276

Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 276-280

Ocena stopnia zagrożenia narkomanią wśród dzieci
i młodzieży ze środowisk wielkomiejskich dotkniętych
patologiami społecznymi

The assessment of drug abuse threat among children and teenagers
from the metropolitan environment affected by social pathologies

Paweł Skoczylas

1/

, Michał R. Żebrowski

2/

1/

Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Łodzi

2/

Klinika Nefrologii, Nadciśnienia Tętniczego i Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Introduction. Children begin to experiment with drugs at an increasingly
younger age. Drugs are much more dangerous for children than for adults –
children get addicted to drugs quicker, even after a few weeks of their use.
Aims. 1. The assessment of the threat of exposing children and teenagers
to psychoactive substances. 2. An attempt to identify and measure factors
affecting the severity of this problem.
Materials and methods. The research was carried out between
2006‑2008. It comprised a total number of 348 respondents: 184 boys
(53%) and 164 girls (47%) aged 7‑16 years. All of the respondents were
pupils of primary or secondary schools.
Results. In the last 12 months, cannabis products (marihuana, hashish)
were taken by 18.3% of primary school pupils and 32.4% of secondary
school pupils. In the group of primary school pupils, the number of cannabis
users amounted to 22.2% among boys and to 14.4% among girls. By
analogy, the percent of cannabis users in the group of secondary school
pupils reached respectively 43.5% and 21.3%. None of the respondents
said that purchasing hashish or marihuana was “impossible”; 3.6% of the
respondents considered that such a purchase was “very difficult”, 3.2%
– “fairly difficult”, 64.7% – “fairly easy”, 23.6% – “very easy”, and 4.9
– “difficult to say”.
Conclusions. 1. Among all psychoactive substances, the rates of drug
consumption have increased the most in recent years. 2. Marihuana and
hashish are the most popular psychoactive substances among children
and teenagers (besides tobacco and alcohol). 3. Using cannabis products
is often “a gateway” for other psychoactive substances, including the so‑
called “hard drugs”.

Key words: drug addiction, drug abuse, drug addiction among children
and teenagers

Wprowadzenie. Dzieci zaczynają eksperymentować z narkotykami w coraz
młodszym wieku. Narkotyki są znacznie bardziej niebezpieczne dla dzieci
niż dla osób dorosłych – dzieci szybciej uzależniają się od narkotyków,
nawet po kilku tygodniach ich przyjmowania.
Cele pracy. 1. Ocena skali narażenia dzieci i młodzieży na kontakt
z substancjami psychoaktywnymi, 2. Próba identyfikacji i pomiaru
czynników wpływających na rozmiary zjawiska.
Materiał i metody. Badania zostały przeprowadzone w latach 2006‑2008.
Ogółem wzięło w nich udział 348 osób: 184 chłopców (53%) i 164
dziewczęta (47%) w wieku 7‑16 lat. Wszyscy uczestnicy byli uczniami
szkół podstawowych lub gimnazjów.
Wyniki. W czasie ostatnich 12 miesięcy, przetwory konopi (marihuana,
haszysz) używało 18,3% uczniów szkół podstawowych i 32,4% uczniów
gimnazjów. W grupie uczniów szkół podstawowych, udział użytkowników
konopi wśród chłopców stanowił 22,2%, zaś wśród dziewcząt – 14,4%.
Analogiczne odsetki w grupie gimnazjalistów wynosiły 43,5% i 21,3%.
Nikt z ankietowanych nie ocenił zakupu haszyszu lub marihuany
jako „niemożliwy”. Jako „bardzo trudny”, określiło taki zakup 3,6%
ankietowanych, jako „dosyć trudny” – 3,2%, jako „dosyć łatwy” – 64,7%,
„bardzo łatwy” – 23,6%, „trudno powiedzieć” – 4,9%.
Wnioski. 1.Spośród wszystkich substancji psychoaktywnych,
w ostatnich latach najsilniej wzrosły wskaźniki używania narkotyków.
2. Najbardziej rozpowszechnionymi wśród dzieci i młodzieży substancjami
psychoaktywnymi (poza tytoniem i alkoholem) są marihuana i haszysz.
3. Używanie przetworów konopi jest często „furtką” do stosowania innych
substancji psychoaktywnych, w tym tzw. „twardych narkotyków”.

Słowa kluczowe: narkomania, narkomania wśród dzieci i młodzieży

Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr n. med. Paweł Skoczylas
Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu, ul. Piotrkowska 278
90‑361 Łódź, tel.: [phone], fax: [phone]
e‑mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 276-280

www.phie.pl

Nadesłano: 02.02.2009
Zakwalifikowano do druku: 06.06.2009

Wstęp

Nielegalnyhandelnarkotykamijestproblemem

ogólnoświatowym,apróbyjegoograniczaniaznajdują

odbiciewwielumiędzynarodowychuregulowaniach

prawnych [1]. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych

ubiegłegostulecia,szacunkowaliczbaosóbnaświecie,

używającychnielegalnenarkotyki,wynosiłaokoło180

mln,wtymponad144mlnosóbużywałoprzetworów

277

Skoczylas P i wsp. Ocena stopnia zagrożenia narkomanią wśród dzieci i młodzieży ze środowisk wielkomiejskich ...

konopi(marihuanaihaszysz),28,7mln–substancji

stymulujących z grupy amfetamin (w tym ecstasy

–4,5mln).Kokainęorazopiatyużywałopo14mln

osób(wtymponad9mlnheroinę)[1].Liczbytenie

sumująsię,ponieważdużaczęśćosóbstosowaławięcej

niżjedennarkotykjednocześnie.Rozpowszechnienie

poszczególnychrodzajównarkotykównacałymświe-

ciejestróżne.Konopiesąuprawianepraktyczniewe

wszystkichregionachświata.Nielegalnaprodukcja

amfetaminyodbywasięgłówniewUSA,Meksyku,

Kanadzie, Europie Zachodniej, ale także w Polsce,

Australii,AzjiPołudniowo-Wschodniej,RPA,Nige-

riiiEgipcie.KokauprawianajestwKolumbiiikilku

krajachandyjskich,amakzdużązawartościąopium

–wAzjiŚrodkowej(Afganistan),AzjiPołudniowo-

Wschodniej(BirmaiLaos)orazMeksykuiKolumbii.

Najwięcej osób używających nielegalne narkotyki

zczterechwyżejwymienionychgrup,koncentrujesię

wAmerycePółnocnej,EuropieZachodniej,Australii

iniektórychregionachAmerykiPołudniowejiAfryki,

aopiaty,wkilkurejonachAzji[1].Ogromnympro-

blememwostatnichlatachstałosiętakżeużywanie

legalnych środków farmakologicznych bez wystar-

czających,lubwręczbezżadnychwskazańlekarskich.

Przyjmujesię,żeok.25%do33%pacjentównacałym

świecieprzyjmujelekiuspokajająco-nasenneiprzeciw-

lękowe,bezrozpoznaniajakiegokolwiek zaburzenia

psychicznego[1].Produkcjaiobrótfarmaceutykami

stanowiąważny,dynamicznierozwijającysięsektor

gospodarkiświatowej.Podlegająonezłożonemume-

chanizmowiregulacyjnemu,któregocelemjestochro-

nakonsumentów.Tenmechanizmzabezpieczeńznaj-

dujesięwrękachrządówposzczególnychpaństwiich

agencji[1].Ekspansjawolnegorynkupowoduje,że

szczególnieważnestałosięodpowiedzialneietyczne

postępowaniezarównoproducentów,dystrybutorów

leków–wzakresiepromocjiproduktówmedycznych

orazlekarzyifarmaceutów–odpowiedzialnychza

właściwe przepisywanie i wydawanie leków [1].

Agresywnapromocjaisprzedażsprzyjająnadmiernej

iniezgodnejzpotrzebamikonsumpcjileków.Takie

działania występują przede wszystkich w krajach

podlegającychszybkiejtransformacjiekonomicznej

wkierunkustrukturrynkowych–awięctakżewPol-

sce.

Wroku1903,GabrielTardewswojejpracyzaty-

tułowanej„Prawanaśladowania”(LawsofImitation),

stwierdził,że„...bliskośćkontaktówmiędzyludzkich

prowadzidonaśladowaniaróżnychzachowań.”Praca

tadałapoczątektzw.„teoriidyfuzji”(rozprzestrzenia-

niasię,szerzeniasię,rozpowszechniania)[2].Teoria

taznalazłanastępnieswojerozwinięcieikontynuację

wlatachsześćdziesiątychisiedemdziesiątychubiegłe-

gostulecia,wteoriachkomunikacji,teoriispołecznego

uczeniasięiteoriipoznaniaspołecznego[2].

Wopisanejteorii,proces„dyfuzji”byłzdefiniowa-

ny,jako„...processocjologiczny,którycharakteryzował

sięakceptacjąpewnychideiisposobówpostępowania,

poprzezspecyficznekanałykomunikacji,związaneze

społecznąstrukturąizokreślonymsystememwarto-

ści.”

Teoria dyfuzji znalazła swoich zwolenników

wśródbadaczyproblemuniemedycznegoużywania

narkotyków.Dlajegoopisu,zastosowanomodelepi-

demiczny–podobnydomodeliwykorzystywanych

przybadaniachnadrozprzestrzenianiemsięchorób

zakaźnych.Wobuprzypadkachużywasiępodobnej

terminologii. Branie narkotyków jest „zaraźliwe”.

Oceniasięróżnestopnie„podatności”nanarkotyki.

Drogiichrozprzestrzenianiasąpodobne,włączając

wtosiećbliskichkontaktówzeznajomymi,przyjaciół-

mi,sąsiadami,etc.Do„zarażenia”dochodzićmoże

wramachdziałalnościtychsamychinstytucji–szkoły,

internatu,miejscapracylubwięzienia.Używasięteż

medycznegoterminu„szczepienia”,abyopisaćspo-

soby„uodparniania”młodzieżynastosowanienarko-

tyków[2].Tenepidemicznymodelczęstostosowano

takżewbadaniachnadinicjacjąwzakresiepalenia

tytoniuorazspożyciaalkoholu[2].Dyfuzyjnymodel

epidemicznybyłtakżestosowanywwielubadaniach

opisującychgeograficznyzasięgużywanianarkotyków,

sugerowałpewnąhierarchięichrozprzestrzeniania.

Rozpoczynasięonoodwielkichmiast,anastępnie

przechodzidomniejszychmiejscowości.Dużąrolę

odgrywajątumiastaportowe,gdziewcześniejnastę-

pujerozpowszechnienieróżnych„nowinek”,wtym

używanianarkotyków.

Wepidemicznymmodelurozprzestrzenianianar-

kotyków,ważnąrolęodgrywatakżetransportlotniczy

–woczywistysposóbułatwiającykontaktymiędzy

ludźmi. Za pomocą empirycznego modelu dyfuzji

(krzywa„S”),wlatachsiedemdziesiątychubiegłego

wieku,przewidzianowUSAtrendystosowanianarko-

tyków,alkoholuitytoniuwlatachdziewięćdziesiątych,

awięc20latpóźniej[2,3].

Jakomodelempiryczny,modeldyfuzyjnymoże

opisywaćokresinicjacji,wprowadzaniairozpowszech-

nianianowychnarkotykówinowychsposobówich

używania.Badanianadporównaniemmodelidyfuzji

naturalnejiplanowanejpotwierdziły,żeprzeniesienie

nowychwzorówzachowaniaiużywanianowychpro-

duktów(np.narkotyków)następujegłówniewrela-

cjachosobistych,wramachktórychosobyzaczynające

używaćnarkotykirekrutująsięześrodowisk,gdziesą

osobyjużichużywające.Choćspostrzeżenietowydaje

się oczywiste, powinno znaleźć odpowiedni wyraz

wprogramachistrategiachograniczaniastosowania

substancjipsychoaktywnych.

Model dyfuzyjny może być także zastosowany

wzwiązkuzpróbamiocenyskutkówlegalizacjiprze-

278

Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 276-280

tworówkonopi,zwłaszczamarihuanyiichwpływu

namożliwezmianywrozpowszechnieniutegonar-

kotyku, szczególnie w zależności od zakresu regu-

lacjinowozalegalizowanegoproduktu.Naprzykład

zmniejszeniewiekudostępnościalkoholuwKanadzie

napoczątkulatsiedemdziesiątychubiegłegowieku,

z21latdo18,spowodowałoistotnezmianynarynku,

np.powstaniedużejliczbydyskotekdlamłodychosób

izmiany wzorów picia alkoholu. Podobne zmiany

mogąwystąpićwzwiązkuzmożliwąlegalizacjąma-

rihuany,gdywzrośniejejdostępność,azmniejszysię

ryzykoużywania[2].

Według aktualnych danych epidemiologicz-

nych [4] około 15% polskich piętnastolatków pali

marihuanę lub używa innych przetworów konopi.

Wśród siedemnastolatków odsetek ten jest wyższy

iwynosi26%.Jednocześniecorazmniejszyodsetek

nastolatkówuznajeużywanieprzetworówkonopiza

zachowanieryzykowne.Zwiększasięnatomiastświa-

domośćzagrożeńzwiązanychzużywanieminnych,

znaczniemniejrozpowszechnionychwśródmłodzieży,

narkotyków[4,5].Wocenierespondentów,marihu-

anajest„zupełnieniegroźnymziółkiem”,natomiast

niebezpiecznesątzw.„twarde”narkotyki(heroina,

kokaina).Wostatnichlatachzostałozrealizowanych

wielebadańjakościowychpozwalającychlepiejpoznać

izrozumiećkwestiezwiązanezużywaniemsubstancji

psychoaktywnychprzezmłodychludzi[4,5].

Podejmowanie zachowań ryzykownych jest ce-

chącharakterystycznądlaokresudorastania,wiąże

sięzrealizacjązadańrozwojowych,poszukiwaniem

własnejtożsamości,autonomii,sprawdzaniemswoich

możliwościisposobówradzeniasobieztrudnościami

orazpełnieniemnowychrólspołecznych[6,7,8].

Dlawyjaśnieniaprzyczyntakichzachowań,zwłaszcza

używaniasubstancjipsychoaktywnych,wykorzystuje

się wiele teorii, np. teorię „zachowań problemo-

wych”[9],teorięspołeczno-ekologiczną[10],czyteż

teorię„pierwotnejsocjalizacji”[11,12].

Założenia i cele pracy

Wroku2003,przeprowadzonowPolscebada-

niaszkolneESPAD(European School Survey Project

on Alcohol and Other Drugs

).Ichcelembyłpomiar

rozpowszechnienia zjawiska używania przez mło-

dzieżsubstancjipsychoaktywnychorazidentyfikacja

czynnikówryzyka[4].BadaniaESPADsąefektem

współpracy europejskich badaczy tej problematyki,

skupionych wokół Grupy Pompidou, przy Radzie

Europy.Badaniate,począwszyodroku1995,sąreali-

zowanecoczterylata,wedługstałej,ściśleokreślonej

iwystandaryzowanejmetodologii.Postępowanietakie

pozwalanapełnąporównywalnośćwynikówbadań,

zarównowprzestrzeni,jakiwczasie.Polska,włączając

siędotegoprojektu,uzyskałamożliwośćśledzenia

trendówrozwojowychzjawiskanatlesytuacjiwEu-

ropieiwposzczególnychjejkrajach.Podstawowymi

pytaniamibadawczymibyłypytaniaoliczbęmłodych

ludzi, którzy mieli doświadczenia z substancjami

psychoaktywnymi,orazostopieńnasileniatychdo-

świadczeń.Celembadańbyłatakżepróbaidentyfikacji

ipomiaruczynnikówwpływającychnarozmiaryzjawi-

ska–zarównopostroniepopytu,jakipodaży,kwestie

dostępnościsubstancjipsychoaktywnych,gotowości

odbiorcówdopodjęciapróbztymiśrodkami.

Prezentowaneobecniebadanieprzeprowadzone

zostałonagrupiedzieciimłodzieżyzagrożonychlub

dotkniętychpatologiamispołecznymiiopartejestna

zasadachzaproponowanychprzezekspertówRadyEu-

ropy.Wynikibadaniamogąbyćzatemporównywalne

zwynikamipodobnychbadańzagranicznych.

Materiały i metody

Wszystkiedaneiinformacje,niezbędnedlazre-

alizowaniazałożonychcelówbadawczych,uzyskane

zostaływdrodzebadańkwestionariuszowych,których

respondentamibyłydzieciimłodzieżześrodowiskza-

grożonychlubdotkniętychpatologiamispołecznymi

zterenuŁodzi.Badaniazostałyprzeprowadzonewla-

tach2006-2008.Ogółemwbadaniuwzięłoudział348

osób:184chłopców(53%)i164dziewczęta(47%)

wwieku7-16lat.Wszyscyuczestnicybyliuczniami

szkółpodstawowychlubgimnazjów.Dobadańużyte

zostały kwestionariusze i kwestionariusze ankiet

dostosowanedowiekuankietowanychorazrodzaju

szkoły. Informacje od dzieci młodszych, ze szkół

podstawowych,zbieranebyłyzapomocąkwestiona-

riuszyprzezankieterów,natomiastoddziecistarszych

iuczniówgimnazjów–zapomocąkwestionariuszy

ankietdosamodzielnegowypełnienia.

Wszystkiekwestionariuszewypełnianebyłyano-

nimowo.

Wyniki

Za wskaźnik używania przetworów konopi

przyjęto – zgodnie z cytowanym piśmiennictwem

–stosowanieichwciąguostatnich12miesięcyprzed

badaniem.

Wczasieostatnich12miesięcy,przetworówkono-

pi(marihuana,haszysz)używało18,3%uczniówszkół

podstawowychoraz32,4%uczniówgimnazjów.Wobu

grupach,doużywaniamarihuanylubhaszyszuczę-

ściejprzyznawalisięchłopcyniżdziewczęta.Wgrupie

uczniówszkółpodstawowych,udziałużytkowników

konopiwśródchłopcówstanowił22,2%,zaśwśród

dziewcząt – 14,4%. Analogiczne odsetki wgrupie

gimnazjalistówwynosiły43,5%oraz21,3%.Ocena

dostępnościprzetworówkonopiwobugrupachdzieci

imłodzieżybyłapodobna.Niktzankietowanychnie

279

Skoczylas P i wsp. Ocena stopnia zagrożenia narkomanią wśród dzieci i młodzieży ze środowisk wielkomiejskich ...

oceniłzakupuhaszyszulubmarihuanyjako„niemoż-

liwy”.Jako„bardzotrudny”określiłotakizakup3,6%

ankietowanych,jako„dosyćtrudny”–3,2%,jako„do-

syćłatwy”–64,7%,„bardzołatwy”–23,6%,„trudno

powiedzieć”–4,9%.Drugimocenianymwskaźnikiem

dostępnościnarkotykubyłonarażenienapropozycję

sprzedaży.Wynosiłoono83,4%wśróduczniówszkół

podstawowychużywającychnarkotykówi5,4%,wśród

uczniównieużywającychprzetworówkonopi.Wgru-

piegimnazjalistów,wartościocenianegowskaźnika

byłypodobneiwynosiły78,6%,wśródosóbużywają-

cychnarkotykui6,2%,wśróduczniów,którzygonie

używali.Wartozauważyć,żewartościopisywanych

wskaźnikówbyływielokrotniewyższewgrupieosób

używającychnarkotyków,niżwgrupieosób,któreich

nieużywały(15,4razywiększywprzypadkuuczniów

szkółpodstawowychi12,7razywiększywprzypadku

uczniówgimnazjów).

Dyskusja

Analizastatystycznarelacjipomiędzydwomaopi-

sanymiwskaźnikamidostępnościprzetworówkonopi,

awskaźnikiemichużywania,wykazałasilną,istotną

statystyczniezależność.Siłaikierunektejzależności

byłypodobnewobugrupachdzieciimłodzieży.Ozna-

czato,żeużywanienarkotykumiałozwiązekzjego

dostępnością, niezależnie od wieku respondentów.

Wgrupieuczniów,którzyniepotrafiliocenićpoziomu

trudnościzdobyciaprzetworówkonopi,rozpowszech-

nienieichużywaniabyłonapodobnympoziomie,co

wgrupieuczniów,dlaktórychzdobycienarkotyku

byłobybardzotrudne.Wyniktensugeruje,żedotej

grupynależąuczniowieniezainteresowaninarkoty-

kami,więcnawetniepotrafiąonisobiewyobrazić,

jaktrudnobyłobyjezdobyć.Podobnespostrzeżenia

pochodzązcytowanegopiśmiennictwa[4].

Wynikiprezentowanegobadaniapotwierdzają,

żewPolscerozpowszechnienieużywaniaprzetworów

konopiwśródchłopcówjestwyższe,niżwśróddziew-

cząt.Wiążesiętozapewnezodmiennymstylemżycia

wpopulacjinastolatkówwśródchłopcówidziewcząt

[4].

W niektórych krajach europejskich proporcje

użytkowników marihuany lub haszyszu wśród

chłopców i dziewcząt są niemal wyrównane [13].

Wprezentowanym badaniu, uwagę zwraca bardzo

dużadostępnośćnarkotykówwocenieuczniów.Nie

przesądzaonaoistnieniuzależnościprzyczynowej,

anitymbardziejojejkierunku[4].Niemożnawięc

oczekiwaćspadkuwskaźnikówużywanianarkotyku

naskutekzmniejszeniapoziomujegodostępności[4].

Zapewnejednakpoziomdostępnościniejestbezzna-

czeniawzłożonychmechanizmachrozprzestrzeniania

się zjawiska używania przetworów konopi, biorąc

choćbypoduwagęopisanąteorię„dyfuzji”[2,4].

Wynikiprzeprowadzonychbadańpotwierdzają

obserwacje innych badaczy na temat szczególnego

miejsca marihuany wśród narkotyków [4,5,7].

Wprawdzieprawiewszyscyrespondencizaliczylijądo

narkotyków,alejednocześniewyraźnieodgraniczali

jąodtzw.„twardychnarkotyków”.Marihuanatrak-

towanajestjakonieodłącznyelementdobrejzabawy,

„przyjacielczłowieka”[14].

Prezentowanebadaniaprzeprowadzonezostały

wśróddzieciimłodzieżyześrodowiskzagrożonych

patologiamispołecznymi,lubjużnimidotkniętych.

Stądzapewnewynikafakt,iżwskaźnikidotyczące

używaniaprzetworówkonopibyłyniecowyższewtej

grupiebadanych,niżwynikatozbadańogólnopol-

skich[12].

Najczęściejużywanymiwśródpolskiejmłodzieży

narkotykamisąmarihuanalubhaszysz.

Doużywaniaichconajmniej1razprzyznałosię

14,9%nastolatków(20,9%chłopcówi9,3%dziew-

cząt).Często–10razyiwięcej–używałoich4,9%

chłopcówi1,2%dziewcząt.

Na drugim miejscu, pod względem częstości

używania,znalazłysięamfetaminaiśrodkiwziewne;

wymieniłojeogółem4%badanych,alemniejniż1%

używałojeczęsto[12].

Do przyjmowania leków w celu odurzania się

przyznałosię3,3%badanych,apozostałychnarkoty-

ków1-2%,wtym10razyiczęściejok.0,2%młodzieży.

Biorącpoduwagęwszystkieanalizowanesubstancje

psychoaktywne, co najmniej jedną z nich używało,

wostatnich12miesiącach,zróżnączęstością,18,3%

nastolatków (23,5% chłopców i 13,4% dziewcząt)

[12].

Okres pomiędzy średnim wiekiem zapalenia

pierwszegopapierosa(11,7latuchłopców,12,9lat

u dziewcząt), a użyciem marihuany lub haszyszu

iamfetaminy (u obu płci odpowiednio 14,3 i 14,4

lat) wynosił ok. 2,5 lat u chłopców i ok. 1,5 roku

u dziewcząt [12]. Wyniki te potwierdzają teorię

„otwartychdrzwi”(ang. gateway),zgodniezktórą

papierosyialkohol,anastępnietzw.„miękkienarko-

tyki”,otwierajądrogędoużywaniainnychsubstancji

psychoaktywnych.Teoriętępotwierdzatakżeanaliza

wynikówbadańYRBS(YouthRiskBehaviorSurvey,)

przeprowadzonychwUSA,dotyczącychmłodzieży

wwieku11-19lat,gdziewykazano,żepaleniepapie-

rosówipiciealkoholuzwiększaprawdopodobieństwo

używaniamarihuany,aużyciemarihuanyprzed14

rokiemżyciazwiększaponadsiedmiokrotniepraw-

dopodobieństwoużywaniainnychnarkotyków[15].

Danetesątymbardziejniepokojące,gdyż–jakwynika

zbadańESPAD–spośródwszystkichsubstancjipsy-

choaktywnych,wostatnichlatachnajsilniejwzrosły

właśniewskaźnikiużywanianarkotyków[16,17].

280

Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 276-280

Wnioski

1. Spośródwszystkichsubstancjipsychoaktywnych,

wostatnichlatachnajsilniejwzrosływskaźniki

używanianarkotyków.

2. Najbardziej rozpowszechnionymi wśród mło-

dzieży substancjami psychoaktywnymi (poza

tytoniemialkoholem)sąmarihuanaihaszysz.

3. Używanieprzetworówkonopijestczęsto„furtką”

dostosowaniainnychsubstancjipsychoaktyw-

nych.

1. Brodniak WA. Międzynarodowe raporty i strategie

dotyczącekontrolisubstancjipsychoaktywnych.Alkoholizm

iNarkomania2002;15,2.

2. BrodniakWA.Przeglądwybranychpozycjipiśmiennictwa

naukowegonatematpolitykiistrategiiwobecnarkotyków.

AlkoholizmiNarkomania2002,15,2.

3. BlackfordLC.Summaryreport–surveysofstudentdrug

use.DepartmentofPublicHealthandWelfare,SanMateo

County,CA,1977.

4. Sierosławski J. Używanie alkoholu i narkotyków przez

młodzież szkolną. Raport z ogólnopolskich badań

ankietowych zrealizowanych w 2003 roku. Europejski

programbadańwszkołach–ESPAD.InstytutPsychiatrii

iNeurologii,Warszawa2003.

5. FatygaB,SierosławskiJ.Uczniowieinauczycieleostylach

życiamłodzieżyinarkotykach.Raportzbadańjakościowych.

InstytutSprawPublicznych,Warszawa1999.

6. Di Clemente RJ. Handbook of adolescent health risk

behaviour:issuessinclinicalchildpsychology.PlenumPress,

NewYork1966.

7. Fatyga B, Rogala-Obłękowska J. Style życia młodzieży

anarkotyki.InstytutSprawPublicznych,Warszawa2002.

8. FrączekA.Rozwójwokresiedorastaniaanawykowepalenie

ipicie.NowinyPsychologiczne1990;5-6,71-82.

9. JessorR,JessorSL.Theperceivedenvironmentonbehavioral

science:Someconceptualissuesandsomeillustrativedata.

AmBehavSci1973;16,801-828.

Piśmiennictwo / References

10. Kumpfer KL, Turner CW. The social ecology model of

adolescent substance use: implicationfor prevention. Int

JAddict1990-91;25(4A),435-463.

11. OettingER,DonnermeyerJF.Primarysocialisationtheory:

theaetiologyofdruguseanddeviance.SubstUseMisuse

1998;33,995-1025.

12. Woynarowska B, Mazur J. Używanie substancji

psychoaktywnychiinnezachowaniaryzykowneumłodzieży

w wieku 11-15 lat w Polsce w 2002 roku. Alkoholizm

iNarkomania2003;16,3-4:155-171.

13. HibellB,AnderssonB,BjarnassonTiwsp.TheESPADReport

2003.AlcoholandOtherDrugUseAmongStudentsin35

EuropeanCountries.TheEuropeanSchoolSurveyProjecton

AlcoholandOtherDrugs.Stockholm:CAN.ThePompidou

GroupattheCouncilofEurope,2004.

14. Kocoń K, Okulicz-Kozaryn K, Pisarska A. Młodzież

onarkotykach–wynikibadańjakościowych.Alkoholizm

iNarkomania2004;17,1-2:45-60.

15. Merrill JC, Kleber HD, Shwartz M. Cigarettes, alcohol,

marihuana,otherriskbehaviors,andAmericanyouth.Drug

AlcoholDepend1999;56:205-212.

16. OblacińskaA,WoynarowskaB(red):Zdrowiesubiektywne,

zadowoleniezżyciaizachowaniazdrowotneuczniówszkół

ponadgimnazjalnych w Polsce w kontekście czynników

psychospołecznych i ekonomicznych. Instytut Matki

iDziecka,Warszawa2006.

17. SierosławskiJ,ZielińskiA.Narkotykiamłodzież.Serwis

InformacyjnyNarkomania2000,12/13:26,46.