Jan Długosz
Jan Długosz urodził się w 1415 roku, w Brzeźnicy. Po ojcu, również Janie,
odziedziczył typ antropologiczny wielkopolski, czyli nordycki. Był „wysoki i szczupły a silny,
zapobiegliwy i trochę twardy”. Matką Długosza była Beata z Borowna, zmarła ona jednak
przedwcześnie. Ojciec poślubił wtedy drugą, nieznaną z imienia kobietę. Po śmierci ojca
procesowała się ona z Długoszami o spadek po nim. Za małym Janem nie przepadała.
Choć z wyglądu Wielkopolanin, Długosz ponad wszystko ukochał ziemię krakowską.
Tu się wychowywał. Początkowo mieszkał w Korczynie – tam uczęszczał do szkoły
parafialnej. Potem w Krakowie, gdzie studiował.
Uczył się chętnie i pilnie. Swoje zabawki potopił w stawie, by nie przeszkadzały mu
w nauce. Codziennie, wczesnym rankiem, budził zamkowego stróża, by nie spóźnić się do
szkoły. Na Uniwersytecie Krakowskim przebywał w latach 1428 – 31. Nie zdawał też
żadnych egzaminów. Za najlepsze źródło mądrości uważał wiedzę o dziejach dawnych. Warto
nadmienić, iż ojciec Długosza, walczył pod Grunwaldem. To niedawne zwycięstwo Polaków
napoiły duszę Jana ogromną narodową dumą.
W wieku 16 lat, w roku 1431, Długosz dostaje się na dwór Zbigniewa Oleśnickiego.
Ma tu sposobność rozwinąć swój zmysł praktyczny i kształcić się poprzez doświadczenia.
Początkowo pełni obowiązki notariusza, potem sekretarza, wreszcie zostaje kanclerzem i
najbliższym powiernikiem biskupa. 31 kwietnia 1440 roku osłaniał Oleśnickiego własnym
ciałem w czasie napaści ludności węgierskiej pod Köves, podczas powrotu z koronacji
Władysława III.
Długosz wykazał się w kancelarii biskupiej niezwykłym talentem administracyjnym.
Znakomicie zarządzał majątkiem, spisywał inwentarze i gromadził akty wyposażenia (Liber
Beneficiorum). Bronił również biskupa przed chciwością krewnych. Uważał, że grosz
oszczędzony należy raczej obrócić dla dobra publicznego.
W służbie u biskupa Oleśnickiego zaznaczają się także pierwsze wysługi
dyplomatyczne Jana Długosza. Dnia 1 października 1449 roku przywiózł on biskupowi
gorąco wyczekiwany kapelusz kardynalski. Przy końcu sierpnia i na początku września 1451
wystąpił w Samborze ostro przeciw królowi w sprawie przyznania koronie Wołynia, jako
delegat Oleśnickiego i panów małopolskich.
W 1450 roku Długosz wybiera się do Ziemi Świętej. Wyrusza z Wenecji, wraz z
przyjacielem, kanonikiem Janem Elgotem. O tej wyprawie pisze: „Na próżno żyłem
dotychczas, dopóki ziemi rodzinnej Zbawiciela nie oglądałem”. Pielgrzymka przyczyniła się
do pogłębienia uczucia religijnego Długosza.
Jako powiernik kardynała przyswoił sobie Długosz jego światopogląd polityczny,
według którego nic nie może się stać wbrew biskupom, a nawet ich zgody. Kazimierz jednak
(energiczny, silny, młody) wystąpił z tendencja pozbawienia duchowieństwa przodującego i
odrębnego stanowiska w państwie. Oleśnicki ostro strofował króla. Ostrość tego sporu raziła
religijnego i uduchowionego Długosza. Opowiadał się on jednak po stronie biskupa, jako jego
bliski współpracownik.
Po śmierci Oleśnickiego w 1460 roku wybuchła ostra walka o obsadzenie urzędów
kościelnych. Król pragnął mieć biskupem oddanego sobie prałata Jana Gruszczyńskiego,
biskupa wrocławskiego. Kapituła jednak wybrała Jana Lutkowica z Brzezia, kanonika i
