TEMAT 8: Przemysł

Przemysł – główny dział GN dostarcza środków pracy wszystkim pozostałym działom;

→

w którym wytwarza się produkty (w masowy sposób), przy użyciu maszyn i zastosowaniu

podziału pracy.

Z punktu widzenia charakteru podział na: przemysł wydobywczy i przetwórczy.

P – jest najmniej uzależniony od warunków klimatycznych procesów i biologicznych; w

dużym stopniu zależny od rozwoju nauki, techniki i wydajności pracy, decydujący o wzroście

stopy życiowej społeczeństwa.

Współczesnemu rozwojowi przemysłu w świecie towarzyszą daleko idące przeobrażenia

strukturalne.

Następują zmiany między- i wewnątrzgałęziowej (A) struktury produkcji, (B) zmiany w

organizacji p-stw,

(C) stopniu koncentracji produkcji.

czynnikiem zmian (A) - postęp techniczny, konkurencja i walka o rynki zbytu, globalizacja

→

światowej gospodarki;

obserwowane zmiany (C) – w skali makro – ogólnoświatowej; mikro – wewnątrzkajowej.

→

Restrukturyzacja przemysłu powoduje wzrost udziału nowoczesnych dziedzin prod.

odznaczających się wyższą efektywnością, przyspiesza rozwój gospodarki, pozwala na

coraz lepsze zaspokajanie potrzeb ludzkich.

Dysproporcje w poziomie uprzemysłowienia kontynentów, krajów są ogromne i pogłębiają

się.

Jest to efekt tendencji rozwojowych przemysłu (głównie):

•

Rosnąca kapitałochłonność produkcji (rośnie złożoność proc. wytwórczych i
zaangażowanie hi-tech to z kolei wynika z rosnącej konkurencji),

•

Uzależnienie prod. przem. od rozmiarów i struktury zaplecza materialno-technicznego i

naukowo-badawczego oraz zasobów wykwalifikowanej siły roboczej;

•

Konieczność przybliżania do chłonnych rynków zbytu, przy równoczesnym utrzymaniu
odpowiedniej skali koncentracji produkcji.

Hi-tech wysoce efektywny

Hi-tech opiera się na rozległej sieci kooperacyjnej ma duży wpływ na rozwój całej gospodarki

krajów i regionów świata (np. Azja S-E, UE)

Paradygmat społeczeństwa informacyjnego

(opracowanie: W. Budner 2006)

Gospodarka informacyjna – następuje spadek znaczenia tradycyjnych czynników wzrostu (kapitału,
pracy, surowców), wzrasta znaczenie informacji (oraz czynników naukowych, technicznych, innowacji)
w procesie produkcji i zarządzania. Spowodowało to rekombinację czynników wzrostu. Informacja
stała się towarem, a od generowania wiedzy, dostępu do informacji i jej przetwarzania zależy
produktywność i konkurencyjność przemysłu (także miast).

Schemat różnic struktur społecznych

Wymiar

Struktury społeczne

przedindustrialne

przemysłowe

postindustrialne

Zasoby
Sposób
Technologia
Cel

surowce
wydobycie
pracochłonna
gra przeciw naturze

energia
produkcja
kapitałochłonna
gra przeciwko naturze
sztucznej

informacja
przetwarzanie
„wiedzochłonna”
gra między osobami

Źródło: Bell 1994, s. 233.

Drugi przełom przemysłowy – od fordyzmu do postfordyzmu

Tabela. Charakterystyka paradygmatów techno-ekonomicznych

Charakterystyka

Paradygmat techniczno-ekonomiczny

i czas trwania długookresowej fali cyklu

fordowska produkcja masowa (1930/40-

1980/90)

informacja i komunikacja

(1980/90-?)

Główne nośniki
innowacji

samochody osobowe i ciężarowe, czołgi,
samoloty, trwałe dobra konsumpcyjne,
materiały syntetyczne, petrochemia

komputery i ich oprogramowanie
(software), wyroby elektroniczne
(zwłaszcza mikroelektronika), roboty,
mechanika optyczna
i precyzyjna, telekomunikacja, usługi
informacyjne

Infrastruktura

autostrady, lotniska i połączenia lotnicze

sieci telekomunikacji cyfrowej, satelity

Organizacja

wielonarodowe korporacje; konkurencja
oligopolistyczna; integracja pionowa w
ramach stosunków hierarchicznych;
produkcja masowa i standaryzacja
poszerzają korzyści skali; wyłonienie się
technostruktur; powstawanie tzw. nowych
przestrzeni przemysłowych (np. Dolina
Krzemowa)

struktury sieci dużych oraz małych
i średnich przedsiębiorstw; integracja
pozioma w ramach łańcuchów produkcji;
rozwój elastycznych systemów produkcji
(np. just-in-time) jako reakcja na
indywidualizację popytu; korzyści skali
(economies of scale) za-stępowane
korzyściami różno-rodności (economies of
scope)

Rola państwa

Welfare state (państwo dobrobytu
z silnie rozbudowanym
interwencjonizmem)

deregulacja i liberalizacja

Regiony innowacyjne
(liderzy przemian)

USA, Niemcy i inne kraje Unii
Europejskiej, Szwajcaria, Japonia, Kanada,
Australia

Japonia, USA, kraje Unii Europejskiej
(zwłaszcza Niemcy
i Szwecja), „tygrysy” wschodnioazjatyckie
(m.in. Tajwan, Korea Południowa),
Kanada, Australia

Źródło: Stryjakiewicz 1999, s. 44.

Tabela. Zestawienie modelowych cech produktów w systemach fordowskim i postfordowskim

Fordyzm

Posfordyzm

Charaktery-
styka
produktu:

trwały

elektromechaniczny

materialny

solidny

ustrukturyzowany

zbiorowy

homogeniczny

standardowy

hardware

stacjonarny, nieprzenośny

nastawiony na efekt długookresowy

funkcjonalny

użytkowy

nietrwały
cyfrowy/mikroinformatyczny
niematerialny/polegający na doświadczeniu
płynny
elastyczny
indywidualny
heterogeniczny
zindywidualizowany
software
przenośny
nastawiony na efekt natychmiastowy
wyszukana forma
stylizowany

Przykłady:

samochody,
mieszkania w blokach,

białe półprodukty sektora surowcowo-
przetwórczego (stal, guma, produkty
ropopochodne

i chemiczne, szkło)

produkty „hi-tech” (magnetowidy, kamery wideo,
kuchnie mikrofalowe, walkmany, komputery osobiste)
usługi i wydarzenia kulturalne (parki w stylu
Disneyland, wielkie koncerty, imprezy sportowe),
usługi finan-sowe, dobra niematerialne (informacja,
dane, dostęp do środków masowego przekazu)

Źródło: W. Budner 2004

Tab. Charakterystyka przedsiębiorstw opartych na fordowskim systemie organizacji produkcji

masowej i postfordowskim systemie elastycznej specjalizacji

Cechy

FORDYZM

POSTFORDYZM

Wykorzystywana technologia

nie skomplikowana, stała lub wolno
zmieniająca się

wysoce skomplikowana, szybko
zmieniająca się

Techniczne wyposażenie produkcji

wysoko specjalistyczne maszyny o
sztywnym przeznaczeniu

park maszynowy o przezna-czeniu
ogólnym, możliwość elastycznego
programowania maszyn i urządzeń

Rozmiar produkcji

produkcja na dużą skalę

produkcja w małych seriach

Rozmiar rynku

duże rynki zbytu

małe rynki zbytu

Charakter rynku

jednorodny, nastawiony na
konkurencję cenową

zróżnicowany nastawiony na
konkurencję jakościową

Poziom centralizacji

organizacja zhierarchizowana

organizacja zdecentralizowana

Powiązania produkcyjne

produkcja zintegrowana pionowo

dezintegracja pionowa produkcji,
liczni podwyko-nawcy,
zintegrowane sieci gospodarcze

Zatrudnienie

sztywne

elastyczne

Kwalifikacje pracowników

wysoce zdefiniowane

elastyczne, szerokie umiejętności

Charakter pracy

praca rytmiczna, zrutynizowana

elastyczny, bardzo zróżnicowane
zadania

Źródło: W. Budner 2004

P. Laffitte

, o technopolii: „

chodzi o zebranie w jednym miejscu zaawansowanych technologii -

centrów badawczych, przedsiębiorstw, a także instytucji finansowych, co stworzy: warunki ułatwiające

kontakty w tym środowisku, powstanie nowych idei, innowacji technicznych i produktów będących

efektem synergii oraz tworzenie nowych przedsiębiorstw”.

Technopolia technopŏles (biegun technologii)

Un pole (biegun); Polis (miasto); Polein (sprzedawać)

Koncentracja w pewnych obszarach technologicznie innowacyjnych działalności związanych z przemysłem,

zdolnych do generowania naukowych synergii i ekonomicznej produktywności.

3 kategorie obszarów (regionów), w których mogą pojawić się bieguny technologii:

•

stare regiony przemysłowe (obszary produkcyjne),

•

przestrzenie metropolitarne (przekształcające się),

•

nowe przestrzenie przemysłowe (utworzone ex nihilo).

Podział technopolii na trzy rodzaje kompleksów wg roli państwa w ich
tworzeniu i funkcjonowaniu

R. Gordon [1991]:

1.

Kompleksy wysokiej techniki kierowane przez państwo - rezultat polityki państwa nastawionej na
osiągnięcie określonych celów regionalnych za pośrednictwem technologicznie zorientowanych
biegunów wzrostu; wpływ państwa jest tu najbardziej bezpośredni (np.: Sophia Antipolis,
technopolie japońskie).

2.

Kompleksy wysokiej techniki zależne od państwa - wynik masowych inwestycji państwowych i
wydatków na badania i rozwój (zwłaszcza w dziedzinie wojskowej), ale nie mające wyraźnych
celów regionalnych (np. Western Crescent na zachód od Londynu, Dolina Krzemowa).

3.

Kompleksy wysokiej techniki wspierane przez państwo - powstałe głównie w rezultacie
aktywności wielkich koncernów wielonarodowych, ale przy znacznym wsparciu ze strony rządów
centralnych i regionalnych (np.: Silicon Glen w Szkocji, Research Triangle w USA).