plik

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spis tre

Wprowadzenie

I . Zało

enia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie

1. Opis pracy w zawodzie

2. Zalecenia dotycz

ce organizacji procesu dydaktyczno-

-wychowawczego

II. Plan nauczania

III. Moduły kształcenia w zawodzie

1. Podstawy zawodu

Stosowanie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpo

arowej i ochrony

rodowiska

Posługiwanie si

podstawowymi poj

ciami fizykochemicznymi

Analizowanie przemian zachodz

cych podczas reakcji

chemicznych

2. Badania laboratoryjne

Wykonywanie podstawowych

czynno

ci laboratoryjnych

Wykonywanie podstawowych analiz jako

ciowych

Wykonywanie podstawowych analiz ilo

ciowych

Badanie wła

ciwo

ci fizycznych substancji

Charakteryzowanie podstawowych procesów fizycznych

Charakteryzowanie podstawowych procesów chemicznych

3. Maszyny

urz

dzenia

stosowane

przemy

chemicznym

Posługiwanie si

dokumentacj

techniczn

Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych

Stosowanie maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego

Eksploatacja maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego

Stosowanie układów automatyki i sterowania

4. Technologie wytwarzania półproduktów i produktów

przemysłu chemicznego

Stosowanie zasad prowadzenia procesów produkcyjnych

Wytwarzanie podstawowych półproduktów i produktów
nieorganicznych

Wytwarzanie podstawowych półproduktów i produktów
organicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wprowadzenie

Celem

kształcenia w zawodzie operator urz

dze

przemysłu

chemicznego jest przygotowanie absolwenta do skutecznego wykonywania
zada

zawodowych w warunkach gospodarki rynkowej. Wymaga to

zarówno dobrego przygotowania ogólnego jak i opanowania podstawowej
wiedzy i umiej

tno

ci oraz prezentowania wła

ciwych postaw zawodowych.

Absolwent

szkoły

powinien

charakteryzowa

otwarto

komunikatywno

, wyobra

, zdolno

do ci

głego uczenia si

i podnoszenia kwalifikacji, a tak

e umiej

tno

oceny swoich mo

liwo

ci.

Kształcenie zawodowe z wykorzystaniem podej

cia modułowego,

poprzez powi

zanie celów i materiału nauczania z procesem pracy

i zadaniami zawodowymi umo

liwia:

−

przygotowanie uczniów do wykonywania zada

zawodowych, głównie

przez realizacj

zada

zbli

onych do tych, które s

wykonywane

na stanowisku pracy,

−

integracj

tre

ci nauczania z ró

nych dyscyplin wiedzy,

−

stymulowanie

aktywno

intelektualnej

motorycznej uczniów,

pozwalaj

cej na indywidualizacj

procesu nauczania.

Kształcenie modułowe charakteryzuje si

tym,

−

preferowane s

aktywizuj

ce metody nauczania, które wyzwalaj

aktywno

ść

, kreatywno

ść

i zdolno

ść

do samooceny ucz

cego si

oraz

zmieniaj

rol

nauczyciela w kierunku doradcy, partnera, projektanta,

organizatora i ewaluatora procesu dydaktycznego,

–

proces nauczania-uczenia si

ukierunkowany jest na osi

ganie

umiej

tno

intelektualnych

praktycznych,

które

umo

liwiaj

wykonywanie okre

lonego zakresu pracy w zawodzie,

–

wykorzystuje si

w szerokim zakresie zasad

transferu wiedzy

i umiej

tno

ci,

–

program nauczania posiada elastyczn

struktur

, a znajduj

ce si

w nim moduły i jednostki modułowe mo

na aktualizowa

, modyfikowa

uzupełnia

i wymienia

, w zale

ci od potrzeb edukacyjnych.

Modułowy program nauczania dla zawodu składa si

z modułów

kształcenia w zawodzie i odpowiadaj

cych im jednostek modułowych,

wyodr

bnionych na podstawie okre

lonych kryteriów, umo

liwiaj

cych

zdobywanie wiedzy oraz kształtowanie umiej

tno

ci i postaw wła

ciwych

dla zawodu.

W strukturze programu wyró

nia si

−

zało

enia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie,

−

plan nauczania,

−

programy modułów i jednostek modułowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Program modułu kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia,

wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych
i literatur

Program jednostki modułowej zawiera: szczegółowe cele kształcenia,

materiał nauczania,

wiczenia,

rodki dydaktyczne, wskazania metodyczne

do realizacji programu jednostki oraz propozycje metod sprawdzania
i oceny osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia.

Dydaktyczna mapa programu nauczania, zamieszczona w zało

eniach

programowo-organizacyjnych

kształcenia

zawodzie,

przedstawia

schemat powi

(korelacji) mi

dzy modułami i jednostkami modułowymi,

który okre

la kolejno

ść

ich realizacji. Ma ona ułatwi

dyrekcji szkół

i nauczycielom planowanie i organizowanie procesu dydaktycznego.

W programie przyj

to system kodowania modułów i jednostek

modułowych, który zawiera nast

puj

ce elementy:

−

symbol cyfrowy zawodu zgodnie z obowi

zuj

klasyfikacj

zawodów

szkolnictwa zawodowego,

−

symbol literowy, oznaczaj

cy grup

modułów:

O – dla modułów ogólnozawodowych,
Z – dla modułów zawodowych,

−

cyfra arabska dla kolejnego modułu w grupie i dla kolejnej wyodr

bnionej

w module jednostki modułowej.

Przykładowy zapis kodowania modułu:
815[01].O1
815[01]. – symbol cyfrowy dla zawodu: Operator urz

dze

przemysłu

chemicznego,

O1 – pierwszy moduł ogólnozawodowy: Podstawy zawodu

Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej:
815[01].Z1.01
815[01] – symbol cyfrowy dla zawodu: Operator urz

dze

przemysłu

chemicznego,

Z1 – pierwszy moduł zawodowy: maszyny i urz

dzenia stosowane

w przemy

le chemicznym

01 – pierwsza jednostka modułowa wyodr

bniona w module Z1:

Posługiwanie si

dokumentacj

techniczn

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

I. Zało

enia programowo-organizacyjne kształcenia

w zawodzie

1. Opis pracy w zawodzie

Absolwent szkoły kształc

cej w zawodzie operator urz

dze

przemysłu

chemicznego mo

e by

zatrudniony w:

−

zakładach wytwórstwa i przetwórstwa chemicznego: przemysł syntez

organicznych,

przemysł

nieorganiczny,

rafinerie

ropy

naftowej

i wytwórnie

olefin,

przetwórstwo

tworzyw

sztucznych,

przemysł

papierniczy, przemysł farmaceutyczny, przemysł farb i lakierów,
przemysł gumowy, stacje uzdatniania wody i oczyszczalnie

cieków,

−

instytutach badawczych,

−

laboratoriach chemicznych.

Zadania zawodowe

Kształcenie w zawodzie operator urz

dze

przemysłu chemicznego jest

le zwi

zane z potrzebami nowoczesnej gospodarki. Absolwent szkoły

powinien by

przygotowany do wykonywania nast

puj

cych zada

zawodowych:

−

obsługa maszyn, urz

dze

i sprz

tu do przetwarzania surowców

i wytwarzania substancji chemicznych,

−

wytwarzanie produktów i półproduktów chemicznych przetwarzanych

w dalszych etapach procesu produkcji,

−

prowadzenie konserwacji maszyn, urz

dze

, aparatury i sprz

tu do

produkcji i przetwórstwa chemicznego.

Umiej

tno

ci zawodowe

W wyniku kształcenia w zawodzie ucze

(słuchacz) powinien umie

−

posługiwa

terminologi

zawodow

−

pobiera

i przygotowywa

próbki do bada

substancji stałych, ciekłych

i gazowych,

−

odczytywa

oraz wykonywa

proste rysunki techniczne i schematy

technologiczne,

−

posługiwa

instrukcjami obsługi aparatów, maszyn i urz

dze

−

ocenia

poprawno

ść

pracy aparatów, maszyn i urz

dze

oraz aparatury

pomiarowej,

−

ytkowa

aparatur

pomiarow

i urz

dzenia przemysłu chemicznego,

−

dokonywa

konserwacji aparatury podstawowej, urz

dze

pomocniczych

oraz aparatury pomiarowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ocenia

dokładno

ść

dozowania surowców i czynników energetycznych,

−

ocenia

hermetyczno

ść

aparatury i dro

ść

odpowietrzenia,

−

wykonywa

czynno

zwi

zane

prowadzeniem

procesów

technologicznych,

−

pakowa

, oznakowywa

i przechowywa

surowce oraz produkty,

−

przestrzega

przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska,

−

organizowa

stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

udziela

pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

komunikowa

z uczestnikami procesu pracy,

−

przestrzega

przepisów kodeksu pracy dotycz

cych praw i obowi

zków

pracownika i pracodawcy,

−

przestrzega

przepisów prawa dotycz

cych wykonywanych zada

zawodowych,

−

korzysta

z ró

nych

ródeł informacji.

2. Zalecenia dotycz

ce organizacji procesu dydaktyczno-

-wychowawczego

Proces kształcenia według modułowego programu nauczania dla

zawodu operator urz

dze

przemysłu chemicznego mo

e by

realizowany

w dwuletniej szkole zawodowej.

Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i zawodowe.

Kształcenie ogólnozawodowe zapewnia orientacj

w zawodzie, umo

liwia

opanowanie podstawowych umiej

tno

ci z zakresu działalno

ci zawodowej

oraz ułatwia ewentualn

zmian

zawodu. Kształcenie zawodowe ma na

celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zada

na typowych dla

zawodu stanowiskach pracy.

W kształceniu operatora urz

dze

przemysłu chemicznego szczególnie

ne jest skorelowanie tre

ci kształcenia zawodowego z zagadnieniami

z zakresu: chemii, fizyki, matematyki, a tak

e ochrony i kształtowania

rodowiska. Dlatego przy projektowaniu organizacji procesu nauczania-

uczenia

nale

uwzgl

dni

korelacje

dzy

tre

ciami

ogólnokształc

cymi, a tre

ciami zawodowymi.

a ilo

ść

surowców i produktów przemysłu chemicznego oraz

ró

norodno

ść

ich

wła

ciwo

ci,

odmienne

metody

wytwarzania

i przetwarzania, a tak

e bardzo zró

nicowana aparatura uzasadniaj

konieczno

ść

szerokoprofilowego kształcenia operatora urz

dze

przemysłu

chemicznego.

Tre

ci programowe modułów i jednostek modułowych wyodr

bnionych

w poszczególnych modułach opracowano zgodnie z obowi

zuj

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

metodologi

konstruowania modułowych programów nauczania. Moduły s

podzielone na jednostki modułowe. Ka

da jednostka modułowa zawiera

tre

ci stanowi

ce wyodr

bnion

logicznie cało

ść

. Realizacja celów

kształcenia modułów i jednostek modułowych umo

liwia opanowanie

umiej

tno

ci pozwalaj

cych na wykonywanie okre

lonego zakresu pracy.

Czynnikiem sprzyjaj

cym nabywaniu umiej

tno

ci zawodowych jest

realizacja

wicze

zaproponowanych w poszczególnych jednostkach

modułowych.

Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikaj

z podstawy

programowej kształcenia w zawodzie.

Tre

ci programowe zostały podzielone na cztery moduły:

Moduł 815[01].O1

−

Podstawy zawodu - składa si

z trzech jednostek

modułowych zawieraj

cych tre

ci dotycz

ce: stosowania przepisów

bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej, ochrony

rodowiska, posługiwania si

podstawowymi poj

ciami fizykochemicznymi

oraz analizowania przemian zachodz

cych podczas reakcji chemicznych.

Moduł 815[01].O2

−

Badania laboratoryjne

−

zawiera sze

ść

jednostek

modułowych i obejmuje tre

ci dotycz

ce wykonywania podstawowych

czynno

ci laboratoryjnych, analiz chemicznych ilo

ciowych i jako

ciowych

oraz badania wła

ciwo

ci fizycznych substancji.

Moduł 815[01].Z1

−

Maszyny i urz

dzenia stosowane w przemy

chemicznym

−

zawiera pi

ęć

jednostek modułowych i obejmuje tre

z zakresu: posługiwania si

dokumentacj

techniczn

, wykonywania

pomiarów parametrów procesowych, stosowania i eksploatacji maszyn,
aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego oraz stosowania układów

automatyki i sterowania.

Moduł 815[01].Z2

−

Technologie wytwarzania półproduktów i produktów

przemysłu chemicznego

−

składa si

z trzech jednostek modułowych

zawieraj

cych tre

ci z zakresu prowadzenia procesów produkcyjnych

i wytwarzania podstawowych półproduktów i produktów.

Zwi

zki oraz zale

ci mi

dzy modułami i jednostkami modułowymi

przedstawiono w wykazie modułów i jednostek modułowych oraz
dydaktycznej mapie programu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykaz modułów i jednostek modułowych

Symbol

jednostki

modułowej

Zestawienie modułów

i jednostek modułowych

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

Moduł 815[01].O1

Podstawy zawodu

216

815[01].O1.01

Stosowanie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpo

arowej i ochrony

rodowiska

815[01].O1.02

Posługiwanie si

podstawowymi poj

ciami

fizykochemicznymi

108

815[01].O1.03

Analizowanie przemian zachodz

cych podczas reakcji

chemicznych

Moduł 815[01].O2

Badania laboratoryjne

432

815[01].O2.01 Wykonywanie podstawowych

czynno

ci laboratoryjnych

815[01].O2.02 Wykonywanie podstawowych analiz jako

ciowych

815[01].O2.03 Wykonywanie podstawowych analiz ilo

ciowych

815[01].O2.04 Badanie wła

ciwo

ci fizycznych substancji

815[01].O2.05 Charakteryzowanie podstawowych procesów fizycznych

815[01].O2.06

Charakteryzowanie podstawowych procesów
chemicznych

Moduł 815[01].Z1

Maszyny i urz

dzenia stosowane w przemy

le chemicznym

360

815[01].Z1.01 Posługiwanie si

dokumentacj

techniczn

815[01].Z1.02 Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych

815[01].Z1.03

Stosowanie maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego

815[01].Z1.04

Eksploatacja maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego

815[01].Z1.05 Stosowanie układów automatyki i sterowania

Moduł 815[01].Z2

Technologie wytwarzania półproduktów i produktów przemysłu

chemicznego

216

815[01].Z2.01

Stosowanie

zasad

prowadzenia

procesów

produkcyjnych

815[01].Z2.02

Wytwarzanie podstawowych półproduktów i produktów
nieorganicznych

815[01].Z2.03

Wytwarzanie podstawowych półproduktów i produktów
organicznych

Razem

1224

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dydaktyczna mapa programu

Dydaktyczna mapa programu nauczania przedstawia schemat powi

dzy modułami i jednostkami modułowymi oraz okre

la kolejno

ść

ich

realizacji. Stanowi podstaw

do planowania procesu dydaktycznego.

Ewentualna zmiana kolejno

ci realizacji programu modułów lub jednostek

modułowych powinna by

poprzedzona szczegółow

analiz

dydaktycznej

mapy programu nauczania, przy zachowaniu korelacji tre

ci kształcenia.

Modułowy program nauczania wymaga przygotowania nauczyciela

w zakresie kształcenia modułowego, aktywizuj

cych metod nauczania,

815[01].O1.01

815[01].O2.01

815[01].O1

815[01].O2

815[01].Z1

815[01].Z2

815[01].O1.03

815[01].O2.05

815[01].O2.03

815[01].O2.04

815[01].O2.02

815[01].Z1.03

815[01].Z1.01

815[01].O1.02

815[01].Z1.02

815[01].Z1.05

815[01].Z2.01

815[01].Z1.04

815[01].Z2.02

815[01].Z2.03

815[01].O2.06

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pomiaru dydaktycznego oraz projektowania i opracowywania pakietów
edukacyjnych.

Nauczyciel powinien uczestniczy

w organizowaniu bazy techniczno-

dydaktycznej

oraz

ewaluacji

programów

nauczania,

szczególnie

w okresie dynamicznych zmian w technologii i technice. Powinien równie

udziela

pomocy w rozwi

zywaniu problemów, kształtowa

umiej

tno

zawodowe, uwzgl

dniaj

c indywidualne predyspozycje oraz mo

liwo

i do

wiadczenia uczniów. Ponadto, powinien rozwija

zainteresowanie

zawodem, wskazywa

na mo

liwo

ci dalszego kształcenia i zdobywania

nowych umiej

tno

ci zawodowych. Jego zadaniem jest tak

e kształtowa

takie cechy osobowe, jak: dokładno

ść

, systematyczno

ść

, rzetelno

ść

i odpowiedzialno

ść

za prac

, sprawne komunikowanie si

, porz

dek

na stanowisku pracy, dbało

ść

o racjonalne stosowanie materiałów oraz

współdziałanie w grupie.

Wskazane jest, aby realizacja zaj

ęć

edukacyjnych przebiegała

z wykorzystaniem aktywizuj

cych metod nauczania, takich jak: metoda

tekstu przewodniego, metoda projektów, pokazu z instrukta

em, pokazu

z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

Stosowanie tych metod zapewnia dominacj

procesu uczenia si

nad

procesem nauczania, co w naturalny sposób aktywizuje uczniów do pracy
i przygotowuje do planowania działa

oraz dokonywania samokontroli

i samooceny.

Nauczyciel powinien przygotowa

materiały dydaktyczne, takie jak:

teksty

przewodnie,

instrukcje

metody

projektów,

instrukcje

do wykonywania

wicze

oraz instrukcje stanowiskowe.

Wskazane jest równie

stosowanie filmów dydaktycznych oraz

organizowanie wycieczek dydaktycznych do nowoczesnych zakładów
przemysłowych w celu poznania nowoczesnych maszyn, urz

dze

i sprz

do przetwarzania surowców i wytwarzania substancji chemicznych.

ne jest, aby w trakcie realizacji programu zwraca

uwag

na samokształcenie i pozyskiwanie informacji z ró

nych

ródeł: literatury

zawodowej, podr

czników, poradników, przepisów prawa, norm PN i ISO,

instrukcji, Internetu.

Istotnym

elementem

organizacji

procesu

dydaktycznego

jest

sprawdzanie i ocenianie edukacyjnych osi

gni

ęć

ucznia. W tym celu nale

prowadzi

badania diagnostyczne, kształtuj

ce i sumuj

ce.

Badania diagnostyczne maj

oceni

poziom wiedzy i umiej

tno

uczniów w pocz

tkowej fazie kształcenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badania kształtuj

ce, prowadzone w trakcie realizacji programu, maj

celu dostarczanie informacji o efektywno

ci procesu nauczania – uczenia

.
Badania sumuj

ce powinny by

prowadzone po zako

czeniu realizacji

programu jednostek modułowych.

Informacje uzyskane w wyniku bada

pozwalaj

na dokonywanie

ewaluacji procesu nauczania.

Ocenianie ma u

wiadamia

uczniowi poziom jego osi

gni

ęć

w stosunku

wymaga

edukacyjnych,

wdra

systematycznej

pracy,

samokontroli i samooceny. Do sprawdzania i oceny osi

gni

ęć

uczniów

zaleca si

stosowa

sprawdziany ustne, pisemne i praktyczne oraz testy

osi

gni

ęć

szkolnych.

Podana w tabelach wykazu jednostek modułowych orientacyjna liczba

godzin przewidziana na realizacj

programu mo

e ulec zmianie,

w zale

ci od stosowanych przez nauczyciela metod i

rodków

dydaktycznych.

W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziału na

zaj

cia teoretyczne i praktyczne. Formy organizacyjne pracy uczniów

powinny by

dostosowane do tre

ci i metod kształcenia.

Zaleca si

, aby zaj

cia prowadzone były w grupach do 15 uczniów

podzielonych na zespoły 2-3 osobowe, a w uzasadnionych przypadkach
proponuje si

prac

indywidualn

Szkoła podejmuj

ca kształcenie systemem modułowym powinna

posiada

nast

puj

ce pomieszczenia dydaktyczne: pracowni

rysunku

technicznego, pracowni

chemiczn

, pracowni

techniki laboratoryjnej,

pracowni

kontroli procesów technologicznych, hal

technologiczn

warsztaty szkolne.

Kształtowanie umiej

tno

ci praktycznych powinno odbywa

odpowiednio wyposa

onych stanowiskach w pracowniach

wicze

praktycznych, warsztatach, Centrach Kształcenia Praktycznego oraz
w zakładach przemysłowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

II. Plan nauczania

PLAN NAUCZANIA
Zasadnicza szkoła zawodowa
Zawód: operator urz

dze

przemysłu chemicznego 815[01]

Podbudowa programowa: gimnazjum

Dla młodzie

Dla dorosłych

Liczba godzin

tygodniowo

w dwuletnim

okresie

nauczania

Liczba godzin

tygodniowo

w dwuletnim

okresie

nauczania

Liczba godzin

w dwuletnim

okresie

nauczania

Semestry I–IV

Lp. Moduły kształcenia w zawodzie

Klasy I–II

Forma

stacjonarna

Forma

zaoczna

Podstawy zawodu

Badania laboratoryjne

165

Maszyny i urz

dzenia stosowane

w przemy

le chemicznym

137

Technologie wytwarzania
półproduktów i produktów
przemysłu chemicznego

Razem

468

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

III. MODUŁY KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE

Moduł 815[01].O1
Podstawy zawodu

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

rozpoznawa

i przewidywa

zagro

enia bezpiecze

stwa człowieka

rodowisku pracy oraz wskazywa

sposoby ich usuni

cia,

−

przestrzega

przepisów dotycz

cych praw i obowi

zków pracownika

i pracodawcy w zakresie bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej,

−

dobiera

rodki ochrony indywidualnej,

−

opisywa

struktur

materii w układzie mikro- i makroskopowym,

−

charakteryzowa

wła

ciwo

ci chemiczne pierwiastków oraz zwi

zków

chemicznych nieorganicznych i organicznych,

−

charakteryzowa

podstawowe metody otrzymywania głównych grup

zwi

zków chemicznych nieorganicznych i organicznych,

−

wykonywa

podstawowe obliczenia stechiometryczne oraz wyznacza

efekty energetyczne przemian chemicznych,

−

okre

praktyczne zastosowanie pierwiastków i zwi

zków chemicznych

w gospodarce, technice i

yciu codziennym,

−

charakteryzowa

podstawowe

reakcje

chemiczne

zachodz

w procesach wytwarzania substancji organicznych i nieorganicznych,

−

okre

warunki przebiegu reakcji chemicznych w procesach

wytwarzania substancji organicznych i nieorganicznych,

−

okre

wpływ zmian parametrów na szybko

ść

reakcji chemicznej i stan

równowagi chemicznej,

−

wyja

nia

podstawowe poj

cia z zakresu elektrochemii,

−

korzysta

z ró

nych

ródeł informacji zawodowej,

−

rozpoznawa

i ocenia

zagro

enia wynikaj

ce ze stosowania substancji

palnych, wybuchowych, toksycznych i szkodliwych dla zdrowia,

−

stosowa

przepisy

bezpiecze

stwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska podczas wykonywania

wiadcze

chemicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

815[01]. O1.01

Stosowanie przepisów bezpiecze

stwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpo

arowej i ochrony

rodowiska

815[01]. O1.02

Posługiwanie si

podstawowymi poj

ciami

fizykochemicznymi

108

815[01]. O1.03

Analizowanie przemian zachodz

cych podczas

reakcji chemicznych

Razem

216

3. Schemat układu jednostek modułowych

815[01].O1

Podstawy zawodu

815[01].O1.02

Posługiwanie si

podstawowymi

poj

ciami fizykochemicznymi

815[01].O1.03

Analizowanie przemian zachodz

cych

podczas reakcji chemicznych

815[01].O1.01

Stosowanie przepisów bezpiecze

stwa

i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej i ochrony

rodowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Literatura

Cox P., A.: Chemia nieorganiczna. PWN, Warszawa 2004
Czapnik

E.,

Wojciechowska-Piskorska

H.:

BHP

laboratoriach

chemicznych. ODDK, Gda

sk 2001

Detmer J.: Chemia w pigułce. Zestaw

wicze

. Wydawca Benkowski,

Białystok 2005
Głowacki Z.: Chemia

wiczenia, cz

ęść

1 i 2. Wydawnictwo Tutor, Toru

2003
Kału

a B., Kami

ska F.: Chemia zakres podstawowy, cz

ęść

1, Chemia

ogólna i nieorganiczna. Wydawnictwo

ak, Warszawa 2002

Kału

a B., Kami

ska F.: Chemia zakres podstawowy, cz

ęść

2, Chemia

organiczna. Wydawnictwo

ak, Warszawa 2003

Koszmider M.: Chemia. Podr

cznik szkoły ponadgimnazjalne. PWN,

Warszawa 2004
Koszmider A., Miszewska-Pawlak H.: Chemia. Przewodnik metodyczny
szkoły ponadgimnazjalne. PWN, Warszawa 2003
Molenda J.: Chemia w przemy

le: surowce – procesy – produkty. WSiP,

Warszawa 1996
Pazdro K., M.: Zbiór zada

z chemii dla szkół ponadgimnazjalnych.

OEK. Pazdro, Warszawa 2003
Praca zbiorowa: Encyklopedia dla wszystkich. Chemia. WNT, Warszawa
2001
R

czkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gda

sk 1999

Ryng M.: Bezpiecze

stwo techniczne w przemy

le chemicznym. WNT,

Warszawa 1993

liwa W., Zelichowicz N.: Nowe nazewnictwo w chemii – zwi

zków

nieorganicznych i organicznych. WSiP, Warszawa 1994
Tonon J.: Substancje i preparaty chemiczne – identyfikacja i ocena
zagro

. CIOP, Warszawa 2002

Ufnalski

W.:

Podstawy

oblicze

chemicznych

programami

komputerowymi. WNT, Warszawa 1999

Wykaz literatury nale

y aktualizowa

w miar

ukazywania si

nowych

pozycji wydawniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O1.01
Stosowanie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpo

arowej i ochrony

rodowiska

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska,

−

okre

prawa i obowi

zki pracownika oraz pracodawcy dotycz

bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo

arowej,

−

zorganizowa

stanowisko pracy zgodnie wymaganiami ergonomii,

−

zidentyfikowa

zagro

enia dla

ycia i zdrowia człowieka zwi

zane

z wykonywan

prac

oraz okre

sposoby ich ograniczenia lub

eliminacji,

−

przewidzie

konsekwencje naruszenia przepisów bezpiecze

stwa

i higieny pracy podczas wykonywania bada

chemicznych,

−

zastosowa

podr

czny sprz

t oraz

rodki ga

nicze, zgodnie z zasadami

ochrony przeciwpo

arowej,

−

oceni

stan ska

enia powietrza spowodowany stosowaniem

rodków

i preparatów chemicznych,

−

scharakteryzowa

wpływ ró

nych czynników

rodowiska w miejscu pracy

na zdrowie człowieka,

−

zastosowa

przepisy prawa dotycz

ce preparatów i substancji

chemicznych,

−

sklasyfikowa

substancje i preparaty niebezpieczne,

−

posłu

kartami charakterystyk substancji niebezpiecznych do

oceny zagro

i okre

lenia sposobów post

powania na wypadek

awarii,

−

rozpozna

barwy i znaki bezpiecze

stwa stosowane w przemy

chemicznym,

−

dobra

rodki ochrony indywidualnej i zbiorowej do rodzaju

wykonywanych prac,

−

udzieli

pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy

pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy.

rodowisko, miejsce, stanowisko pracy.

Zagro

enia wyst

puj

ce w

rodowisku pracy: pora

enia pr

dem

elektrycznym, zagro

enia po

arowe i wybuchowe, wydzielanie si

truj

cych

i szkodliwych gazów oraz ruchome elementy maszyn i urz

dze

Ska

enia powietrza w

rodowisku pracy.

Ochrona człowieka w miejscu pracy.
Przepisy prawa dotycz

ce substancji i preparatów chemicznych.

Klasyfikacja substancji i preparatów niebezpiecznych.
Barwy i znaki bezpiecze

stwa.

rodki ochrony indywidualnej i zbiorowej, ich dobór i stosowanie.

Zasady udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym.

wiczenia

•

Okre

lanie podstawowych praw i obowi

zków pracownika w zakresie

bezpiecze

stwa i higieny pracy na podstawie Kodeksu pracy.

•

Analizowanie instrukcji stanowiskowych i procedur post

powania na

typowych stanowiskach pracy w przemy

le chemicznym.

•

Rozpoznawanie zagro

dla

ycia i zdrowia człowieka wyst

puj

cych

na stanowiskach pracy w przemy

le chemicznym.

•

Prezentowanie sposobów zachowania si

w przypadku wyst

pienia

zagro

enia w miejscu pracy - symulacja.

•

Dobieranie sprz

tu i

rodków ga

niczych w zale

ci od rodzaju

aru.

•

Rozpoznawanie

barw

znaków

bezpiecze

stwa

stosowanych

rodowisku pracy przemysłu chemicznego.

•

Dobieranie

rodków ochrony indywidualnej i zbiorowej.

•

Udzielanie pierwszej pomocy osobie poszkodowanej, w warunkach

symulowanych.

•

Wykonywanie sztucznego oddychania na fantomie.

rodki dydaktyczne

Apteczka pierwszej pomocy.
Filmy dydaktyczne dotycz

ce ochrony

rodowiska, procedury udzielania

pierwszej pomocy w sytuacji zagro

enia zdrowia i

ycia, ochrony

rodowiska na stanowiskach pracy oraz zasad zachowania si

w przypadku wyst

pienia po

aru.

Filmy dydaktyczne obrazuj

ce wpływ zakładów chemicznych na

rodowisko

naturalne oraz stosowane

rodki jego ochrony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Foliogramy i przezrocza obrazuj

ce typowy sprz

t przeciwpo

arowy.

Kodeks pracy – wybrane rozdziały.
Ilustracje, fotografie obrazuj

zagro

enia na stanowiskach pracy.

Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych.
Polskie Normy i przepisy prawa dotycz

ce ergonomii, bezpiecze

stwa

i ochrony pracy.
Podstawowy sprz

t do nauki udzielania pierwszej pomocy - fantom,

rodki

medyczne.
Przepisy prawa dotycz

ce substancji i preparatów chemicznych.

Przepisy

dotycz

bezpiecze

stwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

Przykładowe regulaminy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej.

rodki ochrony indywidualnej: sprz

t i odzie

ochronna.

Typowy sprz

t ga

niczy, ga

nice.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program

jednostki modułowej obejmuje zagadnienia dotycz

bezpiecze

stwa i higieny pracy podczas wykonywania okre

lonych

zada

zawodowych, kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków

pracy, bezpiecze

stwa na stanowisku pracy oraz udzielania pierwszej

pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy.

procesie

dydaktycznym

bardzo

jest

kształtowanie

prawidłowych postaw i nawyków oraz u

wiadomienie uczniom,

e ochrona

ycia i zdrowia człowieka w

rodowisku pracy jest nadrz

dnym celem.

Istotne jest równie

zwrócenie uwagi na czynniki niebezpieczne i szkodliwe

wyst

puj

podczas

wykonywania

pracy

zastosowaniem

niebezpiecznych substancji chemicznych.

Zaleca si

, aby w procesie kształcenia stosowa

aktywizuj

ce metody

nauczania, takie jak: metoda tekstu przewodniego, metoda inscenizacji,
metoda sytuacyjna, metoda przypadków, pokazu z instrukta

em, pokazu

z obja

nieniem, gier symulacyjnych z zastosowaniem

rodków ochrony

indywidualnej i sprz

tu ga

niczego oraz

wicze

praktycznych.

Podczas

wicze

ucze

powinien opanowa

umiej

tno

ci posługiwania

sprz

tem i

rodkami do gaszenia po

arów, stosowania zasad

organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz
wykonywania czynno

ci zwi

zanych z udzielaniem pierwszej pomocy

osobom, które uległy wypadkowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaj

cia

dydaktyczne

powinny

odbywa

odpowiednio

przygotowanym pomieszczeniu dydaktycznym w grupie do 15 uczniów,
z podziałem na zespoły 2–3 osobowe.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na
podstawie okre

lonych kryteriów.

W kryteriach oceniania nale

y uwzgl

dni

poziom oraz zakres

opanowania przez uczniów wiadomo

ci i umiej

tno

ci wynikaj

cych ze

szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Oceny osi

gni

ęć

uczniów nale

y dokona

na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji czynno

ci wykonywanych przez ucznia podczas

wicze

Obserwuj

c czynno

ci ucznia podczas wykonywania

wicze

i dokonuj

oceny pracy, nale

y zwróci

uwag

na:

−

okre

lanie zagro

wyst

puj

cych na stanowisku pracy,

−

dobieranie

rodków ochrony indywidualnej,

−

stosowanie sprz

tu przeciwpo

arowego oraz

rodków ga

niczych,

−

wykonywanie reanimacji na fantomie,

−

udzielanie pierwszej pomocy w sytuacji zagro

enia zdrowia i

ycia.

W ko

cowej ocenie osi

gni

ęć

uczniów, po zako

czeniu realizacji

programu jednostki modułowej, nale

y uwzgl

dni

wyniki wszystkich metod

sprawdzania poziomu nabytych wiadomo

ci i umiej

tno

ci oraz poziom

wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O1.02
Posługiwanie si

podstawowymi poj

ciami

fizykochemicznymi

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

posłu

poj

ciami: substancja prosta, substancja zło

ona,

steczka, pierwiastek, zwi

zek chemiczny,

−

wyja

budow

atomu,

−

dokona

klasyfikacji pierwiastków,

−

posłu

układem okresowym pierwiastków, wykresami, tabelami

i tablicami chemicznymi,

−

okre

poło

enie pierwiastków w układzie okresowym,

−

wyja

podobie

stwa i ró

nice mi

dzy pierwiastkami grup głównych

układu okresowego pierwiastków,

−

wyja

poj

cia chemiczne: reagent, substrat, produkt, reakcja

chemiczna, liczba atomowa, liczba masowa, elektron walencyjny, okres,
grupa, prawo okresowo

ci, elektroujemno

ść

, wi

zanie chemiczne,

roztwór, rozpuszczalnik, substancja rozpuszczona, rozpuszczalno

ść

−

zinterpretowa

prawo zachowania masy i prawo stało

ci składu,

−

wyja

poj

cia: mol, masa molowa, obj

ść

molowa,

−

przeliczy

jednostki miar najcz

ęś

ciej stosowanych wielko

ci: masy,

obj

ci, g

sto

ci,

−

sklasyfikowa

mieszaniny,

−

okre

czynniki wpływaj

ce na szybko

ść

rozpuszczania substancji,

−

obliczy

mas

molow

i st

ęŜ

enie procentowe roztworu,

−

wykona

pomiar odczynu roztworu wodnego,

−

zastosowa

zasady nazewnictwa zwi

zków nieorganicznych,

−

scharakteryzowa

podstawowe grupy zwi

zków nieorganicznych,

−

zapisa

wzory zwi

zków chemicznych nieorganicznych,

−

zapisa

proste

równania

reakcji

chemicznych

zachodz

cych

z udziałem zwi

zków nieorganicznych,

−

scharakteryzowa

najwa

niejsze wła

ciwo

ci fizyczne i chemiczne

wybranych pierwiastków i ich zwi

zków,

−

okre

zastosowanie

pierwiastków

zwi

zków

chemicznych

w gospodarce, technice i

yciu codziennym,

−

scharakteryzowa

zania chemiczne wyst

puj

ce w ró

nych

zwi

zkach chemicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

posłu

podstawowymi poj

ciami z zakresu chemii organicznej,

−

zapisa

wzory zwi

zków chemicznych organicznych,

−

zapisa

proste

równania

reakcji

chemicznych

zachodz

cych

z udziałem zwi

zków organicznych,

−

wykona

podstawowe obliczenia stechiometryczne,

−

przedstawi

za pomoc

wzorów półstrukturalnych i strukturalnych

budow

zwi

zków organicznych,

−

scharakteryzowa

wła

ciwo

podstawowych

glowodorów

alifatycznych i aromatycznych,

−

rozró

grupy funkcyjne w zwi

zkach chemicznych organicznych,

−

scharakteryzowa

wła

ciwo

ci alkoholi, ketonów, aldehydów, kwasów

organicznych i amin,

−

scharakteryzowa

zwi

zki wielkocz

steczkowe i wielofunkcyjne,

−

scharakteryzowa

naturalne zwi

zki organiczne.

2. Materiał nauczania

Budowa materii: stany skupienia materii, substancje proste i zło

one, atom,

składniki atomów, pierwiastek, cz

steczka, zwi

zek chemiczny.

Budowa atomu.
Klasyfikacja pierwiastków.
Układ okresowy pierwiastków, prawo okresowo

ci. Wła

ciwo

ci chemiczne

pierwiastków a ich poło

enie w układzie okresowym.

Przemiany fizyczne i chemiczne. Równanie reakcji chemicznej, reagent,
substrat, produkt.
Podstawowe prawa chemiczne: prawo zachowania masy, prawo stało

składu.
Podstawy oblicze

chemicznych: masa atomowa i cz

steczkowa,

zawarto

ść

procentowa pierwiastków w zwi

zkach chemicznych, mol, masa

molowa, obj

ść

molowa w warunkach normalnych.

Mieszaniny, klasyfikacja mieszanin.
Roztwory wodne: rozpuszczanie substancji, czynniki wpływaj

ce na

szybko

ść

rozpuszczania substancji. Sposoby wyra

ania koncentracji

roztworów. St

ęŜ

enie procentowe i molowe.

Chemia  roztworów  wodnych:  dysocjacja,  elektrolity  słabe  i  mocne,
hydroliza.
Odczyn roztworów wodnych, skala pH.
Podstawy  systematyki  zwi

zków nieorganicznych: tlenki, wodorotlenki,

kwasy, sole.
Zasady nazewnictwa zwi

zków nieorganicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Charakterystyka pierwiastków i ich zwi

zków nieorganicznych: wodór, sód

i potas, magnez i wap

, w

giel, krzem, azot, fosfor, tlen, siarka, chlor.

Zwi

zki w

gla z wodorem: w

glowodory alifatyczne i aromatyczne.

Zasady nazewnictwa zwi

zków organicznych.

Reakcje charakterystyczne w

glowodorów alifatycznych i aromatycznych.

Jednofunkcyjne zwi

zki organiczne.

Charakterystyka zwi

zków organicznych: metan, etan, propan, butan, eten,

etyn,  propen,  benzen,  metylobenzen,  naftalen,  metanol,  etanol,  benzenol,
metanal,  etanal,  propanon,  kwas  metanowy,  kwas  etanowy,  kwas
propanowy,  kwas  butanowy,  kwas  stearynowy,  kwas  oleinowy,  kwas
benzenokarboksylowy, fenyloamina.
Zwi

zki wielkocz

steczkowe. Tworzywa polimeryzacyjne.

Zwi

zki wielofunkcyjne. Naturalne zwi

zki organiczne.

wiczenia

•

Spalanie wst

ąŜ

ki magnezu w tlenie.

•

Rozdzielanie mieszanin jednorodnych i niejednorodnych ró

nymi

metodami.

•

Badanie oddziaływania

wody i roztworów kwasów na wybrane tlenki

metali i niemetali.

•

Otrzymywanie soli ró

nymi metodami w warunkach laboratoryjnych.

•

Badanie rozpuszczalno

ci ró

nych substancji.

•

Sporz

dzanie roztworów o okre

lonych st

ęŜ

eniach procentowych

i molowych.

•

Przeliczanie st

ęŜ

enia molowego na procentowe oraz st

ęŜ

enia

procentowego na molowe.

•

Badanie wła

ciwo

ci sodu i wapnia oraz ich zwi

zków.

•

Badanie wła

ciwo

ci kwasu azotowego (V), kwasu siarkowego (VI).

•

Otrzymywanie tlenu, amoniaku, chloru metodami laboratoryjnymi.

•

Otrzymywanie metanu z octanu sodu w warunkach laboratoryjnych.

•

Otrzymywanie etenu z polietylenu i etynu z karbidu.

•

Badanie zachowania si

etenu i etynu wobec wody bromowej.

•

Badanie reakcji etanolu z sodem.

•

Badanie wła

ciwo

ci redukuj

cych aldehydów.

•

Badanie wła

ciwo

ci kwasów karboksylowych.

•

Identyfikowanie tworzyw sztucznych metod

płomieniow

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne

Zestawy plansz i tabel fizykochemicznych, tablice pogl

dowe.

Układ okresowy pierwiastków chemicznych.
Sprz

t laboratoryjny.

Odczynniki chemiczne.
Model atomu oraz modele cz

steczek.

Zestawy foliogramów, fazogramów obrazuj

ce podstawowe reakcje

zwi

zków chemicznych.

Filmy dydaktyczne dotycz

ce zastosowanie zwi

zków chemicznych.

Teksty przewodnie.
Instrukcje do

wicze

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

tno

ci posługiwania si

symbolami pierwiastków i wzorami

chemicznymi, zapisu równa

reakcji chemicznych oraz wykonywania

oblicze

stechiometrycznych.

Zaleca si

, aby podczas realizacji programu nauczania stosowa

aktywizuj

ce metody nauczania, w szczególno

ci: metod

przypadków,

metod

przewodniego

tekstu,

pokazu

instrukta

em,

pokazu

z obja

nieniem i

wicze

praktycznych.

Przed przyst

pieniem do wykonania

wicze

praktycznych, nale

zapozna

uczniów z przepisami bezpiecze

stwa i higieny pracy na

stanowisku pracy oraz regulaminem pracowni chemicznej.

Podczas wykonywania

wicze

nale

y zwróci

uwag

na zasady

ytkowania

sprz

laboratoryjnego,

ostro

obchodzenie

z odczynnikami chemicznymi oraz wykonywanie

wicze

zgodnie

z instrukcj

Stanowiska

wiczeniowe powinny by

wyposa

one w niezb

dne

materiały i pomoce dydaktyczne.

Wskazane jest, aby w trakcie

wicze

nauczyciel obserwował prac

uczniów, korygował popełnione bł

dy oraz naprowadzał na wła

ciwy tok

pracy.

Podczas realizacji programu nauczania nale

y wdra

uczniów do

samodzielnej pracy, studiowania czasopism i literatury zawodowej oraz
korzystania z zasobów Internetu.

Proces nauczania – uczenia si

nale

y wspomaga

filmami

dydaktycznymi i prezentacjami komputerowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zamieszczone w programie

wiczenia nale

y traktowa

jako propozycje,

nauczyciel mo

e zaplanowa

szereg innych

wicze

o zró

nicowanym

stopniu trudno

ci, dostosowanych do mo

liwo

ci ucznia i wyposa

enia

pracowni chemicznej.

Zaj

cia powinny odbywa

w pracowni chemicznej w grupach do 15

osób, a

wiczenia w zespołach 2-3 osobowych lub indywidualnie.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

systematycznie, przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej,
na podstawie okre

lonych kryteriów. Sprawdzanie osi

gni

ęć

powinno

dostarczy

informacji nauczycielowi i uczniowi o zakresie i poziomie

opanowania umiej

tno

ci okre

lonych w celach kształcenia.

Sprawdzanie poziomu osi

gni

ęć

uczniów ma na celu kontrol

, ocen

i diagnoz

zało

onych w programie celów kształcenia.

Sprawdzanie bie

Ŝą

ce mo

e polega

na:

−

ukierunkowanej obserwacji czynno

ci uczniów podczas wykonywania

wiadcze

chemicznych,

−

ocenie prac pisemnych,

−

ocenie testów pisemnych.

Badaniem sumuj

cym, przeprowadzonym na zako

czenie realizacji

programu jednostki modułowej, nale

y obj

ąć

−

okre

lanie

wła

ciwo

fizycznych

chemicznych

pierwiastków

i zwi

zków chemicznych,

−

zapisywanie wzorów zwi

zków chemicznych,

−

interpretacj

ilo

ciow

symboli i wzorów chemicznych substancji,

−

zapisywanie równa

reakcji chemicznych,

−

wykonywanie do

wiadcze

chemicznych.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

uczniów, nale

y uwzgl

dni

wyniki

wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela oraz
poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O1.03
Analizowanie przemian zachodz

cych podczas reakcji

chemicznych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

rozró

typy reakcji chemicznych,

−

okre

warunki prowadzenia reakcji chemicznych w procesach

wytwarzania produktów organicznych i nieorganicznych,

−

posłu

nazwami systematycznymi i potocznymi produktów

przemysłu chemicznego,

−

wykona

obliczenia

stechiometryczne

podstawowych

przemian

chemicznych zachodz

cych w warunkach rzeczywistych,

−

obliczy

efekty energetyczne przemian chemicznych,

−

okre

rodzaje reakcji egzotermicznych i endotermicznych,

−

wyja

podstawowe poj

cia z elektrochemii,

−

okre

wpływ zmiany temperatury, ci

nienia i st

ęŜ

enia roztworu na stan

równowagi oraz szybko

ść

reakcji chemicznej,

−

okre

wpływ katalizatora na szybko

ść

reakcji chemicznej,

−

uzasadni

konieczno

ść

stosowania katalizatorów i inhibitorów,

−

zapisa

reakcje utleniania i redukcji z zastosowaniem bilansu

elektronowego,

−

wyja

proces korozji elektrochemicznej metali,

−

scharakteryzowa

ogniwa galwaniczne,

−

scharakteryzowa

przemiany zachodz

ce w elektrolicie pod wpływem

przepływaj

cego pr

du elektrycznego,

−

zapisa

równania reakcji zachodz

cych w procesie elektrolizy,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska

2. Materiał nauczania

Typy reakcji chemicznych.
Stechiometryczny opis rzeczywistych przemian chemicznych, wydajno

ść

reakcji chemicznej.
Efekty energetyczne towarzysz

ce reakcjom chemicznym.

Reakcje egzotermiczne i endotermiczne.
Reakcje nieodwracalne i odwracalne.
Stan równowagi chemicznej, prawo działania mas.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Reguła La Chateliera i Brauna. Wpływ zmian st

ęŜ

enia, ci

nienia

i temperatury na stan równowagi chemicznej.

Szybko

ść

reakcji chemicznej.

Wpływ zmian st

ęŜ

enia i temperatury na szybko

ść

reakcji chemicznych.

Kataliza, autokataliza, katalizator ujemny i dodatni.
Kataliza w układzie jednorodnym i niejednorodnym.
Procesy zachodz

ce podczas wymiany elektronów.

Praktyczne zastosowanie procesów utleniania i redukcji.
Szereg elektrochemiczny metali. Korozja elektrochemiczna metali.
Ogniwa galwaniczne jako

ródła pr

du.

Przemiany zachodz

ce w elektrolicie pod wpływem przepływaj

cego pr

elektrycznego.
Praktyczne zastosowanie procesu elektrolizy.

wiczenia

•

Okre

lanie składu mieszanin gazowych w procentach masowych

i obj

ciowych.

•

Wyznaczanie efektu energetycznego reakcji chemicznej.

•

Badanie wpływu zmian temperatury na szybko

ść

reakcji chemicznej.

•

Okre

lanie wpływu katalizatora na szybko

ść

reakcji chemicznej.

•

Badanie katalitycznego rozkładu nadtlenku wodoru.

•

Badanie

wła

ciwo

utleniaj

cych

roztworu

manganianu

(VII)

rodowisku kwasowym.

•

Badanie reakcji wypierania z roztworów wodnych jonów metali, przez

atomy innych metali.

•

Badanie wpływu ró

nych czynników na szybko

ść

korozji.

•

Wykonywanie

oblicze

stechiometrycznych

uwzgl

dnieniem

wydajno

ci reakcji i czysto

ci reagentów.

rodki dydaktyczne

Zestawy plansz i tabel fizykochemicznych.
Tablice pogl

dowe obrazuj

ce typy reakcji chemicznych.

Teksty przewodnie do

wicze

Filmy

dydaktyczne

dotycz

zastosowania

reakcji

chemicznych

w procesach przemysłowych.
Sprz

t laboratoryjny i podstawowe odczynniki chemiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje podstawowe tre

ci kształcenia

dotycz

reakcji

chemicznych

wykorzystywanych

w procesach

przemysłowych.

W procesie nauczania-uczenia si

nale

y odwoływa

do wiedzy

uczniów z zakresu statyki i kinetyki chemicznej, okre

lania rzeczywistych

warunków prowadzenia reakcji chemicznych oraz zwróci

uwag

metody wyznaczania efektów energetycznych przemian chemicznych.

Zaleca si

, aby podczas realizacji programu nauczania stosowa

aktywizuj

ce metody nauczania, w szczególno

ci: metod

tekstu

przewodniego, metod

projektów oraz

wicze

praktycznych, w tym

obliczeniowych.

Tematyka projektów mo

e dotyczy

badania wpływu zmian temperatury,

nienia i st

ęŜ

enia roztworu na szybko

ść

reakcji chemicznych. Podczas

opracowywania

projektów

nale

umo

liwi

uczniom

korzystanie

z zasobów Internetu oraz materiałów

ródłowych.

Przykładowe

wiczenia zamieszczone w programie stanowi

propozycje

do wykorzystania przez nauczyciela. Zakres

wicze

e by

rozszerzony

w zale

ci od potrzeb edukacyjnych i mo

liwo

ci szkoły. Nauczyciel

powinien przygotowa

materiały potrzebne do wykonania

wicze

przewodnie teksty, zestawy i przyrz

wiczeniowe.

Wskazane jest równie

prezentowanie filmów dydaktycznych na temat

wykorzystania reakcji chemicznych w procesach przemysłowych.

Zaj

cia nale

y realizowa

w pracowni chemicznej w grupach do 15

uczniów, podzielonych na zespoły 2–3 osobowe. Projekty uczniowie
powinni wykonywa

indywidualnie lub w 2-osobowych zespołach.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

ucznia powinno odbywa

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na
podstawie okre

lonych kryteriów.

Podczas kontroli i oceny nale

y sprawdza

umiej

tno

ci uczniów

w operowaniu zdobyt

wiedz

, zwraca

uwag

na merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi, wła

ciwe stosowanie poj

ęć

technicznych i poprawno

ść

wnioskowania.

Przed przyst

pieniem do wykonywania

wicze

nale

y sprawdzianem

pisemnym

potwierdzi

znajomo

ść

przez

uczniów

przepisów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bezpiecze

stwa

higieny

pracy

oraz

ochrony

przeciwpo

arowej

obowi

zuj

cych podczas wykonywania do

wiadcze

chemicznych.

Proces oceniania powinien obejmowa

−

diagnoz

stanu wiedzy i umiej

tno

ci uczniów z uwzgl

dnieniem

zało

onych celów kształcenia,

−

sprawdzenie wiedzy i umiej

tno

ci ucznia po zrealizowaniu programu

nauczania jednostki modułowej.
Ucze

powinien samodzielnie sprawdzi

wyniki swojej pracy, według

arkusza oceny post

pów. Wskazane jest stosowanie testów osi

gni

ęć

szkolnych na zako

czenie realizacji programu jednostki modułowej.

Oceniaj

c osi

gni

cia uczniów nale

y zwróci

uwag

na:

−

stosowanie nazewnictwa systematycznego i potocznego produktów

przemysłu chemicznego,

−

zapisywanie wzorów zwi

zków chemicznych,

−

zapisywanie równa

reakcji chemicznych,

−

wykonywanie do

wiadcze

chemicznych,

−

interpretacj

ilo

ciow

przemiany chemicznej,

−

okre

lanie wła

ciwo

ci zwi

zków chemicznych,

−

wykonywanie oblicze

stechiometrycznych.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

uczniów, po zako

czeniu realizacji

programu jednostki modułowej, nale

y uwzgl

dni

wyniki wszystkich metod

sprawdzania stosowanych przez nauczyciela oraz poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Moduł 815[01].O2
Badania laboratoryjne

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

organizowa

stanowisko pracy laboratoryjnej zgodnie z wymaganiami

ergonomii,

−

posługiwa

podstawowymi poj

ciami z zakresu normalizacji,

−

wykonywa

czynno

ci laboratoryjne zgodnie z wymaganiami zawartymi

w instrukcjach i normach,

−

bada

wła

ciwo

ci fizyczne substancji,

−

wykonywa

czynno

ci laboratoryjne prowadz

ce do identyfikacji

i okre

lenia zawarto

ci substancji w badanej próbce,

−

sporz

dza

dokumentacj

laboratoryjn

−

analizowa

i interpretowa

wyniki pomiarów laboratoryjnych,

−

wyja

nia

przyczyny powstawania bł

dów w pomiarach laboratoryjnych

oraz okre

dokładno

ść

pomiarów,

−

charakteryzowa

sposoby otrzymywania ró

nych zwi

zków chemicznych

za pomoc

równa

reakcji chemicznych i schematów reakcji

chemicznych,

−

okre

warunki prowadzenia reakcji chemicznych,

−

stosowa

zasady konserwacji i przechowywania sprz

tu i aparatury

laboratoryjnej,

−

prowadzi

racjonaln

gospodark

sprz

tem i aparatur

laboratoryjn

oraz substancjami i czynnikami energetycznymi,

−

korzysta

z ró

nych

ródeł informacji,

−

komunikowa

, współpracowa

w zespole,

−

przestrzega

przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej podczas wykonywania prac laboratoryjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin

na realizacj

815[01].O2.01

Wykonywanie podstawowych

czynno

laboratoryjnych

815[01].O2.02

Wykonywanie podstawowych analiz jako

ciowych

815[01].O2.03

Wykonywanie podstawowych analiz ilo

ciowych

815[01].O2.04

Badanie wła

ciwo

ci fizycznych substancji

815[01].O2.05

Charakteryzowanie podstawowych procesów
fizycznych

815[01].O2.06

Charakteryzowanie podstawowych procesów
chemicznych

Razem

432

3. Schemat układu jednostek modułowych

815[01].O2

Badania laboratoryjne

815[01].O2.01

Wykonywanie podstawowych

czynno

laboratoryjnych

815[01].O2.05

Charakteryzowanie

podstawowych procesów

fizycznych

815[01].O2.06

Charakteryzowanie

podstawowych procesów

chemicznych

815[01].O2.02

Wykonywanie podstawowych

analiz jako

ciowych

815[01].O2.03

Wykonywanie podstawowych

analiz ilo

ciowych

815[01].O2.04

Badanie wła

ciwo

fizycznych substancji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Literatura

Atkins P., W.: Chemia fizyczna. PWN, Warszawa 2002
Bareła R., Sporzy

ski A., Ufnalski W.: Chemia fizyczna.

wiczenia

laboratoryjne. WPW, Warszawa 1987
Buchnowski H., Ufnalski W.: Podstawy termodynamiki. WNT, Warszawa
1994
Buchnowski H., Ufnalski W.: Gazy, ciecze, płyny. WNT, Warszawa 1994
Buchnowski H., Ufnalski W.: Roztwory. WNT, Warszawa 1995
Cyga

ski A.: Chemiczne metody analizy ilo

ciowej. WNT, 1992

Jarosz M., Malinowska E.: Pracownia chemiczna. Analiza instrumentalna.
WSiP, Warszawa 1995
Kabzi

ska K.: Chemia organiczna dla techników chemicznych. WSiP,

Warszawa 1994
Karpi

ski W.: Chemia fizyczna dla techników. WSiP, Warszawa 1994

Klepaczko-Filipiak  B.,  Jakubiak  Z.,  Wulkiewicz  U.:  Badania  chemiczne.
Technika pracy laboratoryjnej. WSiP, Warszawa 1993
Klepaczko-Filipiak B., Jakubiak Z., Wulkiewicz U.: Badania chemiczne.
Klepaczko-Filipiak  B.,  Łoin  J.:  Pracownia  chemiczna.  Analiza  techniczna.
WSiP, Warszawa 1992
Kupryszewski  G.:  Podstawowe  zasady  bezpiecznej  pracy  w  laboratorium
chemicznym. Wydawnictwo Gda

skie, Gda

sk 1999

Lipkowska-Grabowska K., Lewandowska E.: Pracownia chemiczna. Analiza
wody i

cieków. WSiP, Warszawa 1992

Łada Z., Ró

ycki C.: Pracownia chemii analitycznej. Analiza techniczna

i instrumentalna. WSiP, Warszawa 1990
Modzelewski

M.,

Woli

ski

J.:

Pracownia

chemiczna.

Technika

laboratoryjna. WSiP, Warszawa 1999
N

dzy

ski L.:

wiczenia z chemii fizycznej dla techników chemicznych.

WSiP, Warszawa 1990
Patrick G.: Chemia organiczna. PWN, Warszawa 2002
Praca zbiorowa: Aparatura i urz

dzenia laboratoryjne. WSiP, Warszawa 1992

Praca zbiorowa: Encyklopedia techniki. Chemia. WNT, Warszawa 1993
Praca zbiorowa pod red. P. Kowalskiego: Laboratorium chemii organicznej.
Techniki pracy i przepisy bhp. WNT, Warszawa 2004
R

czkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gda

sk 1999

Rosołowski S.: Pracownia chemiczna. Analiza jako

ciowa. WSiP, Warszawa

1999
Rubel S.: Pracownia chemiczna. Analiza ilo

ciowa. WSiP, Warszawa 1999

Sołoniewcz R.: Zasady nowego słownictwa zwi

zków nieorganicznych.

WNT, Warszawa 1993

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O2.01
Wykonywanie podstawowych czynno

laboratoryjnych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

zorganizowa

stanowisko pracy laboratoryjnej zgodnie z wymaganiami

ergonomii,

−

scharakteryzowa

instalacje

gazow

elektryczn

wodno

–

kanalizacyjn

−

zidentyfikowa

zagro

enia

dla

zdrowia

ycia

zwi

zane

z nieprawidłowym działaniem instalacji gazowej, elektrycznej, wodno –
kanalizacyjnej,

−

posłu

sprz

tem i aparatur

laboratoryjn

−

umy

i wysuszy

naczynia laboratoryjne,

−

zamontowa

zestawy szklarskie na szlif i za pomoc

korków,

−

zwa

substancje stałe na wagach technicznych i analitycznych,

−

odmierzy

substancje ciekłe,

−

posłu

kartami charakterystyk substancji niebezpiecznych

stosowanych w pracy laboratoryjnej,

−

zidentyfikowa

zagro

enia wynikaj

ce ze stosowania substancji

niebezpiecznych,

−

dobra

rodki ochrony indywidualnej i zbiorowej do pracy w laboratorium

chemicznym,

−

prowadzi

racjonaln

gospodark

substancjami

czynnikami

energetycznymi,

−

oznakowa

opakowania zawieraj

ce odczynniki chemiczne,

−

przechowa

substancje chemiczne,

−

scharakteryzowa

laboratoryjne metody ogrzewania, suszenia, pra

enia

i chłodzenia,

−

wykona

czynno

ci zwi

zane z konserwacj

sprz

tu laboratoryjnego,

−

sporz

dzi

roztwory wodne o okre

lonym st

ęŜ

eniu,

−

oczy

substancje nieorganiczne i organiczne,

−

przeprowadzi

regeneracj

rozpuszczalników,

−

zinterpretowa

wyniki pomiarów laboratoryjnych,

−

sporz

dzi

dokumentacj

laboratoryjn

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej podczas wykonywania prac laboratoryjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Materiał nauczania

Zasady pracy w laboratorium chemicznym.
Instalacja gazowa, elektryczna,

wodno – kanalizacyjna.

Zagro

enia wynikaj

ce z niewła

ciwej eksploatacji instalacji gazowej,

elektrycznej i wodno – kanalizacyjnej.
Aparatura i sprz

t laboratoryjny.

Mycie i suszenie naczy

laboratoryjnych.

Zasady montowania zestawów szklanych ł

czonych na szlif i za pomoc

korków.
Technika wa

enia na wagach technicznych i analitycznych.

Technika odmierzania obj

ci cieczy.

Substancje stosowane w laboratorium chemicznym.
Zagro

enia wynikaj

ce ze stosowania substancji niebezpiecznych.

Zasady oznakowywania opakowa

zawieraj

cych odczynniki chemiczne.

Zasady

przechowywania

substancji

stosowanych

laboratorium

chemicznym.
Laboratoryjne metody ogrzewania, suszenia i pra

enia.

Laboratoryjne metody chłodzenia.
Przygotowywanie roztworów wodnych o okre

lonych st

ęŜ

eniach.

Rozdzielanie mieszanin niejednorodnych: dekantacja, s

czenie, wirowanie.

Rozdzielanie mieszanin jednorodnych: krystalizacja, destylacja prosta,
sublimacja, ekstrakcja.
Dokumentacja laboratoryjna.
Przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony

rodowiska podczas wykonywania prac laboratoryjnych.

wiczenia

•

Rozpoznawanie znaków i symboli ostrzegawczych na opakowaniach

substancji niebezpiecznych stosowanych w laboratorium chemicznym.

•

Oznakowywanie opakowa

substancji niebezpiecznych planowanych do

wykorzystania podczas wykonywania do

wiadcze

•

Mycie i suszenie naczy

szklanych w suszarce elektrycznej

i eksykatorze.

•

Monta

zestawów szklanych ł

czonych na szlif i za pomoc

korków.

•

enie

substancji stałych i cieczy

na wagach o ró

nej dokładno

ci.

•

Otrzymywanie wody destylowanej i redestylowanej.

•

Sporz

dzanie roztworów o okre

lonym st

ęŜ

eniu procentowym i molowym.

•

Ogrzewanie

roztworu z zastosowaniem płytki izolacyjnej i ła

ni wodnej.

•

Chłodzenie roztworu w mieszaninie ozi

biaj

cej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Regenerowanie rozpuszczalników metod

destylacji.

•

Oczyszczanie substancji chemicznych przez krystalizacj

z roztworów

wodnych i rozpuszczalników palnych.

rodki dydaktyczne

Zestawy tabel fizykochemicznych.
Tablice

pogl

dowe

obrazuj

prawidłowe

wykonanie

czynno

laboratoryjnych.
Podstawowy sprz

t laboratoryjny.

Zestawy odczynników chemicznych.
Zestawy przyrz

dów

wiczeniowych.

Teksty przewodnie.
Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych.
Instrukcje bezpiecznej obsługi urz

dze

stosowanych w laboratorium.

Instrukcje udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

tno

ci posługiwania si

aparatur

i sprz

tem laboratoryjnym.

Do realizacji programu jednostki modułowej zaleca si

stosowanie

nast

puj

cych

metod

nauczania:

tekstu

przewodniego,

pokazu

z instrukta

em, pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

Przed przyst

pieniem do wykonywania

wicze

praktycznych nale

zapozna

uczniów z:

−

wyposa

eniem pracowni techniki laboratoryjnej,

−

zasadami obsługi instalacji laboratoryjnej,

−

zagro

eniami wynikaj

cymi z nieprawidłowej eksploatacji instalacji

gazowej, elektrycznej, wodno - kanalizacyjnej,

−

zasadami

bezpiecznego

stosowania

podstawowych

substancji

chemicznych,

−

zasadami bezpiecznego posługiwania si

sprz

tem laboratoryjnym.

Podczas realizacji programu nauczania nale

y wdra

uczniów do

samodzielnej pracy, studiowania czasopism i literatury zawodowej oraz
korzystania z zasobów Internetu.

Wskazane jest równie

kształtowanie cech niezb

dnych w zawodzie,

takich jak: uczciwo

ść

, odpowiedzialno

ść

za wyniki pomiarów i poprawno

ść

ich

dokumentowania,

dbało

ść

wysok

jako

ść

wykonywanych

wiadcze

oraz umiej

tno

ść

pracy w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W procesie dydaktycznym szczególn

uwag

nale

y zwróci

kształtowanie umiej

tno

ci w zakresie rozpoznawania znaków i symboli

ostrzegawczych

opakowaniach

substancji

niebezpiecznych

stosowanych w laboratorium chemicznym.

Zaj

cia edukacyjne nale

y realizowa

w pracowni techniki laboratoryjnej

w grupach do 15 osób, a

wiczenia indywidualnie lub w zespołach 2- 3

osobowych.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

ucznia powinno odbywa

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na
podstawie okre

lonych kryteriów.

Podczas kontroli i oceny nale

y sprawdza

umiej

tno

ci uczniów

w operowaniu zdobyt

wiedz

, zwraca

uwag

na merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi, wła

ciwe stosowanie poj

ęć

technicznych i poprawno

ść

wnioskowania.

Ocena osi

gni

ęć

szkolnych powinna aktywizowa

i mobilizowa

pracy zarówno ucznia i nauczyciela. Ocenianie powinno u

wiadomi

uczniom poziom ich osi

gni

ęć

w odniesieniu do wymaga

edukacyjnych.

Proces oceniania obejmuje:

−

diagnoz

stanu wiedzy i umiej

tno

ci uczniów z uwzgl

dnieniem

zało

onych celów kształcenia,

−

identyfikowanie post

pów ucz

cych si

w toku realizacji tre

kształcenia oraz rozpoznawanie trudno

ci w osi

gni

ciu zało

onych

celów,

−

sprawdzenie wiedzy i umiej

tno

ci ucznia po zrealizowaniu programu

nauczania jednostki modułowej.
Oceny osi

gni

ęć

uczniów nale

y dokona

na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych.

Umiej

tno

ci praktyczne nale

y sprawdza

na podstawie obserwacji

czynno

ci uczniów w trakcie wykonywania

wicze

Podczas obserwacji nale

y zwróci

uwag

na:

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy,

−

korzystanie z ró

nych

ródeł informacji,

−

dobieranie

rodków ochrony indywidualnej,

−

dobieranie metody oczyszczania substancji chemicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

oczyszczanie substancji chemicznych przez krystalizacj

z roztworów

wodnych i rozpuszczalników palnych

−

stosowanie

ró

nych

metod

rozdzielania

układów

hetero-

i homogenicznych,

−

sporz

dzanie dokumentacji laboratoryjnej,

−

organizowanie stanowiska pracy.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

uczniów, po zako

czeniu realizacji

programu jednostki modułowej, nale

y uwzgl

dni

wyniki wszystkich metod

sprawdzania stosowanych przez nauczyciela oraz poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O2.02
Wykonywanie podstawowych analiz jako

ciowych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

zorganizowa

stanowisko pracy laboratoryjnej zgodnie z wymaganiami

ergonomii,

−

okre

znaczenie

analizy

jako

ciowej

kontroli

surowców,

półproduktów i produktów chemicznych,

−

scharakteryzowa

techniki makroanalizy jako

ciowej,

−

scharakteryzowa

techniki półmikroanalizy jako

ciowej,

−

posłu

sprz

tem i aparatur

laboratoryjn

−

okre

rozpuszczalno

ść

substancji w wodzie,

−

przeprowadzi

reakcj

hydrolizy,

−

przeprowadzi

proces wytr

cania, rozpuszczania i roztwarzania osadów,

−

wyja

zasad

podziału kationów i anionów na grupy analityczne,

−

scharakteryzowa

grupy analityczne kationów,

−

posłu

odczynnikami grupowymi do wykrywania kationów,

−

przeprowadzi

reakcje selektywne i specyficzne kationów,

−

zidentyfikowa

kationy w badanych próbkach,

−

zapisa

równania reakcji zachodz

cych w czasie wykonywania analiz

jako

ciowych,

−

posłu

odczynnikami grupowymi do wykrywania anionów,

−

przeprowadzi

reakcje charakterystyczne, selektywne i specyficzne

anionów,

−

zidentyfikowa

aniony w badanych próbkach,

−

zidentyfikowa

sole rozpuszczalne w wodzie w badanych próbkach,

−

sporz

dzi

dokumentacj

laboratoryjn

−

zinterpretowa

wyniki przeprowadzonych analiz,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska podczas wykonywania

analiz jako

ciowych.

2. Materiał nauczania

Zasady pracy w laboratorium analiz jako

ciowych.

Znaczenie analizy jako

ciowej w kontroli surowców, półproduktów

i produktów chemicznych.
Techniki półmikroanalizy jako

ciowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpuszczalno

ść

substancji w wodzie. Reakcje hydrolizy.

Proces wytr

cania, rozpuszczania i roztwarzania osadów.

Grupy analityczne kationów, odczynniki grupowe.
Reakcje charakterystyczne, selektywne i specyficzne kationów.
Grupy analityczne anionów, odczynniki grupowe.
Reakcje charakterystyczne, selektywne i specyficzne anionów.
Sole rozpuszczalne w wodzie.
Przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony

rodowiska podczas wykonywania analiz jako

ciowych.

wiczenia

•

Przygotowywanie odczynników chemicznych do analizy jako

ciowej.

•

Dozowanie odczynników analitycznych.

•

Przeprowadzanie reakcji kroplowych na płytce porcelanowej.

•

Badanie kolejno

ci wytr

cania osadów.

•

Roztwarzanie osadów w kwasach mineralnych.

•

Roztwarzanie osadów z zastosowaniem zwi

zków kompleksowych.

•

Identyfikacja wybranych kationów w próbkach roztworów chemicznych.

•

Identyfikacja wybranych anionów

w próbkach

roztworów chemicznych.

•

Wykrywanie

wodach

powierzchniowych

jonów

elaza

(III)

i ortofosforanowych (V).

•

Identyfikacja prostych soli rozpuszczalnych w wodzie.

rodki dydaktyczne

Zestawy tabel fizykochemicznych.
Tablice pogl

dowe obrazuj

ce podział kationów na grupy analityczne.

Tablice pogl

dowe obrazuj

ce podział anionów na grupy analityczne.

Tablice pogl

dowe obrazuj

ce rozpuszczalno

ść

zwi

zków nieorganicznych.

Podstawowy sprz

t laboratoryjny.

Zestawy odczynników chemicznych.
Teksty przewodnie.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Realizacja programu jednostki modułowej ma na celu przygotowanie

ucznia do samodzielnego planowania i wykonywania podstawowych analiz
jako

ciowych.

Przed przyst

pieniem do wykonywania

wicze

nale

y zapozna

uczniów z:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przepisami bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej

oraz ochrony

rodowiska,

−

zasadami

bezpiecznego

stosowania

podstawowych

substancji

chemicznych,

−

zasadami bezpiecznego posługiwania si

sprz

tem laboratoryjnym.

W procesie kształcenia proponuje si

stosowanie takich metod

nauczania, jak: metoda przypadków, metoda tekstu przewodniego, pokazu
z instrukta

em, pokazu z obja

nieniem i

wicze

praktycznych. Metoda

tekstu przewodniego wymaga przygotowania przez nauczyciela materiałów
do wykonywania

wicze

: pyta

prowadz

cych i formularzy do wypełnienia.

Zamieszczone w programie

wiczenia stanowi

propozycj

, któr

nauczyciel mo

e wykorzysta

w czasie zaj

ęć

lub opracowa

inne

wiczenia

wspomagaj

ce realizacj

programu jednostki modułowej.

W trakcie prowadzenia zaj

ęć

dydaktycznych nale

y obserwowa

prac

uczniów, zwraca

uwag

na umiej

tno

ść

pracy w grupie, samodzielno

ść

i spostrzegawczo

ść

, kolejno

ść

i dokładno

ść

wykonywania

wicze

sporz

dzanie dokumentacji laboratoryjnej.

Zaj

cia

edukacyjne

nale

realizowa

w pracowni

chemicznej

w grupach do 15 osób, a

wiczenia laboratoryjne uczniowie powinni

wykonywa

indywidualnie.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na
podstawie okre

lonych kryteriów.

Kryteria oceniania powinny uwzgl

dnia

poziom wiadomo

ci oraz zakres

opanowania przez uczniów umiej

tno

ci wynikaj

cych ze szczegółowych

celów kształcenia.

Podczas kontroli i oceny nale

y sprawdza

umiej

tno

ci uczniów

w operowaniu zdobyt

wiedz

, zwraca

uwag

na merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi, wła

ciwe stosowanie poj

ęć

technicznych, poprawno

ść

wnioskowania.

Oceny osi

gni

ęć

uczniów nale

y dokonywa

na podstawie:

−

sprawdzianów pisemnych i ustnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W procesie sprawdzania i oceniania osi

gni

ęć

uczniów nale

y zwraca

uwag

na:

−

organizowanie stanowiska pracy laboratoryjnej,

−

posługiwanie si

sprz

tem i aparatur

laboratoryjn

−

dobieranie i stosowanie substancji i czynników energetycznych,

−

dokumentowanie przebiegu prac analitycznych,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy.

Po zako

czeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osi

gni

ęć

uczniów, proponuje si

zastosowanie testu osi

gni

ęć

szkolnych

z zadaniami zamkni

tymi wielokrotnego wyboru.

W ko

cowej ocenie osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów nale

y uwzgl

dni

wyniki sprawdzianów, testów osi

gni

ęć

szkolnych oraz poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O2.03
Wykonywanie podstawowych analiz ilo

ciowych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

zorganizowa

stanowisko pracy laboratoryjnej zgodnie z wymaganiami

ergonomii,

−

scharakteryzowa

fizykochemiczne metody analizy ilo

ciowej,

−

wyja

poj

cia: miareczkowanie, roztwór mianowany, wska

nik

miareczkowania, krzywa miareczkowania, punkt równowa

ci, punkt

cowy, mno

nik analityczny,

−

wyja

przyczyny powstawania bł

dów w analizie ilo

ciowej,

−

posłu

normami w analizie jako

ciowej,

−

scharakteryzowa

metody klasycznej analizy ilo

ciowej,

−

przygotowa

, pobra

i zabezpieczy

próbki do analizy zgodnie

z obowi

zuj

cymi przepisami,

−

przygotowa

odczynniki do analizy ilo

ciowej,

−

posłu

sprz

tem i aparatur

laboratoryjn

−

przeprowadzi

reakcj

zoboj

tniania,

−

przeprowadzi

reakcj

utleniania i redukcji,

−

scharakteryzowa

zwi

zki kompleksowe,

−

przeprowadzi

reakcj

str

cania osadu,

−

scharakteryzowa

instrumentalne metody analityczne,

−

wykona

pomiary kolorymetryczne,

−

przeprowadzi

miareczkowanie konduktometryczne,

−

przeprowadzi

miareczkowanie potencjometryczne,

−

wykona

pomiar pH roztworu,

−

zapisa

równania reakcji zachodz

cych podczas wykonywania analiz

ilo

ciowych,

−

zastosowa

zasady racjonalnej gospodarki substancjami i czynnikami

energetycznymi,

−

obliczy

i zinterpretowa

wyniki przeprowadzonych analiz,

−

sporz

dzi

dokumentacj

laboratoryjn

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej podczas wykonywania prac laboratoryjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Materiał nauczania

Zasady pracy w laboratorium analiz ilo

ciowych.

Metody i znaczenie analizy ilo

ciowej.

Bł

dy w analizie ilo

ciowej, dokładno

ść

oznaczania.

Normy dotycz

ce analizy ilo

ciowej.

Podział i charakterystyka klasycznych metod analizy ilo

ciowej.

Pobieranie i utrwalanie próbek pierwotnych surowców, półproduktów
i produktów.
Przygotowanie i przechowywanie odczynników stosowanych do analiz
ilo

ciowych.

Alkacymetria: reakcje zoboj

tniania, wska

niki alkacymetryczne, krzywe

miareczkowania alkacymetrycznego. Przykłady oznacze

alkacymetrycznych.

Redoksometria: reakcje utleniania i redukcji, specyfika wska

ników

redoksometrycznych. Przykłady oznacze

redoksometrycznych.

Kompleksometria: budowa i powstawanie zwi

zków kompleksowych,

wska

niki

kompleksometryczne.

Przykłady

oznacze

kompleksometrycznych.
Miareczkowa analiza str

ceniowa: reakcje str

cania, wska

niki stosowane

miareczkowaniach

str

ceniowych.

Przykłady

oznacze

argentometrycznych.

Charakterystyka

instrumentalnych

metod

analitycznych.
Kolorymetria. Spektrofotometria w nadfiolecie i

wietle widzialnym: metody,

aparatura. Przykłady zastosowania kolorymetrii i spektrofotometrii.
Konduktometria.

Aparatura

pomiarów

konduktometrycznych.

Miareczkowanie

konduktometryczne.

Zastosowanie

konduktometrii

i miareczkowania konduktometrycznego.
Potencjometria: zasady pomiarów potencjometrycznych. Aparatura.
Elektrody

porównawcze

jonoselektywne.

Miareczkowanie

potencjometryczne.

Zastosowanie

potencjometrii

i miareczkowania

potencjometrycznego.
Przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpo

arowej

podczas wykonywania prac laboratoryjnych.

wiczenia

•

Sporz

dzanie i mianowanie roztworu kwasu solnego.

•

Oznaczanie alkalimetryczne zawarto

ci kwasu solnego.

•

Oznaczanie acydymetryczne zawarto

ci wodorotlenku sodu.

•

Oznaczanie manganometryczne zawarto

ci jonów

elaza (II).

•

Oznaczanie manganometryczne zawarto

ci nadtlenku wodoru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Oznaczanie jodometryczne zawarto

ci nadtlenku wodoru.

•

Przygotowywanie i

mianowanie

roztworu EDTA .

•

Oznaczanie kompleksometryczne twardo

ci wody.

•

Przygotowywanie mianowanego roztworu azotanu (V) srebra

z odwa

analitycznej.

•

Oznaczanie zawarto

ci jonów chlorkowych w próbce metod

Mohra.

•

Oznaczanie spektrofotometryczne zawarto

ci jonów

elaza (III).

•

Oznaczanie konduktometryczne zawarto

ci wodorotlenku sodu.

•

Okre

lanie potencjometryczne warto

ci pH roztworów.

•

Oznaczanie potencjometryczne zawarto

ci kwasu solnego.

•

Oznaczanie potencjometryczne zawarto

ci kwasu ortofosforowego (V)

w Coca-Coli.

rodki dydaktyczne

Zestawy plansz i tabel fizykochemicznych.
Tablice pogl

dowe obrazuj

ce krzywe miareczkowa

klasycznych.

Foliogramy obrazuj

ce krzywe miareczkowa

potencjometrycznych.

Foliogramy obrazuj

ce krzywe miareczkowa

konduktometrycznych.

Podstawowy sprz

t laboratoryjny.

Zestawy odczynników chemicznych.
Spektrofotometry, konduktometry, potencjometry.
Teksty przewodnie.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej zawiera tre

ci dotycz

ce wykonywania

podstawowych

analiz

ilo

ciowych

metodami

klasycznymi

i instrumentalnymi. Stanowi

one podstaw

okre

lania zawarto

substancji chemicznych w ró

nych substancjach, badania czysto

surowców,

półproduktów

produktów

przemysłu

chemicznego,

a tak

e daj

liwo

ść

wykorzystania i zastosowania w praktyce wiedzy

i umiej

tno

ci zdobytych w innych jednostkach.

W procesie nauczania - uczenia si

zaleca si

stosowanie

nast

puj

cych

metod

nauczania:

przewodniego

tekstu,

pokazu

z obja

nieniem, pokazu z instrukta

em oraz

wicze

praktycznych.

Przed przyst

pieniem do wykonywania

wicze

nale

y zapozna

uczniów z zakresem i rodzajem wykonywanych zada

, z obsług

sprz

i aparatury laboratoryjnej oraz obowi

zuj

cymi przepisami bezpiecze

stwa

i higieny pracy podczas wykonywania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenia wykonywane z zastosowaniem tekstu przewodniego lub

instrukcji b

polegały na przeprowadzeniu podstawowych czynno

laboratoryjnych w celu oznaczenia zawarto

ci jonu lub substancji w badanej

próbce metodami klasycznymi lub instrumentalnymi.

Zaj

cia powinny odbywa

w pracowni chemicznej w grupach do 15

osób, a

wiczenia w zespołach 2-3 osobowych lub indywidualnie.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów

Sprawdzanie osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie
okre

lonych kryteriów. Systematyczne sprawdzanie i ocenianie dostarcza

nauczycielowi informacji o efektach jego pracy, o post

pach ucznia

w nauce oraz ułatwia zaplanowanie procesu kształcenia.

Proces oceniania powinien obejmowa

−

diagnoz

stanu wiedzy i umiej

tno

ci pod k

tem zało

onych celów

kształcenia,

−

identyfikowanie post

pów uczniów w toku realizacji tre

ci kształcenia

oraz rozpoznawanie trudno

ci w osi

ganiu zało

onych celów

kształcenia,

−

sprawdzanie wiedzy i umiej

tno

ci ucznia po zrealizowaniu programu

jednostki modułowej.
Osi

gni

cia uczniów proponuje si

sprawdza

na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

wicze

Obserwuj

czynno

ucznia

podczas

wykonywania

wicze

i dokonuj

c oceny pracy, nale

y zwróci

uwag

na:

−

organizowanie stanowiska pracy,

−

wykonywanie analizy ilo

ciowej na podstawie instrukcji,

−

posługiwanie si

sprz

tem i aparatur

laboratoryjn

−

sporz

dzanie dokumentacji laboratoryjnej,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej.

Po zako

czeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osi

gni

ęć

uczniów, proponuje si

zastosowanie testu osi

gni

ęć

szkolnych

z zadaniami wielokrotnego wyboru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O2.04
Badanie wła

ciwo

ci fizycznych substancji

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

zorganizowa

stanowisko pracy laboratoryjnej zgodnie z wymaganiami

ergonomii,

−

wymieni

podstawowe wielko

ci fizyczne substancji,

−

dobra

metody pomiaru wielko

ci fizycznych charakteryzuj

cych

substancje,

−

obsłu

sprz

t i aparatur

pomiarow

−

wykona

pomiar podstawowych wielko

ci fizycznych substancji,

−

dobra

technik

opracowywania wyników pomiarów,

−

posłu

normami w pomiarach wielko

ci fizycznych substancji,

−

wyja

przyczyny powstawania bł

dów w pomiarach wielko

fizycznych,

−

okre

dokładno

ść

wykonanych pomiarów,

−

sporz

dzi

dokumentacj

pomiarów wielko

ci fizycznych,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej podczas wykonywania prac laboratoryjnych.

2. Materiał nauczania

Zasady pracy w laboratorium.
Wielko

ci fizyczne substancji chemicznych.

Normalizacja metod pomiarowych.
Pomiar temperatury wrzenia, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar temperatury topnienia i krzepni

cia, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar g

sto

ci, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar lepko

ci, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar współczynnika załamania

wiatła, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar temperatury zapłonu i palenia, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar k

ta skr

cania płaszczyzny polaryzacji

wiatła, przyrz

pomiarowe.
Bł

dy w pomiarach wielko

ci fizycznych.

Technika opracowywania wyników pomiarów.
Dokumentacja pomiarów wielko

ci fizycznych.

Przepisy bezpiecze

stwa i higiena pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony

rodowiska podczas wykonywania prac laboratoryjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenia

•

Wykonywanie pomiaru temperatury wrzenia cieczy.

•

Wykonywanie pomiaru temperatury topnienia cieczy.

•

Wykonywanie pomiaru temperatury krzepni

cia cieczy.

•

Wykonywanie pomiaru g

sto

ci cieczy metod

wagow

•

Wykonywanie pomiaru g

sto

ci cieczy przy pomocy areometrów.

•

Wykonywanie pomiaru lepko

ci cieczy wiskozymetrem Ostwalda,

Höpplera, lepko

ciomierzem kapilarnym.

•

Wyznaczanie współczynnika załamania

wiatła.

•

Wyznaczanie

składu

mieszaniny

podstawie

wyznaczonego

współczynnika załamania

wiatła.

•

Okre

lanie zawarto

ci cukru w roztworze przy pomocy polarymetru.

•

Wykonywanie pomiaru temperatury zapłonu i palenia aparatem

Marcussona.

rodki dydaktyczne

Zestawy tabel fizykochemicznych.
Tablice pogl

dowe obrazuj

ce sprz

t i aparatur

pomiarow

wyznaczania wielko

ci fizycznych charakteryzuj

cych substancje.

Tablice

pogl

dowe

obrazuj

mno

niki

ułatwiaj

przeliczanie

stosowanych powszechnie jednostek miar na jednostki układu SJ.
Podstawowy sprz

t laboratoryjny.

Normy Zestawy odczynników chemicznych.
Aparatura i urz

dzenia pomiarowe.

Teksty przewodnie.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

tno

ci wykonywania pomiarów wielko

ci fizycznych substancji, które

stanowi

podstaw

oznaczania zawarto

ci substancji chemicznych

w ró

nych układach materialnych, okre

lania czysto

ci półproduktów

i produktów wytwarzanych w przemy

le chemicznym oraz kontroli

procesów technologicznych.

Skuteczno

ść

nauczania w du

ym stopniu zale

y od wła

ciwego doboru

tre

ci i metod nauczania. Dokonuj

c wyboru metod nale

y preferowa

takie, które zapewniaj

−

wdra

anie ucznia do samodzielnego i logicznego my

lenia,

−

aktywny udział w rozwi

zywaniu zada

i problemów,

−

stosowanie zdobytej przez ucznia wiedzy w praktyce,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kształtowanie u uczniów okre

lonych umiej

tno

ci i nawyków.

Szczególnie zalecane s

metody: tekstu przewodniego, pokazu

z obja

nieniem, pokazu z instrukta

em oraz

wicze

praktycznych.

Przed przyst

pieniem do realizacji

wicze

nale

y zapozna

uczniów

z przepisami bezpiecze

stwa i higieny pracy obowi

zuj

cymi na

stanowisku pracy.

wiczenia laboratoryjne mo

na realizowa

na podstawie szczegółowych

instrukcji i tekstów przewodnich opracowanych przez nauczyciela. Podczas
wykonywania

wicze

nale

y stworzy

uczniom warunki samodzielnego

wykonywania

pomiarów

wielko

fizycznych

charakteryzuj

cych

substancje. Nale

y równie

umo

liwi

uczniom korzystanie z ró

nych

ródeł informacji: norm, instrukcji, poradników oraz materiałów w wersji

elektronicznej.

Zaj

cia powinny odbywa

w pracowni kontroli procesów

technologicznych w grupach do 15 osób, a

wiczenia w zespołach 2-3

osobowych lub indywidualnie.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów

Sprawdzanie i ocenianie wiedzy uczniów z zakresu: podstawowych

wielko

ci fizycznych charakteryzuj

cych substancje, stosowania jednostek

układu SI, przeliczania jednostek.

Podczas kontroli i oceny nale

y sprawdza

umiej

tno

ci uczniów

w operowaniu zdobyt

wiedz

, zwraca

uwag

na merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi, wła

ciwe stosowanie poj

ęć

technicznych, poprawno

ść

wnioskowania.

Ocena osi

gni

ęć

szkolnych powinna aktywizowa

i mobilizowa

pracy zarówno ucznia jak i nauczyciela. Proces oceniania powinien
obejmowa

−

diagnoz

stanu wiedzy i umiej

tno

ci uczniów z uwzgl

dnieniem

zało

onych celów kształcenia,

−

identyfikowanie post

pów ucz

cych si

w toku realizacji tre

kształcenia oraz rozpoznawanie trudno

ci w osi

ganiu zało

onych celów

kształcenia,

−

sprawdzanie wiedzy i umiej

tno

ci ucznia po zrealizowaniu tre

kształcenia jednostki modułowej.

Oceny osi

gni

ęć

uczniów nale

y dokonywa

na podstawie:

−

pisemnych i ustnych sprawdzianów,

−

sprawdzianów praktycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji czynno

ci wykonywanych przez ucznia podczas

wicze

W trakcie obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

wicze

i innych zda

nale

y zwraca

uwag

na:

−

organizowanie stanowiska pracy,

−

obsługiwanie sprz

tu i aparatury pomiarowej,

−

wykonanie pomiarów podstawowych wielko

ci fizycznych substancji,

−

sporz

dzanie dokumentacji pomiarowej,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska podczas wykonywania prac

laboratoryjnych.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

uczniów po zako

czeniu realizacji

programu jednostki modułowej nale

y uwzgl

dni

wyniki stosowanych

sprawdzianów, testów osi

gni

ęć

szkolnych i poziom wykonanych

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O2.05
Charakteryzowanie podstawowych procesów
fizycznych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

scharakteryzowa

stany skupienia substancji,

−

wyja

poj

cie gazu doskonałego i gazu rzeczywistego,

−

skorzysta

z prawa stanu gazu doskonałego,

−

okre

ró

nice mi

dzy ciecz

newtonowsk

i nienewtonowsk

−

rozró

ciała stałe o budowie krystalicznej od ciał bezpostaciowych,

−

okre

charakterystyczne wła

ciwo

ci układów jednoskładnikowych

jednofazowych,

−

okre

charakterystyczne wła

ciwo

ci układów jednoskładnikowych

wielofazowych,

−

okre

charakterystyczne wła

ciwo

ci układów wieloskładnikowych

jednofazowych,

−

okre

charakterystyczne wła

ciwo

ci układów wieloskładnikowych

wielofazowych,

−

dobra

metody rozdzielania układów dwuskładnikowych,

−

wyznaczy

równowag

w układach dwuskładnikowych dwufazowych,

−

scharakteryzowa

przemiany zachodz

ce na granicy faz,

−

obliczy

efekty energetyczne przemian fazowych,

−

dobra

metody rozdzielania układów dwuskładnikowych dwufazowych,

−

scharakteryzowa

procesy równowagowe zachodz

ce w układach

dwuskładnikowych,

−

zinterpretowa

wykresy fazowe dla układów: ciecz – para i ciecz – faza

stała,

−

scharakteryzowa

podstawowe procesy fizyczne: destylacja, ekstrakcja,

absorpcja, adsorpcja, desorpcja, suszenie, krystalizacja, wymiana
jonowa,

−

rozdzieli

mieszaniny z zastosowaniem destylacji, ekstrakcji, absorpcji,

adsorpcji, desorpcji, krystalizacji, wymiany jonowej,

−

wskaza

zastosowanie

podstawowych

procesów

fizycznych

w technologii chemicznej,

−

sporz

dzi

dokumentacj

laboratoryjn

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska podczas wykonywania prac

laboratoryjnych.

2. Materiał nauczania

Gaz doskonały, gaz rzeczywisty. Stan gazu i parametry stanu gazu.
Prawa opisuj

ce stan gazu doskonałego.

Ciecze newtonowskie i nienewtonowskie.
Ciała stałe krystaliczne i bezpostaciowe.
Równowagi fazowe w układach jednoskładnikowych.
Równowagi w układach dwuskładnikowych jednofazowych.
Metody rozdzielania układów dwuskładnikowych.
Równowagi w układach dwuskładnikowych dwufazowych.
Zjawiska powierzchniowe zachodz

ce na granicy faz.

Metody rozdzielania układów dwuskładnikowych dwufazowych.
Efekty energetyczne przemian fazowych.
Charakterystyka procesów wymiany masy.
Charakterystyka procesów wymiany energii.
Zastosowanie  procesów:  destylacji,  ekstrakcji,  absorpcji,  adsorpcji,
desorpcji,  krystalizacji,  suszenia,  wymiany  jonowej  w  technologii
chemicznej.
Przepisy  bezpiecze

stwa i higiena pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony

rodowiska podczas wykonywania prac laboratoryjnych.

wiczenia

•

Okre

lanie wpływu temperatury na rozpuszczalno

ść

ciał stałych

w cieczach.

•

Okre

lanie wpływu mieszania i stopnia rozdrobnienia ciała stałego na

rozpuszczalno

ść

ciał stałych w cieczach.

•

Okre

lanie wpływu temperatury i ci

nienia na rozpuszczalno

ść

gazów

w cieczach.

•

Wyznaczanie ilo

ci energii niezb

dnej do podgrzania cieczy.

•

Wyznaczanie

efektu

energetycznego

procesu

rozpuszczania

i rozcie

czania kwasów.

•

Rozdzielanie układów wieloskładnikowych z zastosowaniem procesu

destylacji.

•

Suszenie substancji metod

okresow

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Wyodr

bnianie składnika mieszaniny z zastosowaniem procesu

absorpcji.

•

Sporz

dzanie emulsji.

rodki dydaktyczne

Zestawy plansz i tabel fizykochemicznych.
Urz

dzenia i aparaty do przeprowadzenia podstawowych procesów

fizycznych.
Filmy

dydaktyczne

dotycz

zastosowania

procesów

fizycznych

w technologii chemicznej.
Zestawy

foliogramów,

fazogramów

dotycz

równowagi

fazowe

w układach jednoskładnikowych.
Zestaw przyrz

dów pomiarowych.

Instrukcje obsługi i konserwacji przyrz

dów oraz urz

dze

Instrukcje do wykonywania

wicze

Teksty przewodnie.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje tre

ci dotycz

ce procesów

fizycznych wykorzystywanych w przemy

le chemicznym.

Tre

ci zawarte w jednostce modułowej stanowi

podstaw

do nauczania

technologii chemicznej.

Kształtowanie umiej

tno

ci wynikaj

cych ze szczegółowych celów

kształcenia wymaga stosowania ró

nych metod pracy z uczniami oraz

wła

ciwego doboru

rodków dydaktycznych. Program powinien by

realizowany nast

puj

cymi metodami nauczania: tekstu przewodniego,

pokazu z instrukta

em, pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

Szczególnie zalecana jest metoda tekstu przewodniego, która pozwala

na kształtowanie umiej

tno

ci planowania, korzystania z ró

nych

ródeł

informacji, stosowania nabytej wiedzy w praktyce, rozwi

zywania

problemów, podejmowania decyzji.

Przed przyst

pieniem do wykonywania

wicze

nauczyciel powinien

zapozna

uczniów z przepisami bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska obowi

zuj

cymi na danym

stanowisku pracy.

W trakcie realizacji tre

ci programowych dotycz

cych wła

ciwo

stanów skupienia i przemian fazowych wskazane jest zastosowanie
komputerowych programów symulacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wiczenia, zaproponowane w programie jednostki modułowej, pozwol

na indywidualizacj

procesu nauczania, efektywniejsze wykorzystanie

pomocy dydaktycznych oraz ułatwi

zrozumienie realizowanych tre

kształcenia.

Zaj

cia laboratoryjne nale

y realizowa

w hali technologicznej

w grupie do 15 osób, a

wiczenia w zespołach 2 osobowych lub

indywidualnie.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów

Sprawdzanie osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

systematycznie, w trakcie realizacji programu jednostki modułowej, na
podstawie okre

lonych kryteriów. Ocena powinna stymulowa

aktywno

ść

ucznia i zapewni

poczucie satysfakcji na ka

dym etapie kształcenia.

Podczas kontroli i oceny osi

gni

ęć

uczniów w formie sprawdzianów

ustnych nale

y ocenia

umiej

tno

ci operowania zdobyt

wiedz

, zwraca

uwag

na merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi, wła

ciwe stosowanie

terminologii zawodowej oraz poprawno

ść

wnioskowania.

Przed przyst

pieniem do wykonywania

wicze

nale

y sprawdza

poziom wiedzy i umiej

tno

ci uczniów niezb

dnych do realizacji

okre

lonych zada

. Umiej

tno

ci praktyczne proponuje si

sprawdza

poprzez obserwacj

czynno

ci wykonywanych przez ucznia podczas

wicze

oraz stosowanie sprawdzianów praktycznych z zadaniami typu

próba pracy.

Po zako

czeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osi

gni

ęć

uczniów,

proponuje

zastosowanie

testu

dydaktycznego

z zadaniami wielokrotnego wyboru.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

uczniów po zako

czeniu realizacji

programu jednostki modułowej nale

y uwzgl

dni

wyniki zastosowanych

przez nauczyciela sprawdzianów, testów osi

gni

ęć

szkolnych i poziom

wykonanych

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].O2.06
Charakteryzowanie podstawowych procesów
chemicznych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

zorganizowa

stanowisko pracy laboratoryjnej zgodnie z wymaganiami

ergonomii,

−

sklasyfikowa

chemiczne procesy podstawowe,

−

rozró

podstawowe typy reakcji chemicznych otrzymywania zwi

zków

nieorganicznych i organicznych,

−

scharakteryzowa

sposoby otrzymywania substancji gazowych,

−

zastosowa

metody otrzymywania podstawowych grup zwi

zków

nieorganicznych,

−

okre

rol

utleniaczy i reduktorów w preparatyce organicznej,

−

zastosowa

reakcje utleniania i redukcji do otrzymywania zwi

zków

organicznych,

−

obliczy

ilo

ść

substratów potrzebnych do przeprowadzenia reakcji

chemicznej,

−

zapisa

wzory chemiczne zwi

zków nieorganicznych i organicznych,

−

posłu

nazwami systematycznymi i zwyczajowymi zwi

zków

nieorganicznych i organicznych,

−

wyja

rol

czynników sulfonuj

cych,

−

okre

metody otrzymywania zwi

zków sulfonowych,

−

zastosowa

metody otrzymywania oraz zastosowania zwi

zków

sulfonowych,

−

okre

rol

czynników nitruj

cych,

−

scharakteryzowa

metody otrzymywania zwi

zków nitrowych,

−

scharakteryzowa

reakcje wprowadzania fluorowca do zwi

zków

organicznych,

−

zastosowa

metody otrzymywania estrów zwi

zków sulfonowych,

−

wyja

przebieg procesu

polimeryzacji i polikondensacji,

−

zapisa

wzory sumaryczne i strukturalne kwasów karboksylowych,

−

scharakteryzowa

reakcje charakterystyczne grup funkcyjnych zwi

zków

organicznych,

−

wyja

przebieg procesu elektrolizy roztworów wybranych substancji,

−

okre

zastosowanie

podstawowych

procesów

chemicznych

w technologii chemicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska podczas wykonywania prac

laboratoryjnych.

2. Materiał nauczania

Klasyfikacja chemicznych procesów podstawowych.
Podstawowe typy reakcji chemicznych stosowane do otrzymywania
zwi

zków nieorganicznych: zoboj

tnianie, rozkład termiczny, pojedynczej

i podwójnej wymiany, utlenianie i redukcja.
Podstawowe typy reakcji chemicznych stosowane do otrzymywania
zwi

zków organicznych: sulfonowanie, nitrowanie, estryfikacja, hydroliza,

amonoliza, addycja, eliminacja, utlenianie i redukcja, izomeryzacja,
alkilowanie, polimeryzacja, polikondensacja, poliaddycja.
Otrzymywanie substancji gazowych.
Metody otrzymywania podstawowych grup zwi

zków nieorganicznych.

Otrzymywanie zwi

zków organicznych w wyniku reakcji utleniania

i redukcji. Utleniacze i reduktory stosowane w preparatyce organicznej.
Metody otrzymywania zwi

zków sulfonowych. Czynniki sulfonuj

ce.

Metody otrzymywania zwi

zków nitrowych. Czynniki nitruj

ce.

Reakcje wprowadzania fluorowca do zwi

zków organicznych.

Metody otrzymywania estrów kwasów karboksylowych.
Polimeryzacja i polikondensacja.
Reakcje charakterystyczne grup funkcyjnych zwi

zków organicznych.

Zastosowanie procesu elektrolizy do otrzymywania substancji.
Chemiczne procesy podstawowe stosowane w technologii chemicznej.
Przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony

rodowiska

obowi

zuj

podczas

wykonywania

prac

laboratoryjnych.

wiczenia

•

Sporz

dzanie

schematów reakcji chemicznych zachodz

cych w trakcie

otrzymywania zwi

zków nieorganicznych.

•

Otrzymywanie dwutlenku w

gla z kwasu solnego i w

glanu wapnia

w warunkach laboratoryjnych.

•

Otrzymywanie tlenku siarki (IV) w warunkach laboratoryjnych.

•

Otrzymywanie tlenku magnezu w wyniku rozkładu termicznego soli

w warunkach laboratoryjnych.

•

Otrzymywanie soli w wyniku reakcji pojedynczej wymiany w warunkach

laboratoryjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Otrzymywanie soli w wyniku reakcji podwójnej wymiany w warunkach

laboratoryjnych.

•

Okre

lanie produktów rozkładu termicznego w

glowodorów nasyconych.

•

Okre

lanie produktów reakcji izomeryzacji w

glowodorów nasyconych.

•

Okre

lanie produktów utleniania alkoholi.

•

Sporz

dzanie

schematów

reakcji

chemicznych

prowadz

cych

do otrzymywania zwi

zków organicznych.

•

Otrzymywanie estrów kwasu octowego w wyniku reakcji estryfikacji

alkoholu etylowego kwasem octowym.

•

Otrzymywanie estrów kwasu benzenokarboksylowego w wyniku reakcji

estryfikacji kwasu salicylowego bezwodnikiem octowym.

•

Otrzymywanie aromatycznych zwi

zków nitrowych w wyniku reakcji

nitrowania benzenu.

rodki dydaktyczne

Zestawy plansz i tabel fizykochemicznych.
Tablice

pogl

dowe

obrazuj

urz

dzenia

aparaty

niezb

dne

do przeprowadzenia podstawowych procesów chemicznych.
Aparatura i przyrz

wiczeniowe do przeprowadzenia podstawowych

procesów chemicznych.
Instrukcje obsługi i konserwacji przyrz

dów oraz urz

dze

Instrukcje do wykonywania

wicze

Podstawowy sprz

t laboratoryjny.

Zestawy odczynników chemicznych.
Teksty przewodnie.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

tno

otrzymywania

substancji

chemicznych

warunkach

laboratoryjnych, wykonywania bilansów materiałowych oraz okre

lania

wła

ciwo

ci substancji chemicznych.

Podczas realizacji programu jednostki modułowej nale

y wykorzysta

wiedz

uczniów z zakresu:

−

zapisywania równa

reakcji chemicznych,

−

okre

lania

metod

otrzymywania

zwi

zków

organicznych

i nieorganicznych,

−

wykonywania oblicze

stechiometrycznych.

W procesie nauczania-uczenia si

zaleca si

stosowanie nast

puj

cych

metod nauczania: metody projektów, metody przypadków, pokazu
z obja

nieniem, pokazu z instrukta

em oraz

wicze

praktycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metoda projektów zasługuje na szczególn

uwag

, poniewa

daje

liwo

ść

zastosowania wcze

niej zdobytej wiedzy, pozwala na efektywne

wykorzystanie

czasu,

planowanie

działa

podejmowanie

decyzji,

korzystanie z ró

nych

ródeł informacji oraz prezentacj

wykonanych

projektów.

W pracach projektowych uczniowie powinni uwzgl

dni

−

metod

otrzymania okre

lonej substancji,

−

dobór sprz

tu laboratoryjnego,

−

dobór odczynników chemicznych,

−

dobór

rodków ochrony indywidualnej,

−

sposoby wyodr

bniania i oczyszczania otrzymanych substancji,

−

sposoby oceny jako

ci wykonanej pracy,

−

liwo

ci zastosowania danej metody na skal

przemysłow

Zaj

cia dydaktyczne nale

y realizowa

w pracowni chemicznej

w grupach do 15 osób, a prace laboratoryjne w zespołach 2–3 osobowych.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie
okre

lonych kryteriów.

Kryteria oceniania powinny uwzgl

dnia

poziom wiadomo

ci oraz zakres

opanowania przez uczniów umiej

tno

ci wynikaj

cych ze szczegółowych

celów kształcenia.

Wiadomo

ci i umiej

tno

ci niezb

dne do realizacji zada

mog

oceniane na podstawie sprawdzianów ustnych i pisemnych oraz testów
osi

gni

ęć

szkolnych. Umiej

tno

ci praktyczne proponuje si

sprawdza

podczas obserwacji czynno

ci wykonywanych przez uczniów w trakcie

wicze

Obserwuj

czynno

ucznia

podczas

wykonywania

wicze

i dokonuj

c oceny nale

y zwraca

uwag

na:

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska,

−

posługiwanie si

sprz

tem i aparatur

laboratoryjn

−

zapisywanie wzorów i okre

lanie nazw zwi

zków chemicznych,

−

wykorzystanie substancji chemicznych,

−

wykonywanie podstawowych bilansów materiałowych,

−

wyodr

bnianie i oczyszczanie substancji chemicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Moduł 815[01].Z1

Maszyny i urz

dzenia stosowane w przemy

chemicznym

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

wykonywa

pomiary

wielko

charakteryzuj

cych

proces

technologiczny,

−

charakteryzowa

budow

i zasad

działania urz

dze

stosowanych do

regulacji i sterowania,

−

wykonywa

rysunki i szkice techniczne elementów maszyn i aparatury

chemicznej,

−

posługiwa

dokumentacj

techniczn

i eksploatacyjn

maszyn

i urz

dze

przemysłu chemicznego,

−

dobiera

aparaty

urz

dzenia

projektowanych

procesów

technologicznych,

−

sporz

dza

proste schematy ideowe ró

nych sposobów odzyskiwania

energii,

−

dobiera

sposoby ochrony urz

dze

przed zanieczyszczeniem i korozj

−

sporz

dza

bilanse energetyczne i materiałowe aparatów i urz

dze

−

obsługiwa

podstawowe maszyny, aparaty i urz

dzenia przemysłu

chemicznego,

−

okre

przyczyny typowych awarii maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego,

−

korzysta

z ró

nych

ródeł informacji zawodowej,

−

przewidywa

liwo

ść

wyst

pienia zagro

dla

rodowiska pracy

rodowiska naturalnego podczas eksploatacji podstawowych maszyn,

aparatów i urz

dze

stosowanych w przemy

le chemicznym,

−

przestrzega

przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej podczas obsługi maszyn i urz

dze

stosownych

w przemy

le chemicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol

Nazwa jednostki

Orientacyjna

liczba godzin na

realizacj

815[01].Z1.01

Posługiwanie si

dokumentacj

techniczn

815[01].Z1.02

Wykonywanie pomiarów parametrów
procesowych

815[01].Z1.03

Stosowanie maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego

815[01].Z1.04

Eksploatacja maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego

815[01].Z1.05

Stosowanie układów automatyki i sterowania

Razem

360

3. Schemat układu jednostek modułowych

815[01].Z1

Maszyny i urz

dzenia

stosowane w przemy

chemicznym

815[01].Z1.03

Stosowanie maszyn,

aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego

815[01].Z1.02

Wykonywanie pomiarów

parametrów procesowych

815[01].Z1.04

Eksploatacja maszyn,

aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego

815[01].Z1.05

Stosowanie układów

automatyki i sterowania

815[01].Z1.01

Posługiwanie si

dokumentacj

techniczn

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Literatura

Błasi

ski H., Młodzi

ski B.: Aparaty przemysłu chemicznego. WNT,

Warszawa 1983
Dobrzy

ski T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004

Francuz W. M., Sokołowski R.: Bezpiecze

stwo i higiena pracy

w rzemio

le. WSiP, Warszawa 1996

Giełdowski L.: Przekroje. WSiP, Warszawa 1998
Jabło

ska-Drozdowska H., Krajewska K.: Aparaty, urz

dzenia i procesy

przemysłu chemicznego. WSiP, 1995
Kornowicz-Sot A.: Automatyka i robotyka. Układy regulacji automatycznej.
WSiP, Warszawa 1999
Molenda J.: Chemia w przemy

le: surowce – procesy – produkty. WSiP,

Warszawa 1996
Molenda J.: Technologia chemiczna. WSiP, Warszawa 1993
R

czkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gda

sk 1999

Ryng M.: Bezpiecze

stwo techniczne w przemy

le chemicznym. WNT,

Warszawa 1993
Waszkiewicz E., Waszkiewicz S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa
1999
Warych J.: Aparaty i urz

dzenia przemysłu chemicznego i przetwórczego.

WSiP, Warszawa 1996
Warych J.: Oczyszczanie gazów. Procesy i aparatura. WNT, Warszawa
1998
Warych J.: Podstawowe procesy przemysłu chemicznego i przetwórczego.
WSiP, Warszawa 1996
Wojtkun F., Bukała W.: Materiałoznawstwo. Cz

ęść

1 i 2. WSiP, Warszawa

1997
Zawora J.: Podstawy technologii maszyn. WSiP, Warszawa 2001

Wykaz literatury nale

y aktualizowa

w miar

ukazywania si

nowych

pozycji wydawniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].Z1.01
Posługiwanie si

dokumentacj

techniczn

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

okre

znaczenie rysunku technicznego,

−

posłu

podstawowymi poj

ciami z zakresu rysunku technicznego,

−

dobra

przypory oraz materiały do rysowania,

−

okre

znaczenie normalizacji w rysunku technicznym,

−

sporz

dzi

szkice i rysunki prostych brył geometrycznych,

−

sporz

dzi

szkice i rysunki elementów aparatury chemicznej,

−

sporz

dzi

szkice z zastosowaniem zasad rzutowania prostok

tnego

aksonometrycznego,

−

narysowa

prosty przedmiot w przekroju,

−

zastosowa

zasady oznaczania przekrojów przedmiotów długich,

−

zastosowa

zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach,

−

odczyta

rysunki elementów aparatury chemicznej,

−

rozpozna

na rysunkach poł

czenia rozł

czne i nierozł

czne,

−

wykorzysta

technik

komputerow

do powielania i przechowywania

informacji rysunkowej,

−

posłu

dokumentacj

techniczn

i technologiczn

−

rozpozna

na schematach technologicznych usytuowanie armatury

i urz

dze

do pomiarów, regulacji i sterowania,

−

posłu

programami komputerowymi do wykonywania rysunków

technicznych,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

2. Materiał nauczania

Rola rysunku technicznego w pracy zawodowej.
Materiały i przybory do rysowania.
Normalizacja w rysunku technicznym, forma graficzna arkusza.
Szkicowanie przedmiotów, wykonywanie rysunków za pomoc

przyborów

kre

larskich.

Rzutowanie prostok

tne i aksonometryczne.

Rodzaje przekrojów.
Zasady oznaczania przekrojów przedmiotów długich oraz wykonanych
z ró

nych materiałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymiarowanie i opisywanie przedmiotów na rysunkach.
Oznaczenia poł

cze

rozł

cznych i nierozł

cznych.

Programy  komputerowe  do  wykonywania  rysunków  technicznych.
Techniczne zastosowanie programu AutoCAD.
Technika komputerowa w zakresie powielania i przechowywania informacji
rysunkowej.
Typowa dokumentacja techniczna i technologiczna.
Schematy  technologiczne  w  dokumentacji  technicznej  oraz  na  panelach
w sterowniach

instalacji

pracuj

cych

zastosowaniem

techniki

komputerowej.
Oznaczenia na schematach armatury oraz urz

dze

do pomiarów, regulacji

i sterowania.

wiczenia

•

Szkicowanie

brył

geometrycznych

rzutach

prostok

tnych

i aksonometrycznych.

•

Szkicowanie elementu aparatury chemicznej w rzucie aksonometrycznym.

•

Rzutowanie prostok

tne prostych brył geometrycznych.

•

Wykonywanie rysunku elementu aparatury chemicznej w rzutach

prostok

tnych.

•

Rysowanie przekrojów prostych przedmiotów.

•

Wykonywanie rysunku na podstawie szkicu.

•

Sporz

dzanie

rysunków

technicznych

przy

pomocy

programów

komputerowych.

•

Wymiarowanie z modelu dydaktycznego.

•

Wymiarowanie z modelu rzeczywistego.

•

Czytanie rysunków technicznych elementów aparatury chemicznej.

•

Czytanie rysunków wykonawczych elementów aparatury chemicznej.

rodki dydaktyczne

Materiały i przyrz

dy do wykonywania rysunków technicznych.

Modele brył geometrycznych i elementów aparatury chemicznej.
Fotografie aparatów, maszyn i urz

dze

Katalogi aparatury i urz

dze

przemysłu chemicznego.

Rysunki techniczne elementów aparatury chemicznej.
Zestaw norm dotycz

cych rysunku technicznego.

Tablice

pogl

dowe

obrazuj

zasady

rzutowania

prostok

tnego

i aksonometrycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Foliogramy,

fazogramy,

przezrocza

obrazuj

przekroje

brył

geometrycznych.
Dokumentacja techniczna i technologiczna.
Proste schematy chemicznych instalacji produkcyjnych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

tno

ci wykonywania oraz czytania szkiców i rysunków elementów

aparatury chemicznej, a tak

e posługiwania si

dokumentacj

techniczn

i technologiczn

, specyficzn

dla przemysłu chemicznego.

Osi

gni

cie zamierzonych celów kształcenia jest mo

liwe przy

zastosowaniu nast

puj

cych metod nauczania: tekstu przewodniego,

pokazu z instrukta

em, pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

Przed przyst

pieniem do wykonywania

wicze

nauczyciel powinien

zapozna

uczniów z przepisami bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska obowi

zuj

cymi na danym

stanowisku pracy, poinformowa

uczniów o roli, jak

pełni dokumentacja

techniczna i technologiczna w procesach wytwarzania i eksploatacji
ró

nych urz

dze

oraz podkre

potrzeb

stosowania symboli i oznacze

w dokumentacji technicznej.

Podczas realizacji programu jednostki modułowej nale

y zwróci

szczególn

uwag

na rozmieszczenie materiałów i przyborów kre

larskich,

wła

ciwe o

wietlenie i postaw

podczas pracy. W pracowni powinny

znajdowa

stanowiska komputerowe do prac z typowymi programami

CAD oraz schematami technologicznymi.

wiczenia, zaproponowane w programie jednostki modułowej, pozwol

indywidualizacj

procesu nauczania, efektywniejsze wykorzystanie pomocy

dydaktycznych oraz ułatwi

zrozumienie realizowanych tre

ci kształcenia.

Uczniowie wykonuj

wiczenia powinni korzysta

z materiałów

ródłowych oraz oprogramowania do wspomagania projektowania (CAD).

Zaj

cia

dydaktyczne

nale

realizowa

pracowni

rysunku

technicznego w grupach do 15 osób, a

wiczenia indywidualnie lub

w zespołach 2 osobowych.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Opracowuj

c kryteria oceniania nale

y uwzgl

dni

poziom i zakres

opanowania wiadomo

ci i umiej

tno

ci uczniów wynikaj

cych ze

szczegółowych celów kształcenia. Ocena powinna stymulowa

aktywno

ść

ucznia i zapewni

mu poczucie satysfakcji na ka

dym etapie kształcenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas realizacji programu nauczania jednostki modułowej nale

ocenia

uczniów na podstawie: sprawdzianów pisemnych i ustnych, testów

osi

gni

ęć

szkolnych, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

wicze

Podczas obserwacji uczniów w trakcie wykonywania

wicze

nale

zwróci

uwag

na:

−

sporz

dzanie rysunków cz

ęś

ci maszyn, urz

dze

oraz elementów

aparatury chemicznej,

−

wymiarowanie rysunków i szkiców,

−

czytanie dokumentacji technicznej.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

uczniów, po zako

czeniu realizacji

programu jednostki modułowej nale

y uwzgl

dni

wyniki sprawdzianów,

testów osi

gni

ęć

szkolnych oraz poziom wykonanych

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].Z1.02
Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

sklasyfikowa

przyrz

stosowane

pomiaru

parametrów

procesowych według ró

nych kryteriów,

−

scharakteryzowa

metody pomiarów parametrów procesowych,

−

wyja

poj

cia: wielko

ść

fizyczna, obiekt mierzony, przyrz

pomiarowy, klasa dokładno

ci przyrz

du, czuło

ść

przyrz

du, bł

pomiarowy, niepewno

ść

pomiaru,

−

rozró

rodzaje bł

dów pomiarowych,

−

obliczy

i oszacowa

bł

dy pomiarów wielko

ci fizycznych,

−

wyja

przyczyny powstawania bł

dów w pomiarach parametrów

procesowych,

−

scharakteryzowa

techniki opracowywania wyników pomiarów,

−

zastosowa

zasady u

ytkowania przyrz

dów pomiarowych,

−

dobra

przyrz

dy do pomiaru okre

lonych parametrów badanego układu

i zało

onej dokładno

ci,

−

posłu

instrukcjami obsługi podczas u

ytkowania przyrz

dów

pomiarowych,

−

posłu

przyrz

dami

kontrolno-pomiarowymi

sondami

pomiarowymi,

−

rozpozna

na schematach punkty pomiaru parametrów procesowych:

temperatury, ci

nienia, strumienia obj

ci lub masy, poziomu cieczy,

masy, lepko

ci oraz g

sto

ci,

−

wykona

pomiary mocy, rezystancji, napi

cia i nat

ęŜ

enia pr

du przy

pomocy przyrz

dów pomiarowych,

−

wykona

pomiary temperatury, ci

nienia, poziomu cieczy, nat

ęŜ

enia

przepływu cieczy i gazów, wilgotno

ci, lepko

ci oraz g

sto

ci płynów,

−

obsłu

automatyczne wagi i dozowniki ta

mowe,

−

wykorzysta

komputer do opracowywania wyników pomiarów,

−

sporz

dzi

dokumentacj

pomiarow

−

zinterpretowa

wyniki przeprowadzonych pomiarów,

−

oceni

proces technologiczny na podstawie przeprowadzonych

pomiarów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej

obowi

zuj

podczas

wykonywania

prac

pomiarowych.

2. Materiał nauczania

Zasady pracy w pracowni kontroli procesów technologicznych.
Klasyfikacja przyrz

dów i metod pomiarowych.

Niepewno

ść

pomiarowa. Bł

dy pomiarów warto

ci wielko

ci fizycznych.

Normalizacja metod pomiarowych i bada

Zasady u

ytkowania przyrz

dów pomiarowych.

Zasady pomiaru podstawowych wielko

ci elektrycznych. Przyrz

dy słu

Ŝą

pomiaru

wielko

elektrycznych:

amperomierze,

woltomierze,

watomierze, mierniki uniwersalne.
Pomiar temperatury, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar ci

nienia, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar poziomu cieczy, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar nat

ęŜ

enia przepływu cieczy i gazów, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar wilgotno

ci, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar lepko

ci, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar g

sto

ci, przyrz

dy pomiarowe.

Pomiar masy, przyrz

dy pomiarowe.

Interpretacja wyników pomiarów parametrów procesowych.
Technika opracowywania wyników pomiarów.
Przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony

rodowiska

obowi

zuj

podczas

wykonywania

prac

pomiarowych.

wiczenia

•

Wykonywanie pomiaru nat

ęŜ

enia pr

du, napi

cia oraz rezystancji

miernikami uniwersalnymi.

•

Wykonywanie pomiaru temperatury w piecu elektrycznym termometrem

rezystancyjnym i termoelektrycznym.

•

Wykonywanie pomiaru ci

nienia w zbiorniku ci

nieniowym manometrem

spr

ęŜ

ynowym.

•

Wykonywanie pomiaru poziomu cieczy w zbiorniku zamkni

tym

poziomomierzem hydrostatycznym.

•

Wykonywanie

pomiaru

poziomu cieczy

zbiorniku

otwartym

poziomomierzem pływakowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Wykonywanie pomiaru ró

nicy ci

nie

w ruroci

gu za pomoc

U -rurki.

•

Wykonywanie pomiaru nat

ęŜ

enia przepływu gazu za pomoc

rurki

spi

trzaj

cej i zw

ęŜ

ki pomiarowej.

•

Sprawdzanie

wskaza

manometru

spr

ęŜ

ynowego

pomoc

manometru obci

ąŜ

nikowo-tłokowego.

•

Wykonywanie pomiaru nat

ęŜ

enia przepływu cieczy rotametrem.

•

Wykonywanie

pomiaru

wilgotno

powietrza

atmosferycznego

higrometrem włosowym, psychrometrem Augusta i psychrometrem
aspiracyjnym.

•

Wykonywanie pomiaru lepko

ci cieczy lepko

ciomierzem rotacyjnym.

•

Opracowanie wyników pomiarów za pomoc

komputera.

rodki dydaktyczne

Przyrz

dy uniwersalne, aparaty i urz

dzenia pomiarowe.

Programy komputerowe do opracowywania pomiarów.
Podstawowy sprz

t laboratoryjny, zestawy

wiczeniowe.

Zestawy plansz i tabel fizykochemicznych.
Przyrz

dy pomiarowe.

Teksty przewodnie.
Literatura techniczna, katalogi aparatury kontrolno-pomiarowego.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

tno

wykonywania

pomiarów

wielko

fizycznych

charakterystycznych dla procesów wytwarzania półproduktów i produktów
chemicznych. Umiej

tno

ść

wykonywania tych pomiarów stanowi podstaw

do prawidłowego wykonywania pomiarów parametrów procesowych
w warunkach rzeczywistych.

W pracy nauczyciela powinny znale

źć

zastosowanie metody podaj

i aktywizuj

ce. Szczególnie zalecane s

metody, takie jak: metoda tekstu

przewodniego, pokazu z instrukta

em, pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

Podczas realizacji programu nale

y wdra

uczniów do samodzielnej

pracy, studiowania literatury i czasopism zawodowych oraz korzystania
z zasobów Internetu.

Zamieszczone w programie

wiczenia stanowi

propozycj

, któr

nauczyciel mo

e wykorzysta

w czasie zaj

ęć

lub opracowa

inne

wiczenia

wspomagaj

ce realizacj

programu jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zagadnienia dotycz

ce analizy bł

dów pomiarów nale

y zrealizowa

w formie

wicze

obliczeniowych oraz dyskusji dydaktycznych.

Podczas wykonywania

wicze

nale

y umo

liwi

uczniom korzystanie

z ró

nych

ródeł informacji, takich jak: instrukcje do

wicze

, katalogi

aparatury kontrolno-pomiarowej, instrukcje u

ytkowania przyrz

dów

pomiarowych.

Zaj

cia dydaktyczne nale

y realizowa

w pracowni kontroli procesów

technologicznych w grupach do 15 osób, a

wiczenia indywidualnie lub

w zespołach 2- 3 osobowych.

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na
podstawie określonych kryteriów.

W kryteriach oceniania nale

y uwzgl

dni

poziom oraz zakres

opanowania przez uczniów wiadomo

ci i umiej

tno

ci wynikaj

cych ze

szczegółowych celów kształcenia. Nauczyciel powinien opracowa

wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Osi

gni

cia uczniów nale

y ocenia

na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych

−

obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

wicze

pomiarowych.

Podczas obserwacji nale

y zwróci

uwag

na:

−

planowanie i organizowanie stanowiska pracy,

−

posługiwanie si

instrukcjami u

ytkowania przyrz

dów pomiarowych,

−

posługiwanie si

przyrz

dami pomiarowymi,

−

wykonywanie pomiaru parametrów procesowych,

−

interpretowanie wyników pomiarów,

−

sporz

dzanie dokumentacji pomiarowej,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej podczas wykonywania pomiarów.

Na zako

czenie realizacji programu jednostki modułowej proponuje si

przeprowadzenie testu pisemnego z zadaniami zamkni

tymi i otwartymi.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

ucznia po zako

czeniu realizacji programu

jednostki modułowej, nale

y uwzgl

dni

wyniki wszystkich stosowanych

przez nauczyciela metod sprawdzania osi

gni

ęć

uczniów i poziom

wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].Z1.03
Stosowanie maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

zorganizowa

stanowisko pracy laboratoryjnej i warsztatowej zgodnie

z wymaganiami ergonomii,

−

scharakteryzowa

i rozpozna

materiały konstrukcyjne stosowane do

budowy aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego,

−

okre

wła

ciwo

ci fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne

metali,

−

scharakteryzowa

stopy

elaza z w

glem,

−

rozró

gatunki stali,

eliwa i staliwa,

−

sklasyfikowa

stopy metali nie

elaznych,

−

okre

zastosowanie metali nie

elaznych i ich stopów do budowy

maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego,

−

okre

odporno

ść

materiałów konstrukcyjnych na czynniki mechaniczne

i chemiczne w warunkach eksploatacji,

−

wykona

prace z zakresu obróbki mechanicznej metali i tworzyw

sztucznych,

−

scharakteryzowa

budow

i wyja

zasad

działania aparatów

i urz

dze

przemysłu chemicznego,

−

wykona

prace zwi

zane z monta

em, obsług

, konserwacj

oraz

napraw

aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego,

−

okre

sposoby zapobiegania korozji materiałów konstrukcyjnych

w aparatach, urz

dzeniach i instalacjach przemysłu chemicznego,

−

scharakteryzowa

powłoki ochronne i ich zastosowanie,

−

okre

zastosowanie aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego,

−

dobra

aparaty i urz

dzenia do procesów technologicznych,

−

obsłu

urz

dzenia i aparatur

stosowan

w instalacjach chemicznych,

−

zastosowa

zasady racjonalnej gospodarki substancjami i czynnikami

energetycznymi,

−

sporz

dzi

bilanse energetyczne i materiałowe procesów,

−

rozró

znormalizowane symbole aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej

podczas

wykonywania

prac

laboratoryjnych

i warsztatowych.

2. Materiał nauczania

Metale i stopy metali. Wła

ciwo

ci fizyczne, chemiczne, mechaniczne

i technologiczne metali.
Stopy

elaza z w

glem. Stale stopowe i niestopowe.

Metale nie

elazne. Stopy metali nie

elaznych.

Zastosowanie metali nie

elaznych i ich stopów do budowy aparatów

i urz

dze

przemysłu chemicznego.

Zastosowanie materiałów niemetalicznych do budowy aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego.
Odporno

ść

materiałów

konstrukcyjnych

czynniki

mechaniczne

i chemiczne w warunkach eksploatacji.
Zasady ochrony aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego przed

korozj

Powłoki ochronne i pokrycia izolacyjne stosowane w aparatach
i urz

dzeniach przemysłu chemicznego.

Budowa i zasada działania aparatów i urz

dze

stosowanych

w instalacjach chemicznych do prowadzenia podstawowych procesów
fizycznych.
Budowa i zasada działania aparatów i urz

dze

stosowanych

w instalacjach chemicznych do prowadzenia podstawowych procesów
chemicznych.
Bilanse materiałowe i energetyczne procesów.
Znormalizowane symbole aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego.

wiczenia

•

Rozpoznawanie metali i stopów metali na podstawie próbek oraz

okre

lanie ich zastosowania.

•

Rozpoznawanie

materiałów

konstrukcyjnych

niemetalicznych

na podstawie wygl

du zewn

trznego.

•

Analizowanie składu chemicznego i wła

ciwo

ci stopów na podstawie

ich oznaczenia.

•

Porównywanie wła

ciwo

ci materiałów konstrukcyjnych.

•

Rozpoznawanie na schematach aparatów i urz

dze

stosowanych

w przemy

le chemicznym.

•

Oczyszczanie skorodowanych powierzchni cz

ęś

ci maszyn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Nanoszenie powłok ochronnych na oczyszczone powierzchnie.

•

Badanie wpływu kształtu i pr

dko

ci obrotowej

mieszadła na

efektywno

ść

mieszania.

•

Badanie wpływu rodzaju tkaniny filtracyjnej na efektywno

ść

procesu

filtracji.

•

Sporz

dzanie bilansu energetycznego wymienników ciepła.

•

Sporz

dzanie bilansu materiałowego krystalizatora.

•

Zat

ęŜ

anie roztworu wodnego w wyparce.

•

Okre

lanie stopnia wysuszenia materiału w suszarce fluidalnej.

•

Rozdzielanie zawiesiny w kaskadzie odstojników.

•

Rozpoznawanie

aparatów

urz

dze

przemysłu

chemicznego

na schematach na podstawie znormalizowanych symboli.

rodki dydaktyczne

Zestawy próbek metali i stopów.
Zestawy próbek metali i stopów z objawami ró

nych zniszcze

korozyjnych.

Zestawy próbek z powłokami ochronnymi.
Modele laboratoryjne aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego.

Komputerowe programy symuluj

ce działanie podstawowych aparatów

i urz

dze

przemysłu chemicznego.

Schematy technologiczne.
Tablice pogl

dowe, foliogramy, fazogramy, przezrocza obrazuj

ce budow

podstawowych aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego.

Filmy

dydaktyczne

dotycz

budowy

podstawowych

aparatów

i urz

dze

przemysłu chemicznego.

Katalogi handlowe podstawowych aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego.
Zestawy

wiczeniowe i przyrz

dy pomiarowe.

Instrukcje obsługi aparatów i urz

dze

chemicznych.

Instrukcje do wykonywania

wicze

Zestawy materiałów i odczynników chemicznych.
Sprz

t i materiały do nakładania powłok ochronnych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje podstawowe tre

ci kształcenia

dotycz

ce ochrony przeciwkorozyjnej, budowy i zasad działania aparatów

i urz

dze

przemysłu chemicznego w kontek

cie stosowania agresywnych

substancji chemicznych oraz działania podwy

szonych temperatur

i zwi

kszonego ci

nienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Osi

gni

cie szczegółowych celów kształcenia jest mo

liwe przy

stosowaniu nast

puj

cych metod nauczania: dyskusji dydaktycznej, metody

przypadków, pokazu z instrukta

em, pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

wiczenia proponuje si

realizowa

metod

tekstu

przewodniego. Ucze

wówczas samodzielnie wykonuje zadania za pomoc

przygotowanych przez nauczyciela tekstów przewodnich oraz planuje
wykonanie zadania korzystaj

c z materiałów

ródłowych.

Przed przyst

pieniem do wykonania

wicze

praktycznych, nale

zapozna

uczniów z przepisami bezpiecze

stwa i higieny pracy na

stanowisku pracy.

wiczenia zamieszczone w programie stanowi

propozycj

wykorzystania przez nauczyciela. Zakres

wicze

e by

rozszerzony

w zale

ci od potrzeb edukacyjnych i mo

liwo

ci szkoły.

W procesie dydaktycznym wskazane jest prezentowanie filmów

dydaktycznych dotycz

cych budowy, działania i zastosowania ró

nego typu

aparatów i urz

dze

w przemy

le chemicznym. Nale

y pami

, aby przed

projekcj

filmu ukierunkowa

obserwacj

uczniów na projektowanie

odpowiednich

kształtów

oraz

sposoby

poł

cze

elementów

konstrukcyjnych, które ograniczaj

wyst

powanie zniszcze

korozyjnych,

a po obejrzeniu filmu przeprowadzi

dyskusj

i podsumowanie.

Uczniowie powinni w czasie zaj

ęć

dydaktycznych korzysta

z ró

nych

ródeł informacji, takich jak: literatura zawodowa, normy, instrukcje,

poradniki, katalogi oraz Internet.

Zaj

cia powinny odbywa

w hali technologicznej w grupie do 15

osób, a

wiczenia indywidualnie lub w zespołach 2–3 osobowych. Je

eli

szkoła nie dysponuje odpowiednim wyposa

eniem, to realizacja tre

programowych z zakresu budowy i działania urz

dze

stosowanych

w instalacjach chemicznych powinna odbywa

w formie

wicze

praktycznych w zakładzie przemysłu chemicznego.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

uczniów powinno odbywa

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na
podstawie okre

lonych kryteriów.

Wskazane jest stosowanie zró

nicowanych metod sprawdzania

osi

gni

ęć

uczniów. Umiej

tno

ci intelektualne i praktyczne mog

sprawdzane za pomoc

sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów

osi

gni

ęć

szkolnych oraz obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas kontroli i oceny nale

y sprawdza

umiej

tno

ci uczniów

w operowaniu zdobyt

wiedz

, zwraca

uwag

na merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi, wła

ciwe stosowanie poj

ęć

i poprawno

ść

wnioskowania.

Ocenie podlega

tak

e powinny umiej

tno

ci z zakresu rozró

niania

znormalizowanych symboli aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego

oraz wykonywania oblicze

bilansowych.

Oceniaj

c osi

gni

cia uczniów szczególn

uwag

nale

y zwróci

na:

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy,

−

planowanie i organizowanie stanowiska pracy,

−

rozpoznawanie metali i stopów metali,

−

rozpoznawanie i obsługiwanie aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego,

−

korzystanie z ró

nych

ródeł informacji.

W ko

cowej ocenie osi

gni

ęć

uczniów po zako

czeniu realizacji

programu jednostki modułowej nale

y uwzgl

dni

wyniki wszystkich metod

sprawdzania zastosowanych przez nauczyciela oraz poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].Z1.04
Eksploatacja maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu

chemicznego

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

sklasyfikowa

maszyny i urz

dzenia stosowane w przemy

chemicznym,

−

okre

znaczenie normalizacji w procesach produkcji maszyn

i urz

dze

−

scharakteryzowa

budow

maszyn

urz

dze

podstawie

dokumentacji technicznej,

−

rozró

najcz

ęś

ciej stosowane w przemy

le chemicznym poł

czenia

konstrukcyjne,

−

wskaza

zastosowanie poł

cze

: osi i wałów, ło

ysk, sprz

gieł,

hamulców, przekładni mechanicznych,

−

rozró

stosowane w przemy

le chemicznym uszczelnienia,

−

wskaza

przyczyny powoduj

ce zu

ycie maszyn i ich cz

ęś

ci,

−

scharakteryzowa

ró

rodzaje

zniszcze

korozyjnych

wywołanych eksploatacj

aparatów i urz

dze

−

okre

stopie

skorodowania powierzchni eksploatowanych maszyn,

aparatów i urz

dze

−

scharakteryzowa

metody

ochrony maszyn i urz

dze

przed

nadmiernym zu

yciem,

−

wskaza

przyczyny typowych awarii maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych,

−

przygotowa

maszyn

i urz

dzenie do przegl

du i naprawy,

−

sporz

dzi

dokumentacj

powykonawcz

−

posłu

dokumentacj

technologiczn

, instrukcjami obsługi oraz

katalogami handlowymi producentów maszyn i urz

dze

−

zaplanowa

transport surowców, półproduktów, produktów i materiałów

pomocniczych,

−

rozró

elementy

systemów ruroci

gowych,

−

obsłu

i dokona

konserwacji pomp,

−

dobra

urz

dzenia do transportu ciał stałych,

−

okre

zasady współpracy pracowników produkcyjnych z innymi

słu

bami utrzymania ruchu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

oceni

zagro

enia dla

rodowiska pracy powstaj

ce w czasie

eksploatacji maszyn, aparatów i urz

dze

przemysłu chemicznego,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej podczas eksploatacji maszyn, aparatury i urz

dze

przemysłu chemicznego.

2. Materiał nauczania

Klasyfikacja maszyn i urz

dze

. Normalizacja cz

ęś

ci maszyn.

Nap

dy i sterowanie pneumatyczne. Nap

dy i sterowanie hydrauliczne.

Uszczelnienia techniczne stosowane w przemy

le chemicznym.

ycie maszyn i urz

dze

w instalacjach chemicznych.

Typowe przykłady zniszcze

korozyjnych maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych w przemy

le chemicznym.

Metody zapobiegania nadmiernemu zu

yciu maszyn i urz

dze

stosowane

w przemy

le chemicznym.

Przegl

dy techniczne. Naprawy i konserwacje.

Sposoby oczyszczania, napraw i konserwacji maszyn, aparatów, urz

dze

Dokumentacja napraw. Gospodarka smarami.
Techniczna obsługa maszyn i urz

dze

Transport surowców, półproduktów, produktów i materiałów pomocniczych.
Transport cieczy. Ruroci

gi: sposoby poł

cze

, elementy ruroci

gów,

oznakowywanie ruroci

gów. Obsługa i konserwacja pomp.

Transport ciał stałych. Urz

dzenia do transportu ciał stałych.

Wymagania dozoru technicznego. Słu

by techniczne i remontowe.

Ekologiczne i techniczne bezpiecze

stwo eksploatacji.

wiczenia

•

Rozpoznawanie elementów maszyn i urz

dze

oraz nap

dów

na rysunkach technicznych i zdj

ciach.

•

Rozró

nianie podstawowych rodzajów poł

cze

konstrukcyjnych.

•

Rozró

nianie rodzajów zu

ycia elementów maszyn.

•

Okre

lanie rodzajów zniszcze

korozyjnych i stopnia skorodowania

powierzchni elementów maszyn, aparatów i urz

dze

•

Okre

lanie wpływu

rodowiska na zu

ycie maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych w przemy

le chemicznym.

•

Projektowanie sposobu u

ytkowania i konserwacji okre

lonego aparatu

stosowanego w przemy

le chemicznym.

•

Oczyszczanie skorodowanych elementów maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych w przemy

le chemicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Dokonywanie analizy procesu technologicznego napraw na podstawie

dokumentacji technicznej i technologicznej.

•

Pobieranie gazu z butli z zastosowaniem zaworu redukcyjnego.

•

Wykonywanie prostych napraw maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych w przemy

le chemicznym.

•

Planowanie czynno

ci zwi

zanych z obsług

pomp.

•

Wykonywanie konserwacji maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych

w przemy

le chemicznym.

rodki dydaktyczne

Plansze i rysunki obrazuj

ce elementy maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych w przemy

le chemicznym.

Filmy dydaktyczne, foliogramy i fazogramy obrazuj

ce elementy maszyn,

aparatów i urz

dze

stosowanych w przemy

le chemicznym.

Modele i eksponaty maszyn i urz

dze

Przekroje maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych w przemy

chemicznym ukazuj

ce zastosowane uszczelnienia.

ęś

ci maszyn i urz

dze

z ró

nymi postaciami zu

ycia.

ęś

ci maszyn i urz

dze

z ró

nymi postaciami zniszcze

korozyjnych.

Zestawy próbek metali i stopów z objawami ró

nych zniszcze

korozyjnych.

rodki i narz

dzia do oczyszczania i konserwacji.

Instrukcje obsługi pomp.
Przykładowe instrukcje obsługi i konserwacji.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Celem realizacji programu jednostki modułowej jest kształtowanie

umiej

tno

ci u

ytkowania oraz obsługi maszyn i urz

dze

stosowanych w

procesach technologicznych przemysłu chemicznego.

W procesie kształcenia proponuje si

stosowanie takich metod

nauczania, jak: metoda tekstu przewodniego, metoda projektów, pokazu
z instrukta

em, pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

Podczas realizacji programu jednostki modułowej szczególn

uwag

nale

y zwróci

na zasady eksploatacji maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych w procesach technologicznych, a tak

e na rodzaje zniszcze

korozyjnych i stopie

skorodowania powierzchni maszyn, aparatów

i urz

dze

oraz sposoby im zapobiegania.

Zaproponowane w programie

wiczenia, ułatwi

uczniom przyswojenie

tre

ci programowych, a tak

e umo

liwi

kształtowanie umiej

tno

praktycznych. Przed przyst

pieniem do ich realizacji nauczyciel powinien

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

udzieli

instrukta

wst

pnego

dotycz

cego

przestrzegania

bezpiecze

stwa i higieny pracy, organizacji stanowiska pracy, zasad

obsługi

maszyn i urz

dze

oraz stosowania

rodków ochrony

indywidualnej.

Nale

y umo

liwi

uczniom korzystanie z poradników, katalogów, norm,

materiałów informacyjnych producentów.

Zaj

cia powinny odbywa

w warsztatach szkolnych i

hali

technologicznej wyposa

onych w podstawowe urz

dzenia mechaniczne

stosowane w produkcji chemicznej w grupie do 15 osób, a

wiczenia

indywidualnie lub w zespołach 2–3 osobowych.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie post

pów ucznia powinno odbywa

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na
podstawie okre

lonych kryteriów.

Opracowuj

c kryteria oceniania nale

y uwzgl

dni

poziom i zakres

opanowania wiadomo

ci i umiej

tno

ci uczniów wynikaj

cych ze

szczegółowych celów kształcenia. Ocena powinna stymulowa

aktywno

ść

ucznia i zapewni

mu poczucie satysfakcji na ka

dym etapie kształcenia.

Do sprawdzania i oceniania osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów mo

stosowa

nast

puj

ce metody: sprawdziany pisemne i ustne, sprawdziany

praktyczne oraz testy osi

gni

ęć

szkolnych.

Obserwuj

czynno

ucznia

podczas

wykonywania

wicze

i dokonuj

c oceny jego pracy nale

y zwróci

uwag

na:

−

wyszukiwanie i przetwarzanie informacji,

−

rozpoznawanie elementów maszyn, aparatów i urz

dze

−

rozró

nianie rodzajów zu

ycia elementów maszyn w wyniku tarcia

i procesów korozyjnych,

−

posługiwanie si

instrukcjami obsługi i konserwacji maszyn, aparatów

i urz

dze

−

wykonywanie konserwacji maszyn, aparatów i urz

dze

stosowanych

w przemy

le chemicznym.

W ko

cowej ocenie osi

gni

ęć

uczniów, po zako

czeniu realizacji

programu jednostki modułowej, nale

y uwzgl

dni

wyniki wszystkich metod

sprawdzania stosowanych przez nauczyciela oraz poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].Z1.05

Stosowanie układów automatyki i sterowania

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

scharakteryzowa

budow

i zasad

działania układów regulacji

i sterowania,

−

wyja

poj

cia: regulacja, obiekt regulacji, charakterystyka obiektu

regulacji, regulator, siłownik, element wykonawczy, sterowanie, układy
sterowania,

−

rozró

znormalizowane symbole urz

dze

regulacji i sterowania,

−

scharakteryzowa

siłowniki pneumatyczne, hydrauliczne i elektryczne,

−

zastosowa

zasady regulacji podstawowych parametrów procesowych,

−

dokona

regulacji podstawowych parametrów procesowych,

−

okre

zasady sterowania podstawowymi procesami fizycznymi

i chemicznymi,

−

rozpozna

na schematach urz

dzenia sterowania i regulacji,

−

okre

zastosowanie urz

dze

regulacji i sterowania w podstawowych

procesach fizycznych i chemicznych przemysłu chemicznego,

−

scharakteryzowa

czujniki

chemiczne

stosowane

analizach

procesowych,

−

sklasyfikowa

czujniki chemiczne

według rodzaju przetwornika,

−

okre

zastosowanie

czujników

chemicznych

przemy

chemicznym,

−

scharakteryzowa

automatyzacj

robotyzacj

procesów

technologicznych,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz ochrony

przeciwpo

arowej.

2. Materiał nauczania

Układy sterowania i ich struktura.
Obiekt regulacji, charakterystyka obiektu regulacji.
Elementy wykonawcze i nastawcze.
Siłowniki pneumatyczne, hydrauliczne i elektryczne.
Regulatory bezpo

redniego i po

redniego działania. Charakterystyka

regulatorów automatycznych. Zasilanie układów regulacji.
Zabezpieczenia, sygnalizacje i blokady stosowane w układach regulacji.
Regulacja przepływu, ci

nienia i poziomu cieczy w zbiorniku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sterowanie podstawowymi procesami fizycznymi i chemicznymi.
Systemy sterowania i ostrzegania o zaistnieniu odst

pstw od zadanych

warto

ci parametrów procesowych.

Czujniki chemiczne stosowane w analizach procesowych.
Klasyfikacja czujników chemicznych według rodzaju przetwornika.
Przykłady zastosowania czujników chemicznych.
Automatyzacja i robotyzacja procesów technologicznych.

wiczenia

•

Rozró

nianie elementów i urz

dze

stosowanych w układach

automatyki.

•

Analizowanie schematów blokowych układów sterowania procesami

technologicznymi.

•

Lokalizowanie na schematach prostych układów sterowania procesami

technologicznymi.

•

Wyja

nianie

przeznaczenia

poszczególnych

członów

układów

automatycznej regulacji na podstawie schematu blokowego.

•

Analizowanie zastosowania czujników chemicznych w przemy

chemicznym.

•

Okre

lanie funkcji sterowania robotem na wybranym stanowisku pracy.

rodki dydaktyczne

Modele urz

dze

wiczeniowe układy regulacji i sterowania.

Plansze i rysunki przedstawiaj

ce elementy wykonawcze i nastawcze.

Filmy

dydaktyczne

dotycz

sterowania

procesami

fizycznymi

i chemicznymi.
Przekroje elementów nastawczych stosowanych w przemy

le chemicznym.

Katalogi elementów i urz

dze

stosowanych w układach automatycznej

regulacji.
Instrukcje obsługi oraz dokumentacja techniczno-ruchowa maszyn
i urz

dze

Komputerowe modele procesu produkcyjnego.
Teksty przewodnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Realizacja programu nauczania jednostki modułowej ma na celu

przygotowanie ucznia do obsługi urz

dze

stosowanych do regulacji

i sterowania

podstawowymi procesami fizycznymi i chemicznymi.

Podczas realizacji programu jednostki modułowej nale

y wdra

uczniów do samodzielnej pracy, samokształcenia kierowanego poprzez
zach

canie do korzystania z instrukcji obsługi układów regulacji

i sterowania, dokumentacji techniczno-ruchowej, czasopism zawodowych,
zasobów Internetu, przestrzegania przepisów bezpiecze

stwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

W pracy nauczyciela powinny znale

źć

zastosowanie metody podaj

i aktywizuj

ce. Szczególne zalecane s

metody: tekstu przewodniego,

pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

wiczenia zamieszczone w programie jednostki modułowej stanowi

propozycj

, któr

na wykorzysta

w procesie kształcenia. Nauczyciel

e zaplanowa

inne

wiczenia o zró

nicowanym stopniu trudno

ci,

dostosowuj

c ich zakres i poziom do potrzeb edukacyjnych uczniów oraz

wyposa

enia pracowni.

Realizuj

c program jednostki modułowej wskazane jest prezentowanie

filmów dydaktycznych oraz zorganizowanie wycieczki do zakładów
chemicznych w celu poznania budowy działania i praktycznego
zastosowania urz

dze

regulacji i sterowania.

Zaj

cia powinny odbywa

w hali technologicznej i pracowni kontroli

procesów technologicznych na stanowiskach automatyki i sterowania lub
w formie

wicze

praktycznych w zakładzie produkcyjnym w grupie do 15

osób, a

wiczenia indywidualnie lub w zespołach 2–3 osobowych.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

ucznia powinno odbywa

przez

cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie
okre

lonych kryteriów. Kryteria oceniania powinny dotyczy

poziomu oraz

zakresu

opanowania

przez

uczniów

umiej

tno

wiadomo

wynikaj

cych ze szczegółowych celów kształcenia.

Prowadzone systematycznie badania kształtuj

ce pozwol

na bie

Ŝą

sprawdzi

, jakie umiej

tno

ci zostały opanowane przez uczniów, a jakie

sprawiaj

im okre

lone trudno

ci. Badania te powinny polega

obserwacji czynno

ci ucznia podczas wykonywania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Osi

gni

cia uczniów proponuje si

ocenia

na podstawie:

−

sprawdzianów pisemnych i ustnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

wicze

W procesie oceniania nale

y zwróci

uwag

na:

−

regulowanie poziomu cieczy w zbiorniku,

−

regulowanie temperatury cieczy w zbiorniku,

−

sterowanie klimatyzacj

powietrza,

−

korzystanie z komputerowego modelu procesu produkcyjnego,

−

wyszukiwanie i przetwarzanie informacji,

−

poprawne wnioskowanie,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej oraz ochrony

rodowiska.

W ko

cowej ocenie osi

gni

ęć

uczniów nale

y uwzgl

dni

wyniki

sprawdzianów oraz poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Moduł 815[01].Z2
Technologie wytwarzania półproduktów i produktów
przemysłu chemicznego

1. Cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

posługiwa

podstawowymi poj

ciami technologicznymi,

−

analizowa

koncepcje chemiczne i technologiczne procesu wytwarzania

podstawowych półproduktów i produktów przemysłu chemicznego,

−

obsługiwa

aparaty i urz

dzenia stosowane w procesach wytwarzania

podstawowych produktów przemysłu chemicznego,

−

obsługiwa

urz

dzenia do magazynowania i transportu materiałów,

−

posługiwa

dokumentacj

systemów zarz

dzania jako

−

pobiera

do analiz próbki surowców, materiałów pomocniczych,

półproduktów i produktów przemysłu chemicznego oraz wykonywa

ich

analiz

−

ocenia

jako

ść

surowców, materiałów pomocniczych, półproduktów

i produktów przemysłu nieorganicznego i organicznego,

−

charakteryzowa

zanieczyszczenia wód poprodukcyjnych i powietrza

oraz okre

metody ich ograniczania lub eliminacji,

−

wskazywa

najwa

niejsze surowce, z których wytwarza si

półprodukty

i produkty chemiczne,

−

okre

metody wydobycia i oczyszczania surowców przemysłu

chemicznego,

−

okre

wpływ zmiany parametrów procesowych na przebieg procesów

wytwarzania produktów przemysłu chemicznego,

−

posługiwa

schematami ideowymi i uproszczonymi schematami

technologicznymi

procesów

wytwarzania

produktów

przemysłu

chemicznego,

−

ocenia

stopie

zagro

enia

rodowiska pracy podczas eksploatacji

aparatów i urz

dze

stosowanych w instalacjach chemicznych,

−

stosowa

przepisy

bezpiecze

stwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpo

arowej

oraz

ochrony

rodowiska

obowi

zuj

stanowiskach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Wykaz jednostek modułowych

Symbol jednostki

modułowej

Nazwa jednostki modułowej

Orientacyjna

liczba godzin na

realizacj

815[01].Z2.01

Stosowanie zasad prowadzenia procesów
produkcyjnych

815[01].Z2.02

Wytwarzanie podstawowych półproduktów
i produktów nieorganicznych

815[01].Z2.03

Wytwarzanie podstawowych półproduktów
i produktów organicznych

Razem

216

3. Schemat układu jednostek modułowych

815[01].Z2

Technologie wytwarzania

półproduktów i produktów

przemysłu chemicznego

815[01].Z2.02

Wytwarzanie podstawowych

półproduktów i produktów

nieorganicznych

815[01].Z2.03

Wytwarzanie podstawowych

półproduktów i produktów

organicznych

815[01].Z2.01

Stosowanie zasad prowadzenia

procesów produkcyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Literatura

Bogaczek R., Kociołek-Balawajder E.: Technologia chemiczna organiczna.
Surowce i półprodukty. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław
1992
Gomółkowie B. i E.: Technologia wód przemysłowych z

wiczeniami.

Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1994
Grzywa E., Molenda J.: Technologia podstawowych syntez organicznych.
Tom 1 i 2. WNT, Warszawa 2000
Hernas A., Gajda L.: Systemy zarz

dzania jako

. Wydawnictwo

Politechniki

skiej, Gliwice 2004

Kabzi

ska K.: Chemia organiczna dla techników. WSiP, Warszawa 1998

Klepaczko-Filipiak B., Łoin J.: Pracownia chemiczna. Analiza Techniczna.
WSiP, Warszawa 1998
Kostro J.: Elementy, urz

dzenia i układy automatyki. WSiP, Warszawa

1998
Molenda J.: Chemia w przemy

le. WSiP, Warszawa 1996

Molenda J.: Technologia chemiczna. WSiP, Warszawa 1996
Namie

nik J., Łukasiak J., Jamrógiewicz Z.: Pobieranie próbek

rodowiskowych do analizy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

Pilichowski J., Puszy

ski A.: Technologia tworzyw sztucznych. WNT,

Warszawa 2000
Ryng M.: Bezpiecze

stwo techniczne w przemy

le chemicznym. Poradnik.

WNT, Warszawa 1994
Skinder N.W.: Chemia a ochrona

rodowiska. WSiP, Warszawa 1998

Warych  J.:  Oczyszczanie  przemysłowych  gazów  odlotowych.  WNT,
Warszawa 1996
Wojtkun F., Bukała W.: Materiałoznawstwo. Cz. I i II. WSiP, Warszawa
1997
Czasopisma  specjalistyczne:  Przemysł  Chemiczny,  Chemik,  Gospodarka
paliwami i energi

oraz wybrane normy i katalogi.

Wykaz literatury nale

y aktualizowa

w miar

ukazywania si

nowych

pozycji wydawniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].Z2.01
Stosowanie zasad prowadzenia procesów
produkcyjnych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−−−−

posłu

poj

ciami chemicznej i technologicznej koncepcji procesu,

−−−−

wymieni

czynniki wpływaj

ce na wybór chemicznej i technologicznej

koncepcji procesu,

−−−−

porówna

ró

ne technologie

wytwarzania produktu z punktu widzenia

potrzeb

surowcowych,

energetycznych

oraz

uwarunkowa

ekologicznych,

−−−−

zastosowa

zasady technologiczne prowadzenia procesu chemicznego,

−−−−

posłu

poj

ciami technologicznymi: szybko

ść

obj

ciowa,

wydajno

ść

i selektywno

ść

reakcji i procesów,

−−−−

scharakteryzowa

sposoby magazynowania surowców, półproduktów,

produktów i materiałów pomocniczych,

−−−−

posłu

przepisami i dokumentacj

dotycz

transportu,

magazynowania

oraz

oznakowywania

substancji,

tym

niebezpiecznych,

−−−−

scharakteryzowa

obieg dokumentacji materiałów,

−−−−

dobra

urz

dzenia do transportu surowców, półproduktów, produktów

i materiałów pomocniczych,

−−−−

wykona

prace zwi

zane z magazynowaniem i transportem materiałów,

−−−−

scharakteryzowa

gospodark

energetyczn

w zakładach przemysłu

chemicznego,

−−−−

okre

wpływ zakładów przemysłu chemicznego na

rodowisko

przyrodnicze,

−−−−

zastosowa

zasady post

powania w sytuacji rozszczelnienia aparatury,

armatury, uszkodzenia instalacji oraz innych awarii technologicznych,

−−−−

rozpozna

na schematach instalacji zawory bezpiecze

stwa i blokady

technologiczne,

−−−−

scharakteryzowa

sposoby prowadzenia procesów produkcyjnych

przyjaznych dla

rodowiska,

−−−−

okre

rodzaje

ników

energii

stosowanych

przemy

chemicznym,

−−−−

wskaza

przykłady racjonalnego wykorzystania energii w instalacjach

przemysłu chemicznego,

−−−−

scharakteryzowa

systemy zarz

dzania jako

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

posłu

dokumentacj

systemu zapewnienia jako

ci,

−−−−

rozpozna

na schematach punkty pobierania próbek do analiz

rodowiskowych i procesowych,

−−−−

pobra

i przygotowa

próbki do bada

substancji stałych, ciekłych

i gazowych,

−−−−

oceni

jako

ść

surowców, materiałów pomocniczych, półproduktów

i produktów przemysłu nieorganicznego i organicznego,

−−−−

skorzysta

z dokumentacji przebiegu i kontroli analitycznej procesów

jako

ci,

−−−−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej

oraz

ochrony

rodowiska

obowi

zuj

stanowiskach pracy.

2. Materiał nauczania

Chemiczna i technologiczna koncepcja procesów przemysłu chemicznego.
Czynniki wpływaj

ce na wybór koncepcji technologicznej.

Ró

ne koncepcje chemiczne realizacji okre

lonego procesu.

Technologiczne zasady prowadzenia procesu chemicznego.
Poj

cia technologiczne: szybko

ść

obj

ciowa, wydajno

ść

i selektywno

ść

reakcji i procesów.
Magazynowanie surowców, półproduktów, produktów i materiałów
pomocniczych. Dokumentacja obiegu materiałów.
Transport surowców, półproduktów, produktów i materiałów pomocniczych.
Gospodarka energetyczna w zakładach przemysłu chemicznego.
Zakłady chemiczne jako zakłady du

ego ryzyka.

Zasady bezpiecze

stwa procesowego. Ochrona po

arowa i chemiczna.

Szczelno

ść

aparatury i urz

dze

procesowych. Niezawodno

ść

działania

wszystkich

aparatów,

urz

dze

wyposa

enia.

Automatyka

zabezpieczeniowa.
Karty oceny ryzyka zawodowego.
Ograniczenia zu

ycia surowców, wody i energii w procesie pracy.

Główne rodzaje produktów ubocznych i odpadów przemysłu chemicznego.
Technologie mało- i bezodpadowe.
Zasady ochrony

rodowiska na stanowisku pracy.

Zakładowe

ródła emisji zanieczyszcze

powietrza atmosferycznego.

Monitoring stanu

rodowiska na terenie zakładu i w jego najbli

szej okolicy.

Podstawowe poj

cia dotycz

ce jako

ci produkcji.

Wdro

enie systemu jako

ci w przedsi

biorstwie. Dokumentacja systemu

zapewnienia jako

ci.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady kontroli jako

ci produktów głównych i materiałów pomocniczych.

Normy w kontroli jako

ci.

Pobieranie,

sporz

dzanie

przechowywanie

próbek

analiz

rodowiskowych i procesowych.

Kontrola jako

ci surowców, półproduktów, produktów i materiałów

pomocniczych.
Przykłady kontroli analitycznej ró

nych procesów technologicznych.

Dokumentacja procesów kontroli jako

ci.

Ocena

jako

surowców,

półproduktów,

produktów,

materiałów

pomocniczych na podstawie wyników analiz.
Ocena przebiegu procesu technologicznego na podstawie wyników analiz.

wiczenia

•

Sporz

dzanie schematów ideowych sposobów odzyskiwania ciepła

w zakładach przemysłu chemicznego.

•

Oznakowywanie opakowa

materiałów niebezpiecznych.

•

Sporz

dzanie dokumentów obrotu materiałowego.

•

Analizowanie schematów monitoringu powietrza na terenie zakładu

i w jego najbli

szej okolicy.

•

Rozpoznawanie na uproszczonych schematach punktów pobierania

próbek do analiz.

•

Analiza techniczna paliw stałych, ciekłych i gazowych.

•

Analizowanie

przykładów

ograniczania

lub

eliminacji

ródeł

niebezpiecznych, szkodliwych i uci

ąŜ

liwych czynników wyst

puj

cych

w procesie pracy.

•

Analizowanie przykładowej instrukcji przeciwpo

arowej zakładów

chemicznych.

•

Analizowanie przykładowych procedur zarz

dzania jako

rodki dydaktyczne

Przepisy prawa z zakresu normalizacji i ochrony

rodowiska.

Teksty przewodnie do

wicze

Przyrz

dy, aparatura pomiarowa.

Programy komputerowe symuluj

ce prac

analizatorów st

ęŜ

zwi

zków

chemicznych w powietrzu.
Podstawowy sprz

t laboratoryjny.

Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych, przykładowe karty oceny
ryzyka zawodowego.
Model wybranego typu zaworu bezpiecze

stwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestawy odczynników chemicznych.
Przyrz

dy do pobierania próbek.

Instrukcje obsługi aparatów i urz

dze

laboratoryjnych, analizatorów

automatycznych.
Normy bada

, normy surowców, normy produktów.

Plansze obrazuj

ce schematy ideowe.

Uproszczone schematy technologiczne w zapisie elektronicznym.
Fragmenty schematów technologicznych oraz opisy technologiczne.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje podstawowe tre

ci kształcenia

dotycz

ce rozwi

technicznych, technologicznych i analitycznych

w przemy

le chemicznym.

Skuteczno

ść

nauczania w du

ym stopniu zale

y od wła

ciwego doboru

tre

ci i metod nauczania. Dokonuj

c wyboru metod nale

y preferowa

takie, które zapewniaj

−

wdra

anie ucznia do samodzielnego i logicznego my

lenia,

−

aktywny udział w rozwi

zywaniu zada

i problemów,

−

stosowanie zdobytej przez ucznia wiedzy w praktyce,

−

kształtowanie u uczniów okre

lonych umiej

tno

ci i nawyków.

Szczególnie zalecane s

metody: tekstu przewodniego, pokazu

z obja

nieniem, pokazu z instrukta

em oraz

wicze

praktycznych.

Realizuj

c program nauczania nale

y wdra

uczniów do samodzielnej

pracy, zach

do studiowania literatury zawodowej oraz korzystania

z zasobów Internetu.

Przed przyst

pieniem do realizacji

wicze

konieczne jest zapoznanie

uczniów z przepisami bezpiecze

stwa i higieny pracy obowi

zuj

cymi na

danym stanowisku.

wiczenia laboratoryjne mo

na realizowa

na podstawie szczegółowych

instrukcji i tekstów przewodnich przygotowanych przez nauczyciela. Nale

umo

liwi

uczniom korzystanie ró

nych

ródeł informacji: norm, instrukcji,

poradników, oraz materiałów w wersji elektronicznej.

Zaj

cia edukacyjne powinny odbywa

w pracowni chemicznej lub hali

technologicznej w grupie do 15 osób.

wiczenia uczniowie powinni

wykonywa

indywidualnie lub w zespołach 2–3 osobowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie osi

gni

ęć

edukacyjnych uczniów powinno odbywa

przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej, na podstawie
okre

lonych kryteriów.

W kryteriach oceniania nale

y uwzgl

dni

poziom oraz zakres

opanowania przez uczniów wiadomo

ci i umiej

tno

ci wynikaj

cych ze

szczegółowych celów kształcenia.

Podczas kontroli i oceny nale

y sprawdza

umiej

tno

ci uczniów

w operowaniu zdobyt

wiedz

, zwraca

uwag

na merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi, wła

ciwe stosowanie poj

ęć

i poprawno

ść

wnioskowania.

Ocenianie powinno u

wiadomi

uczniom poziom ich osi

gni

ęć

w odniesieniu do wymaga

edukacyjnych, motywowa

do samodzielnej

pracy i samooceny. Nauczyciel powinien opracowa

wymagania

edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne.

Oceny uczniów nale

y dokonywa

na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania

wicze

Po zako

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje si

zastosowanie testu pisemnego z zadaniami wielokrotnego wyboru.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

ucznia po zako

czeniu realizacji jednostki

modułowej nale

y uwzgl

dni

wyniki sprawdzianów, testów osi

gni

ęć

szkolnych oraz poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].Z2.02

Wytwarzanie podstawowych półproduktów
i produktów nieorganicznych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

scharakteryzowa

rodzaje zasobów wody słodkiej,

−

okre

rodzaje wody w zale

ci od czysto

ci i zastosowania,

−

okre

skład

cieków pochodz

cych z typowych procesów produkcji

chemicznej,

−

scharakteryzowa

metody oczyszczania i uzdatniania wody,

−

okre

twardo

ść

wody,

−

usun

ąć

twardo

ść

wody metod

termiczn

, jonitow

, sodowo-wapienn

−

wskaza

najwa

niejsze surowce, z których wytwarza si

półprodukty

i produkty nieorganiczne,

−

dobra

metody wydobycia i oczyszczania surowców przemysłu

nieorganicznego,

−

okre

wpływ zmiany parametrów procesowych na przebieg procesów

wytwarzania produktów przemysłu siarkowego, azotowego, fosforowego,
sodowego oraz elektrochemicznego i nawozów sztucznych,

−

rozró

symbole aparatury, punktów pomiaru parametrów, urz

dze

regulacji i sterowania stosowanych w procesach wytwarzania
półproduktów i produktów nieorganicznych,

−

scharakteryzowa

budow

i zasady działania aparatów i urz

dze

stosowanych w procesie wytwarzania podstawowych produktów
przemysłu nieorganicznego,

−

posłu

uproszczonymi schematami technologicznymi procesów

wytwarzania produktów przemysłu siarkowego, azotowego, fosforowego,
sodowego oraz elektrochemicznego i nawozów sztucznych,

−

oceni

stopie

zagro

enia

rodowiska pracy podczas wytwarzania

produktów przemysłu siarkowego, azotowego, fosforowego, sodowego
i elektrochemicznego oraz nawozów sztucznych,

−

oceni

toksyczno

ść

substancji stosowanych w procesach wytwarzania

produktów nieorganicznych na podstawie analizy kart charakterystyki
substancji niebezpiecznych,

−

scharakteryzowa

skład i warunki pracy katalizatorów stosowanych

w procesach wytwarzania produktów nieorganicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyja

chemiczn

koncepcj

procesu

wytwarzania

produktu

nieorganicznego w oparciu o schemat ideowy,

−

sporz

dzi

schematy ideowe procesów wytwarzania produktów

przemysłu siarkowego, azotowego, fosforowego i elektrochemicznego
oraz nawozów sztucznych,

−

wyja

istot

, przebieg oraz wska

niki przebiegu procesów

elektrochemicznych,

−

scharakteryzowa

przemiany chemiczne zachodz

ce w procesach

elektrolizy,

−

wskaza

najwa

niejsze

powi

zania

nieorganicznych

procesów

technologicznych z procesami przemysłu syntez organicznych,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej

oraz

ochrony

rodowiska

obowi

zuj

stanowiskach pracy.

2. Materiał nauczania

Zasoby wody słodkiej, rodzaje wód.
Składniki zanieczyszczaj

ce wod

Oczyszczanie wody do celów gospodarczych i przemysłowych.
Oczyszczanie wody stosowanej do zasilania kotłów parowych.
Twardo

ść

wody. Metody usuwania twardo

ci wody.

Wła

ciwo

ci, wyst

powanie i zastosowanie siarki.

Metody otrzymywania i oczyszczania siarki.
Wła

ciwo

ci, zastosowanie oraz rola kwasu siarkowego (VI) w przemy

chemicznym.
Surowce do produkcji kwasu siarkowego (VI).
Otrzymywanie kwasu siarkowego (VI) metod

kontaktow

Dobór materiałów konstrukcyjnych stosowanych w produkcji kwasu
siarkowego (VI).
Wpływ produkcji kwasu siarkowego (VI) na

rodowisko naturalne.

Bezpiecze

stwo i higiena pracy w przemy

le kwasu siarkowego (VI).

Surowce stosowane w produkcji nawozów wieloskładnikowych: gaz ziemny,
siarka, fosforyty.
Otrzymywanie kwasu ortofosforowego (V) i nawozów fosforowych.
Nawozy wieloskładnikowe.
Dobór materiałów konstrukcyjnych stosowanych w urz

dzeniach do

produkcji kwasu ortofosforowego (V) i nawozów fosforowych.
Ochrona

rodowiska, bezpiecze

stwo i higiena pracy w wytwórniach kwasu

ortofosforowego (V) i nawozów fosforowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Parametry  procesu  syntezy  amoniaku.  Synteza  amoniaku  z  gazu
syntezowego.
Reakcje utleniania amoniaku. Otrzymywanie kwasu azotowego (V).
Saletra amonowa i mocznik.
Dobór  materiałów  konstrukcyjnych  stosowanych  w  produkcji  amoniaku,
kwasu azotowego (V) i nawozów azotowych.
Ochrona

rodowiska, bezpiecze

stwo i higiena pracy przy produkcji

amoniaku, kwasu azotowego (V) i nawozów azotowych.
Przemiany chemiczne zachodz

ce w procesie elektrolizy.

Podział przemysłowych procesów elektrochemicznych.
Elektroliza soli kamiennej.
Charakterystyka, przetwarzanie i zastosowanie produktów elektrolizy soli
kamiennej.

wiczenia

•

Opracowywanie uproszczonego schematu uzdatniania wody.

•

Usuwanie twardo

ci wody metod

termiczn

, jonitow

, sodowo-

wapienn

•

Wykonywanie analizy technicznej wody technologicznej i

cieków.

•

Planowanie sposobów ograniczenia emisji SO

do atmosfery.

•

Obliczanie zawarto

ci fosforu, w przeliczeniu na P

, w ró

nych

nawozach fosforowych.

•

Obliczanie ilo

ci wytwarzanych produktów ubocznych, odpadów stałych

w wytwórni superfosfatu.

•

Zapisywanie reakcji elektrodowych zachodz

cych w procesach

elektrolizy.

•

Ocena toksyczno

ci produktów nieorganicznych na podstawie kart

charakterystyk substancji niebezpiecznych.

•

Opracowywanie schematów ideowych procesów wytwarzania produktów

nieorganicznych.

•

Okre

lanie wpływu procesów wytwarzania zwi

zków azotu i kwasu

siarkowego (VI) na

rodowisko.

•

Badanie wła

ciwo

ci ró

nych nawozów sztucznych.

rodki dydaktyczne

Zestawy plansz i tabel fizykochemicznych.
Tablice pogl

dowe obrazuj

ce urz

dzenia i aparaty do przeprowadzenia

procesów wytwarzania produktów nieorganicznych.
Tablice pogl

dowe obrazuj

ce uproszczone schematy technologiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tablice pogl

dowe obrazuj

ce schematy ideowe procesów wytwarzania

produktów nieorganicznych.
Modele aparatów niezb

dnych do przeprowadzenia procesów wytwarzania

produktów nieorganicznych.
Fotografie

przemysłowych

instalacji

wytwarzaj

cych

produkty

nieorganiczne.
Próbki surowców stosowanych w procesach wytwarzania produktów
nieorganicznych.
Próbki nawozów fosforowych i azotowych.
Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych.
Schematy technologiczne, schematy ideowe w zapisie elektronicznym.
Zestawy

wiczeniowe i przyrz

dy pomiarowe.

Instrukcje obsługi i konserwacji przyrz

dów oraz urz

dze

Instrukcje do wykonywania

wicze

Podstawowy sprz

t laboratoryjny.

Zestawy odczynników chemicznych.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje zagadnienia dotycz

zastosowania ró

nych rozwi

technologicznych i technicznych

w procesie wytwarzania

podstawowych półproduktów i produktów

nieorganicznych.

W pracy nauczyciela powinny znale

źć

zastosowanie metody podaj

i aktywizuj

ce. Szczególne zalecane s

metody: tekstu przewodniego,

pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

Przed przyst

pieniem do wykonywania

wicze

nale

y uczniów

zapozna

z zakresem i rodzajem wykonywanych prac, przepisami

bezpiecze

stwa i higieny pracy oraz zasadami u

ytkowania sprz

laboratoryjnego.

wiczenia zaproponowane w programie jednostki modułowej, pozwol

na indywidualizacj

procesu nauczania, efektywniejsze wykorzystanie

pomocy dydaktycznych oraz ułatwi

zrozumienie realizowanych tre

kształcenia.

Realizuj

c program jednostki modułowej wskazane jest prezentowanie

filmów dydaktycznych oraz stosowanie komputerowych programów
symulacyjnych,

zwłaszcza

realizacji

zagadnie

dotycz

cych

analizowania ideowych i uproszczonych schematów technologicznych.

wiczenia z zakresu obsługi aparatów i urz

dze

przemysłowych nale

zorganizowa

w zakładach chemicznych w czasie, których uczniowie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinni mie

liwo

ść

obserwacji pracy sterowni oraz obsługi aparatów

i urz

dze

instalacji przemysłowych.

Zaj

cia edukacyjne powinny odbywa

w hali technologicznej

w grupie do 15 osób, a

wiczenia indywidualnie lub w zespołach

2-osobowych.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

ucznia powinno odbywa

przez

cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie
okre

lonych kryteriów. Kryteria oceniania powinny dotyczy

poziomu oraz

zakresu

opanowania

przez

uczniów

umiej

tno

i wiadomo

wynikaj

cych ze szczegółowych celów kształcenia.

Prowadzone systematycznie badania kształtuj

ce pozwol

na bie

Ŝą

sprawdzi

, jakie umiej

tno

ci zostały opanowane przez uczniów, a jakie

sprawiaj

im okre

lone trudno

ci. Badania te powinny mie

form

obserwacji ucznia podczas wykonywania

wicze

Osi

gni

cia uczniów proponuje si

ocenia

na podstawie:

−

sprawdzianów pisemnych i ustnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji czynno

ci uczniów podczas wykonywania

wicze

W procesie oceniania nale

y zwróci

uwag

na:

−

odczytywanie oznacze

aparatów i urz

dze

−

opracowywanie schematów ideowych,

−

korzystanie z uproszczonych schematów technologicznych i schematów

ideowych,

−

ocenianie toksyczno

ci produktów nieorganicznych na podstawie kart

charakterystyki substancji niebezpiecznych,

−

okre

lanie szkodliwo

ci produkcji kwasu siarkowego (VI).

−

okre

lanie szkodliwo

ci procesów wytwarzania zwi

zków azotu,

−

przestrzeganie przepisów bezpiecze

stwa i higieny pracy.

W ko

cowej ocenie osi

gni

ęć

uczniów nale

y uwzgl

dni

wyniki

sprawdzianów, testów osi

gni

ęć

szkolnych oraz poziom wykonania

wicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa 815[01].Z2.03
Wytwarzanie podstawowych półproduktów
i produktów organicznych

1. Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia ucze

(słuchacz) powinien umie

−

rozró

surowce energochemicznie,

−

rozró

procesy rafineryjne od petrochemicznych,

−

wyja

zasady przygotowywania ropy naftowej do przeróbki,

−

scharakteryzowa

wła

ciwo

skład

destylatów

naftowych

otrzymywanych z ropy naftowej,

−

wskaza

kierunki oczyszczania lub dalszej przeróbki destylatów

naftowych,

−

scharakteryzowa

przemysłowe metody sulfonowania, nitrowania,

chlorowania, estryfikacji oraz hydrolizy i utwardzania tłuszczów,

−

rozró

stosownie do oznaczenia aparatury, punkty pomiarów

parametrów, urz

dze

do regulacji i sterowania stosowane w procesach

wytwarzania półproduktów i produktów organicznych,

−

okre

wpływ zmiany parametrów procesowych na przebieg procesów

wytwarzania produktów organicznych,

−

scharakteryzowa

metody wytwarzania surowego gazu syntezowego

z ró

nych surowców,

−

uzasadni

konieczno

ść

odsiarczania produktów przerobu gazu

ziemnego, ropy naftowej i w

gla kamiennego,

−

scharakteryzowa

budow

i zasady działania aparatów i urz

dze

stosowanych w procesach przerobu w

gla kamiennego, gazu ziemnego,

ropy naftowej,

−

scharakteryzowa

budow

i zasady działania aparatów i urz

dze

stosowanych w procesach wytwarzania podstawowych grup zwi

zków

organicznych,

−

posłu

uproszczonymi schematami technologicznymi procesów

przerobu w

gla kamiennego, gazu ziemnego oraz ropy naftowej,

−

wskaza

kierunki

wykorzystywania

poszczególnych

składników

surowego gazu syntezowego,

−

oceni

stopie

zagro

enia

rodowiska pracy podczas eksploatacji

aparatów i urz

dze

stosowanych w procesach przerobu w

gla

kamiennego, gazu ziemnego, ropy naftowej oraz w procesach
wytwarzania podstawowych grup zwi

zków organicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

oceni

toksyczno

ść

substancji stosowanych w procesach wytwarzania

produktów organicznych na podstawie analizy kart charakterystyki
substancji niebezpiecznych,

−

wyja

w oparciu o schemat ideowy, chemiczn

koncepcj

procesu

wytwarzania produktów organicznych,

−

sporz

dzi

schematy ideowe najwa

niejszych procesów wytwarzania

produktów organicznych,

−

scharakteryzowa

reakcje polimeryzacji i polikondensacji,

−

scharakteryzowa

sposoby prowadzenia polimeryzacji w masie,

zawiesinie i emulsji,

−

odró

zasadnicze typy tworzyw polimeryzacyjnych,

−

okresli

wła

ciwo

ci najwa

niejszych kopolimerów,

−

scharakteryzowa

najwa

niejsze parametry jako

ciowe benzyn,

−

oceni

wpływ procesów komponowania i zastosowania benzyn na

rodowisko,

−

zastosowa

przepisy bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpo

arowej

oraz

ochrony

rodowiska

obowi

zuj

stanowiskach pracy.

2. Materiał nauczania

Surowce energochemicznie. Skład chemiczny i wła

ciwo

ci rop naftowych.

Przerób ropy naftowej. Schemat instalacji przerobu ropy naftowej.
Oczyszczanie i zastosowanie produktów przerobu ropy naftowej.
Krakowanie termiczne i katalityczne produktów przerobu ropy naftowej.
Mieszanki benzynowe.
Przerób gazu ziemnego. Schemat instalacji przerobu gazu ziemnego.
Oczyszczanie i zastosowanie produktów przerobu gazu ziemnego.
Przerób w

gla kamiennego. Oczyszczanie i zastosowanie produktów

przerobu w

gla kamiennego.

Metody wytwarzania acetylenu. Zastosowanie przemysłowe acetylenu.
Otrzymywanie i rafinowanie tłuszczów. Utwardzanie olejów i produkcja
margaryny. Schemat aparatury do utwardzania olejów.
Hydroliza tłuszczów. Proces produkcji mydła. Schemat otrzymywania mydła
metod

okresow

Charakterystyka tworzyw sztucznych. Znaczenie i zastosowanie tworzyw
sztucznych.
Metody produkcji tworzyw sztucznych. Metody przeróbki tworzyw
sztucznych.
Zastosowanie procesu sulfonowania w syntezie organicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przemysłowe

metody

sulfonowania.

Otrzymywanie

kwasu

benzenosulfonowego.
Przemysłowe metody nitrowania. Otrzymywanie nitrobenzenu.
Przemysłowe  metody  otrzymywania  gazu  syntezowego.  Otrzymywanie
metanolu.
Zasady  bezpiecze

stwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo

arowej oraz

ochrony

rodowiska obowi

zuj

ce podczas wytwarzania podstawowych

półproduktów i produktów organicznych.

wiczenia

•

Rozpoznawanie

produktów

uzyskiwanych

wyniku

krakingu

termicznego i katalitycznego heksadekanu.

•

Analizowanie

uproszczonych schematów technologicznych procesów

wytwarzania produktów organicznych.

•

Analizowanie składu gazów syntezowych otrzymywanych z ró

nych

surowców.

•

Ocenianie toksyczno

ci metanolu na podstawie kart charakterystyki

substancji niebezpiecznych.

•

Opracowanie schematów ideowych procesów wytwarzania produktów

organicznych.

•

Okre

lanie szkodliwo

ci benzyn wysokooktanowych w zale

ci od

ytych komponentów.

•

Badanie wła

ciwo

ci ró

nych polimerów i kopolimerów.

•

Dobieranie sposobów recyklingu tworzyw sztucznych.

rodki dydaktyczne

Zestawy plansz i tabel fizykochemicznych.
Tablice

pogl

dowe

obrazuj

urz

dzenia

aparaty

stosowane

w procesach wytwarzania produktów organicznych.
Tablice pogl

dowe obrazuj

ce schematy ideowe i uproszczone schematy

technologiczne procesów wytwarzania produktów organicznych.
Modele aparatów niezb

dnych do przeprowadzania procesów wytwarzania

produktów organicznych.
Fotografie przemysłowych instalacji wytwarzaj

cych produkty organiczne.

Próbki surowców energochemicznych: ropy naftowej, w

gla kamiennego.

Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych.
Schematy technologiczne, schematy ideowe w zapisie elektronicznym.
Zestawy

wiczeniowe i przyrz

dy pomiarowe.

Instrukcje u

ytkowania i konserwacji przyrz

dów oraz urz

dze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

100

Instrukcje do wykonywania

wicze

Podstawowy sprz

t laboratoryjny.

Zestawy odczynników chemicznych.
Teksty przewodnie.

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki

Program jednostki modułowej obejmuje zagadnienia dotycz

technologii wytwarzania podstawowych półproduktów i produktów
organicznych oraz okre

lania wpływu przemysłu chemicznego na

rodowisko naturalne.

W procesie nauczania - uczenia si

proponuje si

stosowanie takich

metod nauczania, jak: metoda tekstu przewodniego, pokazu z instrukta

em,

pokazu z obja

nieniem oraz

wicze

praktycznych.

wiczenia

zamieszczone

programie

stanowi

propozycj

wykorzystania przez nauczyciela. Zakres

wicze

e by

rozszerzony

w zale

ci od potrzeb edukacyjnych i mo

liwo

ci szkoły.

Przed przyst

pieniem do wykonania

wicze

praktycznych z zakresu

destylacji, estryfikacji i hydrolizy nale

y zapozna

uczniów z zasadami

bezpiecze

stwa i higieny pracy. W trakcie realizacji programu jednostki

modułowej uczniowie powinni mie

liwo

ść

korzystania z katalogów

aparatów i urz

dze

, schematów ideowych i technologicznych, instrukcji

ytkowania i konserwacji urz

dze

i przyrz

dów pomiarowych, a tak

kart charakterystyki substancji niebezpiecznych. Nale

y równie

umo

liwi

uczniom identyfikacj

surowców energochemicznych, a tak

e ró

nego

rodzaju tworzyw sztucznych.

W procesie dydaktycznym proponuje si

równie

prezentacje filmów

dydaktycznych  oraz  zorganizowanie  wycieczki  do  zakładu  przemysłowego
w  celu  poznania  nowoczesnych  technologii  wytwarzania  półproduktów  i
produktów  organicznych,  a  tak

e stosowanych aparatów i urz

dze

instalacji przemysłowych.

Realizacja programu jednostki modułowej powinna odbywa

w hali

technologicznej w grupie do 15 osób.

wiczenia uczniowie powinni

wykonywa

indywidualnie lub w zespołach 2-osobowych.

6. Propozycje

metod

sprawdzania

oceny

osi

gni

ęć

edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osi

gni

ęć

ucznia powinno odbywa

systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na
podstawie okre

lonych kryteriów. W kryteriach oceniania nale

y uwzgl

dni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

101

poziom oraz zakres opanowania przez uczniów wiadomo

ci i umiej

tno

ci,

wynikaj

cych ze szczegółowych celów kształcenia

Podczas kontroli poziomu opanowania wiedzy, przeprowadzanej

w formie ustnej i pisemnej, nale

y sprawdza

umiej

tno

ci uczniów

w operowania zdobyt

wiedz

, zwraca

uwag

na merytoryczn

jako

ść

wypowiedzi, stosowanie poj

ęć

prawnych i poprawno

ść

wnioskowania.

Nauczyciel

powinien

opracowa

wymagania

edukacyjne

poszczególne stopnie szkolne.

Osi

gni

cia uczniów nale

y ocenia

na podstawie:

−

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

−

sprawdzianów praktycznych,

−

testów osi

gni

ęć

szkolnych,

−

obserwacji czynno

ci wykonywanych przez ucznia podczas

wicze

Po zako

czeniu realizacji programu jednostki modułowej proponuje si

zastosowanie testu pisemnego wielokrotnego wyboru z zadaniami
zamkni

tymi.

W ocenie ko

cowej osi

gni

ęć

ucznia nale

y uwzgl

dni

wyniki

sprawdzianów i testów osi

gni

ęć

szkolnych oraz wnioski z obserwacji

ucznia podczas wykonywania

wicze

Document Outline