STEREOTYPY PRZEŚLADOWAŃ

Kolektywne prześladowanie – akty gwałty popełniane bezpośrednio przez tłum

Prześladowania wywołujące kolektywny rezonans – legalne w formie, lecz zdeterminowane przez opinię publiczną

W czasach kryzysu (epidemie, polityczne i religijne konflikty) gdy są osłabione instytucje i formuje się tłum pod nie podstawiający się – zniszczeniu ulegają społeczne struktury, przestaje obowiązywać zasada różnic, określająca społeczny porządek (kulturowe ujednolicenie, pomieszanie tradycyjnych wartości; znaczenie instytucji – niweluje zróżnicowanie hierarchii i funkcji); społeczeństwo bez kryzysu – zróżnicowane (z różnorodności realiów; powstawanie różnic z sytemu wymiany: wymiany pozytywne – zasada wzajemności; wymiany negatywne – skrócone relacje, złe zachowania)

Kultury tradycyjne – unikają bezpośredniej wzajemności

Zła wzajemność – przeciwstawia sobie ludzi, ale ujednolica ich zachowania

Doświadczenie odróżnorodnienia – coś realnego na płaszczyźnie na płaszczyźnie stosunków międzyludzkich, ale nie mniej mityczne (odróżnorodnienie przez wzajemność)

1. Stereotyp kryzysu

- jednostajność przyczyn, brak zróżnicowania

- tłumaczenie kryzysu przyczynami społecznymi – moralnymi (układy międzyludzkie ulegają rozkładowi)

- ludzie nie ganią samych siebie, a społeczeństwo i ludzi, którzy uważani są za niebezpiecznych – poszukiwanie wskaźników, które mogłyby potwierdzić podejrzenie – innych stereotypów prześladowań

2. Zbrodnie

   1. Akty gwałtu w stosunku do istot wobec których stosowanie przemocy jest aktem jak najbardziej zbrodniczym (czy to w sensie absolutnym czy jednostkowym) – król, ojciec (autorytety), istoty najsłabsze, bezbronne

   2. Zbrodnie na tle seksualnym (kazirodztwo, sodomia, gwałt)

   3. Zbrodnie dotyczące religii (np. profanacja hostii)

Są to zbrodnie skierowane przeciw podstawom kulturowego porządku, hierarchicznemu i rodzinnemu zróżnicowaniu, na którym opiera się ład kulturowy; działanie zbrodni – niszczy więzy społeczne

3. Stereotypy oskarżycielskie

- problematyka: autentyzm oskarżeń, wzajemne splatanie się prześladowczych przedstawień/działań

- tłum – terror:

* skłonność do prześladowań (nie interesują go bezpośrednie przyczyny niepokoju/kryzysu)

* dąży do działania, ale nie oddziaływuje na przyczyny naturalne; szuka przyczyny dostępnej, która mogłaby zaspokoić odczuwalny przez niego głód przemocy

* jednostki składające się na tłum (prześladowcy) – chcą oczyścić wspólnotę z elementów nieczystych, demoralizujących

* ciąg: tłum - apel – mobilizacja, skierowana przeciw nieprzyjacielowi, wytypowanemu przez siłę mobilności tłumu (przekształca się w motłoch)

- ewolucja świadomości poszukiwanie winnych za zbrodnie racjonalnie uzasadnione

* trucicielstwo – zrzucenie odpowiedzialności za klęski absolutnie rzeczywiste na ludzi, którym nie udowodniono zbrodniczej działalności ; przekonanie, że jednostka może wyrządzić krzywdę wspólnocie, unikając zdemaskowania – nie jest konieczna fizyczna obecność do ustanowienia dowodności – charakter duchowy (podobnie jak sabaty czarownic, magia, etc.)

4. Stereotypy selekcji ofiarniczej

- zasadnicza rola – wybór ofiary – jej przynależność do grup szczególnie narażonych na prześladowania

- mniejszości – często na nich skupia się wrogie uczucie większości (dyskryminacje)

- kryterium selekcji – relatywne (poszczególne społeczności) i trans kulturowe

- uniwersalne cechy selekcji ofiarniczej

* kulturowe

* religijne

* czysto fizyczne (choroba, obłęd, deformacje); anormalność – zaraza, tabu; ułomność – każde trudności adaptacyjne

- społeczne anomalie – odbieganie od „średniej” (margines biednych – margines bogatych – wszelkie skrajności – słabość wobec przeciętnego tłumu; ciężko ustalić granicę między dyskryminacją zasadną, a arbitralnym prześladowaniem – np. izolacja chorych)

- indywidualne przestępstwo a ogólna sytuacja społeczna – nie dopatruje się w indywiduum odbicia płaszczyzny ogółu, a widzi się w nim wszystko co razi społeczność – odpowiedzialność ofiar ulega urojonemu powiększeniu

- obciąża się ofiary za kryzysowe „odróżnorodnienie” i oskarża o „odróżnorodniające” zbrodnie

- zarówno „piętna ofiarnicze” jak i „znaki kulturowe” mają charakter różnicujący – 2 typy zróżnicowania:

* kulturowe – manifestowanie inności; każde indywiduum czuje się „bardziej inne” od bliźnich; tak samo kultura przejawia tendencje myślenia o sobie jako o różnej od innych – poczucie inności usprawiedliwione i konieczne

* znaki ofiarnicze – nie różnice w systemie, lecz różnienie się systemu od jego subiektywnie postrzeganej „inności” – rzeczywiste nieróżnienie się ułomności – zagrażają systemowi; różnice pozasystemowe – sugerują prawdę o systemie; znaki ofiarnicze predysponują do popełniania zbrodni odróżnorodniających – nie inność się wyrzuca, lecz to, że nie różnią się jak trzeba; nie różnice a ich brak; nie inna norma, a anormalność; nie różnice są przyczyną prześladowań, a zacieranie się różnic; prześladowanie inności – dyskurs kultur, nie ofiar

CZYM JEST MIT?

Akty prześladowcze, bezpośrednio i pośrednio kolektywne – stereotypy

1. Ogólne odróżnienia (społeczny i kulturowy kryzys)

2. Opis zbrodni „odróżnorodniających”

3. Czy desygnowani autorzy zbrodni posiadają znaki selekcji ofiarniczej, paradoksalnie cechy odróżnorodnienia

4. Sama przemoc

Nagromadzenie owych stereotypów pozwala stwierdzić zaistnienie prześladowania; obecność stereotypów upoważnia do stwierdzenia, że

1. Akty gwałtu są autentyczne

2. Kryzys jest autentyczny

3. Ofiary wybierane są na nie podstawie przypisywanych im zbrodni, lecz na zasadzie znaków ofiarniczych – wszystko sugerujące pokrewieństwo zbrodniczych znaków z kryzysem

4. Zrzucenie na ofiarę odpowiedzialności za kryzys prowadzi do unicestwienia ofiar i wyrzucenia ich ze wspólnoty [jest to schemat uniwersalny – działa w każdej społeczności]

Społeczności etnologiczne – nie dokonują prześladowań (ale czasem występują)

Społeczności mityczno-rytualne – dokonują prześladowań – MITY

MIT O EDYPIE

1. Stereotypy prześladowcze:

   1. Zaraza w Tebach – stereotyp kryzysu

   2. Edyp jest winny – zabił ojca, posuwał matkę (ojcobójstwo, kazirodztwo) – zbrodnie

   3. Aby położyć kres epidemii – trzeba wypędzić sprawcę – stereotyp oskarżycielski (oskarżenie – moralne i fizyczne zatruwanie wspólnoty – typowe dla sposobu w jaki tłum widzi swoje ofiary)

   4. Edyp jest kulawy, obcokrajowiec – znaki ofiarnicze (porzucone dziecko – przedwczesna ofiara wytypowana ze względu na złowróżbne dla jej przyszłości piętno; anomalie – przebite pięty)

2. Źródła mitu – przynoszą hipotezę o rzeczywistej ofierze i kolektywnej przemocy – nie fikcyjne, a realne istnienie (sugeruje to powtarzalność stereotypów prześladowczych w mitach); z mitu można wyciągnąć realne informacje, a nie tylko kierować się „metodą podejrzliwości; wyobraźnia – owszem, ale nie wszędzie

Wyobraźnia prześladowców – kombinacja zjawisk nieprawdopodobnych i prawdopodobnych; częściowo prawdziwa, częściowo fałszywa perspektywa prześladowców przekonanych o zasadności przemocy przez nich stosowanej; nie należy wierzyć jej na słowo, oprócz tego co mogłoby korespondować z:

• Rzeczywistymi okolicznościami jej narodzin

• Cechami charakterystycznymi indywiduów typowanych na ofiary

• Wynikającymi z niej konsekwencjami – kolektywną przemocą

Mit o Edypie – ofiara na pewno nie popełniła zarzucanych jej czynów, ale wszystkie jej cechy sprawiają, że skupia się na niej niechęć otoczenia; pozbawiony „szat greckich” łatwiej zrozumieć jako „fakt historyczny” coś co faktycznie się wydarzyło

3. Początek mitu – płynność granicy między dniem a nocą, człowiekiem a bogiem, niebem a ziemią – walczą między sobą i nie można ich odróżnić – zanik różnic

Mityczne odróżnorodnienie – charakter katastroficzny – pomieszanie dnia z nocą, słońce zbyt blisko ziemi – zanik życia

Mity „wynajdujące śmierć” a rzeczywistości odróżniają ją od życia (gdyż na początku śmierć i życie były pomieszane)

Pierwotne odróżnorodnienie, chaos początków – charakter konfliktowy; walka (bogów i demonów, trudnych do odróżnienia) by wyróżnić się wśród innych

4. Co konkretnego mówi nam mit o swoim stosunku do rzeczywistości?

   1. Początkowe odróżnorodnienie – stereotyp kryzysu

   2. Zbrodnie przypisywane ofiarom (niektóre traktowane jako „szaleństwo młodości” i wybaczane)

   3. Kary – przypominają los ofiar kolektywnej przemocy (lincz)

   4. Znaki selekcji ofiarniczej – mnogość kalek i zarażonych (ślepi, kulawi, etc.); prześladowani też ci piękni, pozbawieni wad; ważna postać obcokrajowca (obcy – dziwny – szkodnik – zachowuje się zgodnie z obcymi normami)

5. Stereotypy przekształcone

Monstrualność (elementy zapożyczone od wielu rzeczywiście istniejących form, nakładają się na siebie i mieszają w postaci monstrów)

- rezultat braku zróżnicowania – nie ma wpływu na rzeczywistość ale na jej percepcję

- konfliktowa wzajemność – rozbudza wśród antagonistów nie tylko rzeczywiste odczucia identyczności zachowań, lecz także rozkłada postrzegalne czyni je jednoznacznym

- monstra – rodzą się z postrzegania rozczłonkowanego, z dekompozycji (a potem rekompozycji, halucynacja niestabilna, forma fałszywa)

- ułomność – monstrualność fizyczna łączy się z monstrualnością moralną, która jest wyrazem tendencji prześladowców do rzutowania wizji owych monstrów, którzy zostali przez nich powołani do życia, na obraz przeżywanego przez siebie kryzysu/dramatu (w mitologii obie te monstrualności są nierozerwalne)

- kalectwo – korespondencja z rzeczywistą cechą ofiary

Mityczna wyobrażeniowość – odsyła do rzeczywistej przemocy; przedstawienia są zdeformowane, bo pokazane przez prześladowców – zniekształcenie przedstawianej rzeczywistości (ofiarę trudno dostrzec jako ofiarę, gdyż jest monstrum całkowitym; jest z góry skazana, nie może się bronić, proces przynosi wyrok skazujący, ale odbywa się rzeczywiście)

Mitologia – winny jest konsubstancjonalny ze swoją winą (nie sposób go od niej odróżnić); wina – atrybut ontologii, element fantastyki; wystarczy sama obecność winnego aby znaleźć wszystko co go otacza, klęski rodzą się w naturalny sposób; mity – określają ofiary jako winnych, silny związek między zbrodniami a kryzysem plus przekonanie o słuszności oskarżenia

Prześladowcze zniekształcenia – słabną w miarę przechodzenia od mitów do prześladowań Zachodu [osłabienie – historyczność zjawiska]

Rzeczywiste akty prześladowcze są ukryte w fantastycznych tematach postrzeganych jako czysto wyobrażeniowe (historyczne prześladowania – wynikają z przesądów zdegenerowanych); mityczne złudzenie by negować autentyczność przemocy jaką sugerują mity; wiarygodne cechy mitologicznych bohaterów – traktowane jako fikcja, gdyż występują wraz z cechami niewiarygodnymi [mitologia – twarze ofiar ukryte pod nietkniętą maską; historia – w maskach pojawiają się szpary i pęknięcia]

6. Sacrum – podstawowy wymiar mitów (nieobecny w prześladowaniach historycznych)

Mity eksudują sacrum – radykalne zniekształcenie prześladowcze (mitologia – wymiar transcendentalny) – sacrum jako istota mitu

Prześladowczy mechanizm – zaspokaja niepokój i frustracje – przeciw prześladowanym ofiarom można zawrzeć przymierze z racji ich niedostatecznej integracji z grupą

Kozioł ofiarny – określa równocześnie niewinność ofiary, kolektywną nienawiść do niej się skupiającą oraz kolektywnie realizowany efekt tej nienawiści; prześladowcy – naiwni, nieświadomi, zmanipulowani (brak poczucia winy) – tłumy zamknięte w więzieniu własnych złudzeń ofiarniczych poddawane są „efektowi kozła ofiarnego” – nazywamy to prześladowczą nieświadomością – świat mitów jest w niej głęboko pogrążony (by wytłumaczyć klęskę potrzeba stereotypowych zbrodni i winnych); prześladowcze przedstawienia – bardziej żywotne w mitach niż w prześladowaniach historycznych (te szybciej ulegają demistyfikacji)

Sacrum jest tożsame z istotą zaślepienia i niezłomnością wiary – koresponduje z mechanizmem kozła ofiarnego – wyższe parametry działań prześladowczych (mitologia – moralne parametry ludzkości)

Ofiara – musi na siebie ściągać wszystkie podejrzenia, napięcia, represje, które zatruwały stosunki w społeczeństwie, żeby prześladowców ożywiała sama wiara w niebezpieczną moc ofiar – wspólnota musi być skutecznie oczyszczona z owych „trucizn”, by poczuła się wyzwolona i pojednana, by powrócił zakłócony przez kryzys ład w atmosferze religijnej więzi wspólnoty odrodzonej przez próbę jakiej została poddana

Fundamentalna tajemnica mitologii – porządek utracony/zakłócony przez kozła ofiarnego jest odzyskany/ustala się na nowo za pośrednictwem tego kto go naruszył

Ofiara – odpowiedzialna za nieszczęścia nękające wspólnotę – zaprowadza porządek, a nawet go symbolizuje, jest jego wcieleniem; jest odnowicielem, założycielem porządku, przeciw któremu działał przez antycypację

Tajemnica – jest tożsama z tajemnicą prymitywnego sacrum – dobroczynne odwrócenie złej wszechmocy przypisywanej kozłowi ofiarnemu

Pojednani prześladowcy – nie mogą przypisać sobie końca kryzysu, gdyż jest on zasługą ofiary; strach przed ofiarą – wydaje im się, że są bierni, zdominowani przez kozła ofiarnego; wszelka inicjatywa – należy do ofiary; kozioł ofiarny – jest odpowiedzialny za wszystko – też za uzdrowienie, ponieważ jest sprawcą choroby