Rozalia Mekler, Wanda Wantuch

Przewodnik metodyczny

do

„Elementarza

dla dzieci niewidomych"

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Redaktor: Dobrochna Zakrzeweka

Redaktor techniczny: Elżbieta Mliczewska

Copyright by

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Warszawa 1979

ISBN 83-02-01033-2

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Warszawa 1979

Wydanie I. Nakład 500+257 egzemplarzy.

Arkuszy drukarskich 8,75; wydawniczych 6

Zamówiono dnia 10.X.1979 roku

Druk ukończono w listopadzie 1979 roku

Zamówienie nr 6224

Papier offsetowy kl.V,7Og,3O,5x43 cm

Zakład Małej Poligrafii WSiP
Warszawa, ul. Pankiewicza 3

WSTĘP

"Przewodnik metodyczny" zawiera wskazówki dotyczące sposobu

korzystania z "Elementarza dla dzieci niewidomych" w nauczaniu

języka polskiego w klasie pierwszej.

"Elementarz dla dzieci niewidomych" został opracowany z ini-

cjatywy Polskiego Związku Niewidomych oraz Wydawnictw Szkolnych

i Pedagogicznych. Materiał dydaktyczny w "Elementarzu" powstał

w wyniku długoletnich doświadczeń wielu nauczycieli szkół dla

niewidomych. Oczywiście materiał ten może być przez nauczycie-

la zużytkowany w takim zakresie, na jaki pozwolą warunki pracy

z zespołem uczniów danej klasy. W razie potrzeby nauczyciel po-

winien go również uzupełnić lub wzbogacić zgodnie z percepcyjnymi

możliwościami i potrzebami uczniów.

Podobnie "Przewodnik metodyczny" ma na celu ogólne zoriento-

wanie nauczyciela w doborze metod i ćwiczeń stosowanych w nau-

czaniu języka polskiego dzieci niewidomych w klasie pierwszej.

Zebrane uwagi i ćwiczenia stanowić mają źródło inicjatyw nau-

czyciela w odpowiednim doborze ćwiczeń dla konkretnego zespołu.

"Przewodnik metodyczny" składa się z dwóch części. Część

pierwsza zawiera uwagi metodyczne do pierwszego tomu "Elemen-

tarza". Część druga "Przewodnika" zawiera propozycje rozwiązań

metodycznych dotyczących drogiego tomu "Elementarza".

Wyrażamy nadzieję, iż Koledzy Nauczyciele korzystający zarówno

z "Elementarza", jak i niniejszego "Przewodnika" zechcą

podzielić się z nami swymi uwagami na temat przydatności

propozycji metodycznych zawartych w obu publikacjach. Uwagi te

- 4 -

skierowane do Redakcji Szkolnictwa Specjalnego Wydawnictw

Szkolnych i Pedagogicznych umożliwią poprawienie i ulepszenie

następnych wydań "Elementarza" i "Przewodnika".

Autorki

C Z Ę Ś Ć P I E R W S Z A

Wanda Wantuch

UWAGI METODYCZNE

do I tomu "Elementarza"

- 7 -

1. CHARAKTERYSTYKA DZIECKA NIEWIDOMEGO

Dziecko niewidome przychodzące do szkoły dysponuje niewielką

sumą doświadczeń, pojęć i wyobrażeń o otaczającym je świecie.

Jest mało sprawne fizycznie: często nie umie biegać, chodzić po

schodach. Jego sprawność rąk jest bardzo mała.

Wymienione cechy są wynikiem kalectwa wzrokowego oraz braku

odpowiednich oddziaływań wychowawczych w domu rodzinnym.

Dzieci niewidome szczególnie ostro odczuwają brak zaspoko-

jenia potrzeb poznawczych i możliwości nabywania doświadczeń,

co wzmaga ich naturalną wrażliwość psychiczną.

Kalectwo wzrokowe utrudnia dziecku niewidomemu poznawanie

świata, ale nie czyni nieosiągalnym. Przez odpowiednie kształ-

cenie, ćwiczenie sprawności pozostałych zmysłów doprowadza się

je do umiejętności poznawania otaczającej rzeczywistości bez

bodźców wzrokowych.

Duża plastyczność układu nerwowego oraz naturalna dążność do

poznawania otoczenia pozwala dziecku niewidomemu na zdobywanie

pojęć, kształtowanie wyobrażeń o otaczającym świecie przy pomocy

pozostałych zmysłów.

2. SPECYFIKA PISMA BRAILLE'A

Pismo Braille'a jest stosowane przez niewidomych całego

świata. Składa się z systemów znaków punktowych. Punkty te,

w ilości sześciu, ułożone są w trzy poziome szeregi, po dwa w

każdym. Wielkość znaku nie przekracza pola opuszki palca i jest

szybko spostrzegana.

- 8 -

Stosując pismo Braille'a pisze się od strony prawej ku lewej,

czyta się natomiast od lewej do prawej, po przeciwnej

stronie kartki.

Badania nad pismem Braille'a wykazały, ze grupa punktów jest

łatwiej rozpoznawana, niż jeden lub dwa punkty. Litery o kilku

punktach, tworzących pewną formę, są natychmiast rozpoznawane.

Po opanowania czytania liczba punktów nie ma zupełnie

znaczenia. Następuje całościowe poznawanie kształtu litery,

wyrazu. Dochodzi do wytworzenia wyobrażeń wyrazów.

Wrażliwy dotyk /wyćwiczony w analizowaniu, klasyfikowaniu/

potrzebny jest w początkowej nauce czytania. Gdy w wyniku

ćwiczeń technika czytania pisma punktowego dojdzie do utrwalenia

i zrozumienia, wrażliwość dotyku traci swe znaczenie. Utrwala

się związek między znakami a literami, wyrazami, a następnie

dłuższym tekstem.

3. ROLA ELEMENTARZA W NAUCZANIU DZIECI NIWIDOMYCH

Elementarz w nauczaniu każdego dziecka jest książką ważną i

znaczącą. Rola, jaką spełnia, jest znana każdemu nauczycielowi.

Elementarz w nauczania dzieci niewidomych spełnia rolę szcze-

gólną. Dziecko widzące od najmłodszych lat spotyka w swoim

otoczeniu pismo. Widzi je wszędzie: na ulicy, w domu. Ma swoje

własne książeczki i czasopisma. Przychodząc do klasy pierwszej

dziecko widzące zna litery, umie czytać proste wyrazy.

Dziecko niewidome, które mając lat siedem przychodzi do

szkoły, najczęściej nie korzystało z przedszkola. W szkole wła-

- 9 -

śnie po raz pierwszy spotyka się z pismem. Jest to poza tym

pismo, jakiego nikt w jego domowym otoczenia nie zna.

W pierwszych dniach pobytu dziecka niewidomego w szkole nau-

czyciel powinien otoczyć je szczególnie troskliwą opieką i roz-

ładować jego napięcia psychiczne, wynikające z braku wzroku.

Nauczyciel musi także nauczyć dzieci niewidome poznawać otacza-

jący świat. Jednocześnie nauczyciel wraz z uczniami realizuje

program. Program, który zaleca, aby uczniowie niewidomi umieli

to wszystko, co ich widzący rówieśnicy.

Posiadanie "Elementarza dla dzieci niewidomych" ułatwia nau-

czycielowi to zadanie. Posiadanie własnej książeczki do czytania

budzi radość dzieci, wiarę we własne siły. Dzieci wiedzą,

że będą czytać "Elementarz", jak to czynią dzieci widzące.

Posługiwanie się "Elementarzem" pozwala dzieciom w sposób

metodyczny nauczyć się czytać. Uczy prawidłowej postawy przy

czytaniu, ruchów rąk, przekładania kartek. Teksty "Elementarza"

dotyczą najbliższego otoczenia, środowiska dziecka, budzą po-

trzebę czytania, stwarzają warunki do rewalidacji uczniów klasy

pierwszej. Praca z "Elementarzem" wzbogaca słownictwo dzieci,

rozwija ich myślenie.

Systematyczne korzystanie z "Elementarza" i stosowanie róż-

norodnych ćwiczeń dydaktycznych umożliwia dzieciom szybsze opa-

nowanie umiejętności poprawnego czytania.

4. STRUKTURA "ELEMENTARZA DLA DZIECI NIEWIDOMYCH"

"Elementarz dla dzieci niewidomych" składa się z dwóch częś-

ci, z wydrukowanych pismem Braille'a w dwóch tomach, oraz z

wyprawki.

- 10 -

Część pierwsza "Elementarza" zawiera 59 stronic tekstu i

ćwiczeń. Tematyka czytanek pierwszej części dotyczy życia dzie-

ci w szkole i w domu, najbliższego otoczenia dziecka na wsi i

w mieście. Stronice ćwiczeniowe służą do przeprowadzania anali-

zy i syntezy zdań, wyrazów, sylab. Ułatwiają nauczycielowi or-

ganizację procesu dydaktycznego, dostarczając różnorodnych form

działania.

Część druga "Elementarza", stanowiąca drugi tom, obejmuje 85

stronic. Tematyka tej części wiąże się również z życiem dzieci,

środowiskiem miejskim i wiejskim oraz zmianami w przyrodzie i

aktualnymi wydarzeniami. W drugiej części uczeń poznaje kolejne

litery według stopnia trudności i konstrukcji graficznej. Wpro-

wadzono tu także znak wielkiej litery i znaki pisarskie.

Ta część "Elementarza" zawiera różne formy ćwiczeń prowadzą-

cych do opanowania czytania oraz zrozumienia zagadnień języko-

wych zawartych w programie.

Całość "Elementarza" dopełnia wyprawka. Wyprawkę stanowią

pojedyncze kartki, na których umieszczone są zdania, wyrazy i

litery potrzebne do prowadzenia ćwiczeń.

Wyprawkę przechowuje nauczyciel, który w miarę potrzeby tnie

poszczególna kartki na elementy i rozdaje dzieciom. Pocięte

elementy wyprawki przechowuje się w kopertach.

5. ĆWICZENIA PRZYGOTOWUJĄCE DO NAUKI CZYTANIA I PISANIA

Dzieci niewidome w przeważającej części przychodzą do klasy

pierwszej bez przygotowania w przedszkolu lub ognisku przed-

- 11 -

szkolnym. Dzieciom tym brak często gotowości do podjęcia syste-

matycznej nauki szkolnej.

Aby wyrównać braki w wychowaniu i wykształceniu, nauczyciel

klasy pierwszej prowadzi w okresie początkowym szereg ćwiczeń

przygotowawczych do nauki, wyrównujących braki.

Ćwiczenia te prowadzone są w toku codziennych zajęć, na wszyst-

kich etapach nauczania, a także w trakcie realizacji treści

nauczania nowego przedmiotu, "rewalidacja indywidualna".

Wśród tych ćwiczeń szczególne znaczenie mają ćwiczenia:

- mowy,

- słuchu fonematycznego,

- analizy i syntezy,

- sprawności manualnej,

- specjalne ćwiczenia przygotowujące do nauki czytania i pisa-

nia systemem Braille'a.

Ć w i c z e n i a m o w y

Ćwiczenia mowy dotyczą głównie bogacenia słownika dzieci. Do-

tyczą one swobodnych wypowiedzi dzieci w czasie wycieczek, ob-

serwacji przedmiotów i zjawisk, aktywnej działalności dzieci, a

także naśladowania poprawnej mowy nauczyciela. Stosuje się tu

formy ćwiczeń prowadzonych z dziećmi widzącymi.

Ćwiczenia mowy w okresie wstępnym dotyczą również usuwania

nieprawidłowości wymowy i naleciałości gwarowych.

W ramach tych ćwiczeń prowadzi się także ćwiczenia oddechowe i

artykulacyjne. W zależności od potrzeb stosują się ćwiczenia

warg, języka, ćwiczenia poprawnej artykulacji głosek w izola-

cji oraz w sylabach i wyrazach.

-12-

Ć w i c z e n i a s ł u c h u f o n e m a t y c z n e g o

Słuch fonematyczny jest zdolnością rozróżniania dźwięków mo-

wy. Ćwiczenia kształcące zdolność ich różnicowania mają pierw-

szoplanowe znaczenie w procesie analizy i syntezy słuchowej.

Coraz częściej przyjmuje się bowiem, że istota czytania po-

lega na odtwarzaniu ze znaków graficznych fonetycznej struktury

języka. W czasie tych ćwiczeń dzieci uczą się dostrzegać, roz-

różniać oraz wymawiać dźwięki w izolacji oraz w różnych połą-

czeniach.

Analiza fonetyczna wyrazów pozwala wyróżnić i klasyfikować ich

elementy składowe.

Oto niektóre formy wyrabiania umiejętności różnicowania

dźwięków:

1. Rozwijanie wrażliwości słuchowej przez rozróżnianie dźwięków

wydawanych przez różne przedmioty: instrumenty, naczynia,

grzechotki, pudełka napełnione grochem.

2. Rozróżnianie dźwięków ciągłych, przerywanych, niskich, wyso-

kich podanych w różnych tempach.

3. Powtarzanie prostych struktur dźwiękowych przy pomocy wystu-

kiwania.

4. Rozpoznawanie głosek na początku oraz na końcu wyrazów.

5. Zabawa w słowa: wymyślanie słów na określoną głoskę.

6. Wyodrębnianie i poznawanie głosek w izolacji, następnie wy-

szukiwanie ich w wyrazach. Ustalanie ich położenia: na po-

czątku, w środku, na końcu wyrazu.

7. Liczenie głosek w wyrazach.

Unikać należy w ćwiczeniach wyrazów z upodobnieniami, zani-

-13-

kiem dźwięczności, wyrazów z głoskami, które ulegają zniekształ-

ceniom. W ćwiczeniach stosujemy stopniowo wyrazy:

- jednosylabowe, 2-głoskowe - on,

- jednosylabowe, 3-głoskowe - lis,

- dwusylabowe, 3-głoskowe - Ola,

- dwusylabowe, 4-głoskowe - woda,

- jednosylabowe, 4- i 5-głoskowe - klej, sklep,

- dwusylabowe, 5-głoskowe - krata, patyk,

- trzysylabowe, 6-głoskowe - balony.

Ć w i c z e n i a a n a l i z y i s y n t e z y

Ćwiczenia analizy i syntezy łączą się ściśle z kształceniem

słuchu fonematycznego. Umiejętność różnicowania dźwięków jest

podstawą analizy i syntezy wyrazu. W założeniach dydaktycznych

pierwszej części "Elementarza" uwzględniono wiele różnych form

analizy i syntezy. Zaleca się obserwację czytanego tekstu, li-

czenie wyrazów. Stosuje się również elementy rytmiczne: klaska-

nie, stukanie. Analizę słuchową wyrazów rozpoczynamy od wyrazów

prostych, krótkich, mających na początku głoski ustne, twarde

/np. wyraz osa/ i dające się przedłużać. Unikać należy głosek

miękkich oraz takich, które ulegają upodobnieniom.

Innym ćwiczeniem jest liczenie występujących w wyrazie głosek.

Następnym etapem ćwiczeń jest rozróżnianie samogłosek i spół-

głosek. Powszechnie stosowany sposób podtrzymywania ręką brody

przy rozpoznawaniu niektórych samogłosek jest pomocny i ożywia

ćwiczenia.

Synteza słuchowa polega na tworzeniu nowych całości języko-

-14-

wych z podanych elementów. Prowadząc ćwiczenia syntezy słucho-

wej postępuje się podobnie, jak przy analizie: należy unikać

wyrazów za zmiękczeniami, upodobnieniami. Przykładem takich

ćwiczeń jest tworzenie wyrazu przy zamianie jednej głoski: lis -

- las, kot - kosz, kosa - koza i inne.

Ć w i c z e n i a s p r a w n o ś c i m a n u a l n e j

Sprawność manualna dzieci niewidomych wstępujących do szkoły

jest najczęściej znacznie niższa, aniżeli ich widzących kolegów.

Proces czytania druku Braille'a oraz pisania tym systemem

wymaga dużej sprawności manualnej, umiejętności spostrzegania

i klasyfikowania dotykiem.

W okresie wstępnym ćwiczenia sprawności manualnej przybiera-

ją różnorodne formy. Będą to między innymi:

- klasyfikowanie, segregowanie różnych przedmiotów według róż-

nych cech,

- nawlekanie krążków, korali, żołędzi,

- przeplatanie siatki żyłką, sznurkiem,

- układanie wzorów z klocków, grzybków, gwoździ,

- modelowanie w glinie, piasku, plastelinie,

- czynności z zakresu samoobsługi, jak zapinanie, sznurowanie.

- wyrabianie orientacji w małej przestrzeni,

- usprawnianie prawej i lewej ręki.

-15-

S p e c j a l n e ć w i c z e n i a p r z y g o t o w u j ą c e d o

n a u k i c z y t a n i a i p i s a n i a s y s t e m e m

B r a i l l e ' a

Jednocześnie z opracowywaniem tematyki języka polskiego nau-

czyciel klasy pierwszej przeprowadza wiele ćwiczeń przygotowu-

jących do nauki czytania i pisania.

Oto niektóre formy ćwiczeń:

A/ Lokalizacja punktów. Na klocku w kształcie prostokąta jest 6

dołków. Nauczyciel pokazuje i numeruje kolejno punkty. Uczniowie

odtwarzają na własnym modelu punkty według wzoru podanego

przez nauczyciela. Stopniowo wprowadza się mniejsze modele i na

nich ćwiczy lokalizację punktów. Stosowana jest kolejność ukła-

dania kombinacji punktów od pierwszego do szóstego, np.: I,

I-II, I-II-III, I-III - aż do wyczerpania wszystkich wariantów.

B/ Lokalizacja punktów na linijce. Na grubszej listwie o wymia-

rach 4 X 35 cm znajduje się 10-12 sześciopunktów. Do otworków

uczniowie wkładają grzybki lub gwoździe z okrągłymi główkami.

Powtarzają 10-12 razy wskazaną kombinację punktów, w kierunku

zgodnym z kierunkiem pisania. Na linijce odtwarza się, odwzoro-

wuje się krótkie wyrazy z pierwszej części elementarza oraz ukła-

da litery rozsypanek z ostatnich wierszy stronic ćwiczeniowych.

C/ Stosowaną powszechnie pomocą jest tzw. piórnik, czyli ramka

zamykana z dwóch stron listewkami. Do ramki uczniowie wkładają

płaskie, prostokątne klocki z sześcioma otworkami. W otworki

klocków wkładają małe kołeczki drewniane. Uczniowie wykonują

ćwiczenia wzorując się na pokazie nauczyciela i zachowując

-16-

kierunek stosowany przy pisaniu. Po ułożeniu kołeczków zamykają

zewnętrzną stronę piórnika i odwracają na drugą stronę, podobnie

jak odwraca się kartkę wyjętą z tabliczki. Odczytują ułożone

punkty podobnie jak tekst pisany systemem Brailla'a.

D/ Ćwiczenia w wykłuwaniu punktów w tabliczce. Gdy uczniowie

sprawnie lokalizują punkty na wymienionych wyżej pomocach,

wprowadzamy wykłuwanie punktów w tabliczce. Po zapoznaniu się

z tabliczką i dłutkiem uczniowie poznają sposób zakładania i

wyjmowania papieru. Następnie nauczyciel pokazuje kierunek pro-

wadzenia pisma, sposób wykłuwania punktów. Kolejność wykłuwania

punktów jest taka sama jak przy lokalizacji punktów na modelu

sześciopunktu. Po napisaniu każdej linijki uczniowie wyjmują

kartkę z tabliczki, sprawdzają poprawność pisma, zachowując

kierunek czytania od lewej strony do prawej. Przyzwyczaja to

uczniów do prawidłowego kierunku pisania i czytania.

6. UWAGI SZCZEGÓŁOWE DO PIERWSZEJ CZĘŚCI "ELEMENTARZA"

Część pierwsza "Elementarza" przewidziana jest do realizacji

w przygotowawczym okresie nauki czytania. Część ta może być

wykorzystana jako materiał dydaktyczny w ostatnich grupach

przedszkola lub ogniskach przedszkolnych.

Długość trwania okresu przygotowawczego uwarunkowana jest brakami

w rozwoju fizycznym i psychicznym niewidomych dzieci. Każde

bowiem dziecko w zależności od swego kalectwa, typu układu ner-

wowego, wychowania w domu rodzinnym ma różnorodne trudności z

rozpoczęciem nauki szkolnej.

-17-

Część pierwsza "Elementarza" ma uprzystępnić prawidłowe za-

początkowanie nauki czytania, umożliwić dzieciom równomierny

start. Teksty części pierwszej służą do czytania globalnego,

polegającego na całościowym rozpoznawaniu wyrazów. Jest to

pierwsze zetknięcie dziecka niewidomego z symboliką słowa

pisanego - bez analizy jego elementów składowych.

Czytanie globalne występujące w początkowym etapie nauczania

jest konieczne ze względu na możliwości psychiczne dziecka nie-

widomego, stykającego się z pismem punktowym, jak i z nauką

szkolną po raz pierwszy. Czytanie globalne pozwala na opanowanie

technicznej strony czytania, tj. ułożenia rąk oraz przesuwania

ich po tekście.

Metoda nauczania czytania, przedstawiona w "Elementarzu", jest

metodą mieszaną: globalno-analityczno-syntetyczną. W procesie

nauki czytania i pisania wyodrębnia się następująca etapy pracy:

- globalne rozpoznawanie linijek tekstu,

- poznawanie dotykowe wyrazów i wiązanie ich z właściwymi przed-

miotami i zjawiskami,

- słuchowo-dotykowa analiza i synteza wyrazów,

- ćwiczenia w analizie i syntezie oraz przekształcaniu wyrazów.

W omawianej części "Elementarza" stosowane jest czytanie

globalne. Spostrzeganie globalne pozwala ujmować dziecku całe

wyrazy bez konieczności analizy. Według M.Dmochowskiej: "Rozwój

procesu spostrzegania przebiega od globalnago [...] ujmowania

przedmiotów do spostrzegania analitycznego. W tym długim procesie

spostrzeganie globalne nie przekształca się nagle w spostrzeganie

-18-

analityczne. Okresy przejściowe charakteryzują się tym, że

globalne ujęcie przedmiotu współistnieje z pojawiającym się

spostrzeganiem analitycznym. Spostrzegacie globalne jest

genetycznie wcześniejsze niż spostrzeganie analityczne". 1/

Czytanie globalne zaznajamia i oswaja dzieci z kształtem liter

pisanych systemem Braille'a, wdraża do całościowego ujmowania

wyrazów, usprawnia ręce, szczególnie drobne mięśnie palców.

Przez naśladowanie technicznych cech czynności czytania uczą

się dzieci układu rąk, sposobu przesuwania palców, odszukiwania

wierszy - linijek tekstu.

Z ruchami dotykowymi rąk łączy się ściśle odpowiedni nacisk

palców na kartkę. Początkowo nacisk palców jest wzmożony, pod

wpływem ćwiczeń usprawnia się i zmniejsza.

Obserwacje tekstu doprowadzają do spostrzeżeń, że punkty pisma

stanowią określone znaczki, które można rozpoznać.

Pierwsze zetknięcie się z pismem punktowym na materiale abs-

trakcyjnym, na elementach nie stanowiących całości sprawia małemu

dziecku niewidomemu znaczne trudności. Wprowadzenie znaków

brajlowskich w oderwaniu od tekstu jest dla dzieci zagadnieniem

niezrozumiałym, obcym, abstrakcyjnym. Dlatego też punktem wyj-

ścia w pierwszej części "Elementarza" jest czytanie globalne.

Podstawową całością wyjściową jest zdanie. Zdanie jest całością

konkretną, łatwą do zrozumienia przez dziecko i wyszczególnie-

nia elementów składowych. Rozumiejąc sens prostego zdania dzie-

1/ M. Dmochowska: "Droga dziecka do nauki pisania". Warszawa

1971, s.16-17.

-19-

cko koncentruje uwagę na technicznej stronie czytania, która w

systemie Braille'a jest niesłychanie trudna.

Część pierwsza "Elementarza" składa się z 59 stronic tekstu

łącznie z ćwiczeniami. Teksty pisane są po jednaj stronie kartki.

Stronice 1-8 służą do wstępnego zapoznania się z pismem

brajlowskim. Teksty na każdej z wymienionych stronic pisane są co

trzeci wiersz. Odstępy między wyrazami są dwa razy większe.

Tematyka stronic 1-8 dotyczy pierwszych dni pobytu dziecka

w szkole. Wyrazy tekstów są krótkie, proste. Każdy wiersz sta-

nowi zdanie, mimo że pisany jest małą literą i nie kończy się

kropką. Każdy wiersz zawiera 2-7 wyrazów.

Stronice 1-8 służą do czytania globalnego, polegającego na

całościowym rozpoznawaniu wyrazów. Opracowanie tych stronic

przebiega w sposób następujący:

Po dowolnej obserwacji "Elementarza" uczniowie przy pomocy

nauczyciela otwierają go na stronicy pierwszej. Po obserwacji

stronicy uczniowie pod kierunkiem nauczyciela liczą linijki

tekstu, porównują ich długość. Następnie nauczyciel czyta głośno

zdania, uczniowie powtarzają po nauczycielu przesuwając

palce rąk po odczytywanych wyrazach. Liczą wyrazy w linijkach.

Nauczyciel układa ręce dzieci na tekście, przesuwa powoli regu-

lując siłę nacisku palców. Początkowo nacisk palców jest dość

duży. Nauczyciel stale czuwa, aby uczniowie przesuwali ręce po

wyrazach, które wymawiają. W toku dalszej pracy doprowadzi to

do wytworzenia związków czasowych, struktur dynamicznych między

obrazem graficznym, wyrazem wymówionym i przedmiotem lub zjawi-

skiem, które wyraz ten oznacza.

-20-

Każda stronica jest numerowana. Nauczyciel odczytuje numer

każdej stronicy, pokazując go uczniom.

Równocześnie z czytaniem globalnym stosuje się różne formy

ćwiczeń słuchu fonematycznego, analizy i syntezy słuchowej oraz

ćwiczenia mające na celu usprawnienie rąk.

W trakcie czytania stronic 1-8 uczniowie obserwują wyrazy

i litery. Linijki - wiersze tekstów stanowią zdania. Nauczyciel

czyta tekst z odpowiednią intonacją, zwracając uwagę na właściwe

powtarzanie go przez uczniów. Wprowadza pojęcia i terminy:

zdanie, wyraz.

Jak wspomniano wcześniej, w części pierwszej nie wprowadza

się wielkiej litery i znaków pisarskich. Podobieństwo graficzne

znaku wielkiej litery do litery "k" powoduje na tym etapie nauki

wiele kłopotów. Dlatego znak wielkiej litery wprowadzony został

w drugiej części "Elementarza".

Od stronicy 9 do 59 teksty czytanek umieszczone są na prze-

mian ze stronicami ćwiczeniowymi.

W dalszym ciągu punktem wyjścia w nauce czytania jest zdanie.

W trakcie globalnego czytania zdań do świadomości uczniów prze-

nikają prawidła poprawnego czytania z uwzględnieniem akcentowania,

intonacji, wymowy końcówek.

Konstrukcja tekstów jest prosta, komunikatywna. Teksty są

materiałem, w którym uczniowie wyodrębniają poszczególna elementy

mowy bez kierowanej analizy.

Krótkie linijki tekstu zachęcają do pokonywania trudności.

Krótkie wyrazy łatwe są do zapamiętywania i odpoznawania. W czasie

czytania globalnego stosuje się etykietowanie przedmiotów.

-21-

Doprowadza ono do kojarzenia, tworzenia związków czasowych

między elementami: słowo, wyraz, obraz graficzny, przedmiot,

ruch przy wskazywaniu, przyklejaniu.

Stronica tekstu w tej części elementarza zawiera 5-8 wierszy.

Poniżej podajemy formy pracy z tekstami i ćwiczeniami umie-

szczonymi na stronicach 9-59, uwzględniając kolejno tematykę

tekstów oraz ćwiczenia, które można wykonywać na podstawie po-

szczególnych tekstów.

Stronica 9.

Wyszukiwanie i układanie zdań według wzoru. Wyróżnianie samo-

głosek a, i. Na stronicy tej znajdują się trzy zdania. Pod każ-

dym zdaniem jest ramka, zwana też "kieszonką", do włożenia paska

papieru z odpowiednim tekstem. Z wyprawki nauczyciel wycina

paski ze zdaniami: to ala, a to ola, ala i ola - dla każdego

ucznia. Uczniowie mają za zadanie wyszukać, dobrać odpowiednie

napisy na paskach i przyporządkować zdaniom na stronicy 9. Paski

papieru wycięte z wyprawki nauczyciel w sposób umowny zaznacza

nacięciem z prawego dolnego rogu, aby ułatwić uczniom odpo-

wiednie umieszczenie paska z napisem w kieszonce. Po włożeniu

pasków i sprawdzaniu przez nauczyciela poprawnego ich umiesz-

czenia uczniowie odczytują napisy.

Uczniom słabszym daje nauczyciel po jednym pasku i poleca

umieścić w odpowiedniej kieszonce.

Odczytując zdania nauczyciel kładzie nacisk na samogłoski

a, i - w tekście i na paskach.

- 22 -

Stronice 10 i 11.

Sprzęty w klasie.

Przed odczytywaniem uczniowie wskazują meble i sprzęty w

klasie. Po wspólnym odczytania nazw sprzętów odbywa się przypi-

nanie etykietek do mebli. Uczniowie wielokrotnie wskazują i od-

czytują etykietki na meblach. Ćwiczenie na stronicy 11 polega

na wyszukiwaniu i przyporządkowaniu odpowiednich pasków ze zdań

wyprawki. Zwraca się uwagę uczniom na ilość wyrazów w zdaniach,

na długość zdań.

Stronice 12 i 13.

Przybory do czytania i pisania.

Czytając tekst nauczyciel zwraca uwagę na wyrazy oznaczające

przybory szkolne. Z wyprawki wycina wyrazy i zdania. Uczniowie

muszą odnaleźć na paskach odpowiednie wyrazy brakujące w zda-

niach.

Stronice 14 i 15.

Zajęcia szkolne.

W czasie czytania nauczyciel ćwiczy z uczniami odpowiednią

intonację w wygłaszania tekstu. Na stronicy ćwiczeniowej ucz-

niowie uzupełniają kolejno: zdanie ja czytam oraz wyrazy ala,

i ola. W czasie odczytywania tekstu i wyszukiwaniu wyrazów nau-

czyciel wyodrębnia samogłoskę i jako wyraz.

Stronice 16-19.

Stronice tematycznie związana z pasowaniem na ucznia.

Stronice 16 i 18 można opracować przed tą uroczystością.

-23-

Tekst umieszczony na stronicy 18 może stanowić tekst ślubowa-

nia, który uczniowie /po pamięciowym opanowaniu/ mogą wygłosić

w czasie uroczystości ślubowania i pasowania na ucznia.

Na stronicy 17 uczniowie dobierają brakujące zdania i wyrazy.

W dalszych wierszach tekstu wyróżnia się wyraz olek. Nau-

czyciel przeprowadza analizę i syntezę słuchową wyrazu olek.

Na stronicy 19 występuje długie zdanie, składające się z

pięciu wyrazów. W drugim wierszu uczniowie wyszukują wyrazy:

ala, olek. W dalszych wierszach uczniowie układają wyrazy ala,

olek w ten sposób, aby oddzielić głoski a, o, będące sylabami.

Stronice 20 i 21.

Współpraca uczniów.

Po przeczytaniu tekstu przeprowadza się ćwiczenia polegające

na wyszukaniu na pasku zdania z ostatniego wiersza tekstu na

stronicy 20 oraz umieszczeniu go w kieszonce pod pierwszym zda-

niem na stronicy 21.

W drugim wierszu zdanie należy ułożyć z pojedynczych wyrazów.

W następnych wierszach stronicy 21 dokonują uczniowie podzia-

łu wyrazu na sylaby, dobierając części wyrazu tomek.

W ostatnim wierszu znajdują się pojedyncze litery, na tym

etapie nauczania nazywane znaczkami. Zadaniem uczniów jest do-

brać do nich odpowiednie karteczki ze zbioru karteczek przygo-

towanych przez nauczyciela. Karteczki z literami, wycięte z wy-

prawki, zaznacza nauczyciel nacięciem z prawej strony u dołu

kartki. Pozwala to dzieciom układać karteczki we właściwym kie-

runku: nacięcie wskazuje dół karteczki.

-24-

Stronice 22 - 23.

Obowiązki dyżurnych.

Po przeczytaniu tekstu przeprowadza się analizę i syntezę

słuchową wyrazu sala. Uczniowie dzielą wyraz na sylaby, następ-

nie dobierają karteczki z napisami: sala, sa, la. W końcu uzu-

pełniają wyraz sala brakującymi sylabami.

W ostatnim wierszu znajduje się rozsypanka literowa. Ucznio-

wie dobierają odpowiednie karteczki z literami i układają we-

dług zamieszczonego wzoru.

Stronice 24 i 25.

Zabawy dzieci.

W tekście czytanki powtarzają się wyrazy: dom, to, na.

Na stronicy ćwiczeniowej zdanie podzielone jest na wyrazy.

Uczniowie odczytują zdania, oddzielają poszczególne wyrazy.

Wymawiają wyrazy przesuwając palce po czytanym tekście.

Wskazują taż wyraz pierwszy, drugi, trzeci, wymawiając je.

Przeprowadza się syntezę i analizę wyrazów: lala, lalka.

Wyraz lala podzielony jest na sylaby, a w wyrazie lalka uzu-

pełnia się ostatnią sylabę.

W ostatnim wierszu jest wzór nakrywanki literowej. Nakry-

wankę wykonują uczniowie według wzoru na stronicy ćwiczeniowej

albo w specjalnie przygotowanych saszetkach, klaserach,

uszytych z ceraty.

Stronice 26 i 27.

Szkoła i jej otoczenie.

W tekście powtarzają się wyrazy: to, tu, dom, jest.

-25-

W czasie ćwiczeń uczniowie z pojedynczych wyrazów układają zda-

nie: to jest dom. Następnie przeprowadza się analizę i syntezę

wyrazów: domek, domy, uzupełniając brakujące w wyrazach sylaby.

Umieszczone w ostatnim wierszu litery wykorzystuje się do

ćwiczeń w rozróżnianiu, nakrywaniu, dobieraniu odpowiednich li-

ter wyciętych z wyprawki.

Stronice 28 i 29.

Zabawy dzieci. Przerwa między lekcjami.

Umieszczone tu wyrazy są krótkie i powtarzają się.

Do ćwiczeń na stronicy 29 nauczyciel przygotowuje wszystkie

elementy z wyprawki. Przeprowadza się ćwiczenia w wyszukiwaniu

zdania do wskazanego wzoru, a także ćwiczenia w dobieraniu sylab

i tworzeniu wyrazów: ula, bolek. Na końcu stronicy znajduje

się nakrywanka literowa.

Stronice 30 -33.

Miasto. Poruszanie się po ulicach.

Do czytania służą teksty na stronicach 30 i 32. Na stroni-

cach 31 i 33 przeprowadza się ćwiczenia w analizie i syntezie

zdania. Z pojedynczych wyrazów układa się zdania. Następnie w

formie dobieranki sylabowej i literowej uzupełnia się wyrazy:

idą, jadą, mama, tato.

Stronice 34 i 35.

Rodzina.

W tekście obok rodziców występuje rodzeństwo.

W czasie ćwiczeń uczniowie układają zdania z pojedynczych wyrazów.

-26-

Analizę i syntezę przeprowadza się przez podział zdania

na wyrazy. Wyraz mleko analizuje się dzieląc go na sylaby

i litery.

Stronice 36 i 37.

Zajęcia rodziców.

Po przeczytania tekstu uczniowie wyszukują na stronicy ćwi-

czeniowej takie same zdania. Analizę i syntezę przeprowadzamy

dzieląc zdania na wyrazy, a następnie wyrazy na sylaby. Wyrazy:

tu tato - uczniowie uzupełniają dobierając brakujące samogłoski.

Stronice 38 i 39.

Zakupy w sklepie.

Po przeczytania tekstu przeprowadza się ćwiczenia.

Według podanego wzora uczniowie układają zdania. Zdanie dzielą

na wyrazy i na sylaby. Wyraz idę uzupełniają uczniowie przez

wyszukiwanie brakujących liter.

Stronice 40 i 41.

Dom na wsi.

Po przeczytania tekstu przeprowadzamy analizę zdania dzieląc

je na sylaby. Uczniowie uzupełniają wyrazy brakującymi sylabami.

Nauczyciel stale czuwa nad techniczną stroną czytania, kontro-

luje postawę uczniów, siłę, z jaką naciskają czytany tekst,

przesuwanie palców po czytanym tekście. Doprowadza to do skoja-

rzeń między ruchem rąk, obrazem graficznym, długością napisane-

go i wymawianego wyrazu.

-27-

Uczniowie w toku obserwacji tekstu, manipulowania tekstem, wy-

razami i sylabami gromadzą doświadczenia, dokonują porównań i

stopniowo dochodzą do świadomej analizy i syntezy.

Stronice 42 i 43.

List do rodziców.

Po przeczytaniu tekstu przeprowadzamy ćwiczenia dokonując

podziału zdania na wyrazy i na sylaby. W wyrazach uzupełniamy

brakująca litery.

Stronice 44 -47.

Zwierzęta domowe.

Stronice 44 i 46 zawierają teksty do czytania.

Na stronicy 45 układają uczniowie zdanie z wyrazów. Następ-

nie uzupełniają brakującymi literami wyrazy według podanego

wzoru. W części wyrazów uzupełniają ostatnią literę.

Na stronicy 47 przeprowadza się analizę i syntezę wyrazów z

podziałem na sylaby oraz uzupełnia się brakujące sylaby w wyra-

zach. Według podanego wzoru uczniowie układają wyrazy z poje-

dynczych liter.

Stronice 48 i 49.

Jesień w sadzie.

Po przeczytaniu stronicy z tekstem uczniowie układają zdanie

z wyrazów na stronicy ćwiczeniowej. Następnie przeprowadzają

analizę i syntezę wyrazów przez podział na sylaby i tworzenie

wyrazów z sylab. Wyrazy uzupełniają brakującymi literami.

Przeprowadzają obserwację wyrazów: sad, sady.

- 28 -

Stronica 50 i 51.

W ogrodzie kwiatowym.

Po przeczytania tekstu przeprowadzamy syntezę zdania: tam

lata osa. Następnie według wskazanych wzorów uczniowie uzupeł-

niają wyrazy brakującymi literami.

Stronice 52 i 53.

W ogrodzie warzywnym.

Na stronicy ćwiczeniowej uczniowie dokonują podziału zdania

na sylaby. Obserwują wyrazy: mak, maki.

Z sylab układają wyrazy, a następnie zdania.

Według podanego wzoru uzupełniają wyrazy brakującymi literami.

Stronice 54 i 55.

W polu.

Na stronicy ćwiczeniowej uczniowie przeprowadzają analizę i

syntezę zdania i wyrazów. Zdanie dzielą na wyrazy, a wyrazy na

litery. Wyraz pole uzupełniają dobierając spółgłoski.

Stronice 56 i 57.

W lesie.

Uczniowie odczytują tekst z rozsypanki literowej i układają

go: las i lis. Wyrazy: las, lis uzupełniają według wzoru, do-

pełniając litery na początku i na końcu wyrazu.

Stronice 58 i 59.

Dzień Wojska Polskiego.

Na stronicy ćwiczeniowej uczniowie dokonują podziału zdania

na wyrazy, sylaby i litery. Uzupełniają cząstki brakujące w wy-

razach według wzoru.

-29-

Teksty i ćwiczenia części pierwszej "Elementarza" nie stano-

wią sztywnej całości do zrealizowania. Są jedynie materiałem, z

którego nauczyciel wybierze potrzebne fragmenty. W zależności

od potrzeb i możliwości uczniów przeczytać można całe teksty

lub ich pojedyncze wiersze. W podobny sposób można wykorzystać

ćwiczenia. W pewnych zespołach uczniów możliwe będą do wykona-

nia wszystkie ćwiczenia, w innych - tylko jedno lub dwa.

Do każdej lekcji przygotowuje nauczyciel w kopertach lub w

klaserach potrzebny materiał językowy wycinając go z wyprawki.

Podkreślić należy, że prowadzenia różnych form ćwiczeń we

wstępnym okresie nauki - przez konkretne działanie, manipulowa-

nie, układanie, umieszczanie w kieszonkach materiału językowe-

go - daje dobre rezultaty w stopniowym opanowywaniu przez ucz-

niów niewidomych techniki czytania.

Ćwiczenia te obejmują:

- różnorodne formy analizy i syntezy zdań i wyrazów,

- uzupełnianie, dopełnianie brakujących części wyrazów,

- wyszukiwanie i porównywanie zdań, wyrazów, sylab.

Różnorodność stosowanych ćwiczeń pozwala na organizowanie

nauczania wielopoziomowego oraz na indywidualną pracę z

uczniami.

C Z Ę Ś Ć D R U G A

Rozalia Mekler

WSKAZÓWKI METODYCZNE

do II tomu "Elementarza"

-33-

1. ZAŁOŻENIA DYDAKTYCZNE DRUGIEJ CZEŚCI "ELEMENTARZA

DLA DZIECI NIEWIDOMYCH"

Druga część "Elementarza dla dzieci niewidomych" skutecznie

pomaga w realizacji treści zadań programowych w odniesieniu do

kształcenia i rozwijania języka uczniów, tj. nabywania i dosko-

nalenia umiejętności w mówieniu, czytaniu, pisaniu.

Dostosowana jest zarówno do możliwości psychofizycznych dzieci

niewidomych, wynikłych z ich kalectwa, jak i do specyfiki sy-

stemu pisma punktowego z uwzględnieniem stopniowania trudności

w zakresie opanowania samej techniki czytania i przyswajanych

treści.

Przeznaczona jest do prowadzenia i doskonalenia systematyczne-

go procesu kształcenia umiejętności czytania.

Czytanki elementarza - podobnie jak w części pierwszej -

składają się ze stronic tekstowych i ćwiczeniowych. Stronice

tekstowe dostarczają materiału do zapoznania z nowymi literami.

Stronice ćwiczeniowe natomiast służą do utrwalania znajomości

znaków graficznych, struktury sylab, wyrazów, zdań.

Odczytywanie tekstów jest nadal pamięciowo-globalne.

W ujmowanych globalnie wyrazach /przy literach nieznanych/

wprowadzane są systematycznie nowe znaki graficzne.

Drogą samodzielnej analizy słuchowej, przez wyodrębnianie, wy-

mawianie głosek, uczniowie dochodzą do kojarzenia ich brzmie-

nia z nazwą i kształtem odpowiadających im liter.

Wprowadzamy równocześnie literę małą i wielką.

Nowe litery dzieci poznają w różnym materiale - w kontek-

- 34 -

ście zdania, samodzielnego wyrazu lub sylaby /przy wykorzysta-

niu materiałów wyprawki/. Dużą rolę odgrywają przy tym różno-

rodne czynności manualne dzieci, prowadzące w ramach manipula-

cji do zdobywania doświadczać praktycznych. Doświadczenia te

ułatwiają dzieciom trwałe zapamiętywanie znaków graficznych,

ich kierunku odtwarzania i układu poszczególnych elementów,

zrozumienia pojęć oderwanych. Przewidziany proces dydaktyczny

stwarza sytuacje do samodzielnego odkrywania przez dzieci no-

wej litery.

Stosowanie metod czynnościowych, poszukujących, przyśpiesza

kształcenie sprawności językowych, emocjonalnie angażuje uczniów

do pełnej aktywności. Dlatego stosujemy dużo rozsypanek, nakry-

wanek, uzupełnianek, zagadek, gier i zabaw dydaktycznych, ćwi-

czeń analizy i syntezy, odwzorowywania, odtwarzania, segregowa-

nia, porównywania. Liczne formy działalności umożliwiają stoso-

wanie na lekcji indywidualizacji zadań dydaktycznych o zróżni-

cowanym stopniu trudności. Zależy to jednak od inwencji nauczy-

ciela. W tym względzie "Elementarz" ułatwia nauczycielowi orga-

nizację i realizację wymagań programu nauczania, łącznie ze

stosowaniem innych środków dydaktycznych, w ścisłym powiązaniu

z obserwacjami, wycieczkami.

Zamierzenia dydaktyczne, sposoby rozwiązań metodycznych,

formy pracy z tekstem, przedstawione szczegółowo w "Przewodni-

ku", są to propozycje do wykorzystania według uznania nauczy-

ciela. Omówiono je w następującym układzie:

Stronice 36-91 "Poradnika" zawierają sposoby opracowania

poszczególnych stronic "Elementarza", ujęte w następujące punkty:

-35-

1. Litery wprowadzane.

2. Litery uprzednio poznane.

3. Treść czytanki wykorzystać można do tematyki ... /wyszcze-

gólnienie/.

4. Wiadomości rzeczowe.

5. Propozycje rozwiązań metodycznych.

Stronice 92-109 przedstawiają metodykę opracowania poprawnej

konstrukcji zdania ujętą punktami:

1. Zadania programowe.

2. Stosowane ćwiczenia umożliwiające uczniom zrozumienie i

zdobywanie sprawności poprawnej konstrukcji zdania.

Stronice 109-116 to zestaw ćwiczeń słownikowych, frazeolo-

gicznych i syntaktycznych ujętych w grupy:

1. Nazywanie osób, rzeczy, zjawisk, ich czynności, właściwości,

zależności.

2. Wyjaśniania niezrozumiałych wyrazów i zwrotów.

3. Tworzenie wyrazów i zwrotów bliskoznacznych.

4. Grupowanie wyrazów.

5. "Malowanie słowem".

6. Utrwalenie słownictwa w związkach frazeologicznych, struk-

turach syntaktycznych.

Stronice 116-125 ujmują stosowane formy wypowiedzi ustnych

i pisemnych oraz ćwiczeń w czytaniu.

Omówiono zasady postępowania metodycznego przy:

1. swobodnych, samorzutnych wypowiedziach dzieci,

2. rozmowach z dziećmi,

3. opowiadaniu,

-36-

4. sprawozdaniu,

5. opisie,

6. pisaniu listów,

7. ćwiczeniach w pisaniu.

Stronice 125-130 - to propozycjo ćwiczeń w czytaniu tekstów

II tomu "Elementarza".

2. PR0P0ZYCJE ROZWIĄZAŃ METODYCZNYCH POSZCZEGÓLNCH

STRONIC "ELEMENTARZA"

Stronica 1.

1. Litery wprowadzone: a, l - A, L.

2.

—

3. Treść czytanki wykorzystać można do tematyki: kwiaty jesien-

ne - astry, zabawki, imiona dzieci.

4. Wiadomości rzeczowa:

głoska - litera

samogłoska - spółgłoska

wielka litera w imionach

5. Propozycje rozwiązań metodycznych:

I. A/ Utrwalenie pojęć, nazewnictwa związanego z jesienią.

Do wykorzystania fragment wiersza Asnyka:

"Znowu więdną wszystkie kwiaty,

tylko srebrne astry kwitną."

Uczniowie zrywają astry i inne kwiaty, układają je w

bukiety.

-37-

Wymawianie nazw kwiatów, szukanie w nich głoski a.

B/ Zabawki - lalki.

Zabawa lalkami.

Wymyślanie imion lalkom na głoskę l, np.:

Lola, Lucyna, Luba, Lodzia.

W kąciku lalek przedmioty na głoskę l, np.:

lustro, lampa.

C/ Imiona.

Wymienianie imion swoich i kolegów.

Nawoływanie się przy dłuższym wymawianiu głoski pierwszej.

Wyróżnianie w swoich imionach pierwszej i ostatniej głoski.

Podawanie imion na daną głoskę.

II. Czytanie.

Kształtowanie pojęcia "zdanie" w mowie ustnej.

Głośne, powolne czytanie zdań czytanki przez nauczyciela

z akcentowaniem liter a, l, z równoczesnym czytaniem szeptem

przez uczniów.

Chóralne czytanie zdań metodą globalną.

Indywidualne czytanie tekstu linijkami.

Sprawdzenia zrozumienia czytanego tekstu przez krótkie

omówienie jego treści.

Przykład ćwiczeń mięśni warg: w pozycji wyprostowanej zam-

knięte usta przesuwać w lewo, a potem w prawo.

III. Ćwiczenia analizy i syntezy.

- 38 -

Podział tekstu na wyrazy:

to Ala i lala

ta lala to Lola

rosną tylko astry

Słuchowa analiza i synteza wyrazów: Ala, lala, Lola.

Podawanie i odróżnianie głosek na początku, końcu i w środku

wyrazów.

Przeprowadzenie ćwiczeń oddechowych - długie wymawianie samo-

głoski a ze zmienną głośnością.

Wyklaskiwanie samogłosek w wyrazie.

Słuchowo-dotykowa analiza pojedynczego wyrazu lala.

Ustalanie, co jest głoską, co literą.

Każda głoska ma swój znak pisany - literę.

W wyrazie lala

pierwsza litera to znak zapisu dla głoski l,

druga litera to znak zapisu dla głoski a,

jaka jest litera trzecia?

jaka jest litera na końcu wyrazu?

Liczenie głosek, liczenie liter w wyrazach czytanki.

Wskazywanie w tekście wyrazów z literą a, l.

Rozpoznawanie liter a, l wśród innych w rozsypance literowej.

Układanie z liter wyrazu lala według wzoru.

Analiza wyrazu Ala, Lola.

Obserwacja litery a, l małej i wielkiej:

czy są takie same,

czym różnią się.

-39-

Ustalenie: imiona piszemy wielką literą.

Rozpoznawanie miejsc liter w wyrazach Ala, Lola.

Układanie z liter wyrazu Ala.

IV. Pisanie.

Omówienie układu punktów liter a, A, l, L.

Wyróżnianie punktów liter w tekście.

Ustawianie punktów na kostkach literowych.

Układanie punktów liter w sześciopunkcie, w suwakach -

piórnikach, przypomnienie, od której strony piszemy.

Wprowadzenie zeszytów do języka polskiego.

Rozdanie zeszytów z podpisanymi imionami dzieci.

Rozmowa na temat zeszytu:

do czego będzie służył,

jak powinien zawsze wyglądać.

Ćwiczenia w zakładaniu kartki zeszytu do tabliczki.

Pisanie litery a, l, wyrazu Ala po uprzednim przypomnieniu

lokalizacji punktów pisanych liter.

Uwaga. Przy pisaniu nauczyciel zawsze zwraca uwagę na po-

stawę dziecka, sposób trzymania dłutka i wykłuwania

punktów.

Uczeń winien dobrze wiedzieć:

z jakich punktów składa się litera,

jak są one zlokalizowane,

kiedy należy robić odstępy.

-40-

Stronica 2.

I. Ćwiczenia utrwalające:

a/ pojęcia głoski -litery,

b/ pojęcie samogłoski- spółgłoski,

c/ obrazu graficznego liter a, l, A, L

z wykorzystaniem gier dydaktycznych.

Liczenie głosek i liter w wyrazach.

Imiona zaczynające się na samogłoskę, na spółgłoskę.

Wyrazy zakończone samogłoskę a.

Jaki wyraz powstanie z liter A, a, l?

Wyszukanie litery, która składa się z punktów 4, 6, 1.

II. Utrwalenie pojęcia sylaby jako cząstki wyrazu.

Czytanie wyrazów sylabami, tworzenie całości.

Czytanie wyrazów Ala, lala, Lola,

wskazywanie wspólnych cząstek wyrazowych.

Dzielenie wyrazów na sylaby z wyklaskiwaniem.

Wyliczanki wyrazów dwusylabowych na sylabę la.

Układanie imion Ala, Lola sylabami według wzoru w czytance.

Polecenie wymawiania imion Ala, Ola, Ula bez środkowej gło-

ski.

Analiza dotykowa wyrazów z "Elementarza" uzupełnianie liter.

Układanie wyrazów Ala, Ola, Ula pod dyktando nauczyciela.

Uwaga. Nauczyciel wymawia wolno, wyraźnie po jednym wyra-

zie. Uczniowie mają w segregatorze tylko litery a, l,

A i puste kartoniki. Układają litery znane, w miejsce

nieznanej litery kładą pusty kartonik.

-41-

Samodzielne odczytanie zdania z elementarza drukiem z od-

stępami.

Stronica 3.

1. Litery wprowadzane b, t - B, T.

2. Litery uprzednio poznane - a, A, l, L.

3. Treść czytanki wykorzystać można do tematyki: zbiór warzyw;

członkowie rodziny: tato, brat; środki lokomocji - wozy;

zabawki: bat, balon.

4. Wiadomości rzeczowe;

Utrwalanie wiadomości z poprzednich stronic.

Pojęcie struktury wyrazów.

Praktyczne zapoznanie się z rzeczownikiem-

przedmiot - nazwa przedmiotu.

5. Propozycje rozwiązań metodycznych:

I. Ćwiczenia.

Wysuwanie i chowanie języka.

Dmuchanie.

Wymawianie - aba, ebe, obo, ubu, yby —

w różnym tempie i z różną głośnością.

II. Analiza zdania:

Bronek robi bat.

Wyodrębnianie wyrazu bat, wymawianie głosek, wskazywanie

liter.

Manipulacje i zabawy z batem i balonem.

Wyróżnienie głoski b.

-42-

Wymawianie głoski b przy wargach dotkniętych do balonika.

Układanie pod dyktando nauczyciela z pustych kartoników i li-

tery znanej wyrazu bat.

Analiza dotykowa liter b, t.

Uzupełnienie w układanym wyrazie brakujących liter.

Wyliczanki wyrazowe na literę b, t.

Wyszukiwanie w tekście nowych liter.

Nakrywanki literowe.

Tworzenie sylab ba, ta, la, z sylab wyrazów baba, tata, lala.

Rozwijanie spostrzegawczości dotykowo słuchowej:

czytanie ułożonego wyrazu bat,

zamiana litery t na l,

samodzielne odczytanie nowego wyrazu,

obserwacja zastawionych wyrazów bat,

bal,

co w nich jest podobne, czym się różnią.

Dobieranki literowe, np. do cząstek wyrazowych at, al dobrać

pierwszą literę:

bat, bal.

Przygotowania do wprowadzania pojęcia rzeczownika.

Wystawa zabawek: bat, balon, lalka.

Przy każdej zabawce ustawiamy napisy.

Zabawki zabieramy. Zostają pozostawione na stoliku ich nazwy.

Ustalenie: nazwy zabawek są napisane, można je odczytać, wy-

mówić.

Wyodrębnienie w wyrazach literki B i T.

Analiza dotykowa wyrazów Bronek, Tolek.

-43-

Uzupełnianie tych wyrazów pierwszą literą.

Uczniowie mają litery b, B, t, T - mają wybrać prawidłową i

uzupełnić brakującą literę w wyrazie.

Omówienie układu punktów liter b, B, t, T.

Lokalizacja punktów w sześcipunkcie.

Układanie liter w suwakach - piórnikach.

Pisanie liter i wyrazów w zeszycie.

Stronica 4.

Nakrywanki literowe.

Tworzenie sylab - la, ba na suwakach literowych.

Odczytywania ćwiczenia elementarzowego sylabami, składanie ca-

łości.

Uzupełnianie brakujących liter w wyrazach.

Wystukiwanki literowe - nauczyciel wymawia głośno, wyraźnie,

wolno wyrazy. Uczniowie uderzają w bębenek, gdy usłyszą np.

a/ głoskę b

me b le, ku be k, ka b el,

b/ głoskę t

ma t ka, wia t rak, lo t nik.

Stronica 5.

1. k

- K .

2. a

- A, l - L, b - B, t - T.

3. Warzywa, zapasy zimowe na wsi, w mieście.

4. Jak wyżej, utrwalenie w mowie ustnej zdania pytającego z wy-

razem kto, znak wielkiej litery.

- 44 -

5. I. Ćwiczenia:

Oblizywanie warg przy szeroko otwartych ustach,

oblizywanie zębów.

Wykonywanie wdechu z unoszeniem ramion do góry i powolny

wydech z opadaniem rąk.

Przy szeroko otwartych ustach, trzymać czubek języka na

dole i wymawiać głośno sylabami ka - ko - ke.

II. Rozpoznawanie i nazywanie warzyw.

Wybranie z całej ilości i odłożenie tych, w których naz-

wie np. słyszymy głoskę k, lub które zaczynają się syla-

bą ka.

Rozwiązywanie zagadek, np.:

"Okrągła głowa zielona, z soczystych liści złożona".

"Ma gruby brzuszek, ogonek mały, będzie z niego pewnie

barszczyk doskonały". /"Świerszczyk"/.

III. Sprawdzenie zrozumienia przez dzieci treści czytanki.

Samodzielne wyszukiwanie w globalnym odczytywaniu odpo-

wiedzi /linijki tekstu/ na zadawane pytanie nauczyciela,

np.: Kto idzie?

Tolek i Karol idą.

Co oni niosą?

Oni niosą kapustę.

Analiza zdania: Tolek i Karol idą.

Wyodrębnianie wyrazów, w wyrazach głosek.

Wyodrębnienie w wyrazie Tolek głoski pierwszej i ostat-

niej.

Obserwacja dotykowa i słuchowa litery k.

-45-

Wyszukiwanie w tekście wyrazów z literą k.

Łączenia k z samogłoskami, tworzenie sylab, na suwakach

literowych sylaby ka.

Tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylabą ka na początku,

na końcu wyrazów.

Wybieranka literowa: z rozsypanych liter wybrać tylko li-

terę k.

Układanie wymienionych przez nauczyciela wyrazów w zakre-

sie poznanych liter np. lalka, babka, Alka, tak, kto.

Formułowanie przez uczniów pytań do mówionych przez nau-

czyciela odpowiedzi.

Układanie punktów litery k w sześciopunkcie, suwakach piór-

nikowych.

Pisanie litery k i wyrazów w zeszycie.

IV. Litera k mała i wielka, znak wielkiej litery.

Analiza dotykowa litery K w wyrazie Karol i wydzielonej

osobno.

Gruntownie, dobrze obmyślana kierowana obserwacja w wydzie-

lonych tekstach małej litery k, znaku wielkiej litery,

wielkiej litery k, przez lokalizację w tekście, pisanie,

porównywanie, układanie.

Wybieranie poznanych wielkich liter.

Odczytywania poznanych imion - Ala, Alka, Lola, Lala,

Tolek, Karol, Kola, Bronek.

Odszukanie z danych na kartonikach trzech imion - imienia

wymienionego przez nauczyciela.

- 46 -

Pisanie imion Ala, Alka w suwakach, w tabliczce.

Odczytywanie napisanych imion z zeszytu.

Stronica 6.

Ćwiczenia utrwalające:

Rozpoznawanie wprowadzonych liter małych i wielkich.

Globalne czytanie zamieszczonych rozsypanek wyrazowych.

Słowne układanie zdania z rozsypanki.

Układanie tego samego zdania z rozsypanych wyrazów.

Samodzielne odczytywanie sylab, tworzenie wyrazów.

Wskazywanie miejsca litery k w wyrazach, np. kto /1/, tak /3/.

Stronica 7.

1. s - S.

2. a

-A, l-L, b-B, t-T, k-K.

3. Sad jesienią, owoce, zwierzęta domowe - pies, kot.

4. Komponowanie opowiadania, grupowanie nazw drzew, owoców;

nazwy cech o znaczenia przeciwnym, tworzenie dialogu, pisa-

nie ze słuchu.

5. I. Ćwiczenia: Długie wymawianie głoski s ze zmienną głośno-

ścią przy zbliżaniu dolnych siekaczy do siekaczy górnych.

Szybkie wymawianie tekstu wiersza z nagromadzeniem głoski

s, np.: "Mała Tereska ma dwa pieski:

Jeden różowy, drugi niebieski.

Obydwa mają spłaszczone noski.

Wesołe oczka, skręcone włoski.

Te aksamitne miłe maskotki

Spokojnym lalkom nie zrobią psotki."

/D. Antonos i inni: "Jak usuwać seplenienie"/

-47-

II. Ćwiczenia w pamięciowo-globalnym odczytywania tekstu.

Samodzielne komponowanie opowiadania na temat,

np. „Przygoda Sabiny i Azora w sadzie".

Grupowanie nazw - drzew, drzew owocowych, owoców.

Rozpoznawanie, nazywanie i segregowanie owoców do koszyków.

Dobieranie cech o znaczeniu przeciwnym, np.

małe - duże, słodkie - kwaśne, twarde - miękkie /praktycz-

nie/.

Poprawne wymawianie czytanego tekstu.

Tworzenie dialogu.

Układanie pytań do każdej linijki zdania.

Analiza zdania na wyrazy: za domem są sady.

Ćwiczenie zmuszające do samodzielnej analizy wyrazów przed

wyodrębnieniem i nazwaniem nowej litery s.

Odczytywanie wyrazów sala, las.

Ułożenie tych wyrazów z podanych liter /tylko tyle liter,

ile jest w wyrazie/ według wzoru. Samodzielne nazwanie li-

terki s.

Wyodrębnienie w wyrazie: sady litery s,

Sabina litery S.

Wyszukiwanie małej i wielkiej litery s w rozsypance litero-

wej w tekście czytanki.

Tworzenie na suwaku literowym sylab: as, sa, wyrazów z po-

znanych liter, np. As, Saba, sala, las, kasa, klasa.

Odczytywanie wyrazów, odszukiwanie takich samych na karto-

nikach /do odróżnienia nie dajemy więcej jak dwa, trzy/.

Segregowanie kartoników z wyrazami:

- 48 -

W pierwszej kieszeni segregatora ułożyć wyrazy zaczynające

się na literę s, w drugiej kieszeni wyrazy zakończone li-

terą s.

np. sala las

Saba bas.

Układ punktów litery s - S.

Układanie litery na kostce literowej, sześciopunkcie, su-

wakach.

Pisanie litery i wyrazów w zeszycie.

III. Pisanie ze słuchu w zaszycie liter, które są na początku

wyrazów wymawianych przez nauczyciela.

Uwaga. Przed przystąpieniem do pisania należy objaśnić szczegó-

łowo wykonanie zadania.

Tok postępowania:

1. Poprawne, wolne, wyraziste wymówienie jednego wyrazu przez

nauczyciela.

2. Powtórzenie wymowy wyrazu przez ucznia.

3. Słuchowe wyróżnienie pierwszej głoski.

4. Wyliczenie układu punktów litery.

5. Układanie punktów litery w sześciopunkcie, suwakach - piór-

nikach.

6. Zapis litery w zeszycie /jedna linijka/.

7. Sprawdzenie - odczytanie napisanych liter / po napisaniu

wszystkich liter/.

- 49 -

Stronica 9.

1. m

- M.

2. Małe i wielkie: a, l, b, t, k, s.

3. Zapasy zimowe w spiżarni, w Ośrodku; produkty spożywcze;

rodzina - mama, tata; praca dorosłych i dzieci.

4. Pogłębianie pojęć: głoska, litera; samogłoska, spółgłoska.

Dalsze ćwiczenia przygotowujące do rozróżniania rzeczownika

- ustalenie, że nazwy rzeczy odpowiadają na pytanie:

co to jest ? nazwy ludzi - na pytanie: kto to jest ?

5. I. Ćwiczenia:

Mruczenie m przy zamkniętych wargach.

Wciąganie powietrza wargami ściągniętymi.

Nucenie sylab: ma, mo, mu, me, my.

II. Ćwiczenia w odczytywaniu tekstu.

Analiza zdań: Mama robi zapasy. Marta jej pomaga.

Drogą wyodrębnienia słuchowo-dotykowego zapoznanie z małą

i wielka literą m - M.

Wyszukiwanie, wskazywanie litery m w tekście, ustalanie

kolejności jej miejsca w wyrazie.

Wybieranka: z rozsypanki literowej wybrać literki: m, M.

Wstukiwanie głoski m w wymawianych wyrazach. Kolejność

czynności: np. nauczyciel lub uczeń podaje wyraz mama,

dzieci najpierw powtarzają go chórem wystukując głoskę m,

potem indywidualnie wymawiają wyraz z wystukiwaniem m.

Układanie pod dyktando nauczyciela w słupku wyrazów: ma,

mam, mama - i obserwacja ułożonych wyrazów.

Wyszukiwanie w czytance osób i formułowanie pytań.

Wyszukiwanie w czytance przedmiotów formułowanie pytań.

-50-

Stronica 8.

Tworzenie sylab.

Odczytywanie łańcucha wyrazów.

Ilość liter w wyrazach.

Odczytywanie wyrazów sylabami.

Dobieranka literowa według wzoru.

Rozdanie uczniom kartoników z tekstem zdania scalonego, np.

mamamamak /mama ma mak/. Uczniowie mają rozróżnić, co to za

zdanie, ułożyć je w suwakach piórnikowych, przepisać do zeszy-

tu.

Stronica 10.

Utrwalenie poznanych liter przez wybieranki, nakrywanki.

Obserwacja wyrazów - porównywanie przez liczenie głosek, liter.

Uzupełnianie zdań zestawem wyrazów z czytanki.

Stronica 11.

1. i

- I.

2. Małe i wielkie: a, l, b, t, k, s, m.

3. Jesień w polu, wykopki, palenie ogniska, pieczenie ziemnia-

ków.

4. i

jako litera. Różne zakończenia tego samego rzeczownika,

liczby rzeczownika - przedmiot jeden i wiele /praktyczne do-

świadczania/.

5. I. Długie wymawianie głosek u - i, i - u, i - o, i - e.

Zatrzymywanie oddechu.

II. Uwaga. Do tej pory uczniowie znali globalnie literę i

jako wyraz w zestawie zdań.

-51-

Wprowadzenie i utrwalenie jej obrazu w wyrazach.

Ustalenie: litera i jest samogłoską.

Wyodrębnianie słuchowe i dotykowe liter i, I w wyrazach czy-

tanki.

Ustalenie kolejnego jej miejsca w wyrazie.

Pisanie liter i, I w zeszycie.

Odczytywanie zestawu wyrazów: obserwacja, porównanie, wskazy-

wanie różnic i podobieństw, podawanie przykładów:

lalka - lalki,

mak - maki .

Z rozsypanki wyrazowej ułożyć tekst, np.:

Lila i lalka

Podawanie wyrazów na sylabę li: listy, litery, linia.

Utrwalenie znajomości poznanych liter przez układanie ich w

segregatorze.

Uwagą. Mówiąc o i jako literze można podkreślić jej właściwo-

ści:

- sylabotwórcze, np. i - dę, I - re - na,

- jako znaku zmiękczającego.

Stronica 12.

Uzupełnianie brakującej litery według wzoru:

a/ odczytanie globalne zdania,

b/ wskazanie litery i w zdaniu,

c/ ustalenie jej miejsca w wyrazach,

d/ obserwacja, jakiej litery brakuje,

a/ wyszukanie brakującej litery z poznanych liter alfabetu,

f/ uzupełnienie brakującej litery.

-52-

Czytanie wyrazów sylabami:

a/ ustalanie pierwszej sylaby czytanych wyrazów,

b/ stwierdzenie, że litera i może być sylabą.

Samodzielne odczytywanie wyrazów.

Ułożenie ich z liter w segregatorze.

Napisanie ich w zeszycie.

Stronica 13.

1. o

- O.

2. Małe i wielkie: a, l, b, t, k, s, m, i.

3. Orka jesienna, maszyny rolnicze, wysiew zbóż, rodzaje zbóż,

praca w młynie.

4. Samogłoska o jako litera i sylaba.

Wyraz w zdania.

5. I. Ćwiczenia:

Naśladowanie lądowania i startu samolotów.

Szybkie wymawianie głosek o - i.

Zagryzanie wargi dolnej, górnej na zmianę.

II. Czytanie tekstu sylabami.

Analiza dotykowa małej i wielkiej litery o.

Wyszukiwanie jej w wyrazach tekstu.

Podawanie przez uczniów wyrazów z głoską o na początku,

końcu i w środku wyrazu.

Ustalenie, że o jest samogłoską.

Tworzenie na suwakach literowych ze znanych liter sylab,

np.: lo, bo, to, ko, so, mo i ich odwrotności.

Czytanie utworzonych cząstek.

-53-

Podawanie wyrazów zaczynających się na poznane samogłoski.

Stwierdzenie, że głoska o tworzy sylabę, a zatem jest samo-

głoską. Podawanie przykładów: O - la, o - sa, u - cho itp.

Pisanie liter i wyrazów w suwakach piórnikowych, a następnie

w zeszycie. Odczytywanie ich. Odszukiwanie danych wyrazów w

tekście.

Odpoznawanie danego wyrazu w tekście.

1. Samodzielne ciche odczytywanie tekstu zdaniami.

2. Odczytanie wyrazów na kartonikach.

3. Umieszczenie w zdaniach tych wyrazów, które są na kartoni-

kach.

4. Głośne odczytanie wyrazów.

5. Odłożenie zbędnych wyrazów.

Uwaga. Odpoznawanie danego wyrazu w zdaniu przez nakrywanie go

kartonikiem przeprowadza się w ramkach lub segregatorach.

Uczniowie odpoznają dany wyraz w zdaniu przez wskazanie

go w różnych tekstach czytanek.

Stronica 14.

Utrwalenie poznanych liter.

Wyróżnianie w tekście samogłoski, która w danym wyrazie jest

sylabą.

Wyszukiwanie sylab zaczynających się na spółgłoskę - nazwanie

jej.

Ciche, samodzielne odczytanie sylabami wyrazów tekstu czytanki,

Ile jest dziewczynek?

Ilu jest chłopców?

Ile jest razem dzieci?

- 54 -

Które z odczytanych imion kończą się na samogłoskę, które

imię kończy się spółgłoską?

Które z przeczytanych imion ma tyle samo literek?

Które z tych imion ma najwięcej liter?

Obserwacja wyrazów: oni, one.

Czy to takie samo wyrazy?

Układanie za znanych liter i pustych kartoników wyrazów

oni, one; o-i o—e.

Porównywanie ułożonych wyrazów, samodzielne wnioskowanie.

Uwaga. Jest to przygotowanie praktyczne, do rozróżniania,

rozpoznawania liter e - i /są podobne, ale nie takie

same/.

Do danych wyrazów dobrać litery i ułożyć w segregatorze w

takiej samej kolejności jak w wyrazie. Odczytać.

Stronica 15.

1. c

- C.

2. Małe i wielkie: a, l, b, t, k, s, m, i, o.

3. Zabawa w latawce. Odlot ptaków.

4. Czytanie z podziałem na role. Formułowanie pytań. Podpo-

rządkowanie odpowiedzi pytaniom. Utrwalanie pojęcia samo-

głoska, spółgłoska.

5. I. Ćwiczenia:

Dotykając końcem języka dolnych siekaczy wymawiać długo

głoskę t. Wdech powietrza nosem, wydech ustami.

Szybka wyliczanka: Jacek, Wacek i Pankracek - z rękami

wyciągniętymi do przodu wyklaskiwanie imion sylabami.

-55-

II. a/ Zabawa z latawcami. Starsi koledzy zrobią latawce ucz-

niom kl.I.

b/ Odlot ptaków. Obserwacja okazów ptasich, nazywanie ich.

Wystawka obserwowanych ptaków z ich nazwami.

III. Ćwiczenia w czytaniu głośnym, powolnym całymi wyrazami.

Analiza i synteza słuchowa wyrazów: latawiec, Celina, noc,

lecą.

Wyodrębnianie liter c, C przez analizę dotykową.

Wybieranka wyrazowa, np. z podanych na kartonikach trzech

wyrazów koc, baca, taca wybranie wymówionego przez nauczy-

ciela.

Komponowanie, wymyślanie opowiadania z użyciem tego wyrazu

/najmniej trzy zdania, powiązane ze sobą logicznie/.

Uzupełnianie wyrazów samogłoskami, np.:

C - l - l - t - t - c - /Cela, lata, taca/

Układanie wyrazów z liter alfabetu /znanych/ pod dyktando

nauczyciela.

Uwaga. Zanim uczniowie nie nabiorą dobrej wprawy należy zawsze

przy wszystkich pracach wykonywanych samodzielnie przez

dzieci skrupulatnie przestrzegać stopniowania trudności.

Kolejność czynności przy układania wyrazów z liter pod dyktan-

do:

I etap

1. Wymówienie wyrazu przez nauczyciela.

2. Powtórzenie wyrazu przez dzieci.

3. Wymawianie głosek.

-56-

4. Liczenie liter.

5. Kolejność liter w wyrazie, litery powtarzające się.

6. Układanie wyrazu z liter.

7. Odczytanie wyrazu.

II etap

8. Wymieszanie liter wyrazu.

9. Ponowne, samodzielne ułożenie wyrazu.

W podanych czy wskazanych w tekście wyrazach odczytać tylko

pierwszą literę, np. całus, koc, Celina.

Na suwakach literowych tworzenie sylab i ich odwrotności z li-

terą c, odczytywanie ich; zgłaszanie wyrazów z tymi cząstkami,

np.: pałac - cały, noc - coś.

Numeracja punktów litery c, C.

Układanie punktów litery w suwakach piórnikowych, pisanie w

zeszycie.

Formułowanie pytań. Podporządkowanie odpowiedzi pytaniom, np.:

Co ma Ola? - Ola ma koc.

Czytanie pytań i odpowiedzi.

Zamiana odpowiedzi - ustnie - na pierwszą osobę.

Co ma Ola? Odpowiedź: Mam koc.

Pisanie pytań i odpowiedzi w zeszycie po uprzednim opracowaniu

pisowni trudniejszych, mało znanych wyrazów w suwakach piórni-

kowych.

Co ma Alek?

Alek ma bat.

-57-

Stronica 16.

Odczytanie wyrazów w pierwszym słupku globalnie.

Zamiana w każdym wyrazie litery ostatniej na literę c.

Wymówienie nowego wyrazu.

Stronica 17.

1. d

- D.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c.

3. Domy na wsi, w mieście. Adresy. Drogi - ruch uliczny.

Las jesienią - dary lasu.

Rozwiązywanie zagadek, np.:

"Spadłem nagle z drzewa

leżę na trawniku - w brązowej koszulce,

w kolczastym płaszczyku."

/"Świerszczyk"/.

4. Praktyczne odróżnianie czasowników.

5. I. Ćwiczenia:

Wymawianie szybko i wolno na zmianę zestawień ada oda eda

ida.

Wymawianie - za domem rosną dwa duże dęby.

Śpiewanki - do di da du de dy.

Skłony głowy w dół, do góry i dmuchanie.

II. Zapoznanie z literką d w wyrazach dom, Darek.

Odczytywanie tekstu linijkami.

Odszukiwanie w linijkach tekstu literek d. Liczenie.

Wskazywanie w wyrazach tekstu kolejnego miejsca litery d.

-58-

Tworzenie z literą d sylab i ich odwrotności.

Wyliczanki wyrazowe na dane sylaby.

Zwrócenie szczególnej uwagi na wyrazy od, do.

Wyszukiwanie tych wyrazów w zdaniach tekstu. Układanie z nimi

zdań. Układanie zdań-odpowiedzi z użyciem wyrazów od, do - do

pytań zadawanych przez nauczyciela.

Pisanie nowej litery w suwakach, zeszycie.

Ćwiczenia praktyczne przez zabawy z wyrazami, np.:

do dam dodam,

od oddam odda.

Wykorzystać można to słownictwo przy budowlach z klocków,

układaniu piramid.

Układanie wyrazów wskazanych w tekście czytanki z liter

alfabetu.

Stronica 18.

Czytanie globalne - tworzenie zdrobnień.

Układanie wyrazów z sylab.

Samodzielne czytanie wyrazów.

Dobieranie literek do danych wyrazów.

Stronica 19.

1. n

- N.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d.

3. Park jesienią. Zagadki, np.: "Mają drobne ząbki i ogonki mają,

wcale nie są groźne, gdy z drzewa spadają".

"Na jakim drzewie jesienią, koraliki się rumienią?".

/"Świerszczyk"/

-59-

Pogoda jesienna. Ubrania dzieci.

4. Poprawne posługiwanie się przyimkiem na, czasownikiem

nie ma.

5. I. Ćwiczenia:

Wymawianie głosek n, ę.

Rżenie konika: niiia niiie niiie.

Dmuchanie przy nakładaniu wargi na wargę w dół i do góry.

II. Opowiadanie o Natalce.

Dzielenie wyrazu Natalka na sylaby.

Czytanie tekstu zbiorowo, indywidualnie.

Zatrzymywanie się podczas czytania na wyrazie na.

Odszukiwanie tego wyrazu w pozostałych zdaniach.

Samodzielne nazwanie i wyodrębnienie litery n i N.

Układanie punktów litery w suwakach, pisanie w zeszycie -

po dokładnym omówienia, z ilu i jakich punktów się skła-

da, jak się je wykłuwa.

Nakrywanka literowa.

Układanie wyrazów z liter pod dyktando nauczyciela, po

ułożeniu wyszukiwanie identycznych w rozsypance wyrazo-

wej.

Tworzenie i pisanie wyrazów z podwójnymi spółgłoskami,

np.: Anna manna sanna

Praktyczne stosowanie przyimka na, np. zabawa w układanie

zabawek.

Wybieranka z użyciem czasownika nie mam.

Uczniowie mają kartoniki z wyrazami. Nauczyciel poleca im

przeczytać wyrazy cicho i wybrać wyrazy przez niego wymie-

- 60 -

nione, np. uczniowie mają wyrazy: noc, kabel, klon, nos.

Nauczyciel mówi: "Nie mam wyrazu noc" - uczeń odszukuje wyraz

noc i odkłada go; "Nie mam wyrazu klon" - uczeń postępuje jak

wyżej; "Nie mam wyrazu kabel" - uczeń odkłada wyraz kabel;

Wyraz, którego nauczyciel nie wymienił, uczniowie samodziel-

nie odczytują.

W treści czytanki odszukać ukryte w wyrazach inne wyrazy,

np.:

konary - ona listki - lis kalosze - los.

Stronica 20.

Samodzielna praca uczniów:

Uzupełnianie wyrazów - scalanie sylab z literami.

Układanie tych samym wyrazów z liter alfabetu.

Dokładanie pierwszych liter w wyrazie.

Pisanie tych wyrazów w zeszycie.

Stronica 21.

1. u - U, e - E.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n.

3. Zwierzęta leśne, przygotowania zwierząt do zimy.

Rozwiązywanie zagadek, np.:

"Mam rude futerko, w małej dziupli mieszkam,

lubię łuskać szyszki i chrupać orzeszka".

"Ma króciutkie nóżki i maleńki ryjek,

chociaż igły nosi nigdy nic nie szyje."

4. Pojęcie zdania pisanego. Wielka litera na początku zdania,

kropka na końcu zdania.

-61-

5. I. Ćwiczenia: Wymawiania na zmianę e cicho, głośno.

Sapanie lokomotywy - huu huu huu wuu wuuuu!

Szybkie obroty językiem przy lekko otwartych ustach.

II. Analiza i synteza wyrazów: ul, tu, Ula.

Samodzielne nazwanie litery i ustalenie jej układu punktów.

Ustalenie, że u jest samogłoską, może też samo stanowić

sylabę. Tworzenie sylab.

Przypomnienie - przez wyszukiwanie w rozsypance - samogło-

sek już poznanych.

Czytanie zdania: Ula stoi pod bukiem.

Ustawienie takiego samego zdania w segregatorze, sprawdze-

nie ze zdaniem w elementarzu.

Wyszukiwanie w tym zdaniu liter u.

Pisanie liter i wyrazów w zeszycie.

Analiza zdania: I Ela tam stoi i wyrazu te.

Po wyróżnieniu litery e, ustaleniu układu jej punktów,

wymienienie imion na literę e: Ewa, Edek, Edyta.

Ustalenie, że e jest samogłoską.

Dokładne omówienie układu punktów liter i, e.

Wyszukiwanie i wskazywanie tych liter w pierwszych dwóch

zdaniach.

Układania z liter wyrazu ile, nie.

Pisania Mila, Mela na suwakach piórnikowych, a następnie

w zeszytach.

-62-

III. Utrwalenie pojęcia zdania pisanego.

Przykłady zdań. Odczytywanie zdań z „Elementarza".

Zastanawianie się - dlaczego zatrzymujemy się przy wymawia-

niu końca zdania. Wypowiedzi dzieci.

Ustalenie: zawsze początek zdania piszemy wielką literą.

Na końcu zdania piszemy kropkę.

Układanie punktów kropki w suwakach.

Policzenie, ile jest kropek w naszej czytance, ile jest

zdań.

Układanie zdań z rozsypanki wyrazowej.

Należy przyzwyczaić uczniów, by przy układaniu zdań naj-

pierw poszukali wyrazu z wielką literą, na końcu zdania

umieścili wyraz z kropką.

Odczytanie ułożonych zdań.

Napisanie ich w suwakach, potem w zeszycie, np.:

Tolek ma bat.

Ula ma kubek.

Tworzenie wyrazów pokrewnych przez dodanie cząstek -ek.

Układanie na kartonikach, wklejenie do zeszytu:

kot - kotek

dom - domek

sad - sadek

Stronica 22.

Samodzielna praca ucznia.

W podanych wyrazach zamienić literkę a na u.

Odczytać nowy wyraz, napisać go w zeszycie.

-63-

Uzupełnić wyraz Ula kolejnymi brakującymi literami.

Stronica 23.

1. j

- J.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e.

3. Słota jesienna.

4. Utrwalenie pojęcia zdanie.

Wielka litera po kropce. Czasowniki - odróżnianie praktyczne.

5. I. Ćwiczenia: Ziewanie.

Wymawianie: ij, ij, ij.

ja jo ja ju ja je.

II. Czytanie tekstu zdaniami zbiorowo, pojedynczo.

Przy czytania zwracanie uwagi na znaczenie kropki - koniec

zdania, przerwa w czytaniu, wielka litera zawsze po kropce.

Analiza tekstu uwzględniająca najważniejsze elementy.

Jaka jest pora roku?

Postacie, miejsce ich pobytu.

Samodzielne wyodrębnienie liter j w wyrazach jak, Jacek.

Objaśnianie różnicy między i, j w pisowni i w wymowie.

Łączenia j w sylaby.

Wymowa sylab: ja je ju jo.

Analiza i synteza zdania: Oj, jak leje i leje.

Układanie zdania w suwakach piórnikowych i pisanie w ze-

szycie.

Tworzenie wyrazów o podwójnych spółgłoskach i łączonych

sylabach:

- 64 -

daj-oddaj-dodaj, lej-dolej-odlej.

Ułożenie dwóch ostatnich zdań z czytanki z podanych wyrazów.

Tok postępowania:

1. Ciche odczytanie zdań.

2. Wspólna obserwacja pierwszego zdania - ile tu wyrazów?

3. Analiza drugiego zdania. Liczenie wyrazów.

Początek i koniec zdania.

4. Zamknąć "Elementarz".

5. Z podanych uczniom kartek - wyrazów polecić ułożenie w se-

gregatorze omawianych zdań.

6. Samodzielna praca przy układaniu.

7. Samodzielna korekta ułożonych zdań, porównanie z tekstem

"Elementarza".

Stronica 24.

Samodzielne wyodrębnianie w tekście zdań napisanych bez odstępów.

Odczytanie wyrazów i ułożenie z nich zdania.

Stronica 25.

1. p

- P.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j.

3. Odzież. Zakupy w sklepie.

4. Wielka litera w nazwie Polska, Polacy,

wyrazy bliskoznaczne, np. pada, kropi, kapie.

5. I. Ćwiczenia. Powtarzanki sylabowe: pas pes pas, ba pa ba pa.

Nabrania powietrza w usta, zamknąć szczelnie wargi i wy-

mawiać p p p.

-65-

II. Samodzielna dojście do wyróżnienia literki p.

Przy odczytaniu tekstu zwrócenie uwagi, jaka litera powtarza

się w tekście najczęściej.

Pisanie litery p i wyrazów z tą literą w zeszycie.

Utrwalanie jej obrazu przez wybieranki, nakrywanki.

Tworzenie sylab i ich odwrotności na suwakach literowych,

układanie wyrazów.

Zabawa w wybierankę z użyciem czasownika nie mam.

Układania wyrazów z sylab przez dodania nowych sylab.

Inscenizowanie treści czytanki według pomysłu dzieci.

Zabawa tematyczna - zakupy w sklepie.

Zwracanie uwagi na poprawne formułowania zdań, formy grze-

cznościowe.

Zwrócenie uwagi na zmianę końcowych cząstek w imionach

Paweł, Pola:

Pola, Paweł, Poli, Pawła, Pawłowi, Polę, Polą_, Pawłem.

Tworzenia rozmówek rodzajowych, np.:

Rozmowa mamy przy kasie.

Rozmowa Poli z Pawłem.

Utrwalenie pojęć - Polska, Polacy, Polak, Polka.

Ustalanie: wyrazy te piszemy wielką literą.

Prawidłowe posługiwanie się przyimkiem pod, ponad.

Stronica 26.

Do podanych wyrazów wstawić sylabę po i odczytać wyraz.

- 66 -

Stronica 27.

1. z

- Z.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p.

3. Zagadki.

4. Rozpoznawanie i nazywanie rzeczy - do czego służą?

Przyimek za, zza. Utrwalenie pojęcia sylaby. Przecinek.

5. I. Ćwiczenia: Ściągnięcie warg, rozwarcie szeroko ust.

Wymawianie tekstu na jednym wydechu.

II. Rozmowa na temat zabaw dziecięcych.

W co lubią bawić się dzieci, jakimi zabawkami?

Obserwacja przyniesionych przedmiotów i ustalenie, czy

tymi przedmiotami można się bawić: zapałki, wazon, zegarek,

złotówka, walizka, waliza.

Każde dziecko powinno mieć inny przedmiot, odróżnić go i

nazwać oraz uzasadnić, do czego służy i jak się nim należy

posługiwać. Pozostałe dzieci biorą udział w dyskusji.

III. Praca z tekstem "Elementarza". Przed odczytaniem tekstu

zwrócić uwagę dzieci, jaka litera powtarza się najczęściej.

Jeszcze jej nie znamy. Kto pierwszy po odczytaniu

tekstu nazwie ją i wskaże?

Wprowadzenie litery z - Z w wyrazach wydzielonych.

Zliczanki literowe w zdaniach.

Układanki literowa według wzoru.

Analiza wyrazu Zenek. Układanie w segregatorze liter z - Z.

Tworzenie sylab i ich odwrotności.

Dostawianie sylab do zakończeń wyrazowych, np.: —-gar —

— zegar.

-67-

Wyrazy za i zza w zdaniu.

Wyliczanki na z - kto wymyśli najwięcej wyrazów - wygrywa.

Pisanie wyrazów i zdań w zeszycie. Wprowadzenie przecinka

przy wyliczaniu. Odczytywanie zdań z przecinkami.

Odszukiwanie w tekście czytanki zdań z przecinkami. Odczy-

tanie ich.

Wybranie z alfabetu samogłosek poznanych przez dzieci.

Dzielenie wyrazów z czytanki na sylaby.

Odszukiwanie w sylabach samogłosek.

Stwierdzenie: jest tyle samo sylab co i samogłosek, zawsze

w sylabie jest samogłoska.

Podawanie nowych wyrazów i sprawdzanie, czy się potwierdza

nasze ustalenie.

Stronica 28.

Tworzenie sylab z głoską z.

Podstawianie sylaby za do cząstek wyrazowych, odczytywanie tych

wyrazów.

Wytłumaczenie znaczenia powstałych wyrazów, np.

zamek - może to być budynek, w którym mieszkali królowie,

może być w drzwiach,

może być w ubraniu itp.

Wymienianie wyrazów z sylabą za na początku, na końcu i w środku

wyrazu.

Uzupełnianie czasowników sylabą za. Odpowiedź na pytanie: Co

Odpowiedź na pytanie: Co robi Iza?

W drugiej wersji zamienimy osoby, odczytamy czasowniki w pierw-

- 68 -

szej osobie: Co ja robię? - a następnie uczniowie zamieniają

czasy: co robiłam? co robiłem?

Stronica 29.

1. r

- R.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z.

3. Przygotowanie do zimy, ogrzewanie mieszkań, rzemieślnicy.

4. Rodzaje zdań. Pisanie dialogu.

5. I. Ćwiczenia: Wysuwanie zwiniętego języka w rulonik i dmucha-

nie.

Wąchanie kwiatów - wciąganie powietrza nosem.

Wprawianie warg w wibrację.

Śpiewanki ra, ro.

II. Analiza słuchowa wyrazów z głoską r.

Wymawianie wyrazów, ustalenie kolejnego miejsca głoski r

w wyrazie. Ustalenie, że jest spółgłoską.

Wyliczanki na r.

Czytanie tekstu - wyróżnienie liter r, R.

Powtórzenie wyrazu brrrrr. Ile liter r jest w tym wyrazie?

Zastawienie i praktyczne zastosowanie liter r, R.

Nakrywanka literowa.

Układanie wyrazów z rozsypanki literowej pod dyktando

nauczyciela, np.: rak, rok, rama.

Odczytanie ułożonych wyrazów, wskazanie kolejności miej-

sca litery r.

Układ punktów litery r, R. Pisanie w suwakach i w zeszy-

cie.

-69-

Układanie dialogu - rozmowy Romka ze zdunem. Zwracanie uwagi

na zakończenia zdań pytających i oznajmujących.

Uzupełnianie przez dzieci zdań ułożonych w segregatorze zna-

kami - kropką, znakiem zapytania.

Odczytywanie wyrazów z elementarza z literą r.

Rozkładanie wyrazów na litery.

Dobieranka wyrazowa.

Do podanych wyrazów dobranie odpowiedniego, np.:

bar - kubek, droga - auto, brat - siostra.

Dokładanki sylabowe, np.: ra ma ma ra no.

Tworzenie wyrazów o znaczeniu podobnym: rama - ramka, rura -

- rurka, brama - bramka.

Przekształcanie wyrazów, np.: ser - serki, rura - rurki, ra-

ma - ramki.

Układanie liter w suwakach. Pisanie litery i zdań w zeszy-

tach.

Stronica 30.

Utrwalenie poznanej litery przez wybieranie, nakrywanie.

Uzupełnianie wyrazów brakującymi literkami, sylabami.

Tworzenie wyrazów z łańcucha sylab. Zapisanie ułożonych wyrazów

do zeszytu.

Stronica 31.

1. y.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z, r.

3. Ogrzewanie mieszkań /ciąg dalszy/.

4. Rozwijanie zdań. Utrwalenie nazw czynności.

-70-

5. I. Ćwiczenia: Zawijanie języka - wciąganie powietrza.

Przy zamkniętych ustach - płukanie zębów.

Wymawianie samogłosek u - y.

II. Czytanie zestawionych wyrazów dam-mam, damy-mamy.

Odróżnienie litery, nazwanie jej, omówienie jej budowy.

Czytanie tekstu ze zwróceniem uwagi, czy jest wyraz za-

czynający się literą y.

Ustalanie: nie ma takiego wyrazu: y tworzy sylabę, jest

samogłoską.

Tworzenie na suwakach literowych sylab z literą y.

Zgłaszanie przez dzieci przedmiotów zakończonych literą y.

Każde dziecko otrzymuje do obserwacji jeden przedmiot -

mówi jego nazwę, np. zeszyt i odszukuje kartonik z wyrazem

zeszyt. Następnie do wyrazu umieszczonego w segregatorze

dokłada literę y.

Odczytanie zmienionego wyrazu. Zastanawianie się, czy no-

wy wyraz oznacza to samo, czy możemy przy wystawieniu

jednego zeszytu umieścić podpis zeszyty. W toku dyskusji

ustalenie, że literę y spotykamy w nazwach przedstawiają-

cych wiele przedmiotów.

Pisanie w zeszytach litery y oraz wyrazów, np.:

domy, koty, psy, ryby.

Odszukanie w czytance tekstu mówiącego o ogrzewaniu miesz-

kań.

Ustalanie, jakie czynności wykonujemy przy paleniu w piecu

- co robimy? - wkładamy, rozpalamy, dmuchamy itp.

Uzupełnianie zdań czasownikami, np.:

-71-

My ---- obiady /jemy /.

Pisanie zdań w zaszycie.

Stronica 32.

Utrwalanie poznanych liter.

Wybieranie i układanie z alfabetu liter wymawianych przez nau-

czyciela.

Nazywanie litery po wymówieniu jej przez nauczyciela, określenie

jej układu punktów.

Czytanie wyrazów utworzonych z liter, sylab w pracy indywidual-

nej /z "Elementarza"/: mamy, damy, jemy, robimy, stoimy, latamy.

Porównywanie długości wyrazów - ile liter, ile sylab.

Stronica 33.

1. g

- G, ó.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z, r, y.

3. Dzień Górnika, węgiel, praca ludzi.

4. Wyrazy z ó. Utrwalanie pisowni z tymi wyrazami.

Wydobycie z tematu wartości poznawczych - co mamy z węgla?

Baśnie śląskie. Odczucia dzieci - co jest prawdą, co jest

zmyślone?

5. I. Ćwiczenia: Skręty tułowia w bok i wdech, powrót - wydech.

Wciąganie policzków do jamy ustnej przy ustach zamknię-

tych.

Wysuwania języka, unoszenie go wysoko do nosa.

II. Odczytywanie wyrazów na pasku papieru.

gapa, gazeta, droga, Magda.

Analiza i synteza dotykowo - słuchowa, wyróżnienia lite-

ry g.

-72-

Swobodne wypowiedzi dzieci o pracy górników. Sprawdzanie, co

uczniowie wiedzą: Kogo nazywamy górnikami? Gdzie pracują gór-

nicy? Co wydobywają z ziemi? Co to są kopalnie? Gdzie w Pol-

sce są kopalnie? Jaka jest praca górnika?

Analiza wyrazu górnik.

Wyróżnienia liter g i ó.

Ustalenie: są dwa zapisy dla głoski u.

Zwrócenie uwagi uczniów przez kierowane spostrzeżenia, że w

niektórych wyrazach ó wymienia się na o, a w innych pisze

się tak jak jest w druku. Ponieważ u i ó wymawia się jedna-

kowo, a różnie się pisze, małe dzieci, zanim napiszą wyraz

muszą pytać, jakie u napisać.

Wybieranki wyrazowe z ó, np. górnik, góra, góral, król.

Dobieranki wyrazowe gdzie ó wymienna jest na o np.:

ogród - ogrody, mój - moje.

Stronica 34.

Rozwiązywanie zagadek.

Uzupełnianie wyrazów literą ó.

Pisanie tych wyrazów w suwakach piórnikowych, w zeszytach.

Stronica 35.

1. f

- F.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z, i, y,

g, ó.

3. Zima, opieka nad ptakami.

4. Wzbogacanie słownictwa dzieci, segregowanie zdań według lo-

gicznej kolejności; czynności i ich nazwy. Zdania - ich ro-

dzaje.

-73-

5. I. Ćwiczenia: Szybkie wymawianie -fije, fije, fije.

Cmokanie.

Zakładanie szczęki górnej na dolne wargi i wymawianie

w - f.

II. Rozmowy o zimie, zimujących ptakach, sposobach dokarmia-

nia ptaków.

Ptaki - obserwacja, nazywanie ich. Wygląd karmnika.

Fotograficzny opis nauczyciela, np. ptaki przy karmniku.

Wyjaśnianie wyrazów trudnych, jak obfity, fala, futryna.

Wywieszenie karmnika - sypanie ziarna, obserwacje dzieci

z resztkami wzroku, słuchowe, opis fotograficzny nauczy-

ciela.

Czytanie tekstu wspólnie z nauczycielem - chóralnie, in-

dywidualnie. Odczytywanie zdań - odpowiedzi z "Elementarza"

na stawiane dzieciom pytania, np.: Kto jest głodny?

Czytania jednostkowe, na wyrywki.

Wyróżnienie wyrazów: fala, Felek.

Litera f, F. Omówienia jej kształtu, porównanie z literą d.

Zwrócenie uwagi na odwrotność układu punktów przez ćwicze-

nia w formie zabawowej. Układanki liter z kuleczek plaste-

liny, w sześciopunkcie, suwakach, pisanie w zeszycie.

Nakrywanki liter f, d.

Wybieranie tych liter z rozsypanek. Uzupełnianie tymi li-

terami wyrazów.

Wspólne zredagowanie z dziećmi słownictwa wyrazów z lite-

rami f, d. Wyszukiwanie i wskazywanie w klasie rzeczy z

literą f - szafa, kaloryfer.

-74-

Rozsypanka zdań z "Elementarza". Układania zdań według kolej-

ności wydarzeń. Porównywanie z tekstem w "Elementarzu", po-

prawianie.

Zabawa w wyliczanie czynności Felka. Konkurs w odszukiwaniu

tych czynności w tekście czytanki. Odczytywanie wskazanych

wyrazów. Pisanie tych wyrazów w zeszycie - w liczbie pojedyn-

czej, czasu teraźniejszego, np. w czytance jest - zrobił,

uczeń w zeszycie pisze - robi /maluje, daje/.

Stronica 36.

Odróżnianie litery d i f, zliczanie ich w kolejnych wierszach.

W segregatorze układanie liter według wzoru w "Elementarzu" –

tych samych, w tej samej kolejności.

Z segregatora wybranie tylko litery d lub f albo d i f.

Stronica 37.

1. w

- W, ą.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z, r, y, g,

ó, f.

3. Na dworcu kolejowym, podróże, pociągi.

4. Grupowanie wyrazów: jako nazw ludzi, jako nazw rzeczy.

Różnica pisowni ą,- om. Rozwijanie zdań.

Zakończenia: -ów, -ówka.

5. Ćwiczenia:

Wymawianie szybko: wija, wijo, wije.

Wymawianie głoski w przy zębach nałożonych na wargę górną,

dolną.

Przy zaciśniętych zębach rozwierać i zwierać wargi.

-75-

Wyrabianie adekwatnych pojęć związanych z podróżami, pojazdami,

dworcem kolejowym, autobusowym, remizą tramwajową - podczas or-

ganizowanych wycieczek.

Wskazywanie, oglądanie, nazywanie poznawanych rzeczy, przedmio-

tów.

Formy grzecznościowe, zachowanie bezpieczeństwa podczas podróży.

Wprowadzenie drogą obserwacji na tekście czytanki liter w, W, ą.

Ustalenie, która jest samogłoską, która spółgłoską.

Tworzenie sylab, wyrazów, układanie zdań z danymi wyrazami.

Rozwijanie zdań przez dodawanie pytań.

Wanda i Władek jadą. /Dokąd jadą?/ Wanda i Władek jadą do wuj-

ka. /Czym jadą?/

Praca nad rozwijaniem zdań z rozsypanki wyrazowej, w segregato-

rze.

Uzupełnianie słuchowe brakującej głoski w wyrazie: Nauczyciel

wymawia wyraz opuszczając głoskę w. W tym miejscu uderza w bę-

benek. Uczniowie podają wyraz w pełnym brzemieniu, np. d-a, dwa,

-agon, wagon.

Segregowanie wyrazów z literą w na początku, na końcu i w środ-

ku.

Układ punktów liter w - W. Zapis w suwakach i w zeszycie.

Wyszukiwanie w czytance nazw osób, rzeczy - odczytywanie ich.

Zgadywanki układane przez dzieci - co to za wyraz, np.: Na czym

ważymy? Czym się myjemy? itp.

Zapisywanie łatwych rozwiązań w zeszycie - waga, woda.

Praca z samogłoską ą w kontekście wyrazów i zdań.

Ćwiczenia w czytaniu, pisaniu, uzupełnianiu wyrazów literą ą,

-76-

np.: idą, jadą, robią.

Wyrazy zakończone na -ów, -ówka. Przykłady. Ustalenia, że pi-

szemy je przez ó.

Stronica 38.

Ćwiczenia w utrwalenia obrazu graficznego liter r, w.

Modelowanie i układanie z kuleczek plasteliny, w sześciopunkcie,

na suwakach, kostkach literowych.

Wyróżnianie liter i, w w tekście ćwiczenia.

Czytanie wyrazów z tymi literami.

Uzupełnianie tymi literami wyrazów.

Stronica 39.

1. ę

.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z, r, y, g,

ą, ó, f, w.

3. Nowy Rok, choinka, zabawki na choinkę, upominki.

4. Pojęcie roku - miesięcy - pór roku. Kalendarz, data dnia.

Wyrazy z ę.

5. Ćwiczenia:

Przycisnąć nos palcem i wymawiać wyrazy z ę.

Zaokrąglenie, spłaszczenie warg przy zwartych szczękach.

Chrapanie na wdech i wydech.

Czytanie tekstu szeptem za nauczycielem przygotowujące do czyta-

nia głośnego.

Wyodrębnienie litery ę. Wyszukiwanie jej w tekście.

Wybieranki literowe.

Omówienie pisowni litery ę - wykazanie różnic w układzie pun-

-77-

któw w porównaniu z literą s.

Liczne ćwiczenia utrwalające odróżnianie tych liter: ę, s.

Samodzielne dobieranie i łączenie litery ę w sylaby, sylaby w

wyrazy. Czytanie ułożonych wyrazów, zapisywanie ich w zeszycie.

Wdrażanie do obserwacji ortograficznej przez ćwiczenia w dobie-

raniu ę, ą w podanych przez nauczyciela wyrazach.

Układanie dialogów - rozmów dzieci na dany temat, np. rozmowa

mamy z Jędrkiem przy ubieraniu choinki.

Pisanie w zeszycie wyrazów idę, jadę, robię i ułożonych z nimi

zdań.

Stronica 40.

Rozwiązywanie zagadek.

Wybieranka tematyczna: z podanych wyrazów, wybrać nazwy zabawek

choinkowych, napisać je w zeszycie.

Układanie pozostałych wyrazów w segregatorze.

Dobieranki literowe do wskazanych przez nauczyciela wyrazów.

Stronica 41.

1. ł

- Ł.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z, r, y, g,

ó, w, ą, f, ę.

3. Zima, zabawy zimowe.

4. Utrwalenie pisowni przecinka po wyliczaniu.

5. Ćwiczenia:

Zwarcie języka z górnymi siekaczami, wymawianie głoski ł.

Poruszanie językiem pionowo, poziomo.

Skłon tułowia w dół i wdech, wyprost - wydech.

- 78 -

Zagadka: Choć go lepić muszę, kleju mi nie trzeba.

Starczy biały puszek, który leci z nieba.

Analiza wyrazu bałwan - samodzielne wykrycie przez dzieci lite-

ry ł.

Czytanie ciche; indywidualne głośne.

Odczytywanie wyrazów z literą ł.

Analiza słuchowo-dotykowa wyodrębnianych z tekstu wyrazów.

Układanie wyrazów z liter. Porównywanie z wyrazami w "Elementa-

rzu", poprawianie. Pisanie litery ł, Ł w zeszycie.

Pisanie zdań o bałwanie.

Ćwiczenia w prawidłowym wymawianiu głoski ł.

Samodzielne tworzenie sylab i cząsteczek z literą ł między dwo-

ma samogłoskami, np. ała, oło, ało.

Poprawne używanie w układanych przez dzieci zdaniach przyimka

około.

Pisanie wyrazów - wyliczanek z użyciem przecinka.

Stronica 42.

Rozwiązywanie zagadek z "Elementarza".

Tworzenie zagadek przez dzieci. Pisanie odpowiedzi w zeszytach.

Uczenie wierszy o zabawach zimowych.

Ćwiczenie umiejętności rozpoznawania literki przez nakrywanie,

wybierania, uzupełnianie nią wyrazów.

Pisanie wyrazów w zeszycie.

Stronica 43.

1. h - H.

- 79 -

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z, r, y, g,

ó, ą, f, w, ę, ł.

3. Zabawy zimowe, hokej, sporty zimowe, harcerze.

4. Wykrzyknik. Wyrazy z h.

5. Ćwiczenia:

Okrzyki - hura, cmokanie, wymawianie samogłosek przy zwartych

szczękach.

Rozmowy na temat sportów zimowych.

Czytanie wolne, wyraźne, szeptem i głośno.

Zapoznanie z literą h, H w wyrazach czytanki.

Z rozaypanki wyrazowej dobieranie wyrazów wskazanych w tekście.

Praca indywidualna - tworzenie sylab i wyrazów na suwakach.

Układanie z rozsypanki sylabowej prostych zdań.

Zwracanie uwagi na znak wielkiej litery na początku zdania i

znak interpunkcji na końcu zdania.

Wprowadzenia wykrzyknika jako znaku interpunkcyjnego.

Tworzenie zdań wykrzyknikowych.

Rozpoznawanie i odczytywanie ich w tekście.

Wydawanie sobie wzajemne poleceń - rozkazów.

Pisania zdań wykrzyknikowych w zeszycie.

Uzupełnianie znaków interpunkcyjnych w podanych dzieciom zda-

niach.

Co postawimy na końcu danego zdania - kropkę, pytajnik, wykrzy-

knik?

Telefon - rozmowy przez telefon o zabawach zimowych, o aktual-

nych sprawach.

Zwracanie uwagi na formy grzecznościowe w rozmowach telefonicz-

nych.

-80-

Układanie samodzielnego dialogu telefonicznego /rozmowy dwojga

dzieci/.

Wybranie najładniejszego dialogu - zapis dialogu do zeszytów.

Stronica 44.

Szyk sylab w wyrazach. Tworzenie wyrazów przez przestawienie sy-

lab.

Odczytywanie powstałych wyrazów.

W rymowance dobieranie wyrazów parami, np. mak - rak.

Ułożenie zdania z rozsypanych wyrazów. Wklejenie zdania do ze-

szytu.

Liczne ćwiczenia na odróżnianie litery h od litery j.

Stronica 45.

1. ż - Ż.

2. a, l, b, t, k, s, m, i, o, c, d, n, u, e, j, p, z, r, y, g,

ó, ą, f, w, ę, ł, h.

3. Zabawy zimowe, stosunki koleżeńskie.

4. Pojęcia "dobry kolega". Utrwalenie pojęć: samogłoski - spół-

głoski.

5. Ćwiczenia:

Wymawianie ż przy zamkniętych zębach, szybkie poruszanie war-

gami - obroty warg.

Ręce ułożyć na karku, przy wdechu łokcie do tyłu, przy wyde-

chu łokcie przesunąć do przodu.

I. Samodzielne odczytanie tekstu ze zrozumieniem./Przed przy-

stąpieniem do czytania nauczyciel powinien wzbudzić ciekawość

dzieci./

- 81 -

Samodzielne opowiadanie przeczytanego tekstu.

Kto znalazł nie znaną jeszcze, a często powtarzającą się w tym

tekście literę? Analiza wyrazów z literą ż.

Wyszukiwanie tych wyrazów w tekście czytanki, wskazywanie w

nich kolejno miejsca litery ż w wyrazie.

Analiza dotykowa litery ż i y. Wykazanie różnic w ich układach.

Czytanie z tekstu czytanki zdań oznajmujących i układanie do

nich pytań.

Omówienie treści, wyodrębnienie osób, miejsca akcji, wydarzeń.

Dyskusja nad pojęciem "dobry kolega". Odczucia dzieci, kierowa-

nie ich sądami przez ukazywanie dalszych konsekwencji omawianych

postaw.

Pisanie pod dyktando nauczyciela wskazanych w wyrazie liter,

np. pierwszej litery z wyrazu żal, trzeciej litery wyrazu Bożena.

Utrwalenie poznanych liter przez segregowanie ich na samogłoski

i spółgłoski.

Zabawa w wyliczankę literową. Uczeń wymawia litery, drugi przez

klaśnięcie zatrzymuje jego wypowiedź. Przy której literce przer-

wano wyliczankę? Nazwanie tej literki - samodzielne, indywidual-

ne wyszukania w pamięci wyrazu na tę literę i zapisanie w zeszy-

cie.

Stronica 46.

Ukrywanka. Pierwsze litery każdego wyrazu dają rozwiązanie.

Należy jedynie zwrócić uwagę na zauważoną przez dzieci literę Y

na początku imienia.

-82-

Rozpoznawanie liter wśród powtarzających się innych liter, uło-

żenie z nich wyrazu.

Stronica 47.

1. bi

- pi.

2. Wszystkie litery alfabetu.

3. Jedzenie. Przetwory mleczne.

4. Oznaczanie zmiękczeń za pomocą i w sylabach otwartych.

Stronica 49.

1. gi - ki - wi.

3. Sporządzanie i jedzenie obiadu.

5. Samodzielne odczytywanie tekstów czytanek.

Zdawanie sprawy z treści czytanek.

Stopniowe oswajanie dzieci z głoskami miękkimi.

Ułożenie w segregatorze wyrazów bały ,pasek.

Odczytanie tych wyrazów. Polecenie: włożyć literkę i do wyra-

zów tak, by zajęła drugie miejsce. Obserwacja wyrazów w

segregatorze. Czy litery p, b, mają takie samo brzmienie jak

w pierwotnych wyrazach? Wskazywanie różnic. Ustalenie: wyma-

wia się je miękko.

Tworzenia sylab o brzmieniu twardym i miękkim, np.: pa-pia,

po-pio, pu-piu z literkami wybranymi przez nauczyciela.

Liczne układanki, wybieranki wyrazowe, tworzenie wyrazów z

sylab - w celu przyswojenia różnicy brzmienia głosek twardych

i miękkich.

Czytanie tekstów z "Elementarza", wsłuchiwanie się w różnice

brzmienia spółgłosek miękkich i twardych.

-83-

Z materiału czytanek-układanki zdań z podanych sylab nieuporząd-

kowanych, np.: pił Ku ser też ły bia

Ułożenia zdania, odszukanie takiego samego w tekście czytanki,

korekta pracy. Przepisywanie zdania do zeszytu.

Przepisywanie tekstu do zeszytu wprowadzamy wtedy, gdy uczniowie

opanują dobrze pisownię poszczególnych liter, tj. umiejętność

poprawnego ich wykłuwania w tabliczce.

Tok postępowania

Odczytywanie całego jednego zdania.

Policzenie wyrazów.

Zwrócenie uwagi na trudniejszą pisownię danych wyrazów.

Przepisywanie z zachowaniem zasady: lewą ręką czytam, prawą

piszę.

Stronica 48.

Segregowanie podanych wyrazów według pytań - co jemy? co pijemy?

Pisanie w zeszytach właściwie wybranych wyrazów.

Segregowanie rzeczowników - nazwy naczyń.

W czym pijemy? Na czym jemy? Wyliczenie, zapisanie w zeszycie.

Stronica 50.

Uzupełnianie liter w wyrazach przez wstawienie sylaby ki.

Uzupełnione wyrazy uczniowie przepisują do zeszytów.

Układanie zdania z rozsypanych wyrazów, przepisanie do zeszytu.

Stronice 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58.

1. Spółgłoski miękkie i zmiękczone przez i:

ć - ci, ś - si, ń - ni, ź - zi.

-84-

3. S. 51 - kolacja; s. 53 ś - si, zwierzęta zimą; s. 55 ni - ń,

w zagrodzie, zwierzęta i ptaki domowe; s. 57 zi - ź, zwierzę-

ta domowe /ciąg dalszy/.

Prace nad wprowadzeniem i ugruntowaniem wiadomości o głoskach

miękkich poprzedzamy różnorodnymi ćwiczeniami mowy. W formie

łatwych ćwiczeń dzieci ustalają słuchowo pozycję głoski miękkiej

- przed spółgłoską, przed samogłoską różną od i, przed i sylabo-

twórczym.

Zmiękczenie spółgłosek c, s, n, z wprowadzamy wyłącznie na syla-

bach. Przez układanie na suwakach literowych sylab otwartych

twardych, następnie miękkich, uzmysławiamy dzieciom podwójną

funkcję litery i:

- stanowi samo sylabę,

- lecz, gdy "wciśnie się między spółgłoskę a samogłoskę" -

zmienia brzmienie spółgłoski z twardego na miękkie.

Przeprowadzanie wielu ćwiczeń praktycznych z wyszukiwaniem miej-

sca litery w podanych zestawach dobrze dobranych wyrazów.

Równocześnie ze spółgłoskami zmiękczonymi przez i wprowadzamy

drugi zapis ci - ć, si - ś, ni - ń, zi - ź.

Ustalamy, że głoski te można zapisać jako pojedyncze litery,

i jako spółgłoski zmiękczone przez i.

Czytanie, układanie wyrazów, uzupełnianie wyrazów, analiza słu-

chowo-dotykowa, wybieranki - w celu utrwalenia zrozumienia

zmiękczeń i spółgłosek miękkich.

Pisanie wyrazów pod dyktando nauczyciela, np.:

ciasto, siano, Kaśka, Staśka.

-65-

Najpierw przez wspólną, głośną, potem samodzielną analizę wyra-

zów przyzwyczajamy uczniów do:

1/ wyodrębniania spółgłoski miękkiej,

2/ podania, co po niej następuje: samogłoska, spółgłoska?

- jeśli samogłoska - miękkość spółgłoski oznaczamy za pomocą

litery i,

-jeżeli spółgłoska - piszemy poznaną samodzielną spółgłoskę

miękką: ś, ć, ń, ź.

Przeprowadzamy powyższe ćwiczenia tak długo, aż dzieci opanują

tę trudność ortograficzną.

Stronice ćwiczeniowe uczniowie zdolniejsi mogą już samodzielnie

wykonywać, z innymi, mającymi jeszcze trudności, nauczyciel

pracuje indywidualnie.

Stronice 52.

Wybieranka według cech - co jest słodkie, kwaśne, słone.

Układanie zdań z rozsypanki wyrazowej.

Odczytanie wyrazów przedstawionych łańcuchem sylab:

cio cia sto, ciocia ciasto.

Wymyślanie podobnych zestawień przez dzieci.

Stronica 54.

W nazwach zwierząt - uzupełnianka literowa: s, si lub ś.

Rozwiązanie przepisać do zeszytu.

Stronica 56.

Stronica ta zawiera zagadki.

Dzieci rozwiązywać je mogą samodzielnie lub grupowo.

-86-

Stronica 58.

Uzupełnianie brakujących liter ź lub zi, w podanych wyrazach.

Dwuznaki:

cz, stronica 59; ptactwo domowe;

sz, stronica 61; pies;

dz, dzi, dź, stronica 67; odwiedziny.

Powyższe dwuznaki wprowadzamy wyróżniając specjalnie zgrupowane

przedmioty przez nauczyciela. Uczniowie obserwują je, nazywają,

np.: cz - czapka, beczka, sz - szalik, koszyk itp.

W podanych nazwach wyodrębnienie i nazwanie nowej głoski.

Organizowanie wystawek oglądanych przedmiotów - umieszczanie

podpisów. Analiza słuchowo-dotykowa napisanych wyrazów.

Ustalenie: dwa znaki, dwie litery oznaczają jedną głoskę. Pisze-

my dwie litery - czytamy jedną głoskę.

Wymawianie wyrazów podawanych przez nauczyciela.

Wyodrębnianie poznanych spółgłosek. Należy stosować przy tym

bardzo wiele ćwiczeń ortograficznych, by dzieci poprawnie wyma-

wiały poznane dwuznaki.

Tworzenie sylab i ich odwrotności z dwuznakami.

Podział na głoski i litery. Przypomnienie, że cz, sz, dz

oznaczają jedną głoskę, a zapisywane są dwoma znakami literowymi.

Składanie wyrazów z rozsypanek literowych. Uzupełnianie wyrazów

dwuznakami.

Czytanie tekstu z "Elementarza" - wybieranie wyrazów z dwuznaka-

mi, oznaczanie ich miejsca w wyrazie.

Ustalenie: w imionach, nazwach zaczynających się dwuznakiem pi-

-87-

szemy znak wielkiej litery na początku, przed pierwszym znakiem

literowym dwaznaku.

Opracowanie wyrazów z podwójnymi dwuznakami, np. szcz - płaszcz,

prowadzimy najpierw słuchowo przez wymawianie głosek, następnie

przeprowadzamy analizę dotykowo-słuchową.

Przed napisaniem wyrazu z dwuznakiem wdrażamy dzieci do przepro-

wadzenia analizy.

Stronice ćwiczeniowe:

Stronica 60. Uzupełnianie wyrazów dwuznakiem cz.

Scalanie wyrazów z sylabą zawierającą dwuznak cz.

Stronica 62. a/ Po przeczytaniu zdania scalonego /bez odstępów

między wyrazami/ wydzielanie części, b/ Uzupełnienie zdań wyra-

zami zawierającymi: koło, z, do.

Stronica 68. Wiersz o Dniu Kobiet - należy uzupełnić go dwuzna-

kami.

Stronica 63.

1. ch

.

2. Cały alfabet, zmiękczenia, dwuznaki sz, cz, dz, dzi, dź.

3. Przedwiośnie - pogoda.

4. Poznanie drugiego oznaczenia literowego dla głoski h - dwu-

znaku ch.

5. Ćwiczenia:

Długie wymawiania głoski h.

Mlaskanie czubkiem języka. Wymachy rąk przy wdechach i wyde-

chach.

Czytanie z uwzględnianiem indywidualizacji.

- 88 -

Indywidualne wyodrębnianie wyrazów trudnych do odczytania, np.

wicher, dmucha.

Analiza dotykowa wyrazów: wicher, Stach, chmura.

Ustalenie: głoska h ma podwójny zapis.

Wyszukiwanie w tekście wyrazów z dwuznakiem ch.

Wypisywanie wyrazów do zeszytu - ustalanie, ile jest w wyrazie

liter, ile głosek. Tworzenie sylab i wyrazów z h i dwuznakiem

ch. Zaznaczenie, że małe dzieci zanim nauczą się, kiedy pisze

się ch, h, przed napisaniem wyrazów z tymi literami muszą pytać

dorosłych.

Utrwalenie poznanych liter: Ułożenie z liter alfabetu nazwy

oglądanego indywidualnie i dla każdego dziecka innego przedmiotu.

Korekta pracy kolegi, przepisywanie nazwy do zeszytu.

Ćwiczenia w płynnym czytania tekstu czytanki. Sprawdzenia zrozu-

mienia treści przez wyodrębnienie postaci, wyznaczenie kolejno-

ści wydarzeń, kolejności czynności - zachowania się Stacha.

Czytanie całości tekstu z podziałem na sylaby.

Stronica 64.

Zagadka o miesiącu marcu.

Stronica 65.

Wprowadzenie dwuznaku rz.

Wiersz - wiosna, powrót ptaków, ich gniazda.

Ukierunkowana analiza treści wiersza.

Wykazanie różnicy między czytanym tekstem tej a uprzednio pozna-

nymi czytankami. Ustalenia: to jest wiersz. Jak się czyta tekst

wierszowany? Po czym poznajemy wiersze?

-89-

Samodzielne układanie rymowanek dziecięcych.

Zanotowanie ciekawszych w zeszycie.

Analiza wydzielonych wyrazów rzeka, wierzba, brzoza.

Odkrycie przez dzieci dwuznaku rz jako drugiego zapisu dla głos-

ki ż.

Pisanie dwuznaku w zeszytach. Pisanie wyrazów z rz z danych

dzieciom kartoników - słowniczków.

Postanowienie: wprowadzimy, założymy słowniki wyrazowe.

Ustalenie: przy pisaniu jakich głosek dzieci mają najwięcej

wątpliwości?

Pisanie wyrazów do założonego słownika

Wypisywanie z czytanki wyrazów "trdnych do pisania".

Odczytywanie zestawień wyrazowych, np.:

chmurzy — chmura

na murze - mur

na jeziorze - jezioro

podwórze - podwórko

Stwierdzenie: w pewnych wyrazach piszemy rz, gdy następuje wy-

miana w r. Ćwiczenia przygotowujące przez praktyczne działanie

do stwierdzenia, że po pewnych spółgłoskach piszemy zawsze rz.

Nie mówimy jednak tego dzieciom, tylko dajemy wiele ćwiczeń tak

długo, aż któryś z uczniów stwierdzi np.: "zauważyłem, że zawsze

po literce b pisze się rz".

Stronica 66.

Wyrazy do odczytania z dwuznakiem rz wymieniającym się na r;

rz w wyrazach po spółgłosce p.

- 90-

Stronica 69.

1. dż, żdż.

3. Wycieczka, podróż, odwiedziny u kolegi.

5. Ćwiczenia: gwizdanie, wymawianie dż krótko z różną głośno-

ścią.

Czytanie całości tekstu sylabami. Jedno dziecko odczytuje jedno

zdanie. Wyróżnianie wyrazów z dż, żdż.

Wybieranie takich samych wyrazów z rozsypanki wyrazowej.

Poprawne wymawianie czytanych wyrazów.

Nakrywanie w wyrazach głosek dż, żdż.

Pisanie tych wyrazów w zeszycie. Układanie opowiadania z tymi

wyrazami.

Układanie opowiadań z rozsypanek wyrazowych /lub sylabowych/.

Układanie tekstu opowiadania z pytań i odpowiedzi /praca indy-

widualna, samodzielna/:

1. Ciche odczytanie zdań z kartoników.

2. Posegregowanie odczytanych zdań na pytania i odpowiedzi.

3. Łączenie pytań i odpowiedzi w pary - układanie w segregato-

rze.

4. Czytanie zdań parami, porządkowanie ich w logiczną całość.

5. Odczytanie całego opowiadania.

Teksty literackie zaczynają się od stronicy 70.

Teksty literackie pisane wierszem. Znak wiersza.

Przygotowywanie uczniów do właściwego zrozumienia i odczucia

treści wierszy przez wzorowe odczytanie tekstów literackich z

prawidłowo stosowaną modulacją głosu - ściszaniem, wzmacnianiem

-91-

siły głosu, ze zmianą tonu, zmianą tempa wypowiedzi, umiejętnym

akcentowaniem, stawianiem pauz.

Uczymy wierszy na pamięć najpierw przez osłuchanie z utworem.

Następnie utwór wypowiada nauczyciel, włączając uczniów do zbio-

rowego powtarzania niektórych części wiersza. Dzieci nie powinny

powtarzać całego tekstu wiersza za nauczycielem.

Indywidaalna recytacja wierszy, zbiorowa recytacja z podziałem

na grupy. W celu poprawienia pamięciowego opanowania tekstu

wiersza dzieci powtarzają go przez kilka dni w różnych sytua-

cjach.

Po wprowadzenia wszystkich przewidzianych programem nauczania

klasy I znaków graficznych należy stale przeprowadzać ćwiczenia

utrwalające technikę wypowiadania się, czytania, pisania.

Utrwalamy pojęcia gramatyczne - zdanie, wyraz, głoska, litera.

Pracujemy nad wyróżnianiem samogłosek i spółgłosek. Dzieci opa-

nowują znajomość wszystkich samogłosek.

Zadanie: czy można utworzyć wyraz tylko z samych samogłosek lub

tylko z samych spółgłosek?

Stwierdzenie: spółgłoski nie mogą tworzyw wyrazów bez samogło-

sek; w każdym wyrazie są samogłoski i spółgłoski; w każdej sy-

labie są samogłoski.

Przygotowanie dzieci do układania liter według alfabetu.

-92-

3. ĆWICZENIA W OPANOWANIU POPRAWNEJ KONSTRUKCJI ZDANIA

Z d a n i e j e s t l o g i c z n ą c a ł o ś c i ą

w y o d r ę b n i o n ą z w y p o w i e d z i .

Przykłady wyraźnej, poprawnej wymowy zdań przez nauczyciela z

zaznaczeniem akcentów, pauz, zmiany tonu, tempa, siły głosu.

Stałe wdrażanie do posługiwania się zdaniami.

Wyodrębnianie zdań w mowie, w piśmie.

Odpowiedzi na pytania.

Formułowanie pytań.

Wydzielanie zdań w tekście.

Odczytywanie zdań z elementarza.

Układanie zdań na dany temat.

Uzupełnianie zdań wyrazami.

Wielozdaniowe spójne wypowiedzi.

Dokonywanie komponowania początku lab zakończenia opowiadania.

Z d a n i e m o ż e b y ć w y m ó w i o n e l u b n a p i s a n e .

A/ Wspólne redagowanie zdań

Tok postępowania

1. Pogadanka, rozmowa wprowadzająca.

2. Wspólne układanie zdań na określony temat. /Dzieci zgła-

szają zdania, nauczyciel zapisuje czarnodrukiem lab braj-

lem na kartkach papieru maszyną Piechtą/.

3. Wybranie najwłaściwszych ze zgłoszonych zdań.

4. a/ Głośne odczytanie wszystkich zdań przez naaczyciela

/jeżeli napisane są czarnodrukiem/.

-93-

b/ Ciche, następnie głośne odczytania tekstu zdań przez

uczniów /jeżeli napisane są brajlem/.

5. Pisanie zdań w zeszytach.

6. Kontrola napisanego tekstu.

B/ Samodzielne układanie zdań

Tok postępowania

I.

1. Rozmowa nauczyciela z dziećmi - swobodne wypowiedzi ucz-

niów na podstawie obserwacji okazów, modeli, zorganizowa-

nych wycieczek, zajęć, imprez.

2. Indywidualne układanie po jednym lub po parę zdań na da-

ny temat.

3. Głośne liczenie wypowiedzianych zdań.

4. Zapis zdań.

II.

1. Obserwacja przedmiotu.

2. Grupowanie wyrazów związanych z danym przedmiotem,

3. Układanie zdań ze zgromadzonymi wyrazami.

4. Zapis ułożonych zdań.

Układanie odpowiedzi na pytania.

Układanie pytań.

Układanie tytułów /zdań/ do scenek rodzajowych.

C/ Pisanie zdań ze słuchu

Pisanie zdań ze słuchu z objaśnieniem,

Tok postępowania

1. Nauczyciel wymawia zdanie wyrazami.

- 94-

2. Uczeń powtarza.

3. Liczenie wyrazów w zdaniu.

4. Analiza słuchowa wyrazów.

5. W wyrazach trudniejszych liczenie głosek, ustalenie pisow-

ni i układu trudniejszych, słabo opanowanych liter.

6. Pisanie zdania wyrazami.

7. Próba sprawdzenia dłutkiem napisanego tekstu, bez odwra-

cania kartki.

8. Odczytanie napisanego zdania.

Pisanie ze słuchu zdań z opracowanymi wyrazami.

Tok postępowania

1. Wspólne zredagowanie zdań.

2. Zapowiedź pracy pisemnej.

3. Czytanie po jednym zdaniu przez nauczyciela.

4. Sprawdzenie zrozumienia treści.

5. Wolne, wyraźne wypowiedzenie pierwszego zdania przez nau-

czyciela.

6. Dzieci powtarzają zdanie, liczą wyrazy.

7. Samodzielne, ciche pisanie zdania.

8. Odczytanie przez dzieci napisanego tekstu.

9. Kontrola. Ocena.

Pisanie ze słuchu zdań jako dyktando sprawdzające.

Tok postępowania

1. Przeczytanie tekstów zdań przez nauczyciela wolno, wyraź-

nie, z zaznaczeniem odpowiednią intonacją znaku interpun-

kcyjnego kończącego zdania.

2. Przypomnienie, kiedy piszemy w zdaniu wielką literę, jaki

-95-

znak postawimy na końca danego zdania.

3. Omówienie pisowni trudniejszych wyrazów.

4. Dyktowanie tekstu zdaniami.

5. Odczytanie całości tekstu /głośno przez nauczyciela, cicho

przez dzieci/.

6. Sprawdzanie napisanego tekstu. Ocena.

D/ Pisanie zdań z pamięci

Tok postępowania

1. Uczeń otrzymuje napisane zdanie na pasku papieru.

2. Odczytanie zdania

a/ chóralne,

b/ indywidualnie - cicho, głośno.

3. Liczenie wyrazów w zdaniu.

4. Analiza słuchowo-dotykowa trudniejszych wyrazów.

5. Po obserwacji wzoru układanka literowa wyrazu trudnego.

6. Układania wyrazów w suwakach piórnikowych.

7. Sprawdzenie ze w zoram.

6. Pisanie z pamięci.

9. Sprawdzenie przez dzieci, następnie przez nauczyciela.

E/ Przepisywanie zdań

/najtrudniejsza forma pracy dla dziecka niewidomego/

Tok postępowania

1. Wspólnie ułożone zdania nauczyciel napisał brajlem na

kartkach. Każde dziecko otrzymuje kartkę z tekstem uło-

żonych zdań.

2. Ciche odczytanie tekstu zdań.

- 96 -

3. Głośne odczytywanie tekstu kolejnych zdań.

4. Literowanie wyrazów.

5. Układania trudniejszych wyrazów w piórnikach.

6. Pisanie zdań najpierw w suwakach, potem w zeszycie.

7. Sprawdzenie przepisanego tekstu samodzielnie przez dzieci.

Z d a n i e s k ł a d a s i ę z w y r a z ó w ,

a w y r a z y z s y l a b , g ł o s e k - l i t e r .

Graficzne przedstawienie struktury zdania.

Wydzielanie ze zdania poszczególnych wyrazów.

/Zdanie na pasku kartonu dzielimy przerywając karton między wy-

razami/.

Układanie zdań z rozsypanki wyrazowej.

Liczenie wyrazów w zdaniu.

Układanki: ilość klocków równa się ilości wyrazów w zdaniu.

Odczytanie poprawne zdania napisanego bez odstępów między wyra-

zami.

Analiza i synteza zdań - w podziale na wyrazy, sylaby, litery.

Układanie zdań z wybieranek wyrazowych, sylabowych, literowych.

Ustalanie kolejności wyrazów w zdaniu.

A/ Uzupełnianie zdań

Tok postępowania

1. Rozdanie dzieciom napisanego zdania z brakującymi wyraza-

mi.

2. W segregatorze dzieci mają luźne kartoniki wyrazowe.

3. Czytanie zdania, wyrazów

a/ ciche,

-97-

b/ indywidualne - głośne.

4. Ustalanie, jak należy uzupełnić zdania.

5. Odczytywanie zdania, uzupełnianie tekstu brakującymi wy-

razami.

6. Wklejania zdań do zeszytów.

B/ Uzupełnianie tekstu łatwego opowiadania podanymi wyrazami

Uzupełnianie w zdaniu wyrazów brakującymi sylabami.

Dobieranie wyrazu odpowiedniego do danego zdania z podanych

wyrazów.

C/ Rozwijanie zdań

Tok postępowania

1. Rozmowa wprowadzająca na podstawie przeżyć, obserwacji,

oglądania okazów, modeli itp.

2. Wspólne układanie zdań o osobie, rzeczy, zjawisku.

/Jeżeli dzieci słabo piszą, zdania zapisuje nauczyciel./

3. Odczytanie zdań przez nauczyciela, przez dzieci.

4. W trakcie czytania zdania dzieci liczą wyrazy wymówione-

go zdania.

5. Układanie w segregatorze tylu kartoników, ile jest wyra-

zów w zdaniu.

6. Liczenie kartoników, przy końcu linijki ułożenie cyfry

oznaczającej liczbę wyrazów w danym zdaniu.

7. Segregowanie podanych na paskach kartonu zdań według ilo-

ści wyrazów - jedno zdanie pod drugim, w układzie piono-

wym.

8. Wklejenie zdań do zeszytu /lub zapisanie/.

- 98 -

Rozwijanie zdań przez dobieranki wyrazowe

Tok postępowania

1. Rozmowa nauczyciela z dziećmi na dany temat.

2. Rozdania dzieciom segregatorów i kartoników z wyrazami.

3. Odczytanie przez dzieci zdania umieszczonego w segregatorze.

4. Za pomocą pytań nauczyciela dokładanie do ułożonych prostych

zdań wyrazów dodatkowych.

5. Zdania z dobranymi wyrazami układają dzieci jedno pod drugim.

6. Odczytywania zdań w kolejności - pierwsze od góry, drugie

itd.

7. Po odczytaniu każdego zdania - liczenie ilości wyrazów w

zdaniu.

8. Zapisywanie zdań w zeszytach.

Rozwijanie zdań przez "wstawianki" wyrazowe.

Tok postępowania

1. Dzieci otrzymują segregatory, zestaw wyrazów, ułożone zdanie

w pierwszej linijce segregatora.

2. Odczytanie zdania.

3. Policzenie wyrazów.

4. Pod każdym wyrazem układamy kartonik.

5. Zliczanie kartoników.

6. Ułożenie cyfry oznaczającej ilość wyrazów przy końcu zdania.

7. Z podanych wyrazów dzieci odszukują kartonik z wyrazem wymó-

wionym przez nauczyciela.

8. W formie zabawy ustalają gdzie, obok jakiego wyrazu, między

jakimi wyrazami, można dany wyraz wstawić, umieścić by "było

mu najlepiej".

-99-

9. Zapisanie zdania.

D/ Rozsypanki

Rozsypanki literowe. Układanie zdania z literek.

Tok postępowania

1. Wyjaśnienia nauczyciela.

2. Rozdanie dzieciom segregatora i literek.

3. Ustalenie: z literek należy ułożyć zdania wypowiedziana

przez nauczyciela.

4. Powtórzenie zdania przez ucznia.

5. Policzenie wyrazów w zdaniu.

6. Ustalenie kolejności wyrazów w zdaniu.

7. Ustalenie, z jakich liter składa się każdy wyraz.

6. Praca samodzielna. Układanie zdania z liter alfabetu.

Podobny tok postępowania stosujemy w dalszym etapie pracy,

gdy dzieci układają z liter zdania samodzielnie przez siebie

ułożone ustnie.

Wydzielanie zdań ze spójnie napisanego tekstu literowego,

np. Mamamamak. Alamalalki.

Rozsypanki sylabowe i wyrazowe. Układanie zdań z sylab lub

wyrazów tematycznie związanych z ośrodkiem.

W y r a z y w z d a n i u z a l e ż n e s ą o d

s i e b i e z n a c z e n i o w o , f o r m a d a n e g o

w y r a z u z a l e ż n a j e s t o d z w i ą z k ó w

z i n n y m i w y r a z a m i w z d a n i u .

A/ Rozwijanie zdań ze względu na treść zdania, przez wprowadze-

nie nowych wyrazów

-100-

Przekształcanie wyrazów w zdaniu.

Uzupełnianie zdań prawidłową odpowiedzią.

Uzupełnianie zdań łączone z ćwiczeniami gramatycznymi, z

utrwalaniem odpowiedniego słownictwa.

Układanie zdań z rozsypanek - sylabowej, wyrazowej.

Dobieranie zdań do scenek rodzajowych.

Wyrażanie danej myśli w różny sposób.

Zastępowanie jednych wyrażeń innymi.

Układanie tekstów dowolnych.

B/ Dobieranie pytań i odpowiedzi

Tok postępowania

I.

1. Rozmowa wprowadzająca

2. Wspólne układanie pytań i odpowiedzi.

3. Omówienie pisowni wyrazów, zapisanie zdań - pytań i

odpowiedzi na luźnych kartkach.

4. Samodzielne dobieranie napisanych pytań i odpowiedzi.

5. Głośne odczytanie ułożonych zdań.

II.

1. Rozmowa wprowadzająca.

2. Rozdanie tekstu pytań i odpowiedzi.

3. Ciche odczytywanie tekstu.

4. Dobieranie odpowiedzi do pytań.

5. Segregowanie kolejności ułożonych pytań i odpowiedzi.

6. Odczytywanie ułożonego tekstu.

7. Zapisanie tekstu do zeszytów.

C/ Porządkowanie tekstu złożonego z kilku zdań

-101-

Tok postępowania

I.

1. Ciche odczytanie rozdanych zdań.

2. Odczytywanie głośne tekstu zdań.

3. Ustalenie kolejności zdań.

4. Uzasadnienie kolejności zdań - sprawdzanie, czy myśli

ściśle wynikają jedne z drugich.

5. Przepisanie uporządkowanego tekstu.

II.

1. Dzieci otrzymują trzy zdania, w których jest zmieniony je-

den wyraz, np. podmiot.

2. Głośne odczytanie zdań.

3. Wykrycie błędu.

4. Poprawa - uzasadnienie zamiany wyrazów.

5. Odczytanie poprawionych zdań.

6. Przepisanie zdań do zeszytów.

Z d a n i e m ó w i n a m o o s o b a c h , r z e c z a c h ,

z j a w i s k a c h , i o i c h c z y n n o ś c i .

Układanie z rozsypanek zdaniowych spójnego opowiadania.

Wybieranie zdań do danej tematyki.

Wyszukiwanie w tekście zdań na dany temat.

Kontynuowania fabuły czytanki, baśni itp.

Wspólne i samodzielne układanie opowiadania, opisu, sprawoz-

dań itd.

Słowne ilustrowanie tekstu.

Zestawienie i porównanie podobieństw i różnic między osobami,
zwierzętami, przedmiotami, zjawiskami.

-102-

A/ Porządkowanie zdań - układanie opowiadań z rozsypanek zda-

niowych

Tok postępowania

I.

1. Rozdanie dzieciom zdań napisanych na paskach kartonu.

2. Ciche, samodzielne czytanie zdań.

3. Samodzielne układanie zdań w segregatorze.

4. Czytanie opowiadania przez nauczyciela pojedynczymi zda-

niami.

5. Wyszukiwanie tych zdań przez dzieci i układanie w kolej-

ności.

6. Ciche, indywidualne odczytanie ułożonych zdań.

7. Głośne odczytywanie opowiadania przez jedno dziecko, po-

zostałe sprawdzają czytając cicho.

8. Wyjęcie zdań z segregatora i wymieszanie.

9. Ponowne, samodzielne ułożenie opowiadania.

10. Wyrywkowe odczytanie zdań przez wskazane dzieci.

11. Wklejenie opowiadania do zeszyta.

II.

1. Informacja nauczyciela.

2. Rozdanie dzieciom zdań na kartkach papieru.

3. Ciche czytanie zdań.

4. Głośne, jednostkowe odczytywanie zdań.

5. Zbiorowe ustalenia kolejności zdań w opowiadaniu:

a/ szukanie pierwszego zdania,

b/ odczytywanie dalszych zdań, głośna dyskusja nad ich

kolejnością, wykazywanie ciągu wydarzeń i ich wzajem-

nych powiązań przyczynowo-skutkowych.

-103-

6. Odczytanie opowiadania zbiorowo, jednostkowo.

7. Przepisywanie opowiadania do zeszytu.

B/ Samodzielne układanie i zapisywania zdań na dany temat

Tok postępowania

I.

1. Rozmowy nauczyciela z dziećmi w cela zebrania:

a/ materiału treściowego do budowy zdań,

b/ słownictwa związanego z danym tematem.

2. Rozdanie dzieciom kartoników - słowników tematycznych.

3. Samodzielne układanie zdań z wyrazami ze słownika.

4. Ułożone samodzielnie zdanie dziecko cicho wymawia, by

nauczyciel sprawdził, czy dobrze ułożone.

5. Sprawdzone przez nauczyciela zdania dzieci zapisują do ze-

szytu.

6. Układanie następnych zdań /łącznie: 3 - 4/ i zapisywa-

nie.

7. Sprawdzanie ułożonych i zapisanych zdań przez dziecko

i nauczyciela.

II.

1. Nawiązanie do odbytej wycieczki.

2. Tworzenie słownika tematycznego.

a/ W toku swobodnych wypowiedzi dzieci ustalają, jakie

wyrazy zapiszą w słowniku,

b/ Pisanie wyrazów tematycznie związanych na luźnych

kartkach.

3. Zapisanie tematu pracy w zeszycie.

4. Samodzielne układanie w pamięci zdań; po sprawdzeniu

przez nauczyciela uczeń zapisuje swoje zdanie w zeszycie.

-104-

Podczas układania i zapisywania zdań dzieci korzystają

ze słownika.

5. Głośne odczytanie ułożonych i zapisanych zdań przez wska-

zanych uczniów.

6. Ocena pracy przez uczniów - ustalenie w toku dyskusji,

czy zdania są spójne logicznie.

C/ Układanie opowiadania z pamięci /trzy, cztery zdania/

Uwaga. Duże znaczenie dla sprawnego zapamiętania treści

zdania ma gramatyczna budowa zdania, jej poprawność

i przejrzystość.

Tok postępowania

I.

1. Rozdanie dzieciom rozsypanki zdaniowej w segregatorach.

Na odwrocie każdego zdania napisana jest cyfra, wskazuje

ona kolejność zdania w opowiadaniu.

2. Zapowiedź: należy uważać, zrozumieć i zapamiętać treść

zdań.

3. Odczytanie opowiadania zdaniami przez nauczyciela.

4. Układanie zdań przez uczniów.

5. Sprawdzenie prawidłowej kolejności ułożonych zdań przez

odwrócenie kartoników.

II.

1. Dzieci otrzymują napisane zdania, na odwrocie ponumero-

wane.

2. Ciche odczytywanie zdań, układanie w segregatorze zawsze

cyfrą do góry.

3. Po przeczytaniu wszystkich zdań i ułożeniu ich w segre-

-105-

gatorze cyfrą do góry, nauczyciel poleca napisać z pamię-

ci treść odczytanych zdań, we właściwej kolejności.

4. Praca samodzielna - pisanie zdań.

5. Samodzielna kontrola napisanego tekstu przez odwrócenie

zdań i sprawdzenie kolejności cyfr.

W y r a z y w z d a n i u t o r ó ż n e c z ę ś c i m o w y ,

a p r z e d e w s z y s t k i m r z e c z o w n i k i i

c z a s o w n i k i .

Rozpoznawanie w zdaniu wyrazów, których odpowiedniki pozajęzy-

kowe dzieci znają /rzeczowniki, czasowniki, liczebniki, przy-

miotniki/.

Ilustrowanie zdań w formie gier dydaktycznych, zabaw tematycz-

nych.

Wyróżnianie wyrazów to zdania, wskazywanie przedmiotów przez nie

oznaczonych, ich użyteczności w życiu, miejsca, gdzie dana

przedmioty można znaleźć itp.

W formie rozsypanek, nakrywanek, uzupełnianek, wybieranek -

uświadomienie uczniom, że przysłówki, przyimki, spójniki to też

wyrazy.

Wybieranie ze zdań wyrazów i tworzenie z nich grup rodzajowych:

nazwy osób, ludzi, zwierząt itp.

Redagowanie zdań z tworzeniem wyrazów pokrewnych.

Ćwiczenia w opisywaniu, oceniania osób, przedmiotów, wydarzeń.

Analiza czytanego tekstu ze zwróceniem uwagi na cechy opisywa-

nych osób, przedmiotów, zdarzeń - ocena zachowania, uczenie

rozróżnianie i nazywanie przeżyć psychicznych.

-106-

K a ż d e z d a n i e z a c z y n a s i ę l i t e r ą w i e l k ą ,

k o ń c z y z n a k i e m i n t e r p u n k c y j n y m .

R o d z a j e z d a ń r o z p o z n a j e m y w p i ś m i e p o

z n a k u i n t e r p u n k c y j n y m , w m o w i e - p o

z a b a r w i e n i a u c z u c i o w y m i c e l u w y p o w i e -

d z i .

A/ Zdania oznajmające

Tok postępowania

1. Osłuchanie się z wyrazami: oznajmia, oznajmiam, oznajmić,

oznajmienie.

a/ Użycie tych wyrazów w kontekście zdań podczas rozmów

z uczniami, np.:

Dzwonek oznajmia nam koniec lekcji.

Oznajmiam, że jutro jedziemy na wycieczkę.

b/ Pisanie oznajmień: We wtorek idziemy do teatru.

Ustalenia: oznajmienia, to zdania oznajmujące.

Oznajmują, informują, co jest, co będzie, co

było.

2. Przykłady zdań oznajmujących.

3. Zapis zdania oznajmującego /wielka litera na początku

zdania, na końca kropka/.

4. Układanie zdania oznajmującego z rozsypanek.

5. Pisanie zdań oznajmujących na różne tematy.

6. Wyróżnianie, odszukiwanie zdań oznajmujących w tekstach

czytanek.

-107-

B/ Zania pytające

Tok postępowania

1. Zabawy tematyczna - dialogi /rozmowa przez telefon, roz-

mowa mamy z dzieckiem itp./.

2. Wyróżnianie w rozmowie pytań i odpowiedzi.

3. Układanie pytań do zdań oznajmujących.

4. Układanie rozsypanek:

segregowanie pytań i odpowiedzi,

wyszukiwanie pytań do odpowiedzi,

układanie parami - pytań i odpowiedzi.

5. Ustalenie: pytanie, które układamy, to też zdania; nazywa-

my je zdaniami pytającymi.

6. Konstrukcja zdania pytającego.

7. Samodzielne układanie zdań pytających.

8. Zapisywanie zdań pytających.

9. Wyszukiwanie w tekście zdań pytających.

10. Uzupełnianie zdań znakiem interpunkcyjnym - kropką lub

pytajnikiem.

C/ Zdania rozkazujące

Tok postępowania

1. Analiza czytanego tekstu.

a/ Zwrócenie uwagi na umieszczone znaki na końcu zdań.

b/ Rozpoznanie i odczytanie zdań zakończonych wykrzykni-

kiem,

c/ Ustalenie nazwy zdania.

2. Wydawanie sobie nawzajem poleceń - rozkazów.

3. Segregowanie zdań.

-108-

4. Wypisywanie zdań rozkazujących z tekstu czytanek.

5. Samodzielne układanie zdań rozkazujących.

Ćwiczenia w utrwalaniu w mowie i w piśmie rodzajów zdań.

Uzupełnianie zdań odpowiednim znakiem interpunkcyjnym.

Ćwiczenia we właściwej intonacji zdania mówionego, czytanego.

Przekształcanie zdań.

Uwaga: Znak interpunkcyjny - wykrzyknik stawiamy na końcu

zdań rozkazujących i wykrzyknikowych. Występuje różnica w

czytaniu zdań rozkazujących i zdań wykrzyknikowych. Inter-

pretacja głosowa tych zdań jest bardzo różnorodna, zależna

od interpretacji akcentu uczuciowego.

Pierwszaków zapoznajemy jedynie ze zdaniami rozkazującymi

i to praktycznie. Rozróżnianie zdań rozkazujących i wy-

krzyknikowych jest dla dzieci trudne. Uczniowie powinni za-

pamiętać, że zdania rozkazujące to polecenia, komendy, proś-

by. Czytać należy je energicznie, mocno, wypowiadać wyrazy

z naciskiem - ale nie krzycząc.

Z d a n i a s ą : p o j e d y n c z e - n i e r o z w i n i ę t e ,

r o z w i n i ę t e ; z ł o ż o n e - w s p ó ł r z ę d n i e l u b

p o d r z ę d n i e .

Rozwijanie zdań.

Porównywanie długości zdań.

Tworzenie zdań przez "żywe" wyrazy /dziecko - wyraz/.

Zdania składające się z jednego wyrazu: Jem. Szczekał, itp.

Poprawne stosowanie spójników w zdaniu.

-109-

Interpretacja przecinków w zdaniu pojedynczym i złożonym.

Dzielenia zdania złożonego na kilka zdań pojedynczych.

Stała korekta zdań wypowiadanych przez dzieci.

Zaprawianie do układania zdań rozwiniętych i złożonych.

Układanie zdań rozwiniętych powiązanych w logiczną całość.

4. ĆWICZENIA SŁOWNIKOWE, FRAZEOLOGICZNE I SYNTAKTYCZNE

Niewidomy uczeń klasy pierwszej powinien poznawać słownic-

two praktycznie, podczas czynnego poznawania otaczającego go

środowiska, przez: wycieczki, obserwacje, oglądanie okazów -

modeli, działanie, doświadczenia, modelowanie, audycje radiowe

i telewizyjne, czytanie książek, gry i zabawy tematyczne, zaję-

cia praktyczne, wystawki - przez wiązanie słowa z konkretem

obserwowanym. Przez różnorodne ćwiczenia uczniowie nabywają

umiejętności właściwego używania słownictwa, poprawnego tworze-

nia zestawień słownych.

Przed przystąpieniem do pracy z tekstem "Elementarza" obo-

wiązkiem nauczyciela jest przygotować uczniów do: 1/ zrozumie-

nia czytanego tekstu, 2/ poprawnego odczytania go, 3/ płynnego

wymawiania wyrazów, zwrotów, wyrażeń, 4/ utrwalania ich w luź-

nych lub stałych związkach frazeologicznych.

W "Propozycjach rozwiązań metodycznych" poszczególnych stronic

"Elementarza" podany jest bogaty zestaw ćwiczeń słownikowych

ściśle zintegrowanych z pozostałymi działami języka polskiego.

Podczas pracy z tekstem czytanek II tomu "Elementarza" rea-

lizujemy następujące rodzaje ćwiczeń słownikowych:

-110-

- wprowadzanie nazw /nazywania/

osób, rzeczy, zjawisk,

ich czynności, stanów, cech, właściwości,

stosunków i zależności zachodzących między nimi;

- wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów, wyrażeń i zwrotów;

- tworzenie wyrażeń i zwrotów bliskoznacznych;

- grupowanie wyrazów;

- "malowanie słowem" - przygotowanie dzieci do odczuwania

ekspresyjno-emocjonalnych wartości słowa,

- utrwalanie poznanego słownictwa we właściwych związkach fra-

zeologicznych, w strukturach syntaktycznych.

W p r o w a d z a n i e n a z w

Nazwy osób wprowadzamy biorąc za punkt wyjścia imiona i na-

zwiska dzieci i osób z najbliższego ich środowiska.

Dzieci - uczniowie - pierwszaki. Kolega.

Rodzina - tata, mama, syn, córka, siostra, brat, babcia, dzia-

dek, ciocia, wujek.

Pracownicy Ośrodka. Poznawanie osób podczas zwiedzania Ośrodka.

Nazwiska pracowników - ich stanowiska służbowa.

Kucharka - bo pracuje w kuchni. Rozmowa z kucharką - co robi?

Kucharka gotuje, smaży, piecze.

Zwiedzanie kuchni, obserwacja czynności wykonywanych przez ku-

charkę.

Sprzątaczka - bo sprząta.

Jakie czynności wykonuje podczas sprzątania?

/zamiata, myje, pastuje, odkurza, froteruje itp./.

-111-

Wspólnie za sprzątaczką robienie porządków w klasie.

a/ Rozmowa dzieci ze sprzątaczką.

b/ Ustalenie przydziału czynności.

c/ Zaopatrzenie w sprzęt pomocniczy i środki czyszczące.

d/ Praca dzieci - prowadzenie dialogów, zwracanie uwagi na wy-

konywane ruchy.

e/ Kojarzenia nazwy przyborów, mebli, sprzętu z przedmiotem -

nazywanie.

f/ Pochodzenie przedmiotów, ich przydatność.

g/ Spostrzeganie i nazywanie zmian we wzajemnym położeniu:

dziecko, meble, przybory do czyszczenia.

h/ Poprawne posługiwanie się przyimkami - na, pod, za, przed itp.

Prowadzenie zabaw tematycznych - np. "w domu rodzinnym", "le-

karz i dziecko".

Sporządzanie - modelowanie scenek rodzajowych - np. "w klasie".

Nazwy rzeczy wiążą się ściśle z kształtowaniem pojęć.

Wielozmysłowa obserwacja danej rzeczy /jeżeli to możliwe/.

Nazwa rzeczy w kontekście zdań, ze zwróceniem uwagi na zmianę

jej formy fleksyjnej.

Wiedza o przedmiocie.

Zaklasyfikowanie do pojęć nadrzędnych.

Zastosowanie wiadomości w praktyce. Systematyczne utrwalanie

poznanej nazwy w życiu codziennym.

Zestawianie poznawanego przedmiotu z innymi w celu wyodrębnienia

go.

Wyszukiwanie cech wspólnych.

-112-

Cechy różnicące dane przedmioty /np. duży - mały, mniejszy -

- większy, lekki - ciężki/.

Przydatność przedmiotu.

Nazwy zjawisk wprowadzamy najczęściej przez obserwację, np. po-

goda jesienna.

Gromadzenie słownictwa:

dzisiaj, wczoraj, jutro,

pada, mży, leje, świeci, wieje,

chłodno, ciepło, mokro, mglisto itp.

Zabawa w przewidywania pogody dnia jutrzejszego,

a/ Zapis zgłoszonych wspólnie ustaleń,

b/ Następnego dnia obserwacja pogody:

odczytanie przewidywanej prognozy,

korekta, odrzucanie wyrazów zbędnych, dopisanie nowych,

faktycznie obrazujących stan pogody,

c/ Odczytanie zgromadzonego słownictwa,

d/ Zapisanie w książeczkach słownikowych.

Cechy przedmiotów określamy na podstawie wielozmysłowej obser-

wacji.

Nazwy czynności łączymy ściśle z nazwami osób, rzeczy, zjawisk.

Szczególnie ważne jest zwracanie uwagi na ruchy związane z wy-

konaniem określonej czynności, przydatność przedmiotów potrzeb-

ną do jej, wykonania.

Wykonywanie działań i nazywania ich.

-113-

W y j a ś n i e n i e n i e z r o z u m i a ł y c h w y r a z ó w ,

w y r a ż e ń i z w r o t ó w

Tłumaczenie niezrozumiałych wyrazów, wyrażeń i zwrotów z tekstu

czytanek, utworów literackich.

a/ Przed przystąpieniem do pracy z tekstem, należy przybliżyć

dzieciom treść utworu pod względem rzeczowym i językowym.

b/ Jeżeli w trakcie czytania tekstu uczeń napotka trudny wyraz,

objaśniamy go przez skojarzenia, wyrazy bliskoznaczne, korzy-

stanie ze słowników tematycznych.

T w o r z e n i e w y r a ż e ń i z w r o t ó w

b l i s k o z n a c z n y c h

Zastąpienie wyrażenia /zwrotu/ innym, bardziej zrozumiałym dla

ucznia.

Wyrażanie danej myśli w różny sposób.

Zastępowanie danego zdania innym.

Zbiorowe układanie opowiadań.

Zbiorowe układanie 3-4 zdaniowych sprawozdań z wycieczek,

imprez.

Zastępowanie imion, rzeczy, rzeczowników - zaimkami /ona, ty

itd./.

Zabawa w wyszukiwanie wyrazów oznaczających tę samą treść.

G r u p o w a n i e w y r a z ó w

Tworzenie słowników tematycznych.

Nazwy osób, rzeczy, zjawisk, ich cech, czynności.

Dobieranie odpowiednich znaczeń.

Tworzenie pojęć ogólnych dla szczegółowych /meble to stół,

-114-

tapczan, fotel itd./.

Z pojęć ogólnych wyliczanie szczegółowych /warzywa - kapusta,

buraki, marchew itd./.

Porządkowanie, klasyfikowanie, uogólnianie, abstrahowanie.

" M a l o w a n i e s ł o w e m "

Stosowanie łatwych określeń, przenośni, porównań.

Tłumaczenie zagadek, przysłów.

Tworzenie grup synonimów.

Zestawianie wyrazów bliskoznacznych.

Wykorzystanie odcieni znaczeniowych wyrazów.

Uczenie się na pamięć tekstów literackich.

U t r w a l a n i e p o z n a n e g o s ł o w n i c t w a

Układanie zagadek o danym przedmiocie.

Opisywania przedmiotów, określanie ich położenia.

Uściślanie wypowiedzi opisujących przedmioty.

Przyporządkowanie napisów odpowiedniej rzeczy.

Dobieranie odpowiedniego wyrazu do danego zdania,

np.: Kupujemy kaiążki w ........... /bibliotece, księgarni,

czytelni/.

Wybieranie zdań właściwie określających daną rzecz.

Dobieranie wyrazów o znaczeniu podobnym do danego wyrazu.

Wyrazy o znaczeniu przeciwnym.

Używanie danego wyrazu w różnych zwrotach

/kwiat - rośnie, kwitnie, pachnie, ofiarujemy w prezencie,

kupujemy/.

Układanie zdań z nowo poznanym wyrazem.

-115-

Układanie pytań i odpowiedzi.

Nadawanie przedmiotom wspólnej nazwy.

Grupowanie nazw przedmiotów według wykonywanych czynności,

cech, pochodzenia itp., np. z rozsypanki wyrazowej:

a/ wybieranie nazw przedmiotów, które są tak małe, ża można je

ukryć w dłoni,

b/ wybieranie nazw przedmiotów większych od człowieka itp.

Wyszukiwanie cech podobnych i różniących dane przedmioty.

Wprawianie do definiowania przez układanie rozsypanek, np.:

nazwa przedmiotu z czego zrobiony do czego służy

nożyczki z metalu do cięcia

Zabawy i gry dydaktyczne, inscenizacje z wykorzystaniem pozna-

nego słownictwa.

Praktyczne stosowanie w zabawach - przyimka, przysłówka.

Wybieranki z użyciem różnych czasowników, np.: nie ma.

Tworzenie wyrazów pokrewnych, np. przez dodanie cząstek - ek

Wyrazy bliskoznaczne.

Przekształcanie wyrazów.

Wybieranki tematyczne.

Uczenie wierszy na pamięć. Rymowanki.

Ćwiczenia a mówieniu, pisaniu, czytaniu.

Z c z ę ś c i m o w y uczniowie poznają praktycznie:

rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przyimek, zaimek, liczebnik.

Rzeczownik

Wprowadzamy pojęcie przez:

-116-

a/ wystawki przedmiotów,

b/ ustawianie nazw danych przedmiotów,

c/ zabieranie rzeczy, pozostawianie napisów.

Ustalenia: Nazwy rzeczy możemy wymówić, odczytać, napisać.

Operujemy w codziennych kontaktach nazwami, nie rzeczami.

Przychodzimy do sklepu, prosimy o mydło - mówimy wyraz, nie

pokazujemy przedmiotu.

Ustalenia: o nazwy osób pytamy - kto to?

o nazwy rzeczy - co to?

Grupowanie, segregowanie rzeczowników na podstawie ich znacze-

nia.

Dzielenie zestawu rzeczowników na grupy.

Wyróżnianie liczby rzeczownika.

Uświadomienie zmienności form rzeczownika.

Używanie rzeczownika w czynnej mowie dziecka.

Nazwę "rzeczownik" wprowadzamy po opanowaniu liter alfabetu,

w końcu kwietnia.

5. FORMY WYPOWIEDZI USTNYCH I PISEMNYCH. ĆWICZENIA W CZYTANIU

Od pierwszych dni nauki szkolnej doskonalimy wymowę dzieci

przez:

osłuchanie się z poprawnym brzmieniem głosek, wyrazów, zdań;

naśladowanie dźwięków;

korygowanie wymowy poszczególnych głosek /wyrazów/ w trakcie

mówienia, czytania;

zabawy słowne - wyliczanki, zgadywanki, gry słowne, kalambury;

-117-

wspólne wyrażanie uczuć zachwytu, radości, smutku itp. podczas

wycieczek, zajęć praktycznych, poznawania otoczenia;

czytanie dzieciom łatwych wierszy, opowiadań, kilkakrotne po-

wtarzanie trudniejszych wyrazów w ich zwykłym brzmieniu, w po-

prawnych związkach frazeologicznych, syntaktycznych;

mówienie do dziecka wyraźnie, prostymi zdaniami, spokojnie,

ciepło, serdecznie, gdy potrzeba - stanowczo.

Z ćwiczeń w mówieniu stosujemy:

- swobodne, samorzutne wypowiadanie się dzieci,

- rozmowy z dziećmi,

- nazywanie przedmiotów i zjawisk, pracę nad słownictwem,

- odpowiadania na pytania,

- formułowania pytań,

- opowiadanie,

- sprawozdanie,

- opis.

S w o b o d n e , s a m o r z u t n e w y p o w i e d z i d z i e c i

Stosując tę formę wypowiedzi dzieci, należy:

stwarzać sytuację do swobodnych wypowiedzi przez organizowania

wycieczek, obserwacji, przeżyć, przez lektorowanie;

temat wypowiedzi przemyśleć, celowo dobrać;

umożliwić dzieciom wypowiadanie się samorzutne, nie krępowane

pytaniami nauczyciela;

nieścisłości w wypowiedziach - prostować;

czuwać, by dzieci wypowiadały się powiązanymi ze sobą zdaniami,

- 118 -

nie odbiegały od tematu, nie popełniały błędów językowych.

R o z m o w y z d z i e ć m i

Należy przestrzegać następujących zasad postępowania:

włączać do rozmowy wszystkie dzieci;

stwarzać zainteresowanie przez wykorzystanie do rozmów różno-

rodnych środków dydaktycznych;

uczyć dzieci stawiania pytań;

tak pokierować tokiem rozmowy, by na zadane pytania - dzieci

same odpowiadały;

zwracać uwagę na zwięzłe wypowiedzi dzieci.

Typy ćwiczeń

1. Sprawdzanie zrozumienia czytanego tekstu, prowadzonej obser-

wacji, słuchowisk itp.

2. Stosowanie prostych form dyskusji przez dowodzenie swojej

racji, uzasadnianie sądów, przekonywanie o swojej słuszności.

3. Układanie dialogów z wykorzystaniem słownictwa tematycznego,

różnych sposobów reagowania uczuciowego i ich językowych

odpowiedników, np:

rozmowa mamy z Jackiem przy ubierania choinki,

rozmowy telefoniczne,

zabawy tematyczne,

zabawy inscenizowane,

recytowanie tekstu z podziałem na role.

O p o w i a d a n i e

Wprowadzenie tej formy wypowiedzi poprzedzamy ćwiczeniami

w układaniu zdań na dany temat, dłuższych wypowiedzi na da-

-119-

ny temat, grupowaniem czasowników, ustalaniem kolejności zdarzeń.

Ćwiczenia

1. Układanie zdań na dany temat, np: "Ułóż 3 zdania o swojej

lalce".

2. Wspólne redagowanie opowiadania,

a/ Nawiązanie do tematu.

b/ Swobodne wypowiedzi dzieci.

c/ Układanie zdań.

d/ Zapisywanie ułożonych zdań /przez nauczyciela/.

e/ Odczytanie napisanych zdań.

f/ Zapisywanie zdań do zeszytu.

3. Samodzielne układanie i zapisywanie zdań na dany tamat

/tok postępowania s. 103 - 104/.

4. Układanie opowiadań z rozsypanak

/tok postępowania s. 102. - 105 /.

5. Układanie opowiadania z rozsypanek wyrazowych.

a/ Wyrazy należy połączyć w zdania powiązane za sobą.

b/ Kolejność czasowa.

c/ Kolejność przyczynowo-skutkowa.

6. Dokomponowanie fabuły na podstawia akcji opowiadania

/początku lub zakończenia opowiadania/.

7. Komponowania opowiadania z użyciem danych wyrazów.

8. Wybieranie z rozsypanek zdaniowych odpowiednich zdań, ułoże-

nie z nich spójnego opowiadania.

9. Samodzielne układanie opowiadań typu:

- zdaj sprawę z treści czytanki,

- ułóż opowiadanie o.......,

-120-

- opowiedz jak przyjmowałeś gości ....,

- zdaj sprawę jak dbasz o swoja zdrowie.

S p r a w o z d a n i e

Przy układaniu sprawozdań uczymy dzieci stosowania wyrazów,

które oznaczają stosunki czasowe: następnie, dalej, potem itp.

Przyzwyczajamy do wypowiedzi zbliżonych do sprawozdań przez

polecenia typu:

- jak było na wycieczce,

- jak wykonywano daną pracę,

- omówienie kolejnych czynności, np. przy sporządzaniu

śniadania.

Wprowadzamy proste formy notatek, które dotyczą ciekawszych

wydarzeń z życia klasy.

O p i s

1. Grupowanie wyrazów oznaczających cechy przedmiotów.

2. Układanie zdań o danej rzeczy:

- rozmowa wprowadzająca,

- indywidualny opis,

- czytanie swoich opisów,

- wybór najciekawszego,

- poprawa tekstu przez całą klasę,

- zapisanie opisu w zeszycie.

3. Rozwiązywanie zagadek przez uczniów na podstawia opisu przed-

miotu przez nauczyciela, ucznia.

4. Opis fotograficzny /nauczyciel opisuje wizualne elementy/.

5. Opis przedmiotu podczas obserwacji.

-121-

a/ Wyodrębnianie składowych części,

b/ Ustalenie stosunku jednych do drugich,

c/ Klasyfikowanie cech.

d/ Porównywanie w celu wyróżnienia cech wspólnych i odmien-

nych.

L i s t

1. Układanie wspólnie z nauczycielem tekstów listu do rodziców.

2. Układanie listów zbiorowych /kilka krótkich zdań/.

3. Samodzielne pisanie listów przy pomocy nauczyciela.

Ustalenia:

- jak i w której części listu piszemy miejscowość i datę,

- przyzwyczajanie do używania konwencjonalnych zwrotów,

- ustalanie treści listów,

- prawidłowe podawanie adresu,

- poznanie różnych rodzajów wypowiedzi w formie listu /życze-

nia, ogłoszenia, zaproszenia, rozwiązywanie zagadek i inne/.

Z ć w i c z e ń w p i s a n i u s t o s u j e m y

- pisanie z pamięci,

- pisanie ze słuchu,

- przepisywanie,

P i s a n i e z p a m i ę c i

Obejmuje ono przede wszystkim:

- nowe litery,

- nowe wyrazy,

- teksty obejmujące nowe wyrazy,

- trudne wyrazy, wyrażenia, zwroty.

-122-

Pisanie z pamięci poprzedza szczegółowe omówienie, ćwiczenia

w układaniu danych wyrazów, zdań na suwakach, w sześciopunk-

cie, po dokładnej analizie i syntezie materiału tekstowego.

P i s a n i e z e s ł u c h u

Ze słuchu dzieci piszą:

- wprowadzane litery,

- wyrazy z nowymi literami,

- zdania z uwzględnianiem interpunkcji,

- różnorodne, łatwe teksty jako ćwiczenia w poprawnym opanowa-

niu techniki pisania,

- dla sprawdzenia opanowanego materiału.

Przed przystąpieniem do pisania ze słuchu przeprowadzany dokła-

dną analizę tekstu, zwracając szczególną uwagę na miejsca trudne

do napisania.

Przed przystąpieniem do pisania uczeń winien dobrze wiedzieć:

- z jakich punktów składa się litera,

- jak są one zlokalizowane,

- kiedy należy zrobić odstępy.

Pisanie wyrazów ze słuchu

Tok postępowania

1. Słuchowo - dotykowa analiza wyrazu.

2. Liczenie głosek, liczenie liter w wyrazie.

3. Ustalenie miejsc liter w wyrazie.

4. Układanie wyrazu z rozsypanki literowej

5. Omówienie układu punktów poszczególnych liter wyrazu.

6. Ustawianie punktów liter na kostkach literowych.

-123-

7. Układanie punktów liter w sześciopunkcie, w suwakach -

piórnikach.

8. Przypomnienie, od której strony piszemy w zeszycie.

9. Pisanie wyrazu w zeszycie.

Pisanie liter ze słuchu

/Pisanie początkowej litery wyrazu wymawianego przez nauczyciela.

Tok postępowania

1. Szczegółowe objaśnienie sposobu pracy.

2. Poprawne, wolne, wyraziste wymówienie pojedynczego wyrazu

przez nauczyciela.

3. Powtórzenie wymowy wyrazu przez ucznia.

4. Słuchowe wyróżnienie pierwszej głoski.

5. Wyliczenie układu punktów pierwszej litery.

6. Układanie punktów litery w sześciopunkcie, w suwakach piórni-

kowych.

7. Zapis litery w zeszycie /jednej linijki/.

8. Sprawdzenie - odczytanie napisanych liter.

P r z e p i s y w a n i e

Przepisywanie tekstu do zeszytu wprowadzamy wówczas, gdy ucznio-

wie opanują dobrze pisownię poszczególnych liter - umiejętność

poprawnego wytłaczania punktów danej litery.

Tok postępowania

1. Odczytanie zadania.

2. Policzenie ilości wyrazów w zdaniu.

3. Zwrócenie uwagi na trudniejszą pisownię wyrazów.

- 124 -

4. Przypomnienie - co jest na początku zdania, co na końcu.

5. Ponowne odczytanie zdania.

6. Przepisywanie systemem: lewą ręką czytam, prawą piszę.

7. Korekta.

Pisanie wyrazów ze spółgłoskami miękkimi pod dyktando nauczy-

ciela /np. ciasto, siano, Kaśka, Staśka/.

Tok postępowania

1. Szczegółowe objaśnienie sposobu pracy.

2. Wspólna, głośna analiza wyrazów.

3. a/ Wyodrębnianie spółgłoski miękkiej.

b/ Ustalenie: co znajduje się po spółgłosce miękkiej: samo-

głoska czy spółgłoska?

Jeżeli samogłoska - zmiękczamy spółgłoskę za pomocą

litery i.

Jeżeli spółgłoska - piszemy samodzielną literę ze znakiem

miękkości.

4. Samodzielna analiza wyrazów.

5. Pisanie wyrazów.

6. Korekta. Ocena.

Przy pisaniu wyrazów

z utratą dźwięczności przez spółgłoskę utrwalamy poprawny

zapis głoski wymianą, np. trawka - trawa;

to samo dotyczy utraty dźwięczności końcowej spółgłoski

np. obiad - obiady.

Samodzielne i wspólne układanie i zapisywanie zdań

/patrz - zestaw ćwiczeń w opanowaniu poprawnej konstrukcji

-125-

zdania s. 92-93/.

Pisanie zdań ze słuchu, ze słuchu z opracowanymi wyrazami,

ze słuchu jako dyktando sprawdzające /jw. s. 93-95/.

Pisanie zdań z pamięci, przepisywanie zdań /jw. s. 95-96 /.

N a b y w a n i e , r o z w i j a n i e , d o s k o n a l e n i e

u m i e j ę t n o ś c i c z y t a n i a

Propozycje ćwiczeń w czytania tekstów II tomu "Elementarza" 1/

Głośne, powolne, wyraźne czytanie zdań czytanki przez nauczyciela

z akcentowaniem wprowadzanych liter, sylab, wyrazów.

Czytanie nauczyciela z równoczesnym czytaniem tekstu przez dzie-

ci.

Chóralne czytanie zdań metodą globalną.

Indywidualne, głośne czytania tekstu linijkami.

Poprawne wymawianie czytanego tekstu.

Czytanie i układania liter według wzoru.

Nakrywanki, dobieranki literowe, sylabowe, wyrazowe.

Samodzielne odczytywanie zdań z "Elementarza" drukiem z

odstępami.

Wyszukiwanie w tekście liter, sylab, wyrazów, zdań.

Tworzenie sylab, z sylab wyrazów, zdań.

Czytanie zestawień wyrazowych, np. bat - bal;

obserwacja - co w nich podobne, czym się różnią.

Dobieranki literowe, sylabowe, wyrazowe,

np. do cząstek wyrazów -at, -al dodać pierwszą literę.

1 Formy ćwiczeń w czytaniu i opracowywaniu tekstów podaje "Pro-

gram nauczania początkowego klas I - III", Warszawa 1979, s.13.

- 126 -

Uzupełnianie brakujących cząstek w wyrazach, wyrazów - w

zdaniach.

Czytanie wyrazów, zdań sylabami.

Wskazywania miejsca!

litery w sylabie, wyrazie,

sylaby w wyrazie,

wyrazu w zdaniu.

Segregowanie kartoników z literami, sylabami, wyrazami, zdaniami.

Wyszukiwanie i odczytywanie w czytance wskazanych liter, sylab,

wyrazów, zdań.

Odczytywanie napisanych przez dzieci liter, wyrazów, zdań.

Czytanie głośne, powolne całymi wyrazami, zdaniami.

Czytanie utworzonych cząsteczek wyrazu.

Dobieranki wyrazowe.

Czytanie pytań i odpowiedzi.

Wyszukiwanie i odczytywanie z tekstu odpowiedzi na zadane pyta-

nia.

Wyszukiwanie i czytanie pytań na wymówioną odpowiedź.

Czytanie dialogu.

Czytanie z podziałam na role.

Odczytywanie wskazanych miejsc, np. w wyrazie pierwszej litery.

Czytanie całości tekstu z podziałem na sylaby.

Czytanie zagadek, ich rozwiązania.

Czytanie tekstu zbiorowo, jednostkowo.

Płynne czytanie tekstu.

W treści czytanek odszukiwanie wyrazów ukrytych w innych wyra-

zach np. listki - lis.

Wyodrębnianie z tekstu zdań napisanych bez odstępu lub sylabami.

-127-

Czytanie łańcuchów sylabowych.

Odczytywania wyrazów z głoskami, fonetycznie trudnymi.

Czytanie wyrazów z dwuznakami.

Czytanie wyrazów ze spółgłoskami miękkimi.

Czytanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących, wykrzyk-

nikowych,

Czytanie zdań wspólnie z nauczycielem chóralnie, indywidualnie.

Czytanie tekstu szeptem.

Czytania jednostkowe na wyrywki.

Czytania tekstów czytanek ze zwróceniem uwagi na znaki inter-

punkcyjne.

Rozpoznawanie i odczytywanie różnego rodzaju zdań.

Czytanie tekstu ze zrozumieniem.

Ciche czytanie ze zrozumieniem.

Czytanie z uwzględnieniem indywidualizacji.

Segregowanie zdań według logicznej kolejności.

Czytanie z użyciem przecinka.

Wydzielanie zdań w tekście.

Układanie przeczytanego zdania z rozsypanki:

- ciche odczytanie tekstu zdania,

- analiza zdania /ile zawiera wyrazów/,

- początek, koniec zdania,

- ponowne odczytanie tekstu zdania,

- zamknięcie elementarza,

- z podanych wyrazów samodzielne ułożenie zdania,

- korekta zdania, porównanie z tekstem zdania w "Elementarzu",

- 128 -

Czytanie zdań - wyrażanie danej myśli w różny sposób.

Czytanie tekstów literackich, wierszy.

Czytanie nauczyciela z prawidłową modulacją głosu, zmianą tonu,

tempa wypowiedzi, umiejętnym akcentowaniem, stawianiem pauz.

Godziny z książką - lektorowanie.

Praca z "Promyczkiem" /czasopismem dzieci niewidomych/

Rozdanie "Promyczków", obserwacja, kartowanie stronic.

Ustalenie: "Promyczek" jest naszym pisemkiem.

Czytanie dzieciom Promyczkowej poczty.

Przeglądanie pisemka, przybliżenie dzieciom treści "Promyczka"

przez omówienie w skrócie ciekawszych a łatwych opowiadań.

Samodzielne odczytywanie pierwszych stronic pisemka.

Wspólne, potem indywidualne rozwiązywania zagadek z każdego nu-

meru.

Przyzwyczajanie do systematycznego przeglądania pisemka.

Wykorzystanie tekstów z "Promyczka" wzbogacających wiedzę

dziecka.

Uczenie wierszy zamieszczonych w "Promyczku".

Wykorzystania numerów "Promyczka" do ćwiczeń w mówieniu, czy-

taniu, pisaniu.

Przyzwyczajanie do pracy z czasopismem.

Słuchanie pięknego czytania nauczyciela.

Rozróżnianie prawdy i fantazji.

Zwracanie uwagi na artystyczne ujęcie utworów.

Inscenizowanie treści, tworzenie dialogów.

Wymaganie dłuższych wypowiedzi dzieci na temat przeczytanego

tekstu z uzasadnieniem poglądów.

-129-

Dokańczanie opowiadania przerwanego w pewnym miejscu.

Porównywanie dziecięcych rozwiązań z tekstem.

Przy czytaniu opowiadań - opuszczanie stronic tekstu - uzupeł-

nianie brakującej części przez dzieci.

Na podstawie przeczytanych artykułów układanie listów do "Pro-

myczka", tekstów ogłoszeń, życzeń.

Wcielanie się w postacie z opowiadań.

Komponowanie dalszych losów bohaterów opowiadań.

Tworzenie opowiadań w pierwszej osobie.

Konkursy czytelnicze.

Zbieranie wierszy.

Odtwarzanie scenek rozmów. Wypowiedzi samodzielnie skonstruowane.

Nawiązanie korespondencji z uczniami innych szkół.

Wysyłanie do redakcji pisemka dowolnych tekstów układanych

przez dzieci.

Czytanie wierszy

Zasady postępowania:

1. Osłuchanie się z treścią i interpretacją wiersza /przez

słuchanie recytacji, czytania przez nauczyciela, słuchanie

wierszy przez radio, z taśmy magnetofonowej itp./.

2. Przygotowanie do zrozumienia i odczucia treści wiersza.

3. Wyjaśnianie trudniejszych wyrazów przed odczytaniem tekstu

wiersza.

4. Wiązanie treści wiersza z przeżyciami dzieci.

5. Przy czytaniu - zwracanie uwagi na:

-130-

prawidłowe branie oddechu,

dzielenie zdania na grupy wyrazów mówione na jednym oddechu,

wyrażanie uczuć.

6. Uczenie się wierszy na pamięć.

-131-

Spis czytanek i ćwiczeń "Elemantarza"

Cześć I "Elementarza"

Stronice:

9. Wyszukiwania i układania zdań według wzoru.

Wyróżnianie samogłosek a, i.

10.

Sprzęty w klasie. Etykietowanie mabli.

11.

Wyodrębnianie zdań.

12.

Przybory i pomoce do nauki czytania i pisania.

13.

Wyszukiwania zdania. Uzupełnienie luk w zdaniach.

14.

Zajęcia szkolne.

15. Rozpoznanie zdania. Uzupełnianie zdania brakującymi wy-

razami. Wyodrębnienie i jako samodzielnego wyrazu.

16-18.Czytanki związane z pasowaniem na ucznia.

17. Dobranie zdania. Wyróżnianie wyrazu olek.

Synteza podzielonego wyrazu.

19.

Rozróżnienie całego zdania. Nakrywanki wyrazowe.

Analiza i synteza wyrazów.

20.

Współdziałanie uczniów.

21.

Wyszukanie zdania. Układanie zdania z rozsypanych wyrazów.

Analiza i synteza wyrazu tomek.

Dobieranie liter.

22.

Obowiązki dyżurnych.

23.

Analiza i synteza wyrazu sala.

Uzupełnienie wyrazu sala sylabami. Nakrywanki literowe.

24.

Zabawki dziecięce.

25.

Podział zdania na wyrazy. Analiza i synteza wyrazu lala.

-132-

Stronice

Uzupełnianie w wyrazach ostatniej sylaby. Nakrywanki

literowe.

26.

Poznanie otoczenia zakładu.

27.

Ułożenie zdania z wyrazów. Rozpoznanie wyrazów: dom,

domek. Uzupełnienie sylab w wyrazach. Rozróżnianie i

nakrywanie liter.

28.

Przerwa między lekcjami, zabawy dzieci.

29.

Wyszukanie zdania. Podział wyrazów na sylaby.

Dobieranka wyrazowa i sylabowa.

30-32. Miasto. Przepisy rucha ulicznego.

31. Układanie zdania z wyrazów. Analiza i synteza wyrazów

idą, jadą. Nakrywanka literowa.

33.

Nakrywanie zdania. Wyróżnienie i jako wyrazu.

Podział wyrazów na sylaby. Uzupełnianie wyrazów pierwszą

i ostatnią literą. Nakrywanki literowe.

34.

Rodzina, rodzeństwo.

35.

Układania zdania według wzoru. Podział zdania na sylaby.

Synteza podzielonego zdania na sylaby. Podział wyrazu

na litery. Nakrywanki literowe.

36.

Zajęcia ojca.

37.

Wyszukiwanie zdania, podział na wyrazy, na sylaby.

Uzupełniania wyrazów tu tato samogłoskami.

Nakrywanki literowe.

38.

Zakupy w sklepie.

39. Ułożenie zdania według wzoru. Analiza sylabowa i literowa.

Synteza wyrazu. Uzupełnianie wyrazu literami

-133-

Stronica

według wzoru. Wyszukiwanie podanych liter.

40.

Dom na wsi.

41.

Układanie zdania z wyrazów. Podział wyrazu na sylaby.

Uzupełnienie wyrazu sylabą. Podział wyrazu na sylaby,

litery. Rozpoznawanie liter według wzoru.

42.

List do rodziców.

43.

Analiza sylabowa zdania. Rozpoznanie wyrazów według

wzoru. Uzupełnianie liter w wyrazach. Nakrywanki lite-

rowe.

44-46. Zwierzęta domowe.

45. Układanie zdań z wyrazów. Uzupełnienie końcowej litery

w wyrazach. Uzupełnianie wyrazu według wzoru. Nakrywanki

literowe.

47.

Synteza podzielonego wyrazu na sylaby. Uzupełnianie wy-

razów sylabami. Układanie wyrazu według wzoru. Nakrywanki

literowe.

48.

Jesień w sadzie.

49.

Podział zdania na sylaby. Synteza wyrazu podzielonego na

sylaby. Uzupełnianie wyrazu literami. Rozróżnienie wyra-

zów podobnych. Nakrywanki literowe.

50.

Jesień w ogrodzie kwiatowym.

51.

Synteza zdania. Analiza i synteza wyrazów.

52.

Jesień w ogrodzie warzywnym.

53.

Zdanie w rozsypance literowej. Ułożenie sylab.

Wyróżnienie wyrazów. Uzupełnienie wyrazów literami.

Nakrywanki literowe.

-134-

Stronice

54.

Jasień w polu.

55.

Tworzenie zdania z wyrazów. Analiza wyrazu. Uzupełnienie

wyrazu literami. Analiza wyrazu na sylaby i synteza wy-

razu. Nakrywanki literowe.

56. Jesień w lesie.

57.

Tworzenie zdania z rozsypanych liter. Uzupełnianie środ-

kowej litery w wyrazach: las, lis. Uzupełnianie wyrazów

literami. Nakrywanki literowe.

58.

Dzień Wojska Polskiego.

59.

Podział zdania na wyrazy, sylaby, litery. Uzupełnianie

brakujących cząstek w wyrazach. Nakrywanki literowe.

Część II "Elementarza"

Stro-

nice

Tematyka, ćwiczenia

nowe

litery

wyróżnione

wyrazy

1.

Pustka w ogrodzie kwiatowym.

Zbieganie nasion.
Dzień Nauczyciela.

a, A

l, L

Ala

lala

2.

Wyróżnienie sylaby la.
Podział zdania na wyrazy.

Lola

3.

Zbiór warzyw.

Łączenie sylab w wyrazy.

b, B
t, T

Bronek

bat

4.

Uzupełnienie wyrazów literami.

Tolek

5.

Zbiór warzyw.

Rozsypanka wyrazowa, sylabowa

kapusta

6.

Wydzielanie wyrazów.

k, K

Karol

-135-

7. Jasień w sadzie.

8. Łańcuchy wyrazów

Rozsypanka wyrazu - Sabina.

s, S

Sabina

9. Zapasy zimowe.

10. Porównanie wyrazów.

Uzupełnienie zdań wyrazami.

m, M

Marta
mama

11. Wykopki.

12. Tworzenie wyrazów.

i, I

Irena, idą

13. Jesienna orka.

o, O

orali

14. Łączenie sylaby z literą.

Ola

15. Odlot ptaków.

16. Dodanie cząstek wyrazów.

Łańcuch wyrazów.

c, C

Celina

latawiec

17. Jesień w lesie.

d, D

Darek

18. Rozsypanki literowe.

dom, droga

19.

Jesień w parku.

n, N

Natalka

20.

Łączenie liter z sylabami.

Porównanie wyrazów.

pan

21.

Przygotowanie zwierząt do zimy.

wprowadz
u, U

e, E

enie kropki
Ula

Ela, rude

22.

Uzupełnienie liter

23.

Jesienna słota.

j, J

Jacek

24.

Wyodrębnianie wyrazów.
Rozsypanka literowa: Jola.

leje
jak

25.

Przygotowania odzieży na zimę.

p, P

Pola, pada

26.

Uzupełnianie wyrazu sylabą.

palto

27.

Jesienny zmierzch.

z, Z

Zenek

26.

Uzupełnianki sylabowe.
Łańcuch wyrazów.

zabawa

29.

Przygotowanie budynku do zimy.
Remonty.

r, R

Roman
katar

-136-

30.

Uzupełnianka literowa, zdaniowa.

31.

Ogrzewanie mieszkań

przecinek
y

32.

Łączenie sylab.

33.

Opał. Dzień Górnika

ó

góra

34.

Zagadka - kolej, lokomotywa.
Uzupełnianie literami danych

wyrazów.

g, G

górnik
góral

35.

Ptaki zimą.

f, F

Felek

36.

Wyróżnienie liter: d, f.

fala

37.

Środki lokomocji.

w, W

Wanda

38.

Odróżnianie liter: w, r.

ą

wagon, jadą

39.

Choinka.

ę

jadę

40.

Zagadka. Wybieranka tematyczna.

robię

41.

Zabawy zimowa.

ł, Ł

Łukasz

42.

Zagadki. Uzupełnianie wyrazów
literą.

bałwan

43.

Sporty zimowe.

h, H

Hela

44.

Przestawianka sylabowa.

Rymowanka

wykrzyknik

hala

45.

Sporty zimowe

ż

łyżwy

46.

Wybieranki literowe.

47.

Jedzenie dziecka. Śniadanie.

Piotrek

48.

Wybieranki tematyczne.

bi, pi

biały, kipi

49.

Obiad.

gi, ki

kisiel

50.

Uzupełnienie wyrazów cząstką ki.

Układanie zdań.

długi

widelec

51.

Kolacja.

ci, ć

Maciek

52.

Wybieranka tematyczna.

Układanie zdań, wyrazów.

Maćka

wróci, wróć

-137-

53.

Zwierzęta leśne.

si, ś

misie

54.

Uzupełnianki literowe.

miś

55.

Zwierzęta domowe.

ni, ń

konik

56.

Zagadki.

koń

57.

Zwierzęta domowa.

zi, ź

koziołki

58.

Uzupełnianie wyrazów przez
zi lub ź.

59.

Ptactwo domowe.

cz

Czesio

60.

Uzupełnianka. Łańcuch wyrazów.

czas

61.

Pies, kot.

sz

Szarik

62.

Wydzielenie zdań. Uzupełnianie

szary

63.

Pogoda wiosenna.

ch

wicher

64.

Zagadka.

65.

Powrót ptaków
/ze "Świerszczyka"/

rz

dobrze

66.

Zagadka. Zastaw wyrazów.

67.

Troska o zdrowie.

Przyjaźń dzieci.

dz, dzi,

dź

dzwonek

dzieci

68.

Dzień Kobiet.

Uzupełnianie tekstu.

69.

Wycieczka.

dż, żdż

dżem

odjeżdża

Teksty literackie

70.

Zwiastuny wiosny
Utrwalenie pisowni znaku
zapytania.

według H. Zdzitowieckiej

71.

Stokrotka

"Miś"

72.

Skowronek

według H. Zdzitowieckiej

73.

Wiosenne porządki

B. Różycka

74.

Wybieranka tematyczna

75.

Jabłoneczka

M. Konopnicka

76.

Znak

M. Łaszczuk

-138-

77.

Co to jest Polska

Cz. Janczarski

78.

Pierwszy Maja

"Świerszczyk"

79.

Tramwajem po Warszawie

"Świerszczyk"

80.

Wisła

Cz. Janczarski

81.

Księgarnia

E. Szymański

82.

Kłopoty Gapci Sabci

"Świerszczyk"

83.

Po zakupy

84.

Dobrze nam razem

Cz. Janczarski

-139-

Bibliografia

Antos D., Demel O., Styczek I.: Jak usuwać seplenienie i inne

wady wymowy. Warszawa 1967.

Bateman B.: Dzieci niewidome i niedowidzące. W: Metody pedago-

giki specjalnej. Red. N. G. Haring, R. L. Schiefelbusch. War-
szawa 1973.

Dmochowska M.: Droga dziecka do nauki pisania. Warszawa 1971.

Grzegorzewska M.: Struktura psychiczna czytania wzrokowego

i dotykowego. Warszawa 1927.

Grzegorzewska M.: Wybór pism. Warszawa 1964.

Malendowicz J.: Nauczanie ortografii w kl. I-IV. Wydanie 2.

Warszawa 1975.

Mystkowska H.: Uczymy czytać w przedszkolu. Warszawa 1977.

Mystkowska H.: Właściwości mowy dziecka sześcio—siedmiolet-

niego. Warszawa 1970.

Przetacznikowa M.: Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży. War-

szawa 1967.

Przezwański R.: Zjawiska dotykowe i wibracyjne. Warszawa 1959.
Sękowska Z.: Kształcenie dzieci niewidomych. Warszawa 1974.
Słobodzian Z.: Zanim dziecko rozpocznie naukę w szkole. Warsza-

wa 1977.

Słyszowa S.: Dziecko rozpoczyna naukę. Warszawa 1971.

Spionek H.: Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń

szkolnych. Warszawa 1970.

Wilgocka-Okoń B.: O badaniu dojrzałości szkolnej. Warszawa

1971.

Wróbel T.: Współczesne tendencje w nauczaniu początkowym. War-

szawa 1975.

Czasopisma:
"Szkoła Specjalna"
"Życie Szkoły"

- 140 -

Spis treści

Wstęp .......................................................3

Część pierwsza

Wanda Wantuch: Uwagi metodyczne do I tomu "Elementarza"......5

1. Charakterystyka dziecka niewidomego......7

2. Specyfika pisma Braille'a ...............7

3. Rola elementarza w nauczania dzieci

niewidomych .............................8

4. Struktura "Elementarza dla dzieci

niewidomych".............................9

5. Ćwiczenia przygotowujące do nauki

czytania i pisania .....................10

6. Uwagi szczegółowe do pierwszej części

"Elementarza"...........................16

Część druga

Rozalia Mekler: Wskazówki metodyczne do II tomu

"Elementarza"................................31

1. Założenia dydaktyczne drugiej części

"Elementarza dla dzieci niewidomych".....33

2. Propozycje rozwiązań metodycznych po-

szczególnych stronic "Elementarza".......36

3. Ćwiczenia w opanowaniu poprawnej

konstrukcji zdania.......................92

4. Ćwiczenia słownikowe, frazeologiczne

i syntaktyczne..........................109

5. Formy wypowiedzi ustnych i pisemnych.

Ćwiczenia w czytaniu ...................116

Spis treści czytanek i ćwiczeń "Elementarza" ...............131

Bibliografia .............................................. 139