STOSUNKI POLSKO - KRZYŻACKIE OD XIII DO XVI W.
W dobie rozbicia dzielnicowego książę Konrad Mazowiecki znalazł się w uciążliwym sąsiedztwie Prusów.
Ze względu na to, że nie mógł dać sobie z nimi rady, poradzono mu by sprowadził do swojego księstwa
bezrobotny podówczas Zakon Rycerzy Najświętszej Marii Panny. Zakon ten był utworzony w Ziemi
Świętej (1190) i sprowadzony przez króla węgierskiego Andrzeja do powracania Połowców. Przejściowo
zajmował ziemie w połud. - wsch. Siedmiogrodzie (1211-1225 ). Król węgierski jednak zorientował się, że
zakon jest groźną potęgą militarną i dąży do emancypacji spod jego wpływów. Sytuację zakonu uratował
książę K. Mazowiecki, który sprowadził krzyżaków do swojego księstwa i nadał im ziemię chełmińską.
Zadaniem i misją krzyżaków było nawracanie pogańskich jeszcze Prusów. Teoretycznie rzecz biorąc
ziemie podbite przez Krzyżaków miały się znaleźć we władzy księcia Mazowieckiego, Krzyżacy jednak
sfałszowali dokument i podsunęli go do podpisu papieżowi. Podbój Prusów trwał do 1283 r. Na zajętych
terenach Krzyżacy utworzyli silne i dobrze zagospodarowane państwo. Tajemnica sukcesu krzyżackiego
tkwi w tym, że mieli do czynienia z cywilizacją "skóry i drewna". Plemiona pruskie były rozproszone i
stawiały opór w sposób niezorganizowany. Część ludności Prusów włącznie z elitami, czyli ci którzy
przyjęli chrzest, stawali się poddanymi zakonu. Inni którzy stawiali opór zostali wycięci. Ponadto krzyżacy
prowadzili politykę kolonizacji i umacniania się w terenie tzn. na zajętych terenach budowali zamki z
cegieł. Tak więc na zajęte tereny przybywała dość liczna grupa osadników z Niemiec. Należy podkreślić,
że podbój krzyżacki prowadzony był stosunkowo słabymi i skromnymi siłami. Przewagę zapewniała
technika, organizacja, dyscyplina. W tym samym czasie, na terenie późniejszych Inflant powstało Państwo
Kawalerów Mieczowych (1202 - 1237 ), później połączone z zakonem krzyżackim. W XIII w. krzyżacy nie
byli zagrożeniem dla polskiego stanu posiadania, a nawet uchodzili za sojuszników w walkach z najazdem
mongolskim. Sytuacja zmieniła się dopiero na początku IV w. Na początku XIV w. koronowanym władcą
Polski był Wacław II czeski z rodu Przemyślidów. O władzę ubiegał się również od 1304 r. książę
Władysław Łokietek. Łokietek był popierany przez papiestwo i króla węgierskiego . W 1305 r. Wacław II
zmarł. Jego naturalnym następcą został Wacław III. Ów Wacław jako dziedzic korony polskiej w zamian
za Miśnię i Łużyce przekazał margrabiom brandemburskim prawa do Pomorza Gdańskiego. Na Pomorzu
Brandemburczycy cieszyli się poparciem niemieckiej ludności Gdańska. W 1308 r. margrabiowie
brandemburscy postanowili zrealizować swoje prawa i podeszli pod Gdańsk. Łokietek mający trudności w
Małopolsce ( kłopoty z Muskatem), nie mógł pospieszyć z pomocą polskiej załodze Gdańska. Poradzono
mu wówczas, by zwrócił się o pomoc do krzyżaków (pomoc odpłatna )Brandemburczycy na wieść o
zbliżaniu się Krzyżaków odstąpili od oblężenia, ale kiedy weszli do miasta urządzili rzeź. W 1309 r.
Krzyżacy zajęli całe Pomorze. Następnie zażądali od Łokietka takiej zapłaty, której wielkość przekraczała
nie tylko możliwości płatnicze księcia, ale również wartość zajętych ziem. Jednocześnie zaproponowano
Łokietkowi, że gdyby chciał się zrzec praw do Pomorza, to oni sami chętnie mu zapłacą. Łokietek odrzucił
propozycję. Natomiast krzyżacy, by umocnić swoją pozycję prawną odkupili od Brandemburczyków ich
prawa, oczywiście za odpowiednio niższą cenę. Łokietek całą sprawę oddał do sądu papieskiego. Odbył
się proces w Inowrocławiu ( 1320/1321 r.) Łokietek proces wygrał, Krzyżacy zostali skazani na zwrot
zagarniętych ziem i na zapłacenie odszkodowania, ale wnieśli oni apelację do Rzymu i tam z przyczyn
formalnych wykonanie wyroku za- wieszono. Nie mogąc wygrać drogą prawną, Łokietek postanowił
odzyskać Pomorze drogą militarną.
W 1325 r. zawarł przymierze z Litwą potwierdzone ślubem jego syna Kazimierza z Aldoną córką
Giedymina. (Sojusz militarny był niewiele wart , natomiast dał Krzyżakom broń
propagandową-chrześcijański władca w przymierzu z poganinem niszczy chrześcijańskie kraje. W tej
sytuacji ani papież , ani zięć ( Karol Robert Węgierski ) nie mogli przyjść mu z pomocą , zaś na Polskę
spadło podwójne uderzenie : krzyżackie i Jana Luksemburskiego) W tym czasie Jan Luksemburski jako
dziedzic korony Czeskiej rościł sobie pretensje do tronu Polskiego. Prowadził on politykę , której celem
było bądź to odzyskanie korony polskiej, bądź zabór ziem polskich wspólnie z Krzyżakami. Wstępem
polityki było zhołdowanie księstw śląskich(1327-1329).Od tego czasu Śląsk wchodził w skład Królestwa
Czeskiego.
W latach 1327-1332 trwa wojna między Łokietkiem , Janem Luksemburskim i Zakonem Krzyżackim. Na
początku tej wojny Łokietek popełnia kilka niezręczności dyplomatycznych , a mianowicie kiedy Krzyżacy
są na wyprawie przeciw pogańskiej Litwie korzystając z posiłków Litewskich uderza na ziemie zakonu
(1326). Jest to poważny błąd ponieważ w sojuszu z poganami uderzył na ziemie rycerzy będących na
wyprawie krzyżowej. Łokietek nic tą wyprawą nie zyskał, co więcej ludność zakonu była po stronie swojej
władzy (Pomorze, Prusy). Reperkusje tego niezręcznego kroku były takie , że papież chcąc nie chcąc
musiał odstąpić od sprawy Łokietka , jednocześnie Jan Luksemburski jak i Krzyżacy uzyskali świetne
uzasadnienie ideologiczne dla prowadzenia działań przeciw Polsce, dla której wojna była niezwykle
ciężka. Polacy nie mogli sprostać połączonym siłom i tylko brak koordynacji działań między sojusznikami
sprawił , że Królestwo Polskie tego okresu nie poniosło zupełnej klęski. W tym też roku doszło do bitwy
pod Płowcami (27.IX.1331) , z tym, że bitwa miała bardziej znaczenie propagandowe niż militarne.
Militarnie była nie rozstrzygnięta. W 1332 r. Krzyżakom udało się opanować całe Kujawy i w tak
niekorzystnej sytuacji zawarto rozejm. 2.III.1333 r. Władysław Łokietek zmarł. Następcą korony został
syn Łokietka Kazimierz zwany Wielkim.
Kazimierz zdawał sobie sprawę z tego, że królestwo nie jest w stanie rozwiązać swoich problemów
środkami militarnymi. Kazimierz nie był pozbawiony sojuszów. Jego sojusznikiem był władca Węgier-
Karol Robert, żoną którego była siostra Kazimierza-Elżbieta Łokietkówna Korzystając z mediacji władcy
Węgier przystał na przedłużenie rozejmu i rozmowy pokojowe. Do rokowań doszło w
Wyszehradzie(Węgry). Stronami rozmów byli: Zakon Krzyżacki, Jan Luksemburski, Karol Robert i
Kazimierz. Zjazd miał miejsce w 1335 r.(I zjazd). W trakcie tego zjazdu J. Luksemburski (władca Czech
)zrzekł się pretensji do korony polskiej w zamian za 20 tyś. kop groszy praskich. Jednocześnie J.
Luksemburski chciał uzyskać zrzeczenie się praw Kazimierza do Śląska. Na tym samym zjeździe król
węgierski Karol Robert i król czeski Jan Luksemburski orzekli wyrok przyznający Polsce Kujawy pod
warunkiem zrzeczenia się przez Kazimierza Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej na rzecz
Krzyżaków. Jeśli chodzi o Krzyżaków, Kazimierz nie chciał zrezygnować ze swych uprawnień do Pomorza
Gdańskiego. Ponownie odwołał się do drogi procesowej. Proces taki miał miejsce w neutralnej Warszawie
w 1338 r. i toczył się do roku 1339. Trybunał obradujący w Warszawie pod przewodnictwem legata
papieskiego skazał Krzyżaków na zwrot zagrabionych ziem(Pomorza i ziemi Chełmińskiej ) i zapłacenie
wysokiego odszkodowania. Ale wyrok miał tylko znaczenie moralne, ponieważ Krzyżacy wnieśli apelację
do papieża. W 1339 r. miał miejsce II zjazd w Wyszehradzie.
W trakcie tego zjazdu zapadły następujące postanowienia:
- jeśli by Kazimierz zszedł z tego świata bez dziedzica, wówczas królem Polski miał zostać syn Karola
Roberta i E.
Łokietkówny - Ludwik
- władca węgierski zobowiązywał się w zamian poprzeć roszczenia Polski w stosunku do Krzyżaków oraz
udzielić
poparcia dla polskich praw na Rusi Halickiej.
Prawa Kazimierza na Rusi Halickiej wyglądały w następujący sposób:
Księciem halickim był Bolesław Jerzy Trójdenowicz z mazowieckiej linii Piastów. Władca ten zmarł
bezpotomnie, a więc Kazimierz uchodził za jego prawowitego spadkobiercę. W trakcie procesów z
Krzyżakami zaczyna się wykształcać pojęcie Korony Królestwa Polskiego, jako instytucji prawnej
niezależnej od osoby władcy. Tak więc w trakcie procesów w Warszawie świadkowie operują
argumentacją, że Pomorze jest ziemią przynależną do Korony Polskiej. W poprzednim procesie w
Inowrocławiu, operowano argumentacją, że Pomorze było dziedzictwem rodu piastowskiego. W trakcie
ekspansji na Ruś Halicką, aczkolwiek używano pojęć z prywatnego prawa spadkowego, to jednak ziemie
te po przyłączeniu nie były prywatną własnością władcy, lecz ziemiami przyłączonymi do Korony K.P.
Pojęcie Korony odpowiadały naszym pojęciom państwa lub najwyższego urzędu sprawowania władzy.
Korona stanowiła konstrukcję prawną - osobę prawną niezależną od osób fizycznych. Ekspansja na Ruś
była zgodna z interesami państwa(zwiększenie dochodów państwa skarbu ), zgodna z interesami
możnowładztwa Małopolskiego, które spodziewało się nadań i majątków na tamtych terenach, było także
zgodne z interesami mieszczaństwa Małopolskiego (Kraków), możliwość bezpiecznych i korzystnych
kontraktów handlowych. Zaangażowanie się Kazimierza w sprawy ruskie(1340 - 1351), a także konflikt o
Śląsk z Luksemburgami(1341-1345) w jakiś sposób rozproszyły siły Królestwa. Tak więc w 1343 r.
Kazimierz został niejako zmuszony do podpisania z Krzyżakami pokoju wieczystego w Kaliszu. Mocą tego
pokoju Pomorze Gdańskie miało być wieczystą jałmużną dla Zakonu Krzyżackiego, natomiast Polska
odzyskiwała Kujawy .Prawie wszyscy książęta śląscy pozostali lennikami Jana Luksemburskiego także po
jego rezygnacji z praw do korony polskiej. Weszli tym samym w skład królestwa czeskiego. W oporze
trwał tylko książę świdnicki Bolko popierany przez Kazimierza Wielkiego. Doprowadziło to do kilkuletniej
wojny polsko- czeskiej, w czasie której wojska Kazimierza operowały na Śląsku, a Czesi atakowali
Kraków. W 1348 r. został zawarty z Czechami pokój w Namysłowie, mocą którego potwierdzono
przynależność Śląska do Korony Czeskiej, zaś Luksemburgowie ponownie zrzekli się pretensji do korony
polskiej i Mazowsza, które częściowo zostało włączone do Polski częściowo stało się lennem. Na odcinku
płd. - wsch. w 1351 r. ostatecznie udało się przyłączyć Ruś Halicką do Polski. Obszar Rusi Halickiej był w
tym czasie obszarem konfliktów między Polską a Litwą. I nie toczono wojny z Rusią Halicką, lecz
prowadzono wojny o Ruś Halicką.(1349-1351) Jednym, ostatnim zapamiętania wydarzeniem jest traktat
sukcesyjny między Ludwikiem Węgierskim i Kazimierzem z 1355 r. Traktat sukcesyjny został poparty
przez stany polskie w zamian za gwarancje, jakich udzielił sukcesor szlachcie polskiej (przywilej w Budzie
1355 r.)
Po roku 1343 sprawa krzyżacka znikła z polityki polskiej. W zasadzie cała aktywność polityczna Polaków
skupiona była na Rusi Halickiej , miały także miejsce zatargi z Litwą o ziemie sporne na tym obszarze (
Ruś Włodzimierską ).Również L. Węgierski nie kontynuował polityki antykrzyżackiej. Krzyżacy natomiast
w tym czasie prowadzili wojny z Litwą ( jeszcze pogańską ). Sytuacja na Litwie przedstawiała się w ten
sposób , że co prawda Litwini ulegali Krzyżakom na północy, ale prowadzili ekspansję na południu i
wschodzie, narzucając swoje panowanie księstwom ruskim. Krzyżacy również często wykorzystywali
nieporozumienia w litewskiej rodzinie panującej, popierając coraz to innych pretendentów do tronu.
Przełom nastąpił w roku 1385 , kiedy Polska i Litwa zawarła unię w Krewie.
Warunki unii :
1. W zamian za uzyskanie ręki Jadwigi i tronu polskiego Jagiełło zobowiązuje się przyjąć chrzest w
obrządku łacińskim wraz ze swoimi braćmi i nawrócić Litwę na chrześcijaństwo. Przyłączyć do Polski
ziemie Litwy i Rusi, odzyskać utracone przez Polskę terytoria (Pomorze). Właściwie był to program
polityczny Władysława Jagiełły, który trwał przez całe jego panowanie (1386-1434).
Unia w Krewie spotkała się z oporem bojarów litewskich, na których czele stanął książę Witold. Książę
Witold sprzymierzył się nawet z Krzyżakami i razem z nimi najeżdżał Litwę. W 1392 r. Jagiełło zawarł
ugodę z Witoldem, mocą której przekazał mu władzę na Litwie, zachowując ogólne zwierzchnictwo.
Tymczasem Witold miał bardzo ambitne plany rozciągnięcia swojego władztwa na
południowym-wschodzie. Aby zabezpieczyć się na północy zawarł w 1398 roku układ mocą którego
przekazywał Żmudź Zakonowi Krzyżackiemu. Plany Witolda uległy jednak załamaniu. W 1399 roku pod
Worsklą. Musiał więc powrócić do koncepcji północnej. Zainspirował powstanie na Żmudzi, co ściągnęło
wyprawy krzyżackie na Litwę. Wcześniej jednak w 1401 roku zawarto Unię WILEŃSKO-RADOMSKĄ.
Mocą tej unii Witold został uznany księciem dożywotnim Litwy pod zwierzchnią władzą Jagiełły. Unia
pozwoliła na sojusz polsko-litewski w wojnie z Krzyżakami w 1404 roku. W 1402 r. Zakon krzyżacki
najechał na Litwę. Polakom udało się uzyskać poparcie kurii papieskiej, która zakazała najazdów. W 1404
roku został zawarty pokój w Raciążu. Warunkiem tego pokoju było zatwierdzenie zakonu przy jego
ziemiach, Polacy mogli wykupić ziemię dobrzyńską zostawioną krzyżakom jeszcze przez Władysława
Opolczyka. Sumy na wykupienie zostały zebrane przez sejmiki szlacheckie.. Natomiast Żmudź nadal
pozostawała w rękach Krzyżaków. W dalszym ciągu trwały napięcia na granicy krzyżacko-polskiej, a
jeszcze bardziej krzyżacko-litewskiej W 1408 r. wielkim mistrzem został Urlyk von Jungingen.. W 1409
r.(maj) na Żmudzi wybuchło wielkie powstanie za wiedzą i wolą księcia Witolda. W trakcie rokowań
polsko-krzyżackich poseł polski Mikołaj Trąba dopuścił się tzw. kontrolowanego przecieku. Wielki mistrz
spytał posła polskiego, czy król polski udzieli pomocy Witoldowi, jeżeli Krzyżacy tłumiąc powstanie na
Żmudzi będą zmuszeni do wypowiedzenia wojny Litwie, która popiera i wspomaga buntowników.
Wówczas poseł polski niby się wygadał-tak powiada : król polski poprze całą swą potęgą , na co mistrz
Krzyżaków odkrzyknął : tu was mam i wypowiedział wojnę Polsce. Na co dyplomacja polska ogłosiła, że
jest ofiarą agresji, lecz to nie Polska złamała warunki dwukrotnie zaprzysiężonego pokoju kaliskiego, co
więcej król polski miał słuszne prawo wezwać do obrony swoich ziem wszystkich swoich poddanych
łącznie ze schizmatykami i poganami.
Wojna trwała w latach 1409-1411, jej kluczowym momentem była bitwa pod Grunwaldem
(15 lipiec 1410 r.), było to najświetniejsze zwycięstwo oręża polskiego w dobie średniowiecza.
Rozgromiona została cała armia krzyżacka, prysł mit o potędze zakonu. Początkowo miasta i zamki
krzyżackie przechodziły na stronę polską, jednak politycznych celów wojny nie udało się osiągnąć.
Omawiając bitwę pod Grunwaldem należy zwrócić uwagę, że przeciw Krzyżakom wystąpiła połączona
koalicja sił polskich, litewskich, były również posiłki ruskie i tatarskie. Zakon natomiast miał w swoich
szeregach wielu tzw. gości z krajów zachodnioeuropejskich. W szeregach wojsk zakonnych walczyli
książęta pomorscy. Sojusznikiem zakonu był cesarz-Zygmunt Luksemburski, który nawet wypowiedział
wojnę Polsce w tym okresie.
1 lutego 1411 roku w Toruniu zawarto pokój polsko-krzyżacki. Krzyżacy zrezygnowali ze Żmudzi na okres
życia Jagiełły i Witolda, ziemia dobrzyńska miała pozostać przy Polsce. Kupcy obu państw mają swobodę
handlu na przeciwnych terytoriach. Zakon zobowiązał się wypłacić Polsce 100 tys. kop groszy tytułem
wykupu jeńców.
W historiografii istnieje szereg sporów na temat wykorzystania bądź niewykorzystania zwycięstwa pod
Grunwaldem. Nie należy jednak zapominać, że zakon mimo poniesionej klęski był wielką i dobrze
zorganizowaną potęgą militarną, polityczną i gospodarczą. Tak więc mimo klęski zdołał szybko odzyskać
utracone zamki, zaś twierdza Malbork przy nikłej ilości piechoty wojsk polskich była faktycznie nie do
zdobycia. Ponadto zaczynała się jesień, istniały duże kłopoty z aprowizacją zgromadzonych sił. Ponadto
Litwini nie byli zainteresowani w umacnianiu potęgi króla polskiego.( Własne cele osiągnęli - odzyskali
Żmudź ). W 1412 roku odbył się w którym udział wzięli: Jagiełło, Witold, Zygmunt Luksemburski.
Przyrzekli oni sobie przyjaźń i pokój, co więcej pożyczył Zygmuntowi 30 tys. kop groszy pod zastaw tzw.
Grodów spiskich. Miasta te pozostawały przy Polsce do 1789 roku.
W 1413 roku Polska i Litwa podpisały następną Unię w Horodle. Unia miała charakter zdecydowanie
antykrzyżacki, wystawiono trzy dokumenty: wspólny króla i Witolda, oraz osobno panów polskich i
litewskich. Unia ta zacieśniała więzy między Polską a Litwą, ale zaznaczała odrębność pomiędzy krajami.
Litwini zobowiązali się do porozumienia z Polakami przy wyborze wielkiego księcia. II dokument- w razie
śmierci króla bez prawych następców, nowa elekcja w Polsce zostanie przeprowadzona w porozumieniu z
Witoldem i Litwinami. III dokument - bojarzy litewscy zostaną dopuszczeni do rodów heraldycznych (mogli
pieczętować się herbami szlachty polskiej) Wielu bojarów otrzymało wtedy te same prawa co szlachta
polska i została przyjęta do polskich herbów. Byli to bojarowie wyznania katolickiego. Na Litwie
wprowadzono wtedy podział na :kasztelanie i województwa. Obie strony zobowiązywały się do wspólnych
narad w Lublinie i Parczewie. W 1414 roku miała miejsce następna wojna z Zakonem tzw. wojna głodowa,
ponieważ Krzyżacy zamknęli się w swoich zamkach i nie występowali w pole. Pod wpływem wysłannika
papieskiego obie strony zgodziły się na rozejm i przedstawienia swoich pretensji papieżowi, cesarzowi
bądź soborowi, który wtedy obradował.
W 1414-1418 miał miejsce sobór w Konstancji. Na tym to soborze delegacja polska, w skład której
wchodził wybitny polski uczony Paweł Włodkowic, wystąpiła z poglądem, że mocą prawa naturalnego
poganie mają prawo do posiadania życia, mienia i własnych państw, a co za tym idzie, cesarz nie ma
prawa do nadawania ziem pogańskich jakiejkolwiek osobie bądź instytucji jako ziem niczyich ( chodziło o
podstawy prawne istnienia państwa zakonnego ). Krzyżacy odpowiedzieli paszkwilami. W 1419 roku miała
następna wojna z Krzyżakami, z tym że znowu odwołano się do arbitrażu Zygmunta Luksemburskiego.
Wyrok wydany przez cesarza wywołał oburzenie polskiej szlachty. Było to w gruncie potwierdzenie
warunków I pokoju toruńskiego.
W 1422 roku wybuchła następna wojna, nie przyniosła rozstrzygnięcia, ale w roku 1422.IX.27 zawarto z
Krzyżakami pokój nad jeziorem Melno. Polska odzyskała niektóre ziemie przygraniczne, ale Krzyżacy
zrezygnowali ze Żmudzi na rzecz Litwy po wsze czasy. W latach 30-tych (1430-1435) Krzyżacy włączyli
się do rozgrywek wewnętrznych na Litwie popierając jednego z pretendentów do tronu wielkoksiążęcego(
w 1431 r. zmarł Witold ). To wywołało konflikt z Polską, który przerodził się w wojnę. Krzyżacy popierali
Świdrygiełłę, Polacy zaś Kiejstutowicza Zygmunta. Zygmunt Kiejstutowicz wznowił unię z Polską w
zamian za uzyskaną pomoc. Wojna przeciągnęła się do 1435 roku ( po śmierci Jagiełły ), Polacy byli
posiłkowani przez czeskich husytów, którzy pustoszyli ziemie zakonne i wreszcie w Brześciu Kujawskim w
1435 roku (grudzień) Krzyżacy przyjęli upokarzające warunki :
a) nie będą słuchali rozkazów cesarskich
b) jeśli złamią postanowienia pokoju, wtedy poddani mają prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa
Po pokoju w Brześciu Kujawskim polityka polska zaangażowała się w sprawy wschodnie, natomiast na
ziemiach państwa zakonnego doszło do pewnych procesów emancypacyjnych tamtejszego
społeczeństwa. W 1440 roku stany pruskie szlachty i miast zawiązały konfederację tzw. ZWIĄZEK
PRUSKI.
Związek początkowo tolerowany, a nawet akceptowany przez Krzyżaków jako stanowa reprezentacja
społeczeństwa bardzo szybko wszedł w zatarg z państwem zakonnym. Sprawa oparła się o sąd cesarski i
papieski. Cesarz wydał wyrok nakazujący rozwiązanie związku, a przywódców na karę śmierci skazał.
Papież natomiast obłożył członków związku pruskiego klątwą. Nie należy przy tym zapominać, że
zarówno mieszczaństwo, jak i w przeważającej części rycerstwo ziem pruskich było pochodzenia
niemieckiego. A więc owe wyroki dotyczyły spraw wewnętrznych państwa krzyżackiego.
W 1454 roku w Prusach wybuchło powstanie. Powstańcy opanowują miasta : Gdańsk, Elbląg, Grudziądz,
Chełmno. Delegacja stanów pruskich przybyła do Krakowa z prośbą o włączenie Prus do korony K.P.
Staje się to przyczyną długiej wojny zwanej WOJNĄ TRZYNASTOLETNIĄ ( 1454-1466 ). Wojna zaczęła
się dla Polski dość niepomyślnie, bowiem szlachta zebrana na pospolitym ruszeniu zażądała przywilejów,
które zresztą uzyskała tzw. przywilej cerkwicki, a następnie poniosła klęskę w bitwie pod Chojnicami (
18.IX.1454 r.).
Wojna ukazała nieprzydatność pospolitego ruszenia jako siły militarnej. W międzyczasie bowiem w sztuce
i sposobach wojowania zaszły duże zmiany. Główną siłą militarną były wojska zaciężne wynajmowane
całymi oddziałami, które złożone były z profesjonalistów. Oddziały takie były niczym firma usługowa,
świadczące usługi w dziedzinach militarnych władcy, który byłby w stanie zapłacić. A więc o możliwości
zwycięstwa w wojnie decydowały zasoby finansowe państwa. Zmienił się również sposób wojowania,
albowiem oddziały te, jeśli nie zostały opłacone zgodnie z umową brały w zastaw bronione przez siebie
twierdze i zamki, które strona przeciwna mogła od nich odkupić. W ten sposób zajęty został przez stronę
polską Malbork. Trzeba podkreślić, że cała wojna trzynastoletnia w gruncie rzeczy toczyła się w oparciu o
zasoby finansowe : Gdańska, Elbląga, Torunia (mieszczaństwo niemieckie). Przełom militarny w wojnie
nastąpił w 1462 roku (IX), kiedy wojska zaciężne w służbie polskiej odniosły zwycięstwo w Świeciu koło
jeziora Żarnowieckiego. W następnym roku (IX) 1463 flota polska odnosi zwycięstwo w bitwie na Zalewie
Wiślanym ( połączone floty Gdańska i Elbląga ). W 1466 roku zostaje podpisany II POKÓJ TORUŃSKI,
gdzie następuje podział państwa krzyżackiego: Pomorze Gdańskie, zachodni pas Prus z Malborkiem i
Elblągiem oraz Warmia i Ziemia Chełmińska wracają bezpośrednio do Polski otrzymując nazwę PRUS
KRÓLEWSKICH. Reszta ziem zakonu tzn. wschodnia część Prus pozostaje przy Krzyżakach jako lenno
polskie.(Prusy krzyżackie)