Wychowanie bez pora?ek - trudnosci wychowawcze w domu i w szkole

Wychowanie bez pora

ek trudno

ci wychowawcze w domu i w szkole

Maria Kubo

Istnieje wiele ró

nych

ródeł problemów z dyscyplin

. Du

żą

rol

odgrywa tu dom rodzinny, społecze

stwo i sama

szkoła

eby móc dyskutowa

o dyscyplinie, trzeba najpierw wyja

jej znaczenie. Łaci

ski

ródłosłów terminu

(dyscypline) oznacza dosłownie nauczanie, instruowanie, a pochodzi od słowa disipulus – czyli ucze

. W kontek

cie

funkcjonowania szkoły dyscyplin

czy si

z organizacj

grup społecznych i rozumie jako podporz

dkowanie przepisom,

regulaminowi, ustalonemu porz

dkowi, oraz jako posłusze

stwo w słu

bie

. Dyscyplina jest

rodkiem do tego, aby

uczniowie odnosili sukcesy w uczeniu si

, a nauczyciel mógł im w tym pomaga

. Podobn

definicj

znale

źć

emy

w leksykonie PWN ,,Pedagogika”, w którym dyscyplin

okre

la si

jako jeden ze sposobów, czy

rodków wychowania,

którego celem jest podporz

dkowanie wychowanka obowi

zuj

cym normom i władzy

Stefan Mieszalski w swojej ksi

ąż

ce przedstawia ró

ne aspekty dyscypliny. Uwa

a on,

e mo

na mówi

o dyscyplinie, jako pewnym wyodr

bnionym obszarze docieka

naukowych, natomiast starszemu pokoleniu wyraz

dyscyplina kojarzy si

z budz

cym strach przedmiotem słu

żą

cym do wymierzania kar cielesnych

. Mieszalski uwa

bardzo trudno jest zdefiniowa

poj

cie dyscypliny. W ró

nych definicjach u

ywa si

takich okre

jak:

podporz

dkowanie si

normom, przepisom, karno

ść

, rygor, ustalony porz

dek

. Dyscyplin

na opisa

tak

e przez

obserwacje zachowania jednostek. S. Mieszalski przytacza za E.T. Emmeron, i

,,dyscyplina oznacza stopie

, w jakim

uczniowie zachowuj

wła

ciwie, s

zaanga

owani w wykonywanie zada

i nie powoduj

zakłóce

w pracy”.

Z problemami z dyscyplin

borykaj

zarówno rodzice jak i nauczyciele. J.C. Dobson w swojej ksi

ąż

ce ,,Dzieci

i wychowanie” podaje wskazówki jak prawidłowo stosowa

dyscyplin

1. Na pocz

tku trzeba jasno wyznaczy

granice, a dopiero potem

żą

ich spełnienia. Dobson uwa

e dziecko

powinno wiedzie

, co mu wolno, a czego nie wolno, zanim zaczniemy rozlicza

go za nieodpowiednie

zachowanie. W ten sposób unikniemy tego,

e dziecko nie b

dzie rozumiało, za co zostało ukarane.

2. Je

li dziecko

wiadomie przekracza wyznaczone granice, to trzeba natychmiast i zdecydowanie reagowa

. Dzieci

sto w ten sposób sprawdzaj

, jak daleko mog

posun

ąć

w swoim niewła

ciwym zachowaniu. Je

li rodzic

ulegnie b

dzie to znak dla dziecka,

e ,,to teraz on wyznacza granice i nie musi si

do niczego stosowa

”.

3. Powinni

my by

ostro

ni w wymierzaniu kar, gdy

nie zawsze złe zachowanie dziecka wynika z jego złej woli.

sto s

one rezultatem zapominalstwa czy lekkomy

lno

ci, a wi

c typowych cech małych dzieci.

4. Po okresie buntu i złego zachowania, gdy dziecko zrozumie swój bł

d i si

wyciszy, nale

y go przytuli

i pocieszy

, okaza

mu swoj

miło

ść

5. By by

pewnym tego, i

dziecko b

dzie przestrzegało okre

lonych reguł nie powinni

my stawia

mu zbyt

wysokich wymaga

, niemo

liwych do spełnienia.

6. Przewodnikiem wychowania powinna by

miło

ść

. Postawa pełna miło

ci i czuło

ci zawsze przynosi dobre efekty

wychowawcze.

Jedn

ze skutecznych metod, które pomagaj

zarówno nauczycielom jak i rodzicom minimalizowa

problemy

z dyscyplin

jest jasne wyznaczanie granic. Wytyczanie granic jest procesem, w którym rodzice ucz

dzieci

obowi

zuj

cych zasad i oczekiwanych zachowa

. Jest to proces uniwersalny, wykorzystywany przez wszystkich

rodziców po to, by nauczy

dzieci zasad obowi

zuj

cych w rodzinie, społecze

stwie i kulturze

. Niektórzy rodzice stosuj

ostre upomnienia i kary. Inni łagodnie zwracaj

uwag

i przekonuj

. Jeszcze inni miotaj

pomi

dzy tymi dwoma

skrajno

ciami. S

wreszcie tacy, którzy jasno i stanowczo okre

laj

obowi

zuj

ce zasady i za pomoc

skutecznych

działa

, czyni

dzieci odpowiedzialnymi za ich przestrzeganie

. Wielu współczesnych rodziców wysyła niewła

ciwe

sygnały, chc

c nakłoni

dzieci do odpowiedniego zachowania i nauczy

je obowi

zuj

cych zasad. Nie zdaj

sobie

sprawy tego,

e ucz

swoich reguł za pomoc

sprzecznych komunikatów. Efekt tych sprzecznych komunikatów, jest

cz przeciwny do zamierzonego. Prowokuj

one dziecko do testowania i oporu, a tak

e s

ródłem konfliktów

pomi

dzy rodzicami a dzie

Dzieci chc

i potrzebuj

rozumie

reguły rz

wiatem. Chc

wiedzie

, czego si

od nich oczekuje, jakie s

ich relacje z innymi lud

mi, jak daleko mog

posun

ąć

oraz co si

dzieje, kiedy posun

za daleko. Granice

odgrywaj

istotn

rol

w procesie uczenia si

i odkrywania

wiata

. Wytyczanie granic jest procesem dynamicznym.

Zmienia si

w miar

rozwoju dzieci, a wyzwaniem dla rodziców jest ci

głe dostosowywanie i poszerzanie granic, tak, aby

utrzyma

dzieci na

cie

ce prawidłowego rozwoju i zachowania. Nale

y wyznacza

granice, które s

ść

mocne,

a jednocze

nie do

ść

elastyczne, by pozwala

na rozwój dziecka. Granice oparte na nadmiernej, niedostatecznej lub

Clifford H. Edwards ,,Dyscyplina i kierowanie klasą”, Wydawnictwo naukowe PWN Warszawa 2006 s. 20

Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Tom I A-F, red. T. Pilch, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003, s.818-819

Ibidem., s.818-819

Ibidem., s. 819

PWN Leksykon ,,Pedagogika” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 s. 50

Stefan Mieszalski ,,O przymusie i dyscyplinie w klasie szkolnej” ,WSIP Warszawa 1997 s. 85

Ibidem., s. 85

Por. J. Dobson ,, Dzieci i wychowanie”, Oficyna Wydawnicza ,,Vocatio” Warszawa 1997, s. 165-168

Robert J. MacKenzie, Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, s. 10

Ibidem., s. 10

Robert J. MacKenzie, Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, s. 11

Ibidem., s.15

zmiennej kontroli ograniczaj

zdrowe odkrywanie, zmniejszaj

liwo

ść

uczenia si

oraz prowadz

do nadmiernego

testowania
i buntu. Granice, które równowa

żą

wolno

ść

i kontrol

, stwarzaj

optymalne warunki dla prawidłowego rozwoju

Testowanie granic daje dzieciom o wiele dokładniejsz

odpowied

na nurtuj

ce je pytania, ni

jakiekolwiek słowa. Wiele

zachowa

, które uwa

amy za niegrzeczne wynika z testowania granic, czyli jest prób

znalezienia odpowiedzi na

podstawowe dla dzieci pytania: ,,Co jest w porz

dku? Co nie jest w porz

dku? Kto kontroluje sytuacj

? Jak daleko mog

posun

ąć

?” Odpowiedzi na te pytania wyznaczaj

granice dopuszczalnych zachowa

i pomagaj

dzieciom okre

czy posłusze

stwo wobec zasad jest obowi

zkowe, czy tylko zalecane

. Wszystkie dzieci sprawdzaj

granice, aby

pozna

nasze zasady i oczekiwania. To normalne zachowanie. Jednak nie wszystkie dzieci robi

to tak samo. Ich

temperament wpływa na ich zachowanie. Na przykład dzieci uległe chc

sprawia

rodzicom przyjemno

ść

. Nie potrzeba

wielu sygnałów, ani komunikatów zawartych w działaniu, aby przekona

je do przestrzegania zasad. Dziecko o silnej

osobowo

ci musi wielokrotnie do

wiadczy

granic, zanim upewni si

e s

one niezmienne. Potrzebuje wielu sygnałów,

by przekona

do przestrzegania zasad. Dzieci o silnej osobowo

ci potrzebuj

po prostu zdecydowanie wi

cej

informacji

emy wyró

dwa podstawowe rodzaje granic: stałe – wyra

ne, trwałe, jasne, mocne i ruchome – płynne,

niewyra

ne, zmienne, zatarte

. Granice ruchome ( kiedy ,,nie” znaczy ,,tak”, ,,czasem”, lub ,,mo

e”) wyst

puj

w wielu

ró

nych odmianach. Mog

to by

nieskuteczne komunikaty werbalne lub nieskuteczne komunikaty zawarte w działaniu.

Wszystkie typy ruchomych granic cechuje brak skuteczno

ci w przekazywaniu zamierzonego komunikatu. Posłusze

stwo

nie jest ani oczekiwane, ani obowi

zkowe

. Granice stałe ( kiedy ,,nie” znaczy ,,nie”) nios

wyra

ne komunikaty

dotycz

ce zasad i oczekiwa

. Dzieci ucz

powa

nie traktowa

nasze słowa i współpracowa

, gdy je o to prosimy.

Stałe granice s

bardzo skutecznym narz

dziem wychowawczym

Problemy z dyscyplin

mog

zmniejszy

, b

całkowicie ust

, je

li rodzice naucz

stosowa

konsekwencje wynikaj

ce z niewła

ciwego zachowania dziecka. Konsekwencje powstrzymuj

niewła

ciwe zachowanie,

ucz

dzieci odpowiedzialno

ci, poniewa

dzi

ki nim do

wiadczaj

one skutków swoich wyborów i zachowa

. Regularne

wyci

ganie konsekwencji sprawi,

e dzieci zaczn

słucha

rodziców i powa

nie traktowa

ich słowa

. Wyci

ganie w

stosunku do dziecka odpowiednich konsekwencji, powstrzyma niewła

ciwe zachowanie w danym momencie, jednak

nauczenie dzieci, by znów zacz

ły powa

nie traktowa

słowa rodziców zajmie troch

cej czasu. Zale

to b

dzie

dzy innymi od spójno

ci post

powania rodziców, od wieku i temperamentu dziecka. Je

eli słowa rodziców i ich

działania pozostan

spójne, po pewnym czasie zauwa

żą

e dzieci coraz rzadziej sprawdzaj

zasady i

e coraz rzadziej

musz

wyci

w stosunku do nich konsekwencje

. Skuteczne konsekwencje pozwalaj

osi

ąć

podstawowe cele

wychowawcze. Powstrzymuj

niewła

ciwe zachowanie. Wysyłaj

jednoznaczne komunikaty dotycz

ce obowi

zuj

cych

zasad. Ucz

dzieci odpowiedzialno

ci za własne zachowania

. Stosuj

c konsekwencje rodzice powinni kierowa

kilkoma wa

nymi zasadami

•

natychmiastowo

ść

– powinny by

wyci

gane od razu po wyst

pieniu niewła

ciwego zachowania

•

spójno

ść

– rodzice musza wysyła

takie same komunikaty odno

nie niewła

ciwego zachowania. Niespójno

ść

jest

zaproszeniem do testowania.

•

logiczny zwi

zek – konsekwencje s

najbardziej skuteczne, kiedy ł

czy je logiczny zwi

zek z nieakceptowanym

zachowaniem, które maja powstrzyma

. Nie ma sensu karanie dziecka za kłótnie z rodze

stwem odebraniem

przywilejów zwi

zanych z jazd

na rowerze

•

dawanie przykładu wła

ciwego zachowania – rodzice powinni wytłumaczy

dziecku, w jaki sposób powinno si

zachowywa

•

granice czasowe – nale

y jasno okre

jak długo ma trwa

kara za niewła

ciwe zachowanie. W przeciwnym

razie dzieci b

je testowa

John S. Leite i J Kipp Parish w swojej ksi

ąż

przedstawiaj

10 zasad, jakimi powinni kierowa

rodzice, aby

dobrze wychowa

swoje dziecko. Stworzyli oni jakby przykazania (rodzicielski dekalog) mówi

ce o normalnym,

skutecznym wychowaniu, a nie o kontrolowaniu zachowania czy stworzeniu perfekcyjnego dziecka

1. Ufaj swojej intuicji, ale te

poznaj siebie.

Koniecznym warunkiem wychowania konsekwentnych, silnych i dobrze oceniaj

cych rzeczywisto

ść

osób, jest posiadanie

samemu tych cech. Dojrzało

ść

własna rodziców oraz zdolno

ść

adekwatnego interpretowania rzeczywisto

ci, b

podstawowym oparciem w decydowaniu, co jest najlepsze dla ich dzieci. Rodzice powinni by

wiadomi,

e ich osobiste

sprawy mog

mie

y wpływ na posuni

cia wychowawcze, podejmowane wobec własnych dzieci.

Ibidem., s. 31

Ibidem., s. 66

Ibidem., s. 68-69

Robert J. MacKenzie, Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2007, s. 102

Ibidem., s. 104-105

Ibidem., s. 114

Ibidem., s. 170

Ibidem., s. 171

Ibidem., s. 172

Ibidem., s. 172-176

John S. Leite i J Kipp Parish, Wychowanie skuteczne – 10 przykazań dla rodziców, WSIP, Warszawa 1994,

Ibidem., s. 94

Najpowszechniejszym prekursorem kiepskiego rodzicielstwa jest niepewno

ść

. Gdy rodzice czuj

niepewnie, to cz

sto

ulegaj

wpływowi innych

2. Nie rezygnuj własnych potrzeb na rzecz dziecka.

Wielu rodziców wci

ąż

daje i daje, w zamian nie otrzymuj

c nic. Nierzadko prowokuje to ich do jeszcze wi

kszych stara

i jeszcze intensywniejszego dawania, cały czas z bł

dnym zało

eniem,

e na pewno co

robi

le, je

li ich dzieci nie

reaguj

na takie ofiary

3. Znaj swoje dziecko, słuchaj słów, wnioski wyci

gaj z zachowania.

Niestety, rodzice zakładaj

e ich powierzchowne obserwacje zachowa

swoich dzieci s

rzeczywi

cie prawdziw

informacj

o tym, jakie naprawd

ich pociechy. Dzieci nie zawsze s

takie, jakie zdaj

. Gdy nie ma rodziców

w pobli

u, mog

zachowywa

zupełnie inaczej

4. Od samego pocz

tku dbaj o rozwój pozytywnych warto

ci.

Ustanawiane przez rodziców konsekwencje zarówno pozytywnego jak i negatywnego zachowania s

pierwszym

kontaktem dziecka z systemem warto

ci. To wymaga od rodziców, aby własnym post

powaniem dawali dzieciom dobry

przykład, a nie tylko informowali, co jest dobre, a co złe.

5. Podkre

laj znaczenie dobrych ch

ci, wysiłku i gotowo

ci do emocjonalnego ryzyka.

Koncentrowanie si

na znaczeniu ci

ęż

kiej pracy daje ka

demu dziecku szanse na doznanie zadowolenia, poniewa

de jest zdolne do wysiłku.

6. B

rodzicem a nie przyjacielem

Niezale

nie od tego, jakie s

motywy przyja

ni z własnym dzieckiem, do

wiadczenie pokazuje,

e prowadzi ona nieraz

do wychowawczej katastrofy. Rodzice mog

przyjacielscy do własnych dzieci, ale nie powinni by

ich przyjaciółmi na

zasadzie partnerstwa. Gdy dzieci odkryj

e ich rodzice wyznaj

teori

równo

ci, przyst

puj

wtedy do manipulacji.

7. Wyznaczaj granice. ,,Nie” jest pełnym i sko

czonym zdaniem.

Zakazy i ograniczenia s

reprezentacjami realnego

wiata i tym samym stwarzaj

znakomit

okazj

do efektywnego

radzenia sobie ze swoim

rodowiskiem. Ponadto ró

norodne bariery i zakazy pozwalaj

zrozumie

e „mówi

c nie”,

uczymy dzieci,

e czasami pojawiaj

ograniczenia, z którymi b

musiały sobie poradzi

, niezale

nie od tego, czy

uznaj

je za słuszne.

8. Utrzymuj dyscyplin

, a nie karz.

Dyscyplina ma pobudza

do uczenia si

, a nie powodowa

krzywd

dziecka.

Autorzy przedstawiaj

kilka nieskutecznych metod dyscyplinowania. S

to mi

dzy innymi:

•

wrzaski i pokrzykiwania

•

robienie wymówek

•

wywoływanie w dziecku poczucia winy

•

kary fizyczne.

9. Rozmawiaj, nie komunikuj.

Rodzice powinni porozumiewa

z dzie

mi w sposób

wiadcz

cy o ich autorytecie. Spokojny, autorytatywny ton głosu

jest rzecz

zasadnicz

. Powinni tak

e u

ywa

słów znamionuj

cych raczej autorytet ni

przyjacielsko

ść

10. Zajmuj zdecydowane stanowisko w sprawach seksu i narkotyków.

Buduj i wyra

aj swoje pogl

dy opieraj

c si

na wyznawanych przez siebie warto

ciach.

Autorzy zach

caj

do tego, aby stworzy

dziecku

rodowisko rodzinne pełne miło

ci i troski, poniewa

ułatwi mu to

dojrzały rozwój oraz budowanie pozytywnej samooceny.

Robert J. MacKenzie w swojej ksi

ąż

ce przedstawia trzy modele wychowawcze, które najcz

ęś

ciej s

stosowane

przez rodziców podczas wychowania

Tabela nr 1. Modele wychowawcze według R. J. MacKenzie

Podej

cie przyzwalaj

Podej

cie demokratyczne

Podej

cie restrykcyjne

Wolno

ść

bez granic

Wolno

ść

w ramach granic

Granice bezwolno

Rozwi

zywanie problemów poprzez

perswazj

i odpowiedzialno

ść

Rozwi

zywanie

problemów

poprzez

współprac

Rozwi

zywanie problemów sił

(jedna

strona

przegrywa,

druga

wygrywa)

(obie strony wygrywaj

)

(jedna strona przegrywa, druga
wygrywa)

dy z modeli oparty jest na innym zespole przekona

, dotycz

cym procesu uczenia si

dzieci, roli rodziców w procesie

wychowania, oraz wła

ciwego rozkładu siły i odpowiedzialno

ci mi

dzy rodzicami a dzie

mi. Ponadto ka

dy z nich

pokazuje inny zestaw reguł dotycz

cych współpracy, odpowiedzialno

ci, oraz zasad akceptowanego zachowania

Podej

cie restrykcyjne jako model wychowawczy umo

liwia jedynie cz

ęś

ciowe osi

gni

cie celów wychowawczych.

Powstrzymuje ono niepo

żą

dane zachowania, jednak nie uczy niezale

nego rozwi

zywania problemów, ani nie

Ibidem., s. 96-99

Ibidem., s. 102

John S. Leite i J Kipp Parish, Wychowanie skuteczne – 10 przykazań dla rodziców, WSIP, Warszawa 1994, s. 106

Robert J. MacKenzie, Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2007, s. 38

Ibidem., s. 38

przekazuje pozytywnych lekcji dotycz

cych odpowiedzialno

ci i samokontroli. To rodzice podejmuj

wszystkie decyzje,

rozwi

zuj

wszystkie problemy. Maj

oni cał

władz

i kontrol

nad sytuacj

Przyzwalaj

cy rodzice, nieustannie zmieniaj

zdanie i próbuj

ró

nych taktyk, aby skłoni

dziecko do

współpracy. Bez przerwy powtarzaj

przypominaj

, prosz

, namawiaj

targuj

, przekonuj

, dyskutuj

. Do czasu

zako

czenia konfliktu rodzice zazwyczaj poszerzaj

granice lub całkowicie rezygnuj

z ich wytyczania, a dzieciom udaje

postawi

na swoim. Za pomoc

postawy przyzwalaj

cej nie powstrzymuje si

niepo

żą

danego zachowania, nie uczy

odpowiedzialno

ci i nie przekazuje informacji dotycz

cych zasad i autorytetów

Skuteczne wychowanie dziecka wymaga równowagi pomi

dzy stanowczo

, a szacunkiem. Podej

cie

restrykcyjne jest stanowcze, lecz brak mu szacunku. Podej

cie przyzwalaj

ce szanuje dziecko, lecz brak mu

stanowczo

ci. Podej

cie demokratyczne ł

czy stanowczo

ść

z szacunkiem oraz pomaga osi

ąć

wszystkie podstawowe

cele wychowawcze. Powstrzymuje niepo

żą

dane zachowanie dziecka, uczy je odpowiedzialno

ci i zasad dotycz

cych

akceptowanych zachowa

w najprostszy mo

liwy sposób

. Nadmierna surowo

ść

, której konsekwencj

bywa całkowite

zniewolenie, dotkliwie upokarza dziecko. W takim domu panuje zimna atmosfera sztywnego rygoru, wywołuj

ca ci

gł

obaw

przed kar

. Dziecku nie wolno podj

ąć

adnej samodzielnej decyzji. Osobowo

ść

młodego człowieka poddana tak

niemiłosiernej presji zostaje po prostu stłamszona, co wywołuje trwałe skutki postaci braku niezale

ci, agresywnych

postaw, a nieraz nawet zaburze

psychicznych. Przeciwie

stwo tej metody, czyli skrajna pobła

liwo

ść

przynosi równie

tragiczny efekt.

Dzieci nie rodz

z wbudowanym rozumieniem zasad i zachowa

, które doro

li uwa

za wła

ciwe. Z zasem

musz

tego nauczy

. To wła

nie do rodziców i nauczycieli nale

y przekazanie zasad w jak najja

niejszy i najbardziej

zrozumiały sposób

. To, czego dzieci do

wiadczaj

za pomoc

zmysłów determinuje sposób, w jaki postrzegaj

otoczenie. Ich przekonania i spostrze

enia na temat funkcjonowania

wiata oparte s

przede wszystkim na konkretnych

wiadczeniach

. Kiedy słowa i czyny rodziców s

ze sob

zgodne dzieci zaczynaj

równie

same słowa traktowa

powa

nie i ucz

zasad, które za sob

poci

gaj

. Je

eli jednak słowa nie odpowiadaj

czynom, dzieci ucz

ignorowa

je opiera

swoje pogl

dy na tym, czego do

wiadczaj

. W efekcie rodzice ucz

dzieci dwóch ró

nych zasad:

teoretycznej i praktycznej. Ten podstawowy bł

d w komunikacji jest najcz

stszym

ródłem niepowodze

w procesie

uczenia i wychowania

Ukrytym celem nagannych zachowa

dziecka jest cz

sto ch

ęć

upewnienia si

, czy obowi

zuj

ce dot

d zakazy

i normy nadal pozostaj

w mocy

. Granice s

gwarancj

bezpiecze

stwa. Kiedy w domu rodzinnym panuje taka

atmosfera, jaka w mniemaniu malca by

powinna, dopiero wtedy czuje si

on całkiem bezpieczny

. Wielu ludzi odradza

rodzicom stosowanie dyscypliny. Ich głównym argumentem jest pogl

e dziecko samo powinno sprawowa

nad sob

kontrol

. Niestety młodym ludziom brak dojrzało

ci niezb

dnej do wytworzenia mechanizmów samokontroli, brn

przez dzieci

stwo nie znaj

c ani dyscypliny wewn

trznej, ani zewn

trznej. Z dziecka wyrasta młody człowiek, który nigdy

dot

d nie musiał podj

ąć

trudniejszego zadania i spełnia

niczyich polece

, oraz nie uznawał zwierzchnictwa

starszych. Dobson uwa

e rodzice powinni uczy

dzieci dyscypliny i samodyscypliny przy u

yciu

rodków

wewn

trznego przymusu, a edukacj

nale

y rozpocz

ąć

jak najwcze

niej. Dziecko, od którego wymaga si

odpowiedzialno

ci za jego czyny uczy si

kontrolowa

swoje pop

dy. Na przykład od małego dziecka nale

y wymaga

utrzymywania porz

dku w jego pokoju, natomiast nastolatek powinien mie

tyle samodyscypliny,

eby to robi

bez

napomnienia

Nie oszukujmy si

, wychowanie to ci

ęż

ka praca. Wi

kszo

ść

rodziców kocha swoje dzieci i pragnie, aby były one

szcz

ęś

liwe, ale cz

sto trudno im wybra

i zrealizowa

to, co dla dziecka najlepsze, szczególnie wtedy, gdy oni sami chc

czego innego

Robert J. MacKenzie, Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2007s. 41

Ibidem., s. 45

Ibidem., s. 50-51

Ibidem., s. 61

Ibidem., s. 63

Robert J. MacKenzie, Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2007, s. 64

J. Dobson ,, Dzieci i wychowanie”, Oficyna Wydawnicza ,,Vocatio” Warszawa 1997, s. 148

Ibidem., s. 149

Ibidem., s. 152

John S. Leite i J Kipp Parish, Wychowanie skuteczne, 10 przykazań dla rodziców, WSIP, Warszawa 1994, s.94