ROZDZIAŁ 25 – POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM PIERWSZEJ INSTANCJI 

ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY 

a)  Posiedzenie przygotowawcze – prezes sądu może wnieść sprawę na posiedzenie, jeśli uzna, iż może  

się to przyczynić do usprawnienia postępowania oraz należytego przygotowania rozprawy głównej. 
Prezes sądu przed rozpoczęciem rozprawy wydaje również zarządzenia dotyczące: 
- wyznaczenia rozprawy głównej 
- doprowadzenia oskarżonego na rozprawę 
- dopuszczenia dowodów 
 

b)  Wyznaczenie składu – sędziów powołanych do orzekania w sprawie wybiera się w kolejności według          

wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów. 

UWAGI OGÓLNE O ROZPRAWIE 

a)  Rozprawa odbywa się jawnie (wyłączając naradę i głosowanie) 
b)  Obecne mogą być (oprócz osób biorących udział w rozprawie) osoby pełnoletnie oraz nieuzbrojone 

(chyba, że Przewodniczący składu orzekającego zezwoli na obecność małoletniego lub osoby noszącej 
broń) 

c)  Sąd może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na utrwalenia obrazu  i dźwięku z 

przebiegu rozprawy, jeśli nie będzie to utrudniać przebiegu rozprawy, a ważny interesu uczestników 
postepowania nie będzie się temu sprzeciwiał 

d)  Rozprawa niejawna  - sąd może wyłączyć jawność rozprawy, jeśli jawnie mogłaby: wywołać zakłócenia 

spokoju publicznego, obrażać dobre obyczaje, ujawniać okoliczności stanowiące tajemnicę 
państwową, naruszać ważny interes prywatny oraz gdy jeden z oskarżonych jest nieletni 

e)  Ogłoszenie wyroku – odbywa się jawnie. W wypadku wyrokowania poza rozprawą wyrok udostępnia 

się publicznie na okres 7 dni w sekretariacie sądu.  

f)  Zasada ustności rozprawy – przewodniczący kieruje rozprawą oraz umożliwia wypowiedzenie się 

stronom co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu . Jeżeli jedna strona zabiera głos to 
przysługuje on także drugiej stronie. Obrońcy oskarżonego i oskarżonemu przysługuje głos ostatni 

g)  Niedopuszczalne metody przesłuchania : wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą 

przymusu lub groźby, stosowanie hipnozy lub środków chem.  i tech. wpływających na psychikę 

h)  Udział oskarżonego – obecność oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowa (jeżeli ustawa 

nie stanowi inaczej) . Nie jest obowiązkowe stawiennictwo oskarżonego podczas ogłoszenia wyroku 

i)  Prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego : 

  jeżeli oskarżony pomimo upomnienia zakłóca porządek rozprawy przewodniczący może go 

wydalić na pewien czas z sali rozpraw. Zezwalając na powrót przewodniczący informuje go o 
przebiegu rozprawy w czasie jego nieobecności i umożliwia mu złożenie pełnych wyjaśnień. 
Traci jednak prawo do zadawania pytań świadkom przesłuch. w czasie jego nieobecności 

  jeżeli oskarżony opuścił salę po złożeniu wyjaśnień – bez zgody przewodniczącego- wyroku 

wydanego w tej sprawie nie uważa się za zaoczny. Sąd zarządza zatrzymanie i przymusowe 
doprowadzenie oskarżonego przed Sąd. 

  Jeżeli oskarżony po złożeniu wyjaśnień, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub 

przerwanej nie stawił się bez usprawiedliwienia sąd może prowadzić rozprawę w dalszym 
ciągu (chyba, że nieobecność wynikała z przeszkód żywiołowych) 

  Jeżeli na rozprawę odroczoną lub przerwaną nie stawił się współoskarżony 

(usprawiedliwiając swoją nieobecność) sąd może prowadzić rozprawę w zakresie 
niedotyczącym bezpośrednio nieobecnego oskarżonego jeżeli nie ograniczy to jego prawa do 
obrony 

  Jeżeli oskarżony sam wprawił się w stan niezdolności do udziału w rozprawie sąd może 

prowadzić postępowanie pomimo jego nieobecności, nawet jeśli nie złożył wyjaśnień 

  Jeżeli oskarżony oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie lub uniemożliwia 

doprowadzenie go przed sąd, sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, chyba, że 
uzna obecność oskarżonego za niezbędną 

j)  Sędzia wyznaczony i sąd wezwany – jeśli oskarżony nie złożył wyjaśnień przed sądem, sąd może zlecić 

przesłuchanie go sędziemu wyznaczonemu (ze swego składu) lub sądowi wezwanemu (wg. Okręgu) 
jeśli nie stawił się z powodu przeszkód trudnych do usunięcia lub wyjaśnienia były niewystarczające 

k)  Przerwa i odroczenie – jeżeli rozprawę przerwano lub odroczono, wyznaczając nowy jej termin sąd 

powiadamia o tym oskarżonego, a jeżeli oskarżony się stawi, przewodniczący informuje go o przebiegu 
rozprawy w czasie jego nieobecności i umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w 
czasie jego nieobecności dowodów 

l)  Wywołanie sprawy – polega na publicznym ogłoszeniu na Sali oraz przed salą sądową, że sąd 

przystępuje do rozpoznania danej sprawy. Przewodniczący sprawdza, czy wszyscy się stawili a 
następnie zarządza opuszczenie Sali rozpraw przez świadków 

ETAPY PRZEWODU SĄDOWEGO  

1.  Odczytanie aktu oskarżenia – dokonuje tego organ, który wniósł skargę publiczną lub jego 

przedstawiciel. Jeżeli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia przewodniczący powinien 
poinformować o jej treści 

2.  Wyjaśnienia oskarżonego – pouczenie oskarżonego o możliwości odmowy złożenia wyjaśnień; 

kolejność przesłuchiwania oskarżonego : oskarżyciel publiczny, interwenient, pełnomocnik 
interwenienta, biegły, podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej, pełnomocnik tego 
podmiotu, obrońca, oskarżony i na końcu członkowie składu orzekającego. 

3.  Skazanie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego – do chwili zakończenia pierwszego 

przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej - oskarżony, któremu zarzucono 
przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowe może złożyć wniosek o wydanie wyroku 
skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia 
postępowania dowodowego.  
PRZESŁANKI: 

  Brak sprzeciwu prokuratora bądź finansowego organu postępowania przygotowawczego 
  Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości 
  Oskarżony przyzna się do winy 
  Cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprowadzenia postępowania 

dowodowego 

       DODATKOWE PRZESŁANKI: 

  Jeśli w związku z przestępstwem nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej 

sąd uzależnia uwzględnienie wniosku od uiszczenia wymaganej należności 
 

4.  Skrócona rozprawa – jej istotą jest ograniczenie postępowania dowodowego 

PRZESŁANKI: 

  Zgoda stron obecnych na rozprawie 
  Niebudzące wątpliwości zeznania oskarżonego, który przyznał się do winy 

UWAGA! Przesłanki muszą wystąpić łącznie (kumulatywnie) 
 

5.  Dalsze postępowanie dowodowe – przesłuchanie świadków, biegłych; sprowadzenie dowodów 

rzeczowych na rozprawę i udostępnienie stronom; świadkowie składają zeznania bezpośrednio 
przed sądem, ustnie 

6.  Zwrot sprawy oskarżycielowi publicznemu – w przypadku ujawnienia w toku rozprawy istotnych 

braków postepowania przygotowawczego. Sąd może przerwać lub odroczyć rozprawę i 
wyznaczyć oskarżycielowi posiłkowemu termin do przedstawienia dowodów. Oskarżyciel 
publiczny podejmuje działania osobiście, a prokurator może zlecić Policji dokonanie czynności 
dowodowych. W przypadku niedotrzymania terminu sąd rozstrzyga na korzyść oskarżonego (in 
dubio pro reo) 

7.  Rozszerzenie oskarżenia  - oskarżyciel może w toku rozprawy zarzucić oskarżonemu inny oprócz 

objętego aktem oskarżenia czyn sąd może rozpoznać nowe oskarżenie na tej samej rozprawie, 
jeśli: 

  Oskarżony wyrazi na to zgodę 
  Nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego 

8.  Zmiana kwalifikacji prawnej zarzutu aktu oskarżenia  - sytuacja, gdy zachowana jest tożsamość 

czynu, ale zmienia się jego ocena prawna. Taka sytuacja jest dopuszczalna, gdy po    
zakwalifikowaniu czynu z innego przepisu prawnego pozostawać on będzie w granicach 
oskarżenia. Sąd każdorazowo informuje o tym obecne strony. 

9.  Przerwa i odroczenie rozprawy  - przerwę zarządza przewodniczący dla sprowadzenia dowodu, 

dla wypoczynku lub z innej ważnej przyczyny (nie może trwać dłużej niż 35 dni). Po przerwie 
rozprawa toczy się w dalszym ciągu. Odroczenie – powyżej 35 dni. Rozprawę odroczoną prowadzi 
się od początku. (w wyj sytuacjach w dalszym ciągu – jeśli skład sędziowski się nie zmienił) 

10.  Zamknięcie przewodu sądowego – przewodniczący składu orzekającego po przeprowadzeniu 

dopuszczalnych w sprawie dowodów zamyka przewód sądowy. Ponowne wznowienie wymaga 
postanowienia sądu 

11.  Głosy stron – ustosunkowanie się do wyników przewodu; w kolejności: oskarżyciel publiczny, 

interwenient, podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej i oskarżony 

12.  Wyrokowanie : 

  Narada i głosowanie – są tajne, a orzeczenia zapadają większością głosów 
  Pisemne sporządzenie wyroku – podpisany przez wszystkich członków skł. sędziowskiego 
  Ogłoszenie (promulgacja) : 



 

Publiczne ogłoszenie wyroku 



 

Podanie do wiadomości zgłoszenia zdania odrębnego 



 

Przytoczenie ustnych motywów wyroku 



 

Pouczenie uczestników o prawie, terminie i sposobie wniesienia zaskarżenia 

13.  Natychmiastowa wykonalność orzeczenia – dotyczy sytuacji, gdy ukarany przebywa czasowo na 

terytorium RP lub nie ma stałego pobytu na ter. RP. Sąd wymierza karę grzywny oraz karę 
zastępczą pozbawienia wolności oraz zarządza zatrzymanie paszportu do uiszczenia kary grzywny 

 

ROZDZIAŁ 26 – POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE 

Środki odwoławcze – to procesowe instytucje, za pomocą których uprawnione podmioty mogą żądać 
instancyjnej kontroli nieprawomocnych rozstrzygnięć organu pierwszej instancji w celu ich zmiany lub 
uchylenia: 

1.  APELACJA  

a)  Przedmiot zaskarżenia – wyrok sądu pierwszej instancji rozstrzygającej kwestię 

odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub wykrocz. skarbowe (całość lub 
część) 

b)  Granice zaskarżenia – wyznaczają obszar orzeczenia, którego dot. śr. ddwoławczy 
c)  Zakres zaskarżenia – pełny – kiedy środek odwoławczy dotyczy całego orzeczenia oraz 

niepełny – kiedy środek odwoławczy ograniczony jest podmiotowo 

d)  Gravamen – domniemanie, że zaskarżone orzeczenie jest niekorzystne dla skarżącego 
e)  Granice środka odwoławczego  - granice rozpoznania sprawy przez organ II instancji 

Rozszerzenie następuje w przypadku: 

  Stwierdzenia bezwzględnych przyczyn odwoławczych 
  Orzekania na korzyść oskarżonego 
  Uchylenia lub zmiany orzeczenia na korzyść współoskarżonych 

Zwężenie rozpoznania środka odwoławczego polega na tym, że sąd ogranicza to 
rozpoznanie do konkretnych uchybień, jeśli wystarcza to do wydania orzeczenia 

f)  Termin   - 14 dni – biegnie od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem 
g)  Dewolutywność apelacji – przeniesienie rozpoznania sprawy do instancji wyższej nad 

organem, który wydał zaskarżoną decyzję. 

h)  Suspensywność – wstrzymanie wykonalności zaskarżonego orzeczenia do czasu 

rozpoznania środka odwoławczego 
Skarga apelacyjna ma charakter bezwzględnie dewolutywny i suspensywny 

i)  Strony uprawnione do wniesienia apelacji: 

  Strony uprawnione do wniesienia apelacji w trybie zwyczajnym postępowania: 

prokurator, finansowy organ postępowania przygotowawczego (jeśli działał 
obok prokuratora), oskarżony, podmiot odpowiedzialny posiłkowo, interwenient 

  Strony uprawnione do wniesienia apelacji w trybie uproszczonym: 

Prokurator, finansowy organ postępowania przyg. który wniósł akt oskarżenia, 
Straż Graniczna i Policja( w sprawach, w których wniosła akt oskarżenia), 
oskarżony, podmiot odpowiedzialny posiłkowo, interwenient 

j)  Zakaz reformationis in peius – zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego  

  Bezpośredni – sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego, tylko 

wtedy, kiedy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy (adresowany do 
organu drugiej instancji) 

  Pośredni – zezwala sądowi pierwszej instancji (w razie ponownego 

rozpatrywania) na wydanie orzeczenia surowszego niż uchylone, gdy orzeczenie 
to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego 

k)  Zakaz ne peius  - brak możliwości skazania lub zaostrzenia kary wymierzonej 

oskarżonemu przez sąd pierwszej instancji 

l)  Zarzuty odwoławcze  - twierdzenia strony o uchybieniach popełnionych przez sąd I 

instancji (charakter subiektywny) 

m)  Podstawy odwoławcze  - uchybienia, które powodują określone następstwa procesowe 

w stosunku do zaskarżonego orzeczenia (charakter obiektywny) 

  Względne  - uchybienia, które wywołują skutki procesowe, gdy były one treścią 

zarzutu strony w środku odwoławczym : 



 

Error iuis  - obraza przepisów prawa materialnego 



 

Error in procedendo  - uchybienie procesowe (wadliwe orzeczenie) 



 

Error facti – błąd w faktach będących podstawą orzeczenia 



 

Error in puniendo – niewspółmierność kary (zbyt surowa lub zbyt niska) 

  Bezwzględne  - uchybienie wywołujące następstwa procesowe  bez względu na 

to, czy było treścią zarzutu strony. Obowiązkiem organu odwoławczego jest ich 
uwzględnienie. (Wymienione w art. 439§1  k.p.k) 

RODZAJE ORZECZEŃ SĄDU ODWOŁAWCZEGO : 



 

Wyrok utrzymujący w mocy jest orzeczony, gdy: (przesłanki) 

  Zarzuty podniesione w apelacji nie miały miejsca 
  Nie miały wpływu na treść orzeczenia 
  Nie miały miejsca uchybienia bezwzględne 
  Wyrok nie jest dotknięty rażącą niesprawiedliwością 



 

Wyrok zmieniający (reformatoryjny) – gdy sąd odwoławczy zastępuje częściowo lub całkowicie wyrok 
sądu I instancji : uniewinnia, zaostrza lub łagodzi karę 



 

Wyrok uchylający   - w przypadku przesłanek przeciwnych do sytuacji utrzymania wyroku w mocy 

UWAGA! W ROZPRAWIE ODWOŁAWCZEJ BIORĄ UDZIAŁ TE SAME STRONY, KTÓRE UPRAWNIONE SĄ DO 
WNIESIENIA APELACJI (patrz wyżej!) 

PRZEWÓD SĄDOWY W SĄDZIE ODWOŁAWCZYM:  



 

ustne sprawozdanie – sędzia sprawozdawca przedstawia przebieg i wyniki dotychczasowego 
postępowania – treść zaskarżonego wyroku oraz zarzuty i wnioski apelacyjne 



 

strony składają wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski (ustnie lub na piśmie) 



 

Przewodniczący udziela głosu stronom (w pierwszej kolejności skarżącemu) 



 

O utrzymaniu w mocy, uchyleniu lub zmianie wyroku sąd odwoławczy orzeka wyrokiem 



 

Uzasadnienie wyroku sporządza się z urzędu w terminie 14 dni 

ZAŻALENIE 

  Przedmiot zażalenia : 



 

postanowienia sądu zamykającego drogę do wykonania wyroku 



 

 postanowienia co do środka zabezpieczającego 



 

rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów 



 

postanowienia oraz zarządzenia prokuratora 



 

czynność lub zaniechanie czynności przez właściwy organ postępowania 

  podmiot uprawniony do wniesienia zażalenia : 



 

oskarżyciel posiłkowy 



 

oskarżony 



 

podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej 



 

interwenient 

  termin – 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia lub od daty doręczenia (zgodnie z ustawą) 
  właściwość organów odwoławczych (ORGANY NADRZĘDNE) 



 

urząd celny -> właściwa miejscowa izba celna 



 

urząd skarbowy -> właściwa miejscowa izba skarbowa ->Gen. Inspektorat Kontr Skar 



 

któryś z wymienionych organów nadrzędnych -> minister właściwy ds. finansów publ 



 

żandarmeria wojskowa ->prokurator wojskowy 



 

niefinansowy organ państwowy(np.Policji) -> prokurator 

ROZDZIAŁ 27 – NADZWYCZAJNE ŚRODKI ZASKARŻENIA 

KASACJA – 

w drodze kasacji strony zaskarżyć mogą prawomocny wyrok sądu odwoławczego kończący 

postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe. Prokurator Generalny i RPO mogą wnieść kasację od 
każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe jak i 
wykroczenie skarbowe 

1.  Podział : 

 

a)  zwyczajna  - termin do jej wniesienia wynosi 30 dni i biegnie od daty doręczenia orzeczenia wraz z 

uzasadnieniem  

b)  kasacja nadzwyczajna – dotyczy Prokuratora Gen i RPO – mogą wnieść kasację w każdym terminie; 

ograniczenie – nie mogą wnieść kasacji na niekorzyść oskarżonego po upływie 6 miesięcy od daty 
uprawomocnienia się orzeczenia 
 
2.  DEWOLUTYWNOŚĆ KASACJI  - organem właściwym do jej rozpoznania jest SN 
3.  SUSPENSYWNOŚĆ KASACJI – wniesienie kasacji nie wstrzymuje wykonalności zaskarżonego 

orzeczenia 

4.  Podmioty uprawnione do wniesienia kasacji w sprawach o przestępstwa skarbowe: 



 

Oskarżyciel publiczny 



 

Oskarżony 



 

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej 



 

Interwenient 

5.  Podmioty uprawnione do wniesienia kasacji w sprawach o wykroczenia skarbowe: 



 

Prokurator Generalny 



 

Rzecznik Praw Obywatelskich 



 

Naczelny Prokurator Wojskowy – w orzecznictwie sądów wojskowych 
 

6.  Gravamen  - warunkiem uwzględnienia kasacji jest konieczność wykazania przez stronę interesu 

prawnego w zaskarżeniu prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie 
w sprawie o przestępstwo skarbowe 

7.  Przymus adwokacki – kasacja musi być sporządzona i podpisana przez adwokata lub radcę 

prawnego ( w przypadku gdy nie pochodzi od prokuratora, finansowego organu 
przygotowawczego, Prokuratora Generalnego lub RPO) 

8.  Podstawy kasacji – może być wniesione z powodu uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k lub 

innego rażącego naruszenia prawa, jeśli mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia: 



 

Kasacja na korzyść : gdy skazano oskarżonego na karę pozbawienia wolności bez 
warunkowego zawieszenia jej wykonania 



 

Kasacja na niekorzyść : gdy oskarżony został uniewinniony jest niepoczytalny, umorzono 
postępowanie 

9.  Przebieg postępowania : 



 

strona wnosi kasację do SN za pośrednictwem sądu odwoławczego 



 

do kasacji strona dołącza dowód uiszczenia opłaty sądowej (zwracanej w wypadku 
uwzględnienia kasacji) 



 

przyjmując kasację – prezes sądu odwoławczego daje jej odpis stronom po złożeniu przez 
prokuratora pisemnej odpowiedzi 



 

sąd odwoławczy przesyła akta do SN 

Prezes sądu odwoławczego odrzuca kasację, gdy : 



 

zaistniały braki formalne  



 

wniesiono kasację po terminu lub przez nieuprawnioną osobę 



 

kasację oparto na innych powodach niż wskazane w art. 523 k.p.k. 



 

odmowa przyjęcia kasacji ma charakter zarządzenia 

10.  skład sądu : 



 

Sąd Najwyższy orzeka jednoosobowo 



 

Jeśli prezes SN tak zarządzi – w skład sądu wchodzi 3 sędziów 



 

W przypadku kasacji orzeczeń SN – 7 sędziów 

SN rozpoznaje kasację na posiedzeniu bez udziału stron, w wypadku gdy kasacja jest wniesiona na korzyść 

oskarżonego  a SN traktuje ją jako zasadną. Kasację wniesioną przez PG i RPO SN rozpatruje wyłącznie na 

rozprawach 

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA 

1.  Przedmiot wznowienia – postępowanie karnoskarbowe zakończone prawomocnym orzeczeniem 
2.  Podmioty uprawnione – na wniosek strony lub z urzędu ( w przypadku śmierci strony – osoba 

najblizsza) 

3.  Przymus adwokacji – sporządzenie i podpisanie wniosku o wznowienie przez adwokata lub radcę 
4.  Podstawy wznowienia: 



 

W związku z postępowanie dopuszczono się przestępstwa 



 

Po wydaniu orzeczenia pojawiły się nowe fakty lub dowody na to, że : 

  Skazany nie popełnił czynu lub czyn nie był przestępstwem 
  Skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą lub nie uwzględniono 

nadzwyczajnego złagodzenia kary 

  Sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując 

popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu 



 

Jeżeli stracił moc lub uległ zmianie przepis będący podstawą skazania