1

IDEALNY ZESPÓŁ WEDŁUG BELBINA

Jest niemal niemożliwe, by jeden człowiek łączył w sobie wszystkie cechy i umiejętności „idealnego'

menadżera, natomiast jest możliwe stworzenie idealnego zespołu. Tezę tę sformułował angielski

badacz procesów zarządzania Meredith Belbin, który przez siedem lat obserwował pracę różnych grup

zadaniowych wyodrębniając wkład poszczególnych osób. Wyniki badań Belbina i jego

współpracowników przyniosły potwierdzenie powyższej tezy i w konsekwencji możliwość

przewidywania efektywności działań różnych zespołów na podstawie obserwacji zachowań ich

członków.

Podczas, gdy większość kierowników chętnie widziałaby w swoim zespole samych najbardziej

błyskotliwych i utalentowanych ludzi, są to jedne z najmniej efektywnie, zdaniem Belbina,

działających grup. Belbin wyróżnił osiem ról, z których każda stanowi równie ważny element w pracy

zespołu. Dopiero te zespoły, w których funkcjonują reprezentanci wszystkich r ól , mają wyraźną

tendencję do osiągania sukcesu.

Oto cztery główne wymiary opisujące wyodrębnione role:

Inteligencja
Dominacja
Otwartość (ekstrawersja) / Zamknięcie (introwersja)
Równowaga / pobudzenie

ROLE WYRÓŻNIONE PRZEZ BELBINA

Koordynator

Osoba zrównoważona, otwarta, silnie dominująca.

Ma wyraźne predyspozycje do bycia liderem, choć nie zawsze pełni tę rolę. Ustala cele i plany Ich

realizacji oraz koordynuje wysiłki wszystkich członków zespołu. Nie wymaga bezwzględnego

posłuszeństwa, lecz dominuje poprzez swój prestiż i szacunek, jaki budzi. Preferuje

zindywidualizowane podejście do pracy i ludzi. W związku z tym przywiązuje dużą wagę do

komunikowania się ze współpracownikami i uważnie słucha ich opinii. Nie nakazuje, lecz wyjaśnia

i proponuje. Interweniuje tylko w sytuacjach krytycznych. Podczas dyskusji częściej zadaje pytania niż

wysuwa własne propozycje. Słucha, podsumowuje pomysły zespołu i jeżeli jest to konieczne, po

wysłuchaniu opinii wszystkich członków zespołu, podejmuje stanowcze decyzje. Koordynator nie jest

osobą wybitnie inteligentną czy twórczy natomiast myśli pozytywnie i wie, jak w optymalny sposób

wykorzystać potencjał zespołu.

Lokomotywa

Osoba dominująca, otwarta, o wysokim stopniu pobudzenia.

Pierwszoplanową rolą Lokomotywy jest inspirowanie działania i zagrzewanie zespołu do „boju'.

Lokomotywa nadaje kształt wysiłkom zespołu. Ujednolica idee, cele i plany w taki sposób, by powstał

spójny, wykonalny projekt, możliwy do szybkiego wdrożenia. Posiada bardzo wysoką motywacje,

potrzebę osiągnięć I równie wysoki poziom energii. Jest nastawiona na osiągnięcie celu i czasami

2

dąży do niego nie przebierają w środkach. Jej osobiste zaangażowanie i wkład w pracę zespołu są

bardzo duże.

Prezentuje dyrektywne podejście do pracowników. Jest mało zdolna do rozumienia ludzi

i okazywania im ciepła. Nietolerancyjna dla ludzi niezdecydowanych, wolniej myślących. Raczej

prostolinijna i krytyczna, nie wstydzi się okazywania silnych reakcji. Łatwo sprowokować jej wybuch.

Zgodnie z obserwacjami niektórych badaczy sprawnym zespołem mogą kierować dwaj liderzy.

Za aspekt społeczny bierze wtedy odpowiedzialność Koordynator, natomiast realizacją zadań kieruje

Lokomotywa. W zależności od tego, co w danym momencie jest priorytetem, zespół jako grupa ludzi,

czy też stojące przed nimi zadanie, dominująca pozycja będzie zajmowała jedna z wymienionych

osób.

Ze względu na silne nastawienie na rywalizację i zwycięstwo, kilka osób o cechach Lokomotywy może

uczynić zespół nieproduktywnym.

Myśliciel

Osoba dominująca, zamknięta, o bardzo wysokiej inteligencji.

Jest źródłem oryginalnych rozwiązań i pomysłowych strategii, osobą niezwykle kreatywna,

błyskotliwą i innowacyjna. Nieodzowny w sytuacji, gdy pozostali członkowie zespołu mają wrażenie,

że zabrnęli w ślepą uliczkę. Ma jednak tendencje do pomijania detali i praktycznej strony swoich

projektów. Istnieje też niebezpieczeństwo, że wciągnie go idea, która wyda mu się pasjonująca, ale

nie jest bezpośrednio związana z priorytetami zespołu.

Lubi pracować samodzielnie, kieruje się własnymi zasadami. Jest introwertykiem, a sposób, w jaki

traktują go inni członkowie zespołu jest dla niego niezwykle ważny. Jest czuły na roztropne

pochwały, podczas gdy sam potrafi być uszczypliwy i bezceremonialny, szczególnie dla tych, którzy

odnoszą się krytycznie do jego pomysłów. Obecność więcej niż jednego Myśliciela w zespole nie jest

korzystna ze względu na konflikty, jakie mogą między nimi zaistnieć.

Poszukiwacz Źródeł

Osoba zrównoważona, dominująca, otwarta.

Jest bardzo uzdolniony interpersonalnie, towarzyski, przyjaźnie nastawiony do otoczenia

i jednocześnie dobrze odbierany przez innych. Szuka nowych idei, pomysłów i rozwiązań poza

zespołem. Rzadko można go spotkać przy jego stanowisku pracy, a jeżeli już tam jest, to zapewne

rozmawia przez telefon. Stanowi doskonałe uzupełnienie Myśliciela. Potrafi trafnie oceniać pomysły

warte realizacji, stymulować i zachęcać zespół do pracy nad nimi. To nie on jednak, jak się z pozoru

wydaje, jest źródłem pomysłów. Praca w zespole wyzwala w nim energię i chęć do działania.

Pozostawiony bez kontaktu z innymi, dosyć szybko traci zapał i zaczyna się nudzić. Łatwo też

odwrócić jego uwagę ku sprawom niezwiązanym z zespołem. Jest jednak niezastąpiony

w momentach stagnacji, gdy konieczne jest pobudzenie współpracowników do działania.

Krytyk wartościujący

Osoba wysoce inteligentna, zrównoważona, zamknięta.

Człowiek o wysokiej inteligencji i wnikliwości, nieoceniony w analizie faktów, rozważaniu plusów

i minusów każdej propozycji i w końcu dochodzeniu do optymalnego rozwiązania. Mało kreatywny,

natomiast krytyczny w stosunku do pomysłów innych. Jednak zdecydowanie nie jest oportunistą,

lecz zadaje trudne pytania i wyraża wątpliwość tylko w stosunku do propozycji, co, do których ma

uzasadnione podejrzenie, że są błędne.

3

Nie okazuje wielkiego entuzjazmu i zaangażowania w pracę zespołu. Pozwala mu to spojrzeć

z dystansem na współpracowników i spokojnie, obiektywnie ocenić ich działania. Posiada

umiejętność przyswajania i analizy dużej ilości informacji oraz wybierania tych najistotniejszych

z punktu widzenia zespołu.

Jego krytycyzm działa niekiedy na innych pracowników przygnębiająco. Ale chociaż może brakować

mu radości, ciepła, wyobraźni i spontaniczności, jest solidny i niezależny w swoich opiniach. Posiada

też zaletę, która sprawia, że dzięki niemu zespół działa zdecydowanie efektywniej - rzadko, kiedy

myli się w swoich sądach.

Realizator

Osoba zrównoważona poddająca się kontroli.

Przekształca idee i cele grupy na praktyczny język poszczególnych zadań. Jako doskonały wykonawca

projektów, które wymyślili inni, jest jednym z podstawowych ogniw zespołu. Dobrze zorganizowany,

sumienny, skoncentrowany na szczegółach. Trudno go zniechęcić. Tylko duże, niezapowiedziane

zmiany planu mogą zachwiać jego równowagę. Preferuje porządek i jasno określone struktury,

co sprawia, że bywa mało elastyczny, szczególnie w stosunku do spektakularnych idei, które nie od

razu przekładają się na spektakularne działania. Jednocześnie jest w stanie dostosować swoje plany

i cele do kierunku ustalonego przez zespół. Jest nieodzowny, gdy trzeba stawić czoła tym aspektom

pracy, które innym wydają się trudne lub mało interesujące. Jeżeli któryś ze współpracowników nie

wie, co postanowiono na ostatnim zebraniu i co w związku z tym ma robić, Realizator jest tą osobą,

do której może zwrócić się po wskazówki.

Dusza Zespołu

Osoba zrównoważona, otwarta, mało dominująca.

Jej główna rolą jest neutralizowanie osobistych problemów i konfliktów, a tym samym

doprowadzenie do jak najlepszej współpracy wewnątrz zespołu. Cele te przedkłada nad swoje

osobiste ambicje.

Łatwo nawiązuje kontakty. Charakteryzuje się wysokim poziomem inteligencji emocjonalnej. Jest

dobrym słuchaczem i zachęca innych do wypowiadania swoich opinii. Jednoczy i harmonizuje grupę,

równoważy tarcia wywołane przez Lokomotywę, Myśliciela i Krytyka Wartościującego. Jest wrażliwa,

opiekuńcza, świadoma indywidualnych potrzeb i obaw swoich kolegów oraz nieformalnych

związków, jakie ich łączą. Lubiana, popularna, lojalna wobec całego zespołu, (co nie oznacza, że nie

potrafi zająć określonego stanowiska w sytuacji konfliktowej).

Jej niechęć do rywalizacji i otwartego konfliktu sprawia, że ma czasem trudności w podejmowaniu

szybkich, jednoznacznych decyzji. Wkład Duszy Zespołu w działania zespołu nie jest tak bezpośrednio

widoczny jak pozostałych jego członków, jednak w dłuższej perspektywie czasowej ma olbrzymie

znaczenie. Jej rola jest szczególnie cenna podczas pracy w sytuacji silnej presji lub, gdy zespół boryka

się z trudnym dla siebie problemem.

Skrupulatny Wykonawca

Osoba o wysokim stopniu pobudzenia, zamknięta.

Pracuje ciężko i sumiennie przywiązując szczególną wagę do detali. Nie spocznie dopóki osobiście nie

sprawdzi, że zadanie zostało w całości wykonane i żaden ze szczegółów nie został pominięty.

A ponieważ jest to niemal niewykonalne ma skłonności do nadmiernego zamartwiania się. Skupiony

na detalach, traci nieraz z oczu cel główny, któremu one służą. Niechętnie zleca swoje obowiązki

4

innym, lecz nie po to, by sobie przypisać cały sukces, ale dlatego, że tylko osobiście wykonując pracę

ma pewność, że przyniesie ona oczekiwane efekty. Charakteryzuje się wytrwałością, wysokim

poziomem wewnętrznej motywacji i samokontroli. Jednocześnie jest mało tolerancyjny dla mniej

sumiennych i niedbałych pracowników.

Jest koniecznym uzupełnieniem każdego zespołu, szczególnie w fazie, gdy pierwszy entuzjazm

związany z nowym projektem już minął i zaczynają się rutynowe działania związane z jego

wdrażaniem.

W zależności od etapu rozwoju zespołu i realizacji zadania, poszczególne role zyskują

swoją istotność. I tak, na przykład na etapie:

FAZA ZADANIA

DECYDUJĄCA ROLA

Budowanie zespołu

Koordynator i Lokomotywa

Kreowanie pomysłów

Planowania,

wyboru

celów

i

metod

postępowania

Krytyk Wartościujący

Nawiązywania kontaktów z otoczeniem firmy

Poszukiwacz Źródeł i Dusza Zespołu

Organizacja pracy, sprawdzania i nadzorowania

Koordynator i Realizator

Realizowania zadań

Realizator i Skrupulatny Wykonawca

Każdy z nas może wyróżnić swoją rolę dominującą, którą najchętniej przyjmuje, dobrze się w niej

czuje i działa najefektywniej. Oczywiście większość ludzi potrafi się dostosować i gdy istnieje taka

potrzeba (np. zespół liczy mniej niż osiem osób i wyraźnie brakuje w nim którejś z ról), może grać

rolę odmienną od preferowanej. Jeżeli jednak jesteśmy zmuszeni do działania całkowicie

sprzecznego z nasza dominującą rolą (np. gdy Lokomotywa ma rzetelnie i skrupulatnie wykonywać

rutynowe zadania, a Myśliciel harmonizować pracę zespołu), to nieuchronnie doprowadzi to do

frustracji i spadku efektywności. Warto podkreślić, że przestrzeganie zasady ośmiu ról Belbina jest

szczególnie istotne w przypadku tworzenia zespołu, który będzie działał w szybko zmieniających się

warunkach, gdzie jest nieodzowna umiejętność szybkiego i skutecznego radzenia sobie z coraz to

nowymi problemami.

5

PIĘĆ OBSZARÓW DECYDUJĄCYCH O SKUTECZNOŚCI ZESPOŁU

Przywództwo

Przywództwo w zespole jest zwykle pełnione przez osoby, które pełnią rolę Koordynatora lub

Lokomotywy. Obecność takich osób decyduje o efektywności pracy zespołu. Opisywany jako dojrzały

i budzący zaufanie innych, Koordynator, wyjaśnia cele, przewodniczy procesowi podejmowania

decyzji i określa zadania odpowiednio do kompetencji innych członków zespołu. Lokomotywa jest

pełna energii i gotowa podjąć się kolejnego wyzwania. Jej dynamizm i odwaga, a czasami presja na

innych członków zespołu, pomaga im w przekraczaniu napotykanych trudności.

Kreatywność

Największy wpływ na przejawianą przez zespół kreatywność mają członkowie zespołu pełniący role

Myśliciela i Poszukiwacza źródeł. Myśliciel nastawiony jest na twórcze rozwiązywanie problemów

i wprowadzanie różnych Innowacji. Dostarcza on zespołowi świeżych pomysłów oraz skłania do

zmian. Nie boi się podejmowania ryzyka związanego z innowacjami. Poszukiwacz źródeł trafnie

ocenia pomysły do realizacji i dzięki przyjaznym kontaktom z innymi zachęca zespół do pracy nad

nimi. Lubi pracę w zespole i często ją stymuluje.

Zorientowanie na działanie

W doprowadzaniu pracy zespołu do końca niezastąpione w zespole są osoby pełniące role

Realizatora i Skrupulatnego wykonawcy. Realizator, dzięki swojemu zdyscyplinowaniu, sumienności

i skoncentrowaniu na szczegółach, przekształca idee i cele grupy na praktyczne zadania do realizacji.

Dzięki Skrupulatnemu wykonawcy wszystko jest wykonane zgodnie ze standardami. Dba on o to,

żeby zadanie zostało w całości wykonane i żaden ze szczegółów nie został pominięty.

Analiza problemów i podejmowanie decyzji

Z perspektywy podejmowania decyzji przez grupę, niezwykle użyteczną jest członek zespołu,

pełniący rolę Krytyka wartościującego. Dzięki swojej inteligencji i zrównoważeniu potrafi on zobaczyć

problem z różnych punktów widzenia. Jest nieoceniony w analizie faktów, rozważaniu plusów

i minusów każdej propozycji oraz wyborze optymalnego rozwiązania.

Atmosfera - relacja w zespole

Z perspektywy ról zespołowych, na atmosferę w zespole, mają wpływ przede wszystkim dwa

czynniki. Pierwszy dotyczy stopnia, w jakim w zachowaniu członków zespołu przejawia się rola Duszy

zespołu, czy też obecności takiej osoby w grupie. Tacy członkowie zespołu harmonizują jego prace

i równoważą tarcia wywołane przez innych członków. Drugi czynnik związany jest z odpowiednim

rozkładem ról w zespole.

Źródło:

M. Belbin: Twoja rola w zespole. GWP. Gdańsk 2003

M. Gellert, C. Nowak: Zespół. GWP. Gdańsk 2008