Kwartalnik turystyczny W GÓRACH (góry, tatry, beskidy,góry świętokrzyskie.wadowice)

Strona główna

nr 2 (2) - LATO 2004

/ ŚWIĘTY KRZYŻ

NUMERY ARCHIWALNE

KONTAKT

GALERIA - ZDJĘCIA

WADOWICE

TATRY

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE

BESKIDY - JAN PAWEŁ II

BABIA GÓRA

GÓRY WYSOKIE

ROŚLINY I ZWIERZĘTA

LINKI

PROPOZYCJE WYCIECZEK

Noclegi Hotele

Wydawnictwa turystyczne

Samorząd Przewodników

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE - ŚWIĘTY KRZYŻ

[ Święty Krzyż zdjęcia 1 ]

[ Święty Krzyż zdjęcia 2 ]

[

Puszcza jodlowa

]

Święty Krzyż
Świętokrzyskie Milenium
zdjęcia

Góry Świętokrzyskie
Święty Krzyż zdjęcia

Góry Świętokrzyskie
zdjęcia GALERIA II

Góry Świętokrzyskie z
lotu ptaka zdjęcia

Góry Świętokrzyskie
Jaskinia Raj zdjęcia
galeria I

Góry Świętokrzyskie - Święty Krzyż

Kazimierz Micorek

Wadowice strona główna >>>

...U stóp wyniosłej, Łysej Góry
z dawna kamienny klęczy mąż
i na klasztor szare mury
martwą źrenicą patrzy wciąż...
Złożone ma na piersiach ręce,
W których różańca zwija sznur –
i patrzy w cichej, niemej męce
na krzyż, co błyszczy wśród chmur...
Czoło ustraja mu w welony,
Poranna mgła, wstająca z łąk –
On klęczy w klasztor zapatrzony,
Jak symbol pokutniczych mąk...

Fragment wiersza „Pokutnik” Emeryk na Nowej Słupii
Na drodze królewskiej na Święty Krzyż
Autor wiersza – Jan Gajzler

            Wyniosły jest i tajemniczy Święty Krzyż. Od wieków odwiedzany przez ludzi, a w
przeszłości Łyścem lub Łysą Górą nazwany. Położony w województwie świętokrzyskim,
jest   drugim   co   do   wielkości   masywem   w   Górach   Świętokrzyskich.   Zbudowany   z
kwarcytów,   piaskowców   i   łupków   ilastych   –   najstarszego   okresu   paleozoicznej   ery
dziejów ziemi – kambru.

Dwuwierzchołkowy Łysiec na niższej wschodniej kulminacji dźwiga opactwo benedyktynów z relikwiami Świętego

Krzyża. Najstarsza droga w czasach przedchrześcijańskich wiodła na górę od strony wschodniej, do przejścia w wale
kamiennym opasującym jego kulminację. Obecnie trasa ta nosi nazwę „Drogi Królewskiej” i oznaczona jest znakami
turystycznymi koloru niebieskiego. Szosa prowadząca od zachodu z przełęczy Huckiej umożliwia komunikację samochodową.
Została zbudowana w latach trzydziestych XX w. w związku z użytkowaniem budynków klasztoru na cele więzienne.

Poniżej klasztoru na północnym stoku rozciąga się rozległa polana zwana „Bielnikiem”. Była to miejsce od dawna

uprawiane  i   tu   zapewne  rosły   rośliny   lecznicze  zaopatrujące  sławną  apteką  świętokrzyską.   Wyniosłe  i   zewsząd   widoczne
wzgórza chętnie obierał starożytny człowiek na miejsca kultu religijnego. Takim miejscem w czasach pogańskich był właśnie
Łysiec. Historia sięga tutaj czasów kultury łużyckiej (1300 – 400 p.n.e.). Żyzna okolica, dość gęsto  zaludniona, a zwłaszcza
uplasowanie  się  prymitywnego   przemysłu   hutniczego   u   podnóża  góry,   sprzyjały   rozwojowi   ośrodka  kultowego   w   okresie
rzymskim oraz wczesnego średniowiecza. Trwały śladem tamtych lat jest „Krąg Kultowy” – tajemniczy wał usypany z kamieni o
długości 2 km. Wał ten jest dobrze zachowany i widoczny od strony wschodniej. Można go zauważyć przy zejściu ścieżką na
gołoborze.

            Pamięć o istnieniu kultur w czasach przedchrześcijańskich na Łyścu była zawsze
żywa.   Znajdowano   tutaj   popielnice   poświadczające   pobyt   ludów   słowiańskich.   Ciekawą
wzmiankę umieścił O. Jabłoński przed rokiem 1686: ...przed drzwiami kościoła naszego, w
boku skałę  kując, trafunkiem napadli na miejsce, w którym znaleziono bożyszcze dawne
węglami osypane...
            Legendy związane z Łyśćcem mówią nie tylko o czci oddawanej tu bóstwom, ale
również   o   „zamku”   –   ośrodku   władzy,   który   miał   poprzedzić   fundację   benedyktyńską.
Władczyni łysogórskiego zamku, uniesiona pychą wymagała dla siebie czci boskiej – poniosła
śmierć za to bluźnierstwo, a zamek zniszczyły gromy. Jeszcze do dziś bieleją zwaliska skał. Tę

Kwartalnik turystyczny W GÓRACH (góry, tatry, beskidy,góry świętokr...

http://www.wgorach.iap.pl/index.html?id=19885&lang_id=PL

1 z 3

2016-07-19 16:23

opowieść – legendę można uważać za ludowe tłumaczenie powstania gołoborzy. Wcześniej
też zwrócono uwagę na znaleziska archeologiczne. Ojciec Rufin w roku 1611 opisując Święty
Krzyż podkreśla, że Łysiec był miejscem, gdzie znajdowano fragmenty zbroi i ułamki broni.
            Chrzest Polski wywarł ogromny wpływ na polską kulturę i życie religijne. Na Łyścu
uwidoczniło   się   to   wzniesieniem   murowanej   świątyni   pod   wezwaniem   Trójcy
Przenajświętszej. Uszanowano stary zwyczaj zbierania się ludzi na obrzędy na szczycie góry,
nadano mu jednak nową chrześcijańską treść. Pierwszy kościół ufundowany przez Dąbrówkę,
żonę Mieszka I uległ zniszczeniu. Na jego miejscu powstał nowy ...Roku  Pańskiego   1461
starożytny kościół Świętego Krzyża na Łyśćcu został na nowo konsekrowany...
                        Data   założena   klasztoru   benedyktynów   na   Łyśćcu   nie   jest   znana.   Tradycja
benedyktyńska   przypisuje   fundację   Bolesławowi  Chrobremu  w   1006   roku.   Fakt   założenia
klasztoru został ujęty w poetyckim opowiadaniu o Emeryku.
            Królewicz Emeryk – jak głosi legenda, będąc w Polsce w roku 1006 u grobu św.
Wojciecha, polował w Puszczy Królewskiej. W pogoni za jeleniem urzeczony „niezwykłością
i   starożytnością   miejsca”   zaginął   w   ogromnej   puszczy.   Jako   wotum   dziękczynne   za
odnalezienie   drogi   ofiarował   relikwie   Krzyża   Świętego   klasztorowi,   tudzież   braciom
benedyktynom. Od tego czasu góra nosi nazwę Świętego Krzyża.
            Przekazy kronikarskie opisują napady Tatarów na klasztor ...Poganie Krzyż Święty
wzięli, w niwecz przywileje popsowano, jako insze rzeczy na ten czas rozszarpano. Tamże
między innymi w srebrze i złocie oprawione było drzewo Krzyża Świętego... Legenda głosi,
że   tatarski   dowódca   próbie   wody   i   ognia   relikwię   poddawał,   z   której   obronną   ręką
wychodziły. Widząc to, a przeraziwszy się wielce, odwieść nakazał na dawne miejsce, skąd je
wzięto. Zadania tego podjął się młody Tatarzyn zakochany w młodej brance z Dębna leżącego
u podnóża Świętego Krzyża. Gdy na Łysą Górę przyjechali, znaleźli miejsce puste, klasztor
zburzony  bez zakonników.  Relikwie  schowali  w  skałach  gołoborza.  Przyjął  chrzest   młody
Tatarzyn, osiadł z branką w Dębnie, a król za męstwo i odwagę uczynił go rycerzem, dając
mu herb i order rycerski: krzyż z dwoma VV, co w łacinie znaczy Virgo Violata, a po polsku
„dziewka zgwałcona”. Król sprowadził zakonników do klasztoru i tak kończy się legenda.
             Święty Krzyż był fundacją  królewską i  w  ciągu wieków królowie opiekowali się
opactwem. Największym czcicielem relikwii Krzyża Świętego był król Władysław Jagiełło. W
roku 1386 wstąpił na Święty Krzyż, gdy jechał do Krakowa po chrzest i koronę. Od tej pory
nie udawał się na żadną wyprawę, dopóki pieszo nie odbył pielgrzymki. Wszystkie sławne
rody:  Kmitów,   Oleśnickich,   Odrowążów,   Radziwiłłów,   Łęczyckich   wyrażały   swą   cześć   w
ofiarowanych  wotach.  Benedyktyni  świętokrzyscy  od  1807  roku  prowadzili i utrzymywali
szkołę   publiczną.   Bogato   wyposażona   w   pomoce   naukowe   szkoła   przestała   istnieć   wraz
kasatą opactwa.
            Wśród bibliotek klasztornych na jedno z pierwszych miejsc wysuwa się księgozbiór
świętokrzyski. W czasach świetności liczył on 6000 wolumenów. Wielokrotnie był odnawiany
po   pożarach,   grabieżach,   zniszczeniach.   Przysłowiowa   „cierpliwość   benedyktyńska”   na
Świętym Krzyżu miała szczególną wymowę. W opactwie świętokrzyskim konieczność zajęcia
się   lecznictwem   spotęgowana   była   ze   względu   na   licznych   pielgrzymów.   Dawne   akta
wspominają   brata   Stanisława,   który   w   1441   roku   pełnił   funkcję   aptekarza   i   lekarza   na
Świętym Krzyżu. Apteka była miejscową wytwórnią lekarstw. Z ziół sporządzano mikstury,
rozmaite   soki  i  wina   ziołowe.   Sława  dawnego   wina   benedyktyńskiego   przetrwała   do  dnia
dzisiejszego. Ojcowie Oblaci – obecni gospodarze, reaktywują te wspaniałe tradycje i wino
sporządzone z górskich winorośli będzie można kupić w klasztornym sklepiku.
            Po wojnach napoleońskich zaprowadzono nowy ład w Europie. Dnia 1 czerwca 1819
roku komisarze przybyli na Święty Krzyż i odczytali dekret kasacyjny. Po siedmiuset latach
nieprzerwanej   działalności   świętokrzyskie   opactwo   przestało   istnieć.   Rozproszeniu   uległy
nagromadzone   tam   przez  wieki   kodeksy   i   książki.   Zaginęły   cenne   dzieła   sztuki,   zabytki
kultury oraz pamiątki narodowe. Ukazem carskim w 1849 roku przeznaczono zabudowania
klasztorne na więzienie. Od tej pory aż do czasów II wojny światowej Święty Krzyż, sławny i
czcigodny   klasztor,   został   naznaczony   piętnem   kary   i   odosobnienia.   Misjonarze   Oblaci
przybyli do Polski w 1920 roku, a na Święty Krzyż – 16 stycznia 1936 roku. Na pamiątkę
przybycia  oblatów   na   Święty   Krzyż  wystawiono  olbrzymi  krzyż  od   strony   wschodniej  na
grzbiecie skalnym.
            Czasy odległe, dawne dzieje, bogata historia i dzień dzisiejszy splatają się tutaj na
każdym kroku. Znakiem nowych czasów na Świętym Krzyżu jest  wieża telewizyjna, która
pracę swą rozpoczęła w lutym 1966 roku.
            Na Świętym Krzyżu spotykają się legenda z historią, smutek z wesołością, wielkość z
nicością. Święty Krzyż dla każdego z nas ma swoje tajemnice, ciekawostki, niespodzianki i
fascynacje.   Przebywanie   na   Świętym   Krzyżu   potwierdza   promieniowanie   geopatyczne,

Kwartalnik turystyczny W GÓRACH (góry, tatry, beskidy,góry świętokr...

http://www.wgorach.iap.pl/index.html?id=19885&lang_id=PL

2 z 3

2016-07-19 16:23