Motywy horacjańskie w poezji Jana Kochanowskiego

Literackimi wzorami dla Kochanowskiego pozostała twórczość poetów łacińskich i greckich, przede wszystkim Horacy. Poeta nawiązuje do antyku poprzez gatunki stosowane przez starożytnych twórców m.in. trenów, pieśni, elegii, dramatu, oraz przez motywy, a także filozofię kierującą jego życiem m.in. poczucie wielkiej harmonii świata, fascynacja człowiekiem, epikureizm, którego twórcą był Epikur, który za cel życia uważał rozważne dążenie do przyjemności i szczęścia. Może to osiągnąć jedynie człowiek mądry i sprawiedliwy, oraz stoicyzm stworzony przez Zenona z Kition, głoszący postulaty zachowania trzeźwości umysłu oraz wolność od pokus i smutków świata zewnętrznego za pomocą rozumu. Horacy w odzie, O co poeta prosi Apillina prezentuje swoją postawę życiową, którą przyjmuje także Jan Kochanowski. Po porównaniu tych dwóch postaw, stoicyzmu i epikureizmu w pieśni Czego chcesz od nas Panie radzi, aby korzystać z okazji do zabawy, ale rozważnie w sposób umiarkowany. Bardzo podobną wymowę ma umieszczona w Księgach Pierwszych jako dziewiąta pieśń Chcemy sobie być radzi?... Początkowo wydaje się, że jest to utwór wyłącznie biesiadny, opiewający w rozkoszne ucztowania w iście epikurejski sposób. Jednak szybko pojawiają się refleksje o konieczności rozwagi, która powinna wynikać ze zmienności ludzkiego losu i braku możliwości kształtowania przez człowieka całej jego przyszłości. Poeta nawiązuje do znanej zasady złotego środka, która jest własną filozofią życiową Horacego. Zasada ta opiera się na przekonaniu, że w życiu należy cenić rozum, sprawny umysł, dopisujące zdrowie, pogodną starość. Żyć należy w zgodzie z naturą, brać od świata tyle, ile potrzeba, nie za wiele, ale nie za mało. Poprzestać w swych dążeniach na małym, ale wystarczającym. Taka postawa zapewni spokój, opanowanie, da jednocześnie szczęście. Kochanowski w wielu swoich dziełach wyraża to przekonanie.Horacy w swoim dziele Exegi monumentum porusza problem sztuki i jej uniwersalnego, ponadczasowego wymiaru. Wyraża przekonanie, że pisanie wierszy daje poecie nieśmiertelność. Pomnikiem, który stawia sobie za życia poeta, jest jego twórczość, daje tym samym wyraz swojej pewności, że ma już zapewnione życie wieczna w pamięci potomnych. Naczelnym przesłaniem tego wiersza jest stwierdzenie non omis moriar, czyli nie wszystek umrę. Poeta, bowiem nigdy nie umiera do końca, zawsze jego część żyć będzie w wierszach i w pamięci tych, którzy te utwory poetyckie będą kiedyś czytać. Podobne przesłanie zawiera Jan Kochanowski w pieśni XXIV, której tematem jest twórczość i nieśmiertelność wynikająca z sławy artysty. Nie umrze on gdyż jego dzieła zmieniają go w łabędzia. Nie uda się nikomu do końca go uśmiercić i przenieść jego duszę do nieba lub do Hadesu. Jest przekonany, że to, co stworzył nigdy nie zginie i będzie sławić jego imię. Jan Kochanowski podobnie jak Horacy wyznawał postawę stoicką i epikureistyczną. Kochanowski posłużył się także gatunkiem pieśni do problematyki miłosnej. Nawiązuje do twórczości Horacego, przedstawił główne toposy erotyczne: miłość jako więzienie, uroda kochanej kobiety przewyższająca blask słońca i gwiazd, czas rozstania jako okres smutku i tęsknoty. Tę problematykę zawarł m.in. w Pieśni VII Ksiąg Pierwszych.Wszystkie te przekonania nagle stają się dla Jana z Czarnolasu niepewne, gdy umiera jego ukochana córka Orszula. Nagle okazuje się, że cały świat Kochanowskiego jako człowieka, poety i filozofa legł w gruzach. Wiedza i gromadzone przez lata doświadczenia okazują się całkowicie nieprzydatne wobec śmierci dziecka. Następuje ogromny kryzys i to na wielu płaszczyznach: filozoficznej, religijnej, moralnej, etycznej. Jan z Czarnolasu zaczyna wątpić we wszystko, co wyznawał w swoim życiu do tej pory: w mądrość, w Boga, w humanistyczne ideały cnoty i godności ludzkiej. Wynikiem tego kryzysu jest odejście od stałych już motywów horacjańskich i stworzenie jednego z najwspanialszych w literaturze polskiej zbiorów wierszy, cyklu trenów. Podsumowując, wiele dzieł Jana Kochanowskiego opartych jest na literaturze antycznej. Jego wiersze pisane w latach dojrzałych są odzwierciedleniem fascynacji twórczością Horacego, często stanowią nawet jego parafrazy. Uważał on jego twórczość oraz filozofię życia za wzór do naśladowania.