ROLA I ZADANIA ZHP  

W WYCHOWANIU DZIECI I MŁODZIE Y 

 
ZWI ZEK  HARCERSTWA  POLSKIEGO  (ZHP)  -  działaj ca  od  1918  r. 
najwi ksza  organizacja  wychowawcza  w  Polsce,  skupiaj ca  dzieci,  młodzie   i 
dorosłych. 
Zało enia ideowe: 
     Celem  ZHP  jest  wychowanie  warto ciowych  obywateli  Polski  przez 
kreowanie  ich  wszechstronnego  rozwoju  duchowego,  społecznego, 
intelektualnego  i  fizycznego,  wg  harcerskich  zasad  (ideałów):  słu by  Bogu, 
Polsce  i  bli nim,  braterstwa  z  innymi  lud mi,  bez  wzgl du  na  ich  ras , 
narodowo   i  wyznanie,  pracy  nad  sob ,  czyli  wiadomego  kształtowania 
swojego  charakteru  i  osobowo ci.  Zasady  te  zawarte  s   w  Przyrzeczeniu  i 
Prawie Harcerskim, a tak e (dla najmłodszych dzieci) w Obietnicy Zuchowej i 
Prawie  Zucha.  Symbolem  przynale no ci  do  ZHP  jest  krzy   harcerski  i  (dla 
najmłodszych dzieci) tzw. słoneczko zuchowe. 
Struktura organizacyjna: 
     Praca  w  ZHP  organizowana  jest  w  małych  grupach  (system  zast pów)  i 
odbywa  si   w  gromadach  zuchowych  (dzieci  7-11  lat),  dru ynach  harcerskich 
(11- 15 lat), starszoharcerskich (15-19 lat) oraz w kr gach instruktorskich. Dla 
ka dej  grupy  wiekowej  istnieje  wypracowany  system  metodyczny, 
uwzgl dniaj cy zabaw  (zuchy), gry i rywalizacj  (harcerze), wspólny wyczyn 
(harcerze  starsi).  Harcerstwo  jest  nie  tylko  stowarzyszeniem,  ale  i  ruchem 
społecznym, w którym równie wa ne s  dzieci i młodzie , jak i ludzie doro li. 
Ruch harcerski powstał z inspiracji skautingu w latach 1910-1911, przy czym 
idee  skautowe  – 

słu ba  Bogu,  Polsce  i  bli nim,  kontakt  z  przyrod , 

wychowanie w grupie rówie niczej – zostały wzbogacone przez d enie do 
odzyskania niepodległo ci. 
 

Zwi zek  Harcerstwa  Polskiego  to  organizacja  przede  wszystkim 

wychowawcza, której  zadaniem jest wychowanie młodego człowieka. Główne 
zało enia  programu  wychowawczego  Zwi zku  Harcerstwa  Polskiego  to 
wychowanie ka dego członka na człowieka: 

wra liwego na krzywd  społeczn , odwa nego i nieust pliwego w walce 
ze złem, staj cego zawsze w obronie krzywdzonych i prze ladowanych; 

wiadomie pracuj cego nad własnym charakterem, pot piaj cego egoizm, 

skromnego,  prawdomównego,  samodzielnego  i  zdyscyplinowanego, 
umiej cego  współ y   w  zespole  i  podporz dkowa   si   jego  decyzjom, 
znajduj cego rado  w działaniu, pracy i zabawie, 
my l cego, pogł biaj cego sw  wiedz , pod aj cego za post pem nauki 
i techniki, gotowego ulepsza   wiat własnym wysiłkiem. 

  

GŁÓWNE ZASADY WYCHOWAWCZE ZHP 

 

1.  ZASADA 

WYCHOWANIA 

PRZEZ 

DZIAŁALNO  

SPOŁECZN . 

 

2.  ZASADA 

ROZWIJANIA 

W 

TOKU 

DZIAŁALNO CI 

SPOŁECZNEJ  AKTYWNO CI  I  INICJATYWY  KA DEGO 

CZŁONKA  ORGANIZACJI,  A  TAK E  JEGO  UMIEJ TNO CI 

YCIA I WSPÓŁRZ DZENIA W ZESPOLE. 

 

3.  ZASADA  UDZIAŁU  W  YCIU  PODSTAWOWEGO  OGNIWA 

WYCHOWAWCZEGO  (DRU YNY)  CZŁONKA  TEJ  SAMEJ 

ORGANIZACJI, 

INSTRUKTORA 

HARCERSKIEGO 

- 

WYCHOWAWCY.  

 

Ad. zasady 1. (Zasada wychowania przez działalno  społeczn ) 
     Działalno   społeczna  -  pod  tym  terminem    rozumiana  jest  wszelka 
działalno  dzieci i młodzie y, która: 

posiada  cel  ponadjednostkowy  (czyli  ma  przynie   w  efekcie  jakie  
dobro dla zespołu, kolegów,  rodowiska, społecze stwa),  
wymaga współpracy w osi gni ciu tego celu. 

Działalno  charakteryzuj ca si  obu tymi cechami przynosi w efekcie nie 

tylko zaspokojenie potrzeb dzieci i młodzie y, ale tak e pewne dobro społeczne 
w  postaci  zmian  w  osobowo ci  wychowanka.  W  toku  tak  poj tej  pracy 
społecznej chłopiec, czy dziewczyna zdobywa umiej tno : 

•  współdziałania z innymi,  
•  uczy si  podporz dkowywa  interes własny interesowi zespołu, je-

li dobro tego wymaga, 

•  nabywa zdolno ci kierowania innymi i sob , 
•  uczy si  ponosi  odpowiedzialno  za siebie i innych, trudnej sztu-

ki zachowywania si  w stosunkach nadrz dno ci i podrz dno ci. 

Działalno   harcersk   mo na  podzieli   na  zadania  i  zaj cia.  Ró ni   si  

one  charakterem  uczestnictwa  i  rol ,  jak   w  nich  spełniaj   harcerze.  Zadania 
harcerze planuj , wykonuj  i oceniaj  samodzielnie. Zaj cia kto  dla nich przy-
gotowuje, a oni bior  w nich udział. Gdyby role przy wykonywaniu zada  i za-
j  podzieli  na role kierowników - organizatorów, wykonawców i konsumen-
tów, to zadanie wi załoby si  z rol  pierwsz  i drug , za  zaj cie z trzeci .  

 

Ad. zasady 2. (zasada rozwijania inicjatywy i aktywno ci, umiej tno ci  y-
cia w zespole oraz współrz dzenia) 
          Do  rozwijania aktywno ci,  inicjatywy  i  samorz dno ci konieczne s   od-
powiednie  warunki  i  „klimat”.  Harcerstwo  nawi zuje  do  potrzeb  dzieci  (np.  u 
zuchów  potrzeba  zabawy,  ruchu,  krzyku),  stwarza  dzieciom  warunki  robienia 
tego, co lubi  robi , a to jest podstawow  przesłank  aktywno ci.

  

U podstaw aktywno ci le  jeszcze inne czynniki: wiedza, umiej tno ci, pogl -
dy wyniesione z domu i szkoły, stopie  rozumienia sensu ró nych społecznych 
poczyna .  Wreszcie  uczucia  społeczne  powinny  by   kształtowane  wcze nie,  a 
w ród  nich  jedno  szczególnie  wa ne  i  w  kulturze  naszego  społecze stwa  – 
uczucie patriotyzmu. 

W toku aktywnego działania chłopcy i dziewcz ta gromadz  pewn  sum  
do wiadcze  ro nego rodzaju. To do wiadczenie staje si  podstaw   i mo-
tywem ich inicjatywy. Zgłaszaj  projekty i ch  uczestnictwa w ich reali-
zacji.  

W harcerstwie stworzone s  pewne reguły post powania dzieci i instruktorów. 
Zaliczamy do nich: 

1.  Organizacyjne bod ce samowychowania 

Do bod ców samowychowania zaliczamy: 

•  u zuchów: Prawo Zucha, gwiazdki, sprawno ci zuchowe, 
•  u harcerzy młodszych: Prawo Harcerskie, stopnie, sprawno ci ze-

społowe i fachowe, 

•  u  harcerzy  starszych:  Prawo  Harcerskie,  stopnie,  sprawno ci  fa-

chowe. 

2.  Struktura organizacji i okre lone przez ni  zasady organizowania si  

do pracy. 

     Struktura  organizacji  jest  drugim,  obok  bod ców  samowychowania, 
czynnikiem  wspieraj cym  realizacj   zasady  rozwijania  aktywno ci,  inicja-
tywy, samodzielno ci, umiej tno ci  ycia w zespole i samorz dno ci w pra-
cy zespołów harcerskich.  
     Podstawowymi  jednostkami  organizacyjnymi  s   dru yny  harcerskie,  w 
których  koncentruje  si   podstawowa  praca  wychowawcza,  i  kr gi  instruk-
torskie. Ka dy członek organizacji musi nale e  do okre lonej jednostki or-
ganizacyjnej.  

 
Ad. zasady 3. (zasada udziału instruktora w  yciu zespołu harcerskiego)  

Realizacja zada  byłaby niemo liwa bez udziału instruktora. 
To on w zuchach i dru ynie młodszoharcerskiej jest tym, który: 
•  nauczy, poka e,   
a w dru ynie starszoharcerskiej tym, który: 

•  podpowie  kierunek,  pomo e  znale   najlepsze  i  najrozs dniejsze    roz-

wi zanie. 

Harcerski  instruktor  to  człowiek,  przy  którym  dziecko  mo e  by   sob .  In-
struktor jest jednym z harcerzy, bo jego praca w organizacji – tak jak i jego 
wychowanków – ma charakter działalno ci społecznej. Jest jednym z harce-
rzy, poniewa  razem z nimi bawi si  i pracuje, ma wspólny system warto ci. 
Jest jednym z harcerzy, bo cho  m drzejszy, szanuje zdanie ka dego i nawet 
kiedy kieruje prac , liczy si  z opini  wszystkich, przestrzega wspólnych ta-
jemnic. To nie szkodzi,  e ma wi ksze prawa, ma te  wi ksze obowi zki. 

 

HARCERSTWO W SZKOLE 

 
ROLA ZHP W SZKOLE 
     Rola harcerstwa polega na wzbogacaniu działalno ci szkoły, jakim jest 

wy-

chowanie patriotyczne i wychowanie społeczne. Wynika to z kilku cech tej e 
organizacji.  
     Pierwsz  cech  jest 

dobrowolno . Harcerze nale  do organizacji, bo chc  

do niej nale e . Dobrowolnie przyjmuj  na siebie zobowi zania, które na nich 
nakłada organizacja. 
     Drug  cech  jest 

zró nicowanie wewn trzne zespołów harcerskich wyra a-

j ce si  w tym,  e tak jak zespół klasowy jest jednorodny, tak w harcerstwie bu-
dujemy zespoły o ró nym poziomie wiekowym (wył czaj c z tej zasady okres, 
kiedy rozpoczynamy prac ). Zespół harcerski jest bardziej zbli ony do „normal-
nej” grupy społecznej. Daje dodatkowe mo liwo ci w wychowaniu społecznym. 
Do  zespołów  harcerskich,  nawet  na  poziomie  zuchów,  wchodz   zazwyczaj 
młodsi sta em i wiekiem. Ma to doniosłe znaczenie. Dzi ki temu instruktor nie 
jest jak gdyby jedynym wychowawc . Starsi przekazuj  swoje do wiadczenie i 
umiej tno ci młodszym, pomagaj  dru ynowemu. To,  e pracuj  z młodszymi, 

ka e  im  zwraca   tak e  wi ksz     uwag   na  siebie  samych.  U  młodszych  za  
wywołuje ch  dorównania starszym. 
     Trzeci  cech  jest 

działanie społeczne na ró nych płaszczyznach.  

Wła nie dlatego,  e dru yna nie jest zwi zana z problemami  jednej klasy, po-
wstaje szeroka mo liwo  działania na innych płaszczyznach:  

•  w szkole jako cało ci, 
•  w kontakcie z ro nymi instytucjami, 
•  na podwórkach. 

     Czwart   cech   jest 

kompleksowo   działania  organizacji.  W  harcerstwie 

podejmuje si  ró ne zadania i w zwi zku z nimi od razu wykorzystuje si  po-
trzebn  wiedz . Jest to mo liwo  wzbogacania dziecka w społeczne do wiad-
czenia, w gł bokie prze ycia zwi zane z prac  i nauk . 

 

Oprac. Daniel Karczmarzyk

  

 

 
 
 

RÓDŁA: 

MULTIMEDIALNA ENCYKLOPEDIA POWSZECHNA – EDYCJA 2002 
M. WARD CKI: ZUCHY. WARSZAWA 1968