Rozprawka

Czy miasto jako centrum cywilizacyjnego postępu gwarantuje człowiekowi szczęście?
Rozważ problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do fragmentu Ziemi
obiecanej Władysława Reymonta i do innych tekstów kultury. Twoja praca powinna
liczyć co najmniej 250 słów.

Władysław Stanisław Reymont
Ziemia obiecana

Trawiński wyszedł zgnębiony.
Idąc do Borowieckiego był prawie pewnym dobrego rezultatu prośby, bo jak każdy
człowiek w położeniu bez wyjścia, pragnienia brał za rzeczywistość, za fakt, który powinien
się był stać.
Siadł w dorożkę i kazał jechać prosto w Piotrkowską. Nie mógł nic myśleć, czuł się
rozbitym i niezdolnym już do żadnej akcji, do żadnego ruchu. Poddawał się z biernością
wyczerpania tej ostrej, przenikliwej fali goryczy, jaka mu zalewała serce. Patrzał na miasto
brudne, zadeszczone, na trotuary błotniste, zapchane ludźmi, na niezliczone kominy, co niby
topole wznosiły się nad płaszczyznami dachów i ginęły w zapadającym zmroku, znacząc
tylko swoje istnienie kłębami białych dymów tłukących się po dachach, na setki wozów
z węglem, które olbrzymim łańcuchem ciągnęły do fabryk, na platformy wyładowane
towarami, na dorożki i powozy z pośpiechem mijające się w różnych kierunkach, na te
niezliczone kantory i składy zapchane towarami, ludźmi, na ten szalony ruch, jaki był na
ulicach, na to wysilone życie wrzące dookoła.
Patrzył z rozpaczą prawie, bo czuł swoją niemoc, czuł, że chwila jeszcze, a z tego
olbrzymiego wiru, z tej maszyny nazywanej Łodzią wyleci za chwilę jak odpadek, jak miazga
wyssana i zużyta na nic, niepotrzebna temu potworowi-miastu. Patrzył z jakąś bezsilną
nienawiścią na fabryki błyskające w mroku tysiącami okien, na tę olbrzymią ulicę, która niby
kanał nakryty dymami i brudnym niebem huczała energią, rozlewała potoki świateł i tętniła
ogromną siłą życia. Ślizgał się oczami po ostrych konturach fabryk, raziły go boleśnie
elektryczne słońca zapalone nad dziedzińcami, bolał go ten szum głuchy a potężny swoją
bezustannością, co się rozlewał po ulicach z fabryk i warsztatów, bolało go to życie tak silnie
tętniące, bolała go ta straszna świadomość konania, które spostrzega ostatnim błyskiem
oczów, że tyle pozostaje jeszcze żywych! I ta świadomość przegryzała mu duszę
nieopowiedzianą zawiścią.
Nie umiał żyć w tym świecie.
Nie umiał się przystosować do otoczenia.
Tyle sił zużył, tyle mózgu, tyle zachodów, tyle kapitałów swoich i cudzych, tyle lat
pełnych udręczeń przeżył i po co?... żeby znowu zaczynać to samo od początku! znowu
stawiać gmach, który w końcu spadnie mu na głowę.
Męczył się ogromnie, nie mógł usiedzieć w dorożce, więc poszedł pieszo Piotrkowską.
[…] Nie mógł się oderwać od tej ulicy.
Utopił się w tłumie, co płynął trotuarem i pozwalał mu się pchać i nieść. Przyglądał
się bezmyślnie wystawom sklepów […] i znowu szedł zapatrzony w fabryki, w okna
oświetlone, poza którymi migotały sylwetki maszyn i ludzi; ogłuszał się powoli wrzawą
i obojętniał.
Źródło: Władysław Reymont, Ziemia obiecana, Wrocław 1996, s. 204–205.

Komentarz do fragmentu tekstu prozy cytowanego w zadaniu
Trawiński – bohater XIX-wiecznej powieści Władysława Stanisława Reymonta, Ziemia
obiecana, fabrykant, wywodzący się ze szlachty, dochowywał wierności ideałom
szlacheckim, nie wiodło mu się w interesach. W sytuacji zagrożenia bankructwem szukał
pomocy finansowej u Karola Borowieckiego (również szlachcica z pochodzenia).

Wprowadzenie
Temat zawiera pytanie o rolę i znaczenie miasta w życiu jednostki. Miasto zostało ukazane
we fragmencie prozy cytowanej w zadaniu jako niezwykle prężny organizm, organizacja, ale
destrukcyjnie wpływająca na emocje i los człowieka.
Ustalenie stanowiska
Miasto jest centrum cywilizacyjnego postępu, ale bywa także siedliskiem ludzkiej obojętności i nie
gwarantuje człowiekowi szczęścia.
Rozwinięcie
1. Argumenty związane z tekstem danym w zadaniu (Władysław Stanisław Reymont, Ziemia
obiecana)
Obraz miasta we fragmencie:
– Reymont stworzył obraz „miasta-potwora”. Jest ono brudne, hałaśliwe, zatłoczone przez
anonimowy tłum, podlegający jednostajnemu ruchowi. Deszcz, błoto na chodnikach,
zapadający zmrok, snujące się dymy podkreślają nastrój smutku i beznadziejności.
– Wizerunek miasta we fragmencie oddziałuje na różne zmysły: widzimy szarość, białe
dymy, potoki świateł; czujemy z jednej strony chłód deszczowego wieczoru, z drugiej życie
jest „wrzące”; słyszymy bezustanny szum, nawet dymy tłuką się po dachach. Elementy
obrazu są zwielokrotnione: niezliczone kantory, setki wozów, trotuary zapchane ludźmi. W
ludzkim gąszczu panuje obojętność.
– Miastem włada cywilizacja, nie natura: kominy fabryk wznoszą się nad dachami zamiast
topól, miejsce słońca zajęły elektryczne latarnie.
– Charakterystyka Trawińskiego: nie umie żyć w realiach rządzących przemysłowym
miastem, czuje się obco w otaczającym go tłumie, jest ofiarą miasta (z tej maszyny
nazywanej Łodzią wyleci za chwilę jak odpadek).
Miasto we fragmencie Ziemi obiecanej jest dziełem człowieka, które zwraca się przeciwko
swemu twórcy.
2. Argumenty związane z wybranym tekstem (Bolesław Prus, Lalka)
Powieść jest panoramą życia w XIX-wiecznej Warszawie, gdzie obok pięknych kamienic
i sklepów, parków i pałaców, znajdują się dzielnice nędzy. Wokulski podczas spaceru po
Powiślu marzy o uczynieniu z tej zamieszkałej przez biedotę części Warszawy nowoczesnego
i przyjaznego ludziom miasta.
3. Argumenty związane z wybranym tekstem (obraz Bernardo Bellotto, zwanego Canaletto, Widok
Warszawy od strony Pragi, 1770 r.)
Rozległy widok na Warszawę od strony Pragi. Miasto wygląda wspaniale. Widzimy
kamienice, pałace, wieże kościołów. Nad Wisłą wypoczywa eleganckie towarzystwo, po rzece
płyną statki. Malarz namalował miasto zamożne i piękne, dorównujące innym europejskim
stolicom.

Podsumowanie
Miasto jest symbolem cywilizacyjnego postępu. Jego okazałość jako wytworu cywilizacji jest
przedmiotem literackich i malarskich obrazów. Niestety, miasta mają także inne mniej przyjazne
człowiekowi oblicza. W anonimowym tłumie jednostka bywa zagubiona, nieszczęśliwa. Wtedy
miasto staje się potworem, jak myśli o nim bohater fragmentu Ziemi obiecanej.
Wskazówki do rozwiązania
Uważnie przeczytaj temat i załączony tekst oraz przypis. Przemyśl problem zawarty w temacie,
a następnie sformułuj swoje stanowisko. Może ono być inne niż przedstawione w konspekcie, np.:
Mimo swych wad miasto jest najdoskonalszym cywilizacyjnym wytworem człowieka.
Miasto jako wytwór cywilizacji oddala człowieka od natury i pozbawia go indywidualizmu
i szczęścia.
Aby uzasadnić swoje stanowisko, możesz wybrać różne teksty kultury – zarówno literackie (liryczne,
epickie, dramatyczne), jak i filmowe oraz plastyczne, np.:
literatura, np.: Ignacy Krasicki Świat zepsuty, Juliusz Słowacki Kordian, Henryk Sienkiewicz Quo
vadis, Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara, Stefan Żeromski Ludzie bezdomni, Franz Kafka
Proces, Bruno Schulz Sklepy cynamonowe, Zofia Nałkowska Granica, Julian Tuwim Wiosna,
Mieszkańcy, Albert Camus Dżuma, Leopold Tyrmand Zły, Małgorzata Szejnert Czarny ogród,
film, np.: Gangi Nowego Yorku, reż. Martin Scorsese, Noc na ziemi, reż. Jim Jarmusch, Kabaret,
reż. Bob Fosse, Troja, reż. Wolfgang Petersen, Jesteś legendą, reż. Francis Lawrence,
malarstwo, np.: Bernardo Canaletto Krakowskie Przedmieście od strony Placu Zamkowego,
Aleksander Gierymski Piaskarze, Święto trąbek, Józef Pankiewicz Rynek Starego Miasta w
Warszawie nocą, Paul Klee Drzewo domów, Ludwik de Laveaux Ulica paryska w nocy.
W podsumowaniu nawiąż do sformułowanego przez siebie stanowiska, które uzasadniały omówione
przykłady i sformułuj wnioski.
Znajomość lektury pozwoli na wykorzystanie biografii bohaterów powieści oraz kontekstu rozwoju
przemysłu w XIX wiecznej Łodzi. Cytowany w zadaniu fragment może funkcjonować jako
autonomiczna całość, zamknięta scena z życia pewnego mężczyzny, dojmująco odczuwającego
zagubienie i samotność w cywilizacyjnie rozdętym mieście.