawo rzeczowe (dotyczy własności, wieczystego uŜytkowania, ograniczonego prawa rzeczowego np. hipoteka zastaw, słuŜebność) prawo zobowiązań, prawo spadkowe, prawo pracy, prawo handlowe oraz prawo rodzinne i opiekuńcze.
Prawo pracy:
reguluje stosunki pomiędzy pracownikiem, a pracodawcy,
opisuje sposób zawierania umowy, jej realizację warunki i ustanie stosunku pracy,
określa prawa i obowiązki obu stron,
określa wynagrodzenie,
określa zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawo rodzinne i opiekuńcze dotyczy:
zawarcia i ustania małŜeństwa,
praw i obowiązków małŜonków,
relacji prawnych rodzice - dzieci,
spraw majątkowych dotyczących rodziny,
regulacji stosunków między przysposobionymi i przysposabiającymi (np. adopcja),
ustalenia władzy rodzicielskiej i wynikającej z tego tytułu obowiązków (np. alimenty),
spadku(testament, dziedziczenie ustawowe),
opieki nad osobami niepełnoprawnymi.
6
Obywatel w procesie cywilnym
Kodeks cywilny reguluje sposób postępowania obywatela w procesie sądowym z powództwa cywilnego. Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 18 lat (oraz kobiety od 16 roku Ŝycia będące w
związku małŜeńskim). Nie posiadają zdolności prawnych tzw. osoby ubezwłasnowolnione oraz poniŜej 13 roku Ŝycia.
Ubezwłasnowolnienie to częściowe lub całkowite pozbawienie moŜliwości podejmowania działań prawnych przez obywatela. Ubezwłasnowolnienie całkowite oznacz, Ŝe osoba której dotyczy problem nie jest wstanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Dotyczy to osób chorych psychicznie, upośledzonych umysłowo,
chorych na chorobę alkoholowa lub narkomanów.
Ubezwłasnowolnienie częściowe oznacza, Ŝe dana osoba potrzebuje pomocy w prowadzeniu własnych
spraw Ŝyciowych. Jest to wynikiem np. choroby psychicznej, lŜejszego upośledzenia lub zaburzeń psychicznych.
Obywatel w procesie cywilnym moŜe uczestniczyć w postępowaniu procesowym i nieprocesowym.
O postępowaniu procesowym mówimy wówczas, gdy istnieje spór pomiędzy stronami moŜliwy do
rozstrzygnięcia jedynie na drodze sądowej. Wówczas jedna ze stron wnosi pozew (wniosek o rozpatrzenie sprawy) i oczekuje wydania przez sąd orzeczenia (rozstrzygnięcia sporu). W postępowaniu procesowym
występują dwie strony tj. powód (osoba lub organ Ŝądający rozstrzygnięcia sporu) i pozwany (osoba lub organ, przeciwko któremu wystąpiono ze skargą). W postępowaniu procesowym zarówno powód jak i pozwany
moŜe wystąpić osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika.
Proces cywilny powinien przejść kilka etapów:
Wytyczenie powództwa na wniosek powoda.
Wszczęcie postępowania procesowego.
Wydanie przez sąd wyroku.
W razie niezadowalającego wyroku istnieje moŜliwość odwołania się do sądów wyŜszej instancji.
Z chwilą złoŜenia w sądzie prawidłowego wniosku następuje wszczęcie postępowania procesowego. Strony uczestniczące w sporze powinny przedstawić do sądu dowody na potwierdzenie swoich racji. Rozprawę kończy
wydanie wyroku, który powinien opierać się na normach prawnych obowiązujących w chwili jego ogłoszenia.
Jeśli wyrok nie satysfakcjonuje jednej ze stron ma moŜliwość odwołania się od niego do sądu wyŜszej instancji,
mówimy wówczas o tzw. apelacji.
Niektóre postępowania sądowe kończą się zawarciem ugody pomiędzy stronami, oznacza to, Ŝe obie strony poszły na ustępstwa względem siebie.
7
MoŜna wyróŜnić tok postępowania zwykły opisany powyŜej oraz postępowanie odrębne, rozstrzygane są wówczas sprawy inne, a będące w obszarze prawa cywilnego np. rozwód.
O postępowaniu nieprocesowym mówimy wówczas, gdy sąd rozpatruje sprawę nie będącą przedmiotem sporu
np. orzeczenie o nabyciu praw rodzicielskich.
Postępowania cywilne toczą się we właściwym dla tematu sprawy sądzie np. Sąd rodzinny - rozstrzyga sprawy
związane z rodziną. Sprawy sądowe pierwszej instancji rozstrzyga jednostka sądowa właściwa dla miejsca zamieszkania stron zainteresowanych.
W praktyce sądowniczej występują równieŜ sądy polubowne, zajmują się rozstrzyganiem sporu majątkowego.
Nie są one ograniczone przepisami prawa cywilnego, ale muszą orzekać zgodnie z obowiązującymi normami prawnymi i ogólnymi zasadami przyjętymi w społeczeństwie. Sądy polubowne maja krótki termin rozstrzygania
sporów, dlatego w ostatnich latach wzrasta ich popularność.
8
Prawo karne - informacje ogólne
Prawo karne określa:
nakazy i zakazy postępowania,
czyny będące przestępstwem,
zakres odpowiedzialności oraz sankcje w razie przekroczenia przepisów,
sposób wykonania kary.
Prawo karne dzieli się na:
materialne (określa rodzaje przestępstw oraz groŜące za to kary)
formalne lub procesowe (reguluje prawa i obowiązki stron procesowych)
wykonawcze (określa zasady wykonywania kar i innych rozstrzygnięć)
skarbowe
wojskowe
postępowanie w sprawach nieletnich
wykroczeń
Źródłem prawa karnego w Polsce jest Kodeks karny z 1997 roku wraz z późniejszymi zmianami.
9
Podział przestępstw
Przestępstwo to czyn dokonany przez osobę, niebezpieczny i zabroniony prawnie. MoŜe przyjąć formę: sprawstwa, podŜegania, pomocnictwa, usiłowania lub przygotowania przestępstwa.
Przestępstwa dzielą się:
Ze względu na wysokość kary:
Zbrodnie – zagroŜone karą pozbawienia wolności nie mniej niŜ 3 lata. Często są to przestępstwa popełniane świadomie.
Występki – zagroŜone kara ograniczenia lub pozbawienia wolności (dłuŜej niŜ jeden miesiąc), grzywną.
Tego rodzaju przestępstwa mogą być lekkie, cięŜkie, umyślne i nieumyślne.
Ze względu na sposób ścigania przestępcy:
Ściganie z urzędu – niezaleŜnie od woli pokrzywdzonego podejmują działanie odpowiednie organy państwowe.
Ściganie na wniosek – o podjęcie działań ubiega się osoba pokrzywdzona.
Ze względu na rodzaj winy:
umyślne – przestępca działa świadomie przeciw prawu,
nieumyślne – popełnione są w wyniku lekkomyślności.
10
Kary i środki zabezpieczające
Kary są środkami represji stosowanymi wobec przestępców, wymierzane przez wymiar sprawiedliwości, czyli sąd. Pełnią następujące funkcje:
odstraszającą - powoduje niechęć i strach innych podmiotów do działania przeciw prawu;
represyjną - odstrasza przestępcę, a innym daje poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
resocjalizacyjną - umoŜliwia przestępcy ponowne dostosowanie się do norm prawnych;
izolacyjną - izoluje przestępcę od społeczeństwa i uniemoŜliwia popełnianie dalszych czynów niezgodnych z prawem.
Kodeks karny przewiduje stosowanie kar, środków karnych i środków zabezpieczających.
Kara moŜe przyjąć róŜne rodzaje np.:
grzywnę,
ograniczenie wolności,
pozbawienie wolności,
pozbawienie wolności na 25 lat,
doŜywotnie pozbawienie wolności (w Polsce Kodeks karny z 1997 roku nie przewiduje kary śmierci).
Jak wynika z badań prowadzonych na temat rodzaju stosowanych kar w Polsce, najczęściej stosuje się pozbawienie wolności, a najrzadziej doŜywotnie pozbawienie wolności.
Miejscem odbywania kar są zakłady karne, których obecnie jest w naszym kraju 86. Ze względu na stopień izolacji istnieją zakłady otwarte, półotwarte i zamknięte
Oprócz opisanych kar wyróŜnia się sankcje rozsiane i sankcje skupione. Pierwszy rodzaj sankcji (rozsiana) wyraŜa dezaprobatę społeczną wobec przestępstwa, moŜe przyjąć formę bojkotu, potępienia i pogardy. Drugi rodzaj sankcji (skupiona) odnosi się do zorganizowanego przez państwo działania bezpośrednio na osobę popełniającą wykroczenie. Sankcje skupione mogą przyjąć formę karną, egzekucyjna i niewaŜności.
Represja karna według nazewnictwa polega na wymierzeniu kary za łamanie prawa np. grzywną. O wysokości
i rodzaju kary decyduje wymiar sprawiedliwości, zgodnie z Kodeksem karnym.
Sankcja egzekucyjna polega na wykonaniu określonego zobowiązania np. zmuszeniu obywatela, który złamał
prawo do przywrócenia istniejącego stanu, mówimy wówczas o wykonaniu bezpośrednim. MoŜe zdarzyć się sankcja egzekucyjna polegająca na wykonaniu zastępczym, w wypadku kiedy adresat sankcji nie moŜe jej wykonać bezpośrednio. Sankcja egzekucyjna dotyczy: świadczenia pienięŜnego, niepienięŜnego lub
szczególnego.
11
W prawodawstwie znany jest rodzaj sankcji niewaŜności, występuje ona wówczas gdy pewne działania zostaną
uznane za sprzeczne z prawem. Uznanie ich za niebyłe jednocześnie nie pociąga skutków prawnych.
Warunkiem właściwego oddziaływania sankcji jest jej dolegliwość, nieuchronność i proporcjonalność (do popełnionego przestępstwa).
Jako dodatkowe obciąŜenia przewidziane za popełnione przestępstwa stosuje się środki karne np.:
pozbawienie praw publicznych np. utratę praw wyborczych lub zakaz pełnienia stanowisk i funkcji publicznych;
zakaz prowadzenia pojazdów - zgodnie z popełnionym przestępstwem i obowiązującymi przepisami moŜna utracić decyzję o prowadzeniu pojazdu od roku do 10 lat;
zakaz pełnienia określonych funkcji lub zajmowania stanowiska - stosuje się wobec osób, które
naduŜyły swoich uprawnień zawodowych lub publicznych;
zakaz wykonywania zawodu - stosuje się go względem osób, które naduŜyły zajmowane stanowisko lub postąpiły wbrew przyjętym normom i etyce zawodowej np. lekarz, który świadomie popełniły błąd
medyczny;
obowiązek naprawienia szkody - jeśli złamanie przepisów prawnych nie zostało całkowicie wykonane
w ramach zadośćuczynienia za zgodą sądu moŜna naprawić szkodę;
świadczenie pienięŜne - na rzecz np. instytucji charytatywnej lub ośrodka edukacyjnego,
przepadek mienia - oznacza konfiskatę przedmiotów sprawcy;
nawiązka - jest to świadczenie pienięŜne na określony cel, którego wysokość jest uznana przez sąd;
publiczne ogłoszenie wyroku - stosuje się w celu napiętnowania sprawcy łamania przepisów prawnych,
jednocześnie ma działać edukacyjnie na społeczeństwo;
Środki zabezpieczające - są rodzajem działań sądowych wobec osoby, której nie moŜna przypisać całkowicie winy. Stosuje się wówczas inny rodzaj zabezpieczenia np. izolacje lub środki administracyjne.
Wykroczenia - są to czyny zabronione przez prawo obowiązujące w chwili jego popełnienia. Z racji na fakt, mniejszej szkodliwości niŜ przestępstwo mniejszy jest teŜ wymiar kary (choć moŜna stosować areszt, grzywnę
lub naganę). KaŜdy kto ukończył 17 rok Ŝycia i popełnia wykroczenie ponosi odpowiedzialność karną.
Ogólne przepisy dotyczące wykroczeń zawiera Kodeks wykroczeń z 1997 roku. Sprawy dotyczące wykroczeń rozstrzyga sąd rejonowy.
12
Przebieg procesu karnego
Proces karny polega na podjęciu działań zmierzających do wykrycia i ujawnienia przestępstwa, osądzenia przestępcy i wykonania wyroku (kara, środki karne, środki zabezpieczające). Dokładny opis tych czynności zawiera Kodeks postępowania karnego z 1997 roku.
Celem procesu karnego jest udowodnienie winy i pociągnięcie do odpowiedzialności przestępcy. Jeśli osoba jest
niewinna celem będzie całkowite oczyszczenie jej z zarzutów.
Aby zrealizować cele procesu naleŜy stosować poniŜsze zasady:
Prawdy materialnej - polega na wiernym odtworzeniu okoliczności w których dokonano przestępstwa.
Obiektywizmu - oznacza bezstronny stosunek sędziego do stron występujących w procesie.
Domniemanej niewinności - sugeruje niewinność sprawcy czynu przestępczego do chwili udowodnienia dokonania przestępstwa.
Prawa do obrony - oskarŜony moŜe korzystać z obrońcy, jeśli go na to nie stać moŜe poprosić o obrońcę z urzędu.
Publiczności (jawności) - oznacza moŜliwość obserwowania procesu osobom trzecim. Zasada ta często
pełni funkcję edukacyjną, czasem ze względu na dobro sprawy lub tajemnicę państwową; moŜe być
ograniczona.
Równouprawnienia stron (kontradykcyjnośći) - oznacza, Ŝe zarówno obrońca jak i oskarŜony maja
jednakowe prawa w trakcie procesu, są równouprawnione np. do przesłuchania świadków.
Inkwizycyjności - polega na samodzielnym zbieraniu dowodów przez sąd.
Legalizmu - zobowiązuje organy ścigania do wszczęcia postępowania sądowego.
W procesie sądowym występują dwie strony tj. oskarŜyciel i oskarŜony. OskarŜyciel wnosi do sądu wniosek o dokonaniu przestępstwa, osobą wnioskującą moŜe być np. prokurator. OskarŜyciel posiłkowy to ktoś, kto był
pokrzywdzonym w sprawie toczącej się przed sądem. OskarŜony to osoba, przeciwko której toczy się rozprawa
na podstawie aktu oskarŜenia. W postępowaniu procesowym występuje równieŜ: pokrzywdzony, podejrzany,
świadkowie, obrońca.
KaŜdy proces karny posiada kilka etapów:
Etap przygotowawczy w sprawach lŜejszych prowadzi go policja, w przypadku przestępstw cięŜszych prokurator. Celem tego etapu jest wyjaśnienie okoliczności przestępstwa, a więc przesłuchiwani są świadkowie,
zbierane dowody przygotowywana jest dokumentacja dla sądu.
Etap rozprawy głównej w zaleŜności od wagi popełnionego przestępstwa odbywa się w sądzie rejonowym lub
okręgowym. Składa się z następujących elementów:
rozpoczęcie rozprawy, przewód sądowy (odczytanie oskarŜenia, przesłuchanie oskarŜonego,
13
pouczenie oskarŜonego o przysługujących mu prawach, przeprowadzenie dowodów),
przemówienie stron,
wydanie wyroku (sąd moŜe równieŜ zawiesić lub umorzyć wyrok).
W wyniku postępowania procesowego oskarŜonego moŜna uznać za skazanego (winny dokonania przestępstwa)
lub uniewinnionego (uwolnionego z zarzutów).
Etap postępowania apelacyjnego wszczyna się na skutek odwołania jednej ze stron od ogłoszonego wyroku
w sądzie wyŜszej instancji.
Etap postępowania wykonawczego rozpoczyna się z chwilą uprawomocnienie wyroku i przesłania go do organu wykonawczego np. policji w celu wykonania.
Środki odwoławcze od wyroku to:
apelacja - moŜliwość odwołania się do sądu wyŜszej instancji od wyroku nieprawomocnego w przeciągu
14 dni;
zaŜalenie - skierowane przeciwko postępowaniu sadowemu moŜe być wniesione 7 dni od daty wydania postępowania;
kasacja - jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym od wyroku sądu II instancji. Funkcję sądu odwoławczego pełni Sąd NajwyŜszy. Kasację moŜe wnieść takŜe rzecznik Praw Obywatelskich w ciągu 30
dni od daty doręczenia orzeczenia.
Niepoczytalność, obrona konieczna, stan wyŜszej konieczności, rozkaz, działanie w granicach
uprawnień, eksperyment medyczny to tylko niektóre okoliczności wyłączające osoby spod odpowiedzialności
karnej.
14
Prawo kościelne, prawo zwyczajowe
Prawo Kościelne
Prawo Kościelne dotyczy wyznawców kościoła lub związków wyznaniowych. W Kościele łacińskim stanowi zbiór
praw wydanych przez papieŜy i sobory („Codex Iuris Kanonik”) określa się jako prawo kanoniczne.
Reguluje ono:
funkcjonowanie i strukturę organów kościelnych
ustrój Kościoła np. podziału administracyjnego
organizację Ŝycia wewnętrznego
kult
zadania Kościoła i zakonów np. ustalenie obchodów i dat świąt, sakramenty
majątek np. szkoły, ziemia itp.
sankcje kościelne
Tworzy go równieŜ prawo diecezjalne i prowincji zakonnych. Obecnie obowiązuje kodeks prawa kanonicznego od 1983 roku.
Prawo zwyczajowe
Prawo zwyczajowe jest przekazywane ustnie, niesformalizowane, występuje jako wytwór społeczny i zwyczajowy.
15