„inteligentnego projektu” pos∏ugujà si´

Wi´kszoÊç spo∏eczeƒstwa nie zwraca modlitwy w szko∏ach. „Kreacjonizm, po-podobnà strategià i przedstawiajà ewo-na kreacjonistów zbytniej uwagi. Nie-dobnie jak lojalnoÊç wobec Tajwanu al-lucj´ jako spekulatywnà teori´, która wy-dawno Time poÊwići∏ ok∏adkí znacz-bo obawy, które rodzi muzyka rockowa, maga porównania z konkurencyjnymi nà cz´Êç numeru wzrostowi zaintereso-znalaz∏y siŕaczej na marginesie [dzia-hipotezami.

wania Amerykanów opowieÊciami

∏aƒ polityków]” – pisze Toumey w ksià˝-

Niewàtpliwie kreacjoniÊci w lokal-biblijnymi z Ksi´gi Rodzaju – literalny ce God’s Own Scientists: Creationists in a Se-nych radach szkolnych b´dà nadal rzu-kreacjonizm zosta∏ w artykule wspomnia-cular World (Naukowcy Pana Boga: caç k∏ody pod nogi nauczycielom przed-ny tylko po to, by go zdyskredytowaç.

kreacjoniÊci w Êwieckim Êwiecie).

miotów przyrodniczych. Nie wydaje siŔównie˝ papie˝ Jan Pawe∏ II og∏osi∏, ˝e W tym Êwiecie ma∏e muzeum Morri-natomiast, by mogli staç siźnaczàcà si-ewolucja jest „czymÊ wićej ni˝ tylko hi-sa opodal kowbojskiego baru i kina dla

∏à politycznà – czymÊ w rodzaju chrze-potezà” (w swym przes∏aniu do Papie-zmotoryzowanych mo˝e s∏u˝yç jako

Êcijaƒskiego odpowiednika talibów, któ-

skiej Akademii Nauk z 23 X 1996 roku –

model ca∏ego ruchu, który zdecydowa∏

rzy narzucili swe fundamentalistyczne przyp. t∏um.). Nawet chrzeÊcijaƒska pra-siśtrzec swej odr´bnoÊci na obrze˝ach poglàdy religijne, przejàwszy w∏adz´

wica skupia siŕaczej na walce politycz-wielkiego miasta.

w Afganistanie.

nej, przeciwstawiajàc siáborcji i broniàc Gary Stix

Wrzawa wokó∏ nauki feministycznej Wksià˝ce Higher Superstition (Prze- nie na danych dotyczàcych m´˝czyzn, skiej, a intuicji jako w∏aÊciwoÊci typo-sàdy wy˝szego rz´du) Paul R.

co niewàtpliwie nie sprzyja∏o zrozumie-wo kobiecej.

Gross i Norman Levitt nawo∏ujà do prze-niu problemów zdrowia kobiet. DziÊ

Keller nie twierdzi, co podkreÊla z na-ciwdzia∏ania si∏om antynaukowym na w sposób bardziej rutynowy w∏àcza sićiskiem, i˝ kobiety kierujà si´ g∏ównie in-wy˝szych uczelniach i biorà na warsztat kobiety do programów badania leków.

tuicjà, a m´˝czyêni czystym rozsàdkiem, coÊ, co nazwali „nowym przemys∏em Dostrze˝ono tak˝e, ˝e cierpià one na lecz ˝e pewne cechy by∏y historycznie akademickim”: feministycznà krytykśchorzenia uwa˝ane dotàd za przypa-przypisywane jednej lub drugiej p∏ci oraz nauki. Gross i Levitt utrzymujà, ˝e te na-d∏oÊci typowo mśkie, na przyk∏ad cho-

˝e cechy uznawane historycznie za ˝eƒ-

puszone ataki w po∏àczeniu z powstajà-

roby serca.

skie czśto mniej ceniono.

cymi dzia∏ami naukoznawstwa podwa-Wg∏´biajàc si´ dalej w filozofińauki, Wàtek ten przewija si´ w najs∏ynniej-

˝ajà zasadnoÊç roszczeƒ nauki do

uczone feministki zacz´∏y siźastanawiaç, szym dziele Keller – wydanej w 1983 ro-poznania prawdy i do obiektywizmu.

jak wybór tematyki badaƒ i terminologii ku biografii noblistki Barbary McClin-

„Nowa fala krytyki jest totalna: g∏osi, ˝e odzwierciedla dominujàce nastawienia tock A Feeling for the Organism (Wyczu-uderza w samo serce metodologicznych, kulturowe wobec

koncepcyjnych i epistemologicznych p∏ci – i przy okazji

podstaw nauki” – piszà autorzy o obo-wyzwoli∏y efekto-

zie feministycznym.

wne fajerwerki reto-

Krytycy zarzucajàcy feministyczne-ryki. Jednà z najwy-

mu naukoznawstwu antynaukowoÊç

bitniejszych postaci

ch´tnie cytujà najbardziej radykalne wy-nurtu feministycz-

powiedzi, na przyk∏ad okreÊlenie przez nego w nauce jest

filozofa Sandr´ Harding dzie∏a Isaaca historyk i filozof

Newtona Principia mathematica jako nauki Evelyn Fox

„podrćznika gwa∏tu”. Chocia˝ femi-Keller z Massachu-

nistkom dosta∏o siśzczególnie mocno setts Institute of

w niedawnych potyczkach mi´dzy

Technology.

„dwiema kulturami”, stanowczo nie Keller, wykszta∏-

wywiesi∏y bia∏ej flagi.

cona w dziedzinie

Rozpocz´∏y swà analizńauki w la-

fizyki teoretycznej,

tach szeÊçdziesiàtych i siedemdziesià-

„zaj´∏a siánalizà

tych, skupiajàc si´ g∏ównie na nierówno-tego, w jaki sposób

Êciach w kszta∏ceniu i zatrudnieniu tradycyjne ideolo-naukowców w zale˝noÊci od p∏ci; ich gie uwzgl´dniajàce

argumentacja otwiera∏a oczy i drzwi.

ró˝nice p∏ci przeni- AP/WIDE WORLD PHOTOS

W roku 1994 kobiety uzyska∏y oko∏o ka∏y do nauki w

FEMINISTKI zachća∏y badaczy, by zwracali baczniejszà uwag´

25% doktoratów w dziedzinie nauk

postaci zabarwio- na problemy zdrowotne kobiet, takie jak rak piersi.

technicznych, Êcis∏ych i przyrodniczych, nych p∏ciowo me-a w 1970 roku – zaledwie 6%.

tafor”. Przez „p∏eç”

Pod koniec lat siedemdziesiàtych fe-rozumie ona tu nie liczb´ posiadanych cie organizmu). Dowodzi w niej, ˝e ministyczna krytyka nauki zacz´∏a do-przez kogoÊ chromosomów X i Y, lecz swoiste podejÊcie McClintock do badaƒ

bieraç si´ do samej istoty nauki, stawiajàc stereotypowe wyobra˝enia o tym, co genetycznych – intuicyjne, empatyczne pytania o to, czy i jak na poszczególnych jest „mśkie”, a co „˝eƒskie”. Na przy-

„zapoznawanie si´” z badanà przez dziedzinach zacià˝y∏o niedopuszczanie k∏ad powo∏uje sińa d∏ugà tradycjńià kukurydzà – zepchn´∏o jà na obrze-do nich kobiet. Na przyk∏ad badacze cho-traktowania w kulturze Zachodu ra-

˝a nauki, uzyskiwane zaÊ przez nià rób i nowych leków opierali si´ wy∏àcz-cjonalnego rozumowania jako cechy m´-

wyniki by∏y ignorowane, a nawet wy-

ÂWIAT NAUKI Marzec 1997 79

Êmiewane przez d∏ugie lata. McClintock Nawet Harding, której charakterysty-otrzyma∏a NagrodŃobla dopiero

ka Principiów Newtona i inne wypowie-w wieku 81 lat, wkrótce po ukazaniu dzi wzbudzi∏y tyle kontrowersji,

si´ tej ksià˝ki.

utrzymuje, ˝e jej krytyka ma na ce-Keller i inne badaczki zaj´∏y

lu umocnienie nauki. ˚a∏uje

PL/Photo Researches

sińast´pnie wagà przypisy-

wrćz, ˝e u˝y∏a zwrotu „pod-

wanà DNA jako „nadrz´dnej

rćznik gwa∏tu” w swej ksià˝-

czàsteczce” (master molecu-

ce z 1986 roku pt. The Scien-

K. H. KJELDSEN S

le), zw∏aszcza w pionier-

ce Question in Feminism

skich dla genetyki i biolo-

(Kwestia nauki w femini-

gii molekularnej latach

zmie): „Nie mog∏am prze-

pi´çdziesiàtych. Nazew-

widzieç, ˝e zostanie on

nictwo takie zdaniem

w taki sposób wykorzy-

Keller jest przejawem po-

stany i powtarzany w

wszechnej w nauce ten-

oderwaniu od kontekstu.

dencji do traktowania

DziÊ bolej´, ˝e si´ tam

problemów w kategoriach

znalaz∏.” Harding, pracujà-

przyczynowo-skutkowych,

ca obecnie w University of

przedk∏adajàcych kierowa-

California w Los Angeles,

nie (dla niektórych cech´ ty-

uwa˝a, i˝ nauka powinna

powo mśkà) nad wspó∏dzia-

zmierzaç do „silnego obiekty-

∏anie (czśto postrzegane jako

wizmu” – polegajàcego nie tylko

typowo kobiece). Tymczasem na-

na ocenie przes∏anek naukowych,

ukowcy uznali wreszcie, ˝e DNA jest lecz równie˝ spo∏ecznych wartoÊci i in-tylko cz´Êcià z∏o˝onego uk∏adu ekspre-teresów, które sk∏aniajà naukowców do sji informacji genetycznej.

stawiania pewnych pytaƒ i prowadzà do Bonnie B. Spanier, profesor badaƒ ko-uzyskiwania na nie odpowiedzi.

JAJO I PLEMNIKI zdaniem feministycz-biecych (women studies) w State Uni-Niektóre uczone, jak Noretta Koert-nych badaczek nauki opisywano dotychczas versity of New York w Albany, która jźykiem „naznaczonym p∏ciowo”.

ge, historyk i filozof nauki w Indiana doktoryzowa∏a siź mikrobiologii,

University oraz wspó∏autorka (z Daph-sprawdzi∏a, w jakim stopniu metafory ne Patai) ksià˝ki Professing Feminism naukowe zmieni∏y si´ pod wp∏ywem te-ny; okazuje si´, ˝e obie komórki odgry-

(Wyznanie feminizmu), obawiajà si´ jed-go nowego rozumienia mechanizmów

wajà równowa˝nà rol´. Martin przeko-nak, ˝e zastosowanie teorii feministycz-komórkowych. W najnowszej ksià˝ce nuje, ˝e to stereotyp agresywnego m´˝-

nych do nauki mo˝e pociàgnàç za sobà zatytu∏owanej Im/partial Science: Gender czyzny i uleg∏ej kobiety wp∏yn´∏y na niezamierzone konsekwencje. Zdaniem Ideology in Molecular Biology (Bez/stron-poczàtkowe wyobra˝enia na ten temat.

Koertge feministki, malujàc obraz na-na nauka: ideologia p∏ci w biologii Chocia˝ stereotypy takie przesadnie uki jako dziedziny przesiàkni´tej „m´-

molekularnej), dokonawszy analizy upraszczajà zarówno naturĺudzkà, jak skim” myÊleniem, mogà zniechćiç ko-aktualnych podrćzników biologii i i biologi´, zdaniem Martin fakt ich utrzy-biety do zajmowania sińià.

artyku∏ów w czasopismach naukowych, mywania si´ jest znamiennym sygna∏em:

„Kryje si´ w tym pora˝ajàce rozumo-dosz∏a do wniosku, ˝e stare porówna-

„Chcemy wydobyç je na Êwiat∏o dzienne, wanie, ˝e kobiety postrzegajà Êwiat ina-nia nadal siútrzymujà. „Mimo uzna-stwierdziç, skàd si´ wzi´∏y i jakie jest ich czej, a wić z natury nie sà zdolne do nia znaczenia bia∏ek i innych z∏o˝o-obecne oddzia∏ywanie.”

uprawiania nauki” w dzisiejszym wy-nych makroczàsteczek naukowcy wcià˝

Feministki nie poprzesta∏y na samej daniu, wyjaÊnia. Feministki domagajà piszà o genach sprawujàcych kontro-biologii. Na przyk∏ad Karen M. Barad, siúczestnictwa kobiet w nauce, ale l´, które zajmujà najwy˝sze miejsce fizyk i filozof nauki z Pomona College, twierdzà, ˝e nauk´ trzeba zmieniç, by w komórkowej hierarchii” – konklu-zaj´∏a siźjawiskiem wp∏ywu p∏ci na fi-mog∏y sińià zajàç” – na przyk∏ad przez duje autorka.

zyk´ teoretycznà. Twierdzi, ˝e tradycyj-uwypuklenie metod jakoÊciowych w po-Spanier obawia si´, ˝e w gr´ mo˝e ne przedstawienia mechaniki kwanto-równaniu z iloÊciowymi.

wchodziç coÊ wićej ni˝ semantyka: byç wej pomijajà wyjaÊniajàcy model

Inne kobiety odrzucajà zarzut Koert-mo˝e przeoczono pewne koncepcje na-rozumowania na korzyÊç brutalnej

ge. „Nigdy nie twierdzi∏am, ˝e kobiety ukowe tylko dlatego, ˝e nie pasujà do mocy obliczeniowej. Wskazuje, ˝e choç b´dà uprawiaç inny rodzaj nauki – pro-tego hierarchicznego schematu. Jako jeden z twórców teorii kwantowej, Niels testuje Keller, która przyznaje, ˝e cz´-

przyk∏ad przytacza badania nad przy-Bohr, poczàtkowo lansowa∏ bardziej fi-sto jej prace interpretowano w tym du-czynami nowotworów: „Skupiajàc siĺozoficzne podejÊcie, to jego przes∏anie chu. – Zawsze chodzi∏o mi o wyzwo-na genetycznym pod∏o˝u raka, naukow-po prostu nie zosta∏o przekazane dzi-lenie zarówno nauki, jak i kobiet.”

cy majà sk∏onnoÊç do zaniedbywania siejszym studentom.

Równie˝ Martin uwa˝a, ˝e zapozna-

badaƒ innych aspektów, na przyk∏ad Jak wi´kszoÊç kole˝anek Barad obsta-nie siź ideami feminizmu pomo˝e dzi-czynników Êrodowiskowych.”

je przy tym, ˝e jej prace majà na celu siejszym studentom. „Wyrosnà z nich Rozród cz∏owieka tak˝e okaza∏ si´

wspomóc nauk´ w odkrywaniu praw-

inni ni˝ dotàd naukowcy, doktorzy, itd.

p∏odnym obszarem dociekaƒ takich fe-dziwej natury rzeczy, a nie negowanie B´dà stawiaç inne pytania.” OczywiÊcie, ministek jak Emily Martin, antropolog jej potencja∏u. „Mo˝na uwa˝aç, i˝ nauka nie wszystkie idee feministycznego na-z Princeton University, która zauwa˝a, dociera do istoty zjawisk fizycznych, i nie ukoznawstwa wytrzymajà próbćzasu,

˝e przez d∏ugie lata biolodzy traktowali odrzucaç zarazem tezy o mo˝liwoÊci ale to samo dotyczy wszystkich wspó∏-

plemnik jako aktywny czynnik w proce-wp∏ywu kultury na nauk´. To nie jest czesnych hipotez naukowych.

sie zap∏odnienia, a jajo jako czynnik bier-kwestia wyboru: albo-albo.”

Sasha Nemecek

80 ÂWIAT NAUKI Marzec 1997