Ryszard Rapacki

W S P Ó Ł C Z E S N A M A K R O E K O N O M I A

Temat 8: Równowaga i polityka ekonomiczna

w gospodarce otwartej

I. WPROWADZENIE

A. CELE:

1. Przypomnienie podstawowych pojęć i związków charakteryzujących gospodarkę otwartą.

2. Analiza wpływu wymiany handlowej na równowagę wewnętrzną.

3. Wykorzystanie modelu IS-LM do analizy wpływu związków z zagranicą na równowagę makroekonomiczną (model Mundella-Fleminga).

4. Ocena skuteczności polityki fiskalnej i pieniężnej przy różnych systemach kursu walutowego.

5. Analiza roli zmian cen w procesie dostosowań gospodarki otwartej.

6. Omówienie podstawowych dylematów polityki gospodarczej w warunkach gospodarki otwartej.

B. PODSTAWOWE POJĘCIA:

* kurs walutowy	* deprecjacja
* rachunek obrotów bieżących	* aprecjacja
* rachunek obrotów kapitałowych	* efekty reperkusji
* bilans płatniczy	* mobilność kapitału
* stały kurs walutowy * płynny kurs walutowy * ograniczona płynność	* równowaga wewnętrzna i zewnętrzna * pełna płynność
* interwencja na rynku walutowym	* sterylizacja (neutralizacja)
* kurs nominalny i realny	* model Mundella-Fleminga

II. BILANS PŁATNICZY I KURSY WALUTOWE

1. Definicje:

a) bilans płatniczy (BP): zapis wszystkich transakcji mieszkańców kraju z zagranicą.;

b) rachunek obrotów bieżących (ROB): zapis obrotów w zakresie towarów, usług, dochodów z własności (majątkowych) i przekazów;

c) rachunek obrotów kapitałowych (ROK): zapis transakcji w zakresie aktywów kapitałowych (związanych z własnością).

2. Podstawowe współzależności w bilansie płatniczym:

a) pojęcie wpływów i wydatków: napływ/odpływ pieniędzy z zagranicy/za granicę;

b) saldo BP = saldo ROB + saldo ROK ; (8.1)

c) pojęcie transakcji wyrównawczych: interwencja podejmowana przez rząd na rynku walutowym w celu obrony kursu własnej waluty i wyrównania deficytu/nadwyżki w bilansie płatniczym;

d) pojęcie eksportu netto a saldo rachunku obrotów bieżących (różnica: saldo przekazów, odsetek i dochodów majątkowych);

e) wycinek bilansu płatniczego w Polsce (tab. 8.1).

3. System stałego kursu walutowego (ang. fixed exchange rate regime);

a) definicja: system, w którym rząd zobowiązuje się do obrony kursu na z góry określonym poziomie;

b) interwencje walutowe a stan rezerw dewizowych: presja na aprecjację kursu (nadwyżka popytu)
wzrost rezerw dewizowych; presja na deprecjację (nadwyżka podaży)
spadek rezerw dewizowych.

4. System płynnego kursu walutowego (floating exchange rate regime);

a) definicja: system, w którym kurs ustala się swobodnie na rynku walutowym w wyniku gry popytu i podaży;

b) pełna i ograniczona /kierowana/ płynność;

c) deprecjacja a dewaluacja, aprecjacja a rewaluacja waluty.

Tablica 8.1. Bilans obrotów bieżących w Polsce w latach 1993 - 1997,

stan na 31.12. (mln dol. USA)

	1993	1994	1995	1996	1997
Saldo obrotów bieżących	-2 329	-994	5 455^1	-1 352^1	-4 268^1
Saldo płatności towarowych	-2 293	-836	-1 827	-8 154	-11 269
Wpływy z eksportu towarów	13 585	16 950	22 878	24 420	27 229
Wypłaty za import towarów	15 878	17 786	24 705	32 574	38 498
Saldo usług	369	57	150	-209	305
Wpływy	1 846	2 100	3 190	3 383	3 724
Wypłaty	1 477	2 043	3 040	3 592	3 419
Saldo obrotów majątkowych	100	147	119	56	-465^2
Dochody majątkowe	139	222	551	747	1 433^2
Wypłaty majątkowe	39	75	423	691	1 898^2
Saldo odsetek	-3 524	-2 228	-747	-422	-
Wpływy	400	272	472	724	-
Wypłaty	3 924	2 500	1 219	1 146	-
Saldo przekazów	3 019	1 916	6	224	1 100
prywatnych	589	964	-285	151	998
oficjalnych	2 035	874	291	73	102
Saldo nie sklasyfikowanych obrotów bieżących	-	-	7 754	7 153	6 061

Źródło: GUS, różne lata; Biuletyn Informacyjny NBP, różne numery.

1 - od 1995 r. łącznie z saldem obrotów nie sklasyfikowanych,

2 - od 1.01.1997 łącznie z odsetkami.

III. Sposoby mierzenia kursu walutowego

1. Bezpośredni i pośredni kurs walutowy (notowanie proste i odwrotne).

2. Kurs dwustronny i efektywny (wielostronny).

3. Nominalny i realny kurs walutowy:

(8.2)

albo

(8.2a)

gdzie: e - nominalny kurs walutowy;

Pz , P - poziom cen za granicą, w kraju;

z;  - wskaźnik inflacji za granicą, w kraju.

UWAGA: nie należy utożsamiać kierunku zmian kursu z kierunkiem zmian wartości danej waluty (jej deprecjacją bądź aprecjacją) i zmian konkurencyjności międzynarodowej kraju. Zależy to od sposobu zapisu (notowania) kursu: przy notowaniu prostym (jak np.w Wielkiej Brytanii) obowiązuje zasada "up is up", tzn. wzrost R oznacza aprecjację waluty i pogorszenie konkurencyjności międzynarodowej, zaś spadek R - odwrotnie: deprecjację i poprawę konkurencyjności. Inaczej jest przy notowaniu odwrotnym (jak np. w Polsce czy USA): obowiązuje zasada "up is down", tj. wzrost R oznacza deprecjację i wzrost konkurencyjności, a jego spadek - aprecjację i pogorszenie konkurencyjności międzynarodowej kraju. Ujmując te ostatnie zależności syntetycznie:

• ↓R = realna aprecjacja = ↓ konkurencyjności → ↓NX

• ↑R = realna deprecjacja = ↑ konkurencyjności → ↑NX

IV. Bilans handlowy a równowaga na rynku dóbr

1. Założenia: stałość cen i wolne moce wytwórcze.

2. Absorpcja krajowa a wydatki na dobra krajowe;

a) absorpcja krajowa:

A = C + I + G

(8.3)

b) wydatki na dobra krajowe:

A + NX = C + I + G + (X - Z) = (C + I + G) + NX

(8.4)

c) równanie absorpcji krajowej:

A = A (Y, i) A = + c(1-t)Y + - bi + G

(8.5)

d) równanie eksportu netto:

NX = X(Yz , R) - Z(Y, R) = NX (Y,Yz, R) N X= - mY + vR albo: [NX= -mY-ni]

(8.6)

e) WNIOSKI:

(i) wzrost dochodu za granicą powoduje poprawę bilansu handlowego i wzrost popytu globalnego w kraju (rys. 8.1.);

(ii) realna deprecjacja waluty krajowej powoduje wzrost eksportu netto i popytu globalnego (rys. 8.1.);

(iii) wzrost krajowej stopy procentowej wywołuje aprecjację kursu waluty i pogorszenie bilansu handlowego;

(iv) wzrost dochodu krajowego prowadzi do wzrostu importu i pogarsza bilans handlowy.

Rysunek 8.1. Krzywa eksportu netto

→ (↑R, ↑Y_z)

Komentarz:

(i) wzrost dochodu za granicą lub/i realna deprecjacja waluty krajowej powodują przesunięcie krzywej NX w prawo w górę (poprawę eksportu netto);

ii) krzywa eksportu netto jest tym bardziej stroma, im wyższa jest krańcowa skłonność do importu (m).

3. Równowaga na rynku dóbr.

Rysunek 8.2. Wzrost dochodu za granicą a gospodarka krajowa

Komentarz: skala przesunięcia krzywej IS (tj. przyrost dochodu z Y0 do Y') jest mniejsza od przesunięcia krzywej NX (tj. wzrostu popytu globalnego wywołanego zwiększeniem eksportu). Wynika to z działania efektu wypierania: wzrost eksportu netto prowadzi do zwiększenia popytu globalnego i dochodu, co z kolei - przez wyższą stopę procentową - ogranicza popyt inwestycyjny i globalny. Eksport netto wypiera zatem częściowo inwestycje prywatne.

Tablica 8.2. Wpływ zakłóceń na dochód i eksport netto

	Wzrost wydatków krajowych	Wzrost dochodu za granicą	Realna deprecjacja	Realna aprecjacja
Dochód	+	+	+	-
Eksport netto	-	+	+	-

4. Dylematy polityki gospodarczej.

Rysunek 8.3. Konflikt między pełnym zatrudnieniem

a równowagą zewnętrzną

Interpretacja: w obszarach I i III występuje zbieżność celów polityki gospodarczej, natomiast konflikt celów pojawia się w obszarze II.

Obszar I - nadwyżka handlowa i bezrobocie - ekspansja fiskalna i/lub pieniężna pozwolą pobudzić popyt wewnętrzny, a tym samym zmniejszyć bezrobocie i zrównoważyć bilans handlowy.

Obszar III: deficyt handlowy i nadmierne zatrudnienie - twarda polityka fiskalna i pieniężna prowadzi jednocześnie do zmniejszenia zatrudnienia i poprawy bilansu handlowego.

Obszar II: deficyt handlowy i bezrobocie. Dla zmniejszenia bezrobocia należałoby prowadzić ekspansywną politykę fiskalną bądź pieniężną, ale to wpłynie na zwiększenie deficytu handlowego. Z kolei dla osiągnięcia równowagi zewnętrznej (zerowego eksportu netto) należałoby zastosować restrykcyjną politykę gospodarczą, ale to spowodowałoby jeszcze większe bezrobocie.

5. Współzależność pomiędzy krajami (efekty reperkusji).

V. MOBILNOŚĆ KAPITAŁU

1. Doskonała mobilność kapitału - definicja: swoboda wyboru kraju i waluty, szybkość, niskie koszty transakcyjne i nieograniczone rozmiary transakcji aktywami finansowymi.

2. Implikacje dla polityki gospodarczej.

3. Założenia: dane - ceny dóbr importowanych, popyt na eksport i stopa procentowa za granicą (iz ); nie występuje ryzyko kursowe.

4. Bilans płatniczy a przepływy kapitału.

BP = NX (Y, Yz, R) + CF (i - iz)

(8.7)

* Saldo rachunku obrotów kapitałowych jest funkcją różnicy w stopach procentowych w kraju i za granicą.

5. Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna;

a) równowaga wewnętrzna - zrównoważone rynki dóbr, pieniądza i pracy;

b) równowaga zewnętrzna - zerowy eksport netto (zrównoważony bilans obrotów bieżących).

Rysunek 8.5. Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna przy stałym

kursie walutowym

VI. MODEL MUNDELLA-FLEMINGA - DOSKONAŁA MOBILNOŚĆ KAPITAŁU W WARUNKACH STAŁEGO KURSU WALUTOWEGO

1. Skuteczność polityki pieniężnej (ilustracja: rys. 8.5 i tabl. 8.3).

Rysunek 8.5. Polityka pieniężna w warunkach doskonałej mobilności kapitału przy stałym kursie walutowym

Tablica 8.3. Reakcje dostosowawcze pod wpływem zacieśnienia

polityki pieniężnej

1. Zacieśnienie polityki pieniężnej (LM LM').

2. Wzrost stopy procentowej.

3. Napływ kapitału z zagranicy, nadwyżka na rachunku obrotów kapitałowych.

4. Presja na aprecjację kursu waluty krajowej.

4a. Dodatkowo, presję tę wzmacnia poprawa salda wymiany handlowej (wzrost eksportu netto) spowodowana wzrostem stopy procentowej i spadkiem dochodu.

5. Interwencja na rynku walutowym w postaci sprzedaży waluty krajowej i zakupu waluty obcej.

6. Zwiększenie podaży pieniądza (ekspansja monetarna) w efekcie interwencji.

7. Powrót do stanu równowagi przy wyjściowym poziomie stopy procentowej i zrównoważonych obrotach kapitałowych.

2. Skuteczność polityki fiskalnej (ilustracja przy pomocy modelu IS-LM).

Rysunek 8.6. Polityka fiskalna w warunkach doskonałej mobilności kapitału przy stałym kursie walutowym

Opis procesu dostosowań: pod wpływem wzrostu wydatków państwa (obniżki podatków) zwiększa się popyt globalny i w prawo przesuwa się krzywa IS (do położenia IS'). W nowym punkcie równowagi wewnętrznej E' krajowa stopa procentowa przewyższa stopę procentową za granicą, co uruchamia napływ kapitałów do kraju i stwarza presję na aprecjację waluty. Rząd musi w tej sytuacji podjąć interwencję na rynku walutowym w celu obrony kursu: skupuje waluty obce (wzrost rezerw dewizowych) i wprowadza do obiegu dodatkowe ilości pieniądza krajowego. Wzrost podaży pieniądza oznacza przemieszczenie się krzywej LM do pozycji LM' i ustalenie nowego punktu równowagi wewnętrznej i zewnętrznej w E", przy większych rozmiarach dochodu (Y').

3. Zależność między krajową podażą pieniądza i stanem bilansu płatniczego;

a) deficyt = spadek podaży pieniądza;

b) nadwyżka = wzrost podaży pieniądza;

c) pojęcie i znaczenie STERYLIZACJI (operacja otwartego rynku przebiegająca między krajowym pieniądzem a krajowymi papierami wartościowymi; jej celem jest neutralizacja wpływu stanu bilansu płatniczego na rozmiary krajowej podaży pieniądza). Pełna sterylizacja = zamiana krajowych obligacji na rezerwy dewizowe;

d) egzogeniczny charakter podaży pieniądza krajowego - trudność realizacji jednocześnie dwóch celów: zapewnienia stałości podaży pieniądza i obrony stałego kursu walutowego (wybór typu "coś za coś").

VII. REAKCJE GOSPODARKI W WARUNKACH DOSKONAŁEJ MOBILNOŚCI KAPITAŁU PRZY PŁYNNYM KURSIE WALUTOWYM

(model Mundella-Flemminga)

1. Założenie: stałe ceny.

2. Opis modelu: brak interwencji na rynku walutowym zrównoważony bilans płatniczy - każdy deficyt obrotów bieżących musi zostać sfinansowany napływem kapitału z zagranicy, zaś nadwyżka jest równoznaczna z odpływem. Dostosowania kursu walutowego sprawiają, iż suma sald rachunku obrotów bieżących i kapitałowych wynosi zero.

3. Bilans płatniczy jest w równowadze przy tylko jednym poziomie stopy

procentowej: i = iz.

Rysunek 8.7. Wpływ kursu walutowego na popyt globalny

4. Proces dostosowań do zaburzeń równowagi.

5. Polityka fiskalna i jej skuteczność (por. rys. 8.8).

Opis procesu dostosowań: wzrost wydatków państwa (bądź obniżka podatków) prowadzi do zwiększenia popytu globalnego i przesunięcia krzywej IS w prawo, do położenia IS1. Oznacza też podwyżkę krajowej stopy procentowej w punkcie E', która pobudza napływ kapitału zza granicy (i > iz) i prowadzi do aprecjacji kursu waluty krajowej. Aprecjacja oznacza z kolei pogorszenie konkurencyjności eksportu i spadek eksportu netto (dodatkowo wzmacniany przez wzrost dochodu. krajowego w pierwszej fazie dostosowań). Spadek ten prowadzi do zmniejszenia popytu globalnego i powrotu krzywej IS do pozycji wyjściowej. Końcowa równowaga ustala się w punkcie E.

Rysunek 8.8. Konsekwencje wzrostu popytu na eksport

6. Dostosowanie do zmian w polityce pieniężnej (rys. 8.9).

Rysunek 8.9. Konsekwencje wzrostu podaży pieniądza

Opis procesu dostosowań: w efekcie ekspansji monetarnej krzywa LM przesuwa się w prawo (LM'). Nowy punkt równowagi ustala się w E', przy dochodzie większym od Y i stopie procentowej niższej od iz. Spadek krajowej stopy procentowej pobudza odpływ kapitału za granicę i prowadzi do deprecjacji waluty krajowej. Deprecjacja oznacza poprawę konkurencyjności międzynarodowej i wzrost eksportu netto. Tym samym zwiększa się popyt globalny i krzywa IS przesuwa się w prawo (IS'), potęgując efekt ekspansji pieniężnej. Ostatecznie równowaga wewnętrzna i zewnętrzna ustala się w punkcie E", przy dochodzie Y``.

7. Wnioski:

a) przy stałym kursie walutowym skuteczna jest polityka fiskalna, a nieskuteczna polityka pieniężna;

b) przy płynnym kursie walutowym jest odwrotnie: skuteczna jest polityka pieniężna, zaś nieskuteczna polityka fiskalna.

Skutki polityki pieniężnej i fiskalnej w warunkach doskonałej mobilności kapitału

	Stały kurs	Płynny kurs
Ekspansja pieniężna	Brak zmian w produkcji; spadek rezerw dewizowych równy wzrostowi podaży pieniądza;	Wzrost produkcji; poprawa bilansu handlowego; deprecjacja waluty;
Ekspansja fiskalna	Wzrost produkcji; pogorszenie bilansu handlowego;	Brak zmian w produkcji; spadek eksportu netto; aprecjacja waluty;

8. Problem bliźniaczych deficytów.

VIII. MODEL IS-LM DLA GOSPODARKI OTWARTEJ

* Równanie eksportu netto:

* Równowaga na rynku dóbr:

* Krzywa IS:

(8.8)

gdzie: c` = c(1 - t)

albo:

(8.9)

gdzie
- prosty mnożnik dla gospodarki otwartej

* Implikacje:

- mnożnik pokazuje wpływ wzrostu krajowych wydatków autonomicznych,
- przy danej stopie procentowej, dochodzie za granicą i realnym kursie walutowym - na dochód krajowy;

- wzrost realnego kursu walutowego R zwiększa dochód krajowy o v/(s+m). Przyrost dochodu jest tym większy, im bardziej wrażliwy jest bilans handlowy (eksport netto) na zmiany kursu realnego (v) i im wyższy mnożnik w gospodarce otwartej.

* Równowaga przy płynnym kursie i doskonałej mobilności kapitału

* Z a ł o ż e n i e: i = iz

* Krzywa LM:

(8.10)

* Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna (poziom kursu realnego gwarantującego równowagę):

równanie R

(8.11)

(8.12)

* Implikacje: ekspansja fiskalna lub wzrost X prowadzą do realnej aprecjacji waluty kraju, zaś ekspansja pieniężna - do realnej deprecjacji.

IX. DYLEMATY POLITYKI GOSPODARCZEJ I PROCES DOSTOSOWAŃ PRZY STAŁYM KURSIE WALUTOWYM

1. Założenie: zmienne ceny.

2. Sposoby dostosowań do zakłóceń równowagi bilansu płatniczego:

a) odpowiednia polityka gospodarcza;

b) mechanizmy automatycznych dostosowań:

(i) nierównowaga płatnicza wpływa na podaż pieniądza a tym samym i na wydatki;

(ii) bezrobocie oddziałuje na płace i ceny a przez nie - także na konkurencyjność.

3. Rola cen w gospodarce otwartej (R = e*P/Pz);

a) szybszy wzrost cen w kraju niż za granicą oznacza spadek konkurencyjności;

b) wolniejszy wzrost cen powoduje wzrost konkurencyjności;

c) wzrost/spadek cen a poziom stopy procentowej i popyt globalny (wzrost cen
wzrost stopy procentowej
spadek popytu inwestycyjnego
wzrost eksportu netto).

Rysunek 8.10. Równowaga w gospodarce otwartej przy giętkich cenach

4. Automatyczny (klasyczny) mechanizm dostosowawczy:

* w punkcie E na rys. 8.10 (równowaga na rynku dóbr) istnieje bezrobocie i ujemny eksport netto. Bank centralny sprzedaje dewizy; nastepuje spadek podaży pieniądza przesunięcie krzywej AD w lewo w dół. Równocześnie bezrobocie wymusza spadek płac i cen, co wywołuje przesunięcie krzywej AS w prawo w dół. Docelowo oba te ruchy wyznaczą stan równowagi wewnętrznej i zewnętrznej w punkcie E'.

Problemy: mechanizm ten nie jest atrakcyjny - proces dostosowań trwa długo, oznacza recesję i bezrobocie.

5. Dylematy polityki gospodarczej - równowaga wewnętrzna a zewnętrzna. Wybór właściwej polityki ekonomicznej.

Rysunek 8.11. Dylematy polityki gospodarczej

* Klasyczne dylematy polityki - obszary II i IV (konkurujące cele, niemożliwe do jednoczesnego osiągnięcia).

6. Polityka przesuwania i redukcji wydatków: optymalnym rozwiązaniem jest połączenie polityki przesuwania wydatków między dobrami krajowymi i importowanymi z polityką ograniczania (zwiększania) wydatków, jeśli chce sie jednocześnie osiągnąć cele związane z równowagą wewnętrzną i zewnętrzną.

NX = Y - (C + I + G)

Deficyt handlowy można zmniejszyć, ograniczając wydatki na C, I lub G (zastosowanie restrykcyjnej polityki pieniężnej i/lub fiskalnej).

NX = S - I + NT - G

Zależność między eksportem netto (deficytem handlowym) a deficytem budżetu: eksport netto jest finansowany przez nadwyżkę (oszczędności nad inwestycjami) sektora prywatnego oraz nadwyżkę budżetu państwa.

7. Dewaluacja.

Rysunek 8.12. Utrata dochodów z eksportu

* Generalną zasadą polityki gospodarczej jest zastosowanie tylu instrumentów, ile jest celów polityki (sytuacja ilustrowana wykresem należy do wyjątków).

8. Kursy walutowe a ceny;

a) pojęcie realnej dewaluacji (sytuacja, kiedy dewaluacja waluty powoduje spadek cen dóbr krajowych względem dóbr zagranicznych);

Rysunek 8.13. Konkurencyjność i dostosowanie

* Rzadko się zdarza, aby dewaluacja, której nie towarzyszy restrykcyjna wewnętrzna polityka gospodarcza, była w stanie przywrócić równowagę zewnętrzną.

b) pełzający kurs walutowy (por. np. Polska) - definicja: kurs walutowy podlega deprecjacji wg stopy odpowiadającej w przybliżeniu różnicy między inflacją w kraju i za granicą.

X. MONETARYSTYCZNE PODEJŚCIE DO BILANSU PŁATNICZEGO

1. Teza: deficyt bilansu płatniczego jest odbiciem (konsekwencją) nadmiernej podaży pieniądza.

2. Sterylizacja - definicja i znaczenie: polityka powodująca zawieszenie automatycznego mechanizmu dostosowawczego i umożliwiająca istnienie trwałego deficytu płatniczego poprzez rozerwanie związku między nierównowagą zewnętrzną i krajową podażą pieniądza. Z tego punktu widzenia można uznać, iż trwała nierównowaga zewnętrzna jest zjawiskiem w swej istocie monetarnym.

3. Podejście monetarystyczne a MFW;

a)

NFA = H - DC

(8.13)

Tablica 8.4. Wycinek bilansu władzy monetarnej

Aktywa	Pasywa
Aktywa zagraniczne netto (NFA)	Pieniądz wielkiej mocy (H)
Kredyt krajowy (C)

NFA - zmiana wielkości aktywów zagranicznych netto (saldo bilansu płatniczego),

DC - zmiana wielkości kredytu krajowego (tj. kredytu udzielanego przez bank centralny systemowi bankowemu i budżetowi),

H - zmiana ilości pieniądza wielkiej mocy (bazy monetarnej),

b) procedura: ustalenie celu monetarnego w postaci NFA*, tj. dopuszczalnego deficytu (salda) bilansu płatniczego i dostosowanie do niego wewnętrznej polityki pieniężnej (przyrost kredytu i bazy monetarnej). Następny krok: oszacowanie wielkości krajowego popytu na pieniądz, przy założeniu określonego mnożnika kreacji pieniądza. Pozwala to ustalić wielkość H*. Wielkością wynikową jest wówczas przyrost kredytu krajowego (DC*);

c) typowe podejście MFW to narzucenie krajowi pułapu przyrostu kredytu krajowego i nakłonienie go do prowadzenia restrykcyjnej polityki pieniężnej;

d) mechanizm działania - ograniczenie ekspansji kredytowej banków
wolniejszy wzrost podaży pieniądza w stosunku do popytu
podwyżka stopy procentowej
napływ kapitału zza granicy
poprawa bilansu płatniczego.

4. Podejście monetarystyczne a deprecjacja.

* Podejście to zakłada, iż deprecjacja waluty nie poprawia konkurencyjności kraju nawet w krótkim okresie. Nie jest to jednak w pełni słuszne: deprecjacja może ułatwić proces dostosowawczy, zwłaszcza jeżeli przeprowadzono ją w sytuacji występującego bezrobocia i deficytu płatniczego. Popycha ona wówczas gospodarkę w stronę równowagi - dostosowanie odbywa się przez wzrost cen dóbr importowanych, a nie za pośrednictwem spadku cen krajowych i recesji.

XI. PŁYNNE KURSY WALUTOWE, PIENIĄDZ I CENY

1. Założenia: model Mundella-Fleminga, płynny kurs walutowy, giętkie ceny, doskonała mobilność kapitału.

2. Przebieg procesu dostosowań (rys. 8.14).

Rysunek 8.14. Dostosowania kursu walutowego i cen

* Dodatkowe założenie: na lewo od Y ceny spadają, na prawo - rosną (wynika to z zależności Phillipsa, ilustrowanej rys. 7.3).

3. Ekspansja pieniężna - skutki krótko- i długookresowe;

a) różnica w stosunku do modelu dostosowań przy stałych cenach - inaczej niż tam, ekspansja pieniężna nie prowadzi w długim okresie do wzrostu produkcji, lecz tylko do deprecjacji waluty i wzrostu cen. Konkurencyjność międzynarodowa kraju nie zmienia się;

b) ilustracja graficzna (rys. 8.15);

Rysunek 8.15. Krótko i długookresowe skutki ekspansji pieniężnej

c) opis procesu dostosowań: w punkcie E (równowagi wewnętrznej i zewnętrznej) następuje ekspansja pieniężna, która powoduje przesunięcie krzywej LM do położenia LM'; równowaga na rynkach dóbr i pieniądza ustala się w punkcie E'. W punkcie tym obniża się krajowa stopa procentowa, co powoduje odpływ kapitału za granicę i deprecjację waluty krajowej. W jej wyniku poprawia się konkurencyjność i wzrasta eksport netto (poprawa salda obrotów bieżących). W rezultacie zwiększenia popytu globalnego krzywa IS przesuwa się do położenia IS', a równowaga krótkookresowa ustala się w punkcie E".

W długim okresie: punkt E" oznacza, iż produkcja faktyczna jest większa od potencjalnej (Y > Y* ). Wywołuje to wzrost poziomu cen i tym samym spadek realnej podaży pieniądza. Krzywa LM` wraca tym samym do swego wyjściowego położenia LM (punkt E```), co pobudza wzrost stopy procentowej i napływ kapitału zza granicy. Następuje aprecjacja waluty krajowej i spadek eksportu netto (pogorszenie salda wymiany handlowej). Tym samym zmniejsza się popyt globalny, a krzywa IS' wraca do swego początkowego położenia IS. Gospodarka powraca do wyjściowej równowagi wewnętrznej i zewnętrznej;

d) pojęcie NEUTRALNOŚCI PIENIĄDZA - po zakończeniu procesów dostosowawczych nominalna podaż pieniądza, kurs walutowy (nominalny) i ceny wzrosły w tej samej proporcji, co oznacza, iż realna podaż pieniądza i ceny względne (kurs realny) nie zmieniły się. Nie zmieniła się też wielkość produkcji (tabl. 8.4).

Tablica 8.5. Krótko- i długoookresowe skutki ekspansji pieniężnej

	M/P	e	P	R (e Pz/P)	Y
Krótki okres			0
Długi okres	0			0	0

4. Nadreakcja kursu walutowego (ang. overshooting);

a) cechą opisanego wyżej procesu dostosowawczego jest to, iż kurs i ceny nie zmieniają się w tym samym tempie - skala początkowej deprecjacji jest większa niż skala wzrostu podaży pieniądza, zaś ceny rosną z pewnym opóźnieniem;

b) definicja: nadreakcja kursu (overshooting) - kurs walutowy, pod wpływem zakłócenia równowagi (ekspansja pieniężna), zmienia się początkowo w większym stopniu, niż wynikałoby to z warunków nowej równowagi długookresowej (przekracza poziom równowagi). Następnie, z tego wyższego poziomu stopniowo obniża się do poziomu równowagi.

Wniosek: zmiany w polityce pieniężnej (bodziec) prowadzą do bardziej niż proporcjonalnych zmian kursu walutowego (silniejsza reakcja);

c) obraz graficzny (rys. 8.16).

Rysunek 8.16. Nadmierna reakcja kursu walutowego

c) implikacje: w systemie kursu płynnego polityka pieniężna ma ogromny wpływ na kurs walutowy, konkurencyjność i saldo wymiany handlowej (eksport netto). Wynika to głównie z opóźnionych reakcji dostosowawczych cen. Rodzi to obawy, iż zależność ta wprowadza do gospodarki niestabilność i nadmierne fluktuacje kursu.

5. Parytet siły nabywczej (PSN);

a) definicja: zmiany nominalnych kursów walutowych odzwierciedlają głównie różnice w stopach inflacji między krajami. Inaczej mówiąc, gdy P i/lub Pz zmieniają się, e zmienia się w taki sposób, aby utrzymać kurs realny (R = e P/Pz) na stałym poziomie, czyli na scieżce PSN;

b) terminologia: R to inaczej terms of trade;

c) weryfikacja empiryczna teorii PSN: fakty zdają się częściowo ją potwierdzać, zwłaszcza w przypadku krajów o dużych różnicach w stopach inflacji, a także w przypadku zaburzeń o charakterze monetarnym (np. wzrost podaży pieniądza);

d) zastrzeżenia i wątpliwości:

(i) teoria PSN ma zastosowanie w długim okresie; w krótkim kursy mogą odbiegać od ścieżki PSN;

(ii) teoria nie ma zastosowania przy wstrząsach o charakterze niemonetarnym (np. wzrost eksportu, wzrost produkcji potencjalnej); ceny i kursy niekoniecznie zmieniają się w jednakowym stopniu; poziom kursu realnego odpowiadający warunkom równowagi mogą też zmienić zaburzenia o charakterze realnym.

XII. RÓŻNICE STÓP PROCENTOWYCH A OCZEKIWANIA DOTYCZĄCE POZIOMU KURSU WALUTOWEGO

1. Oczekiwania zmian kursowych;

a) przykład liczbowy:

Sytuacja	i	iz	e/e (deprecjacja)	Zmodyfikowana różnica stóp procentowych (i - iz+e/e)
1	10	5	0	5
2	10	15	5	0
3	10	15	2	-3
4	10	15	10	5

* w sytuacjach 1 i 4 inwestycja finansowa zostanie dokonana w kraju, w sytuacji 3 - za granicą;

b) modyfikacja równania bilansu płatniczego:

(8.13)

c) doskonała mobilność kapitału:

(8.14)

d) rozszerzenie zasady Fishera:

różnica stóp inflacji = różnica stóp procentowych = stopa deprecjacji

* w kraju o wysokiej inflacji wysoka jest także stopa procentowa i istnieje duże prawdopodobieństwo deprecjacji waluty;

e) oczekiwania zmian kursów a równowaga makroekonomiczna (rys. 8.17).

Rysunek 8.17. Reakcja na antycypowaną zmianę kursów

Opis wykresu: jeżeli powstają oczekiwania aprecjacji waluty krajowej, prosta BP przesuwa się do położenia BP'. Wynika to z chęci (atrakcyjności) utrzymywania aktywów krajowych przy niższej stopie procentowej, w oczekiwaniu na aprecjację. W punkcie E pojawia się teraz w efekcie napływ kapitału zza granicy i rzeczywiście następuje aprecjacja waluty. Pogorszenie salda obrotów bieżących powoduje przesunięcie krzywej IS do pozycji IS' - w punkcie E' gospodarka wchodzi w recesję. Napływ kapitału spowodował zatem utratę konkurencyjności i bezrobocie.

Wniosek: duża rola oczekiwań i motywów spekulacyjnych w gospodarce otwartej.

XIII. ZMIANY KURSÓW I DOSTOSOWANIA W HANDLU ZAGRANICZNYM

1. Kursy walutowe i dostosowania cen względnych.

2. Ceny względne a bilans handlowy - krzywa w kształcie litery "J";

a) formuła eksportu netto:
(8.15)

b) deprecjacja (dewaluacja):

w krótkim okresie jej efekty są następujące: zmiany (spadek) wolumenu importu są niewielkie i nie równoważą wzrostu cen importowych; następuje więc pogorszenie bilansu handlowego i terms of trade;

w długim okresie ma miejsce proces odwrotny: efekty zmian wolumenu są duże i powodują poprawę bilansu handlowego;

c) przebieg procesu dostosowań przypomina literę J - deprecjacja początkowo pogarsza bilans handlowy, a później poprawia.

3. EFEKTY HISTEREZY: silna i długotrwała aprecjacja waluty może spowodować trwałe, trudno odwracalne konsekwencje w postaci utraty rynków zbytu (w tym własnego), nawet mimo późniejszej deprecjacji. Konieczne może stać się znaczne niedowartościowanie waluty (overshooting).

XIV. WAHANIA KURSU WALUTOWEGO A WSPÓŁZALEŻNOŚĆ

1. Ograniczona płynność kursu a interwencja - w latach 1973-1986 rządy krajów wysoko rozwiniętych podejmowały interwencje na rynku walutowym na znaczną skalę.

2. Przesłanki interwencji:

a) przekonanie o spekulacyjnym charakterze ruchów kapitału;

b) próby wpływu na realny kurs walutowy i tym samym - regulowania handlu zagranicznego;

c) neutralizacja wpływu zmian kursu (deprecjacji) na inflację w kraju;

d) wątpliwość: jak odróżnić krótkookresowe fluktuacje kursu od trendu (zmian trendu)?

3. Zasadność (efektywność) interwencji;

a) rozróżnienie między interwencją wspartą sterylizacją a nie wspartą;

b) istnieje silne przekonanie, iż tylko ten drugi rodzaj interwencji walutowej (bez sterylizacji) jest skuteczny, gdyż zmienia się wówczas krajowa podaż pieniądza, a to wpływa na kurs walutowy.

4. Współzależność międzynarodowa;

a) istnieje powszechne przekonanie, iż przy płynnym kursie walutowym kraje mogą prowadzić autonomiczną politykę gospodarczą - pieniężną, fiskalną, stopy inflacji - bez kłopotania się o równowagę zewnętrzną. Jest to tylko częściowo słuszne - występują bowiem efekty promieniowania i współzależności;

b) główne efekty pobudzone zmianami kursu:

(i) eksport/import bezrobocia,

(ii) eksport/import inflacji,

(iii) skutki za granicą ekspansji pieniężnej/fiskalnej,

c) podsumowanie (tabl. 8.6).

Tablica 8.6. Skutki międzynarodowe krajowej polityki gospodarczej

	Zacieśnienie polityki pieniężnej w USA			Ekspansja fiskalna w USA
	USA	zagranica	USA		zagranica
Kurs walutowy	aprecjacja dolara			aprecjacja dolara
Produkcja	-	+	+		+
Inflacja	-	+	+		+

5. Synchronizacja polityki gospodarczej w skali międzynarodowej - np. umowy typu wąż walutowy (Europejski System Walutowy i Mechanizm Kursowy).

Ryszard Rapacki Współczesna makroekonomia

__________________________________________________________________________________________

Równowaga i polityka ekonomiczna w gospodarce otwartej

__________________________________________________________________________________________

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

4

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżona

27

Szkoła Główna Handlowa

Wszelkie prawa zastrzeżone

1

---