Konsekwencje II WŚ
- II WŚ była konfliktem o charakterze totalnym, w którym aktywnie uczestniczyli również cywile.
- Udział w wojnie wzięło 61 państw, 1,7 mld ludzi z czego 110 mln to żołnierze.
- Straty to 50 mln osób, w tym ok. 20 mln żołnierzy.
- upadek gospodarczy Europy i uzależnienie ekonomiczne od USA.
- rozpad systemu kolonialnego
- rozgromienie faszyzmu i nazizmu w Europie
- militaryzacja w Azji
- umocnienie totalitarnego systemu komunistycznego w ZSRR oraz jego ekspansja na inne kraje Europy i świata
- ład ukształtowany przez konferencje teherańską (28.11-01.12.1943), jałtańską (04-11.02.1945), poczdamską (17.07-02.08.1945), usankcjonowany przez ONZ, zapewniając hegemonię mocarstw (USA i ZSRR)
- niemal całkowite wymordowanie europejskiej diaspory żydowskiej
- kilkadziesiąt lat podziału Niemiec
Przeważała liczba kobiet nad mężczyznami. Liczba ofiar cywilnych była wyższa niż wojskowych. Wielu ludzi było inwalidami z powodu bombardowań, walk czy nieludzkich warunków bytowych w obozach koncentracyjnych.
Wielu ludzi miało syndrom KZ - trudność dostosowania się do życia w normalnych warunkach, odnalezieniu się w społeczeństwie, przywróceniu równowagi psychicznej.
Zniszczenia w rolnictwie przyczyniły się do wystąpienia głodu w Europie. Pomocy udzielała Ameryka, głównie powołana przez ONZ organizacja UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration), czyli Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy.
Plan Marshalla i doktryna Trumana 1948-1952
W 1947r. prezydent USA H. Tuman ogłosił doktrynę, mówiącą o pomocy narodom, które przeciwstawiają się presji lub próbom przejęcia siłą władzy nad nimi przez siły komunistyczne. Zdaniem prezydenta zagrożone były państwa blisko położone ZSRR, o niestabilnej polityce wewnętrznej, słabej gospodarce.
Plan odbudowy i pomocy finansowany wyłącznie przez USA, zakładając pomoc w formie korzystnych kredytów, które miały być wykorzystane na inwestycje pokojowe. Był on dostępny dla wszystkich państw Europy (latem 1947r. ZSRR i państwa mu podporządkowane odmówiły w nim udziału). Pomoc ta miała zapewnić stabilizację wewnętrzną w poszczególnych państwach poprzez rozwój gospodarczy, a przez to również zatrzymać ekspansję ideologiczną komunizmu w Europie.
Do programu naprawczego przystąpiło 16 państw, m.in. zachodnie Niemcy. Państwa te utworzyły Organizację Europejskiej Wspólnoty Ekonomicznej OEEC.
Okupacja Niemiec przez aliantów
Po zdobyciu Berlina pozostały pytanie, co do kwestii niemieckiej. Postanowiono podzielić kraj na strefy okupacyjne. Tereny od Odry i Nysy przyznano Polsce, anulowano anszlus Austrii, Czechom zwrócono Sudety. Połączono strefy amerykańską i angielską tworząc w 1947r. Bizonią, którą połączono ze strefą francuską, tworząc Trizonię.
W strefie radzieckiej połączono partie komunistyczną i socjaldemokratyczną tworząc SED. Wprowadzono upaństwowienie przemysłu, reforma rolna polegała na przejmowaniu wielkich majątków ziemskich.
W Trizonii uruchomiono program „czterech D”, czyli demilitaryzację, denazyfikację, dekartelizację i demokratyzację.
Zimna wojna 1946-1977/1990 (zachodnie państwa demokratyczne - państwa socjalistycznego bloku wschodniego)
Głównymi antagonistami były USA i ZSRR. Początkiem jest wystąpienie W. Churchila w Fulton 05.03.1946r. chcąc przeciwstawić się rozprzestrzenianiu komunizmu. Powiedział, o żelaznej kurtynie, która zakrywa to, co dzieje się na wschód Europy, będącej pod panowaniem Moskiewskim. Za kurtyną tą, twierdził, że ZSRR buduje państwa policyjne oraz wspiera komunistów w swej strefie okupacyjnej w Niemczech.
Terminu zimna wojna używa się na określenie stanu napięcia, zmagań dyplomatycznych, propagandy i działalności wywiadowczej USA i ZSRR.
W 1946r. ZSRR nie wywiązał się ze swoich obowiązków dostaw jedzenia do zachodniej części Niemiec, co spowodowało problemy żywnościowe. Kreml skrytykował utworzenie Trizonii, wycofując swego delegata z Sojuszniczej Rady Kontroli, rozpoczynając blokadę Berlina. Spowodowało to powołanie oddzielne dla Berlina Zachodniego władze miejskie. Alianci tworzyli „mosty powietrzne” do Niemiec zachodnich. Ostatecznie ZSRR przerwał blokadę.
21.09.1949r. powołano Republikę Federalną Niemiec RFN, no co ZSRR odpowiedział utworzeniem 07.10.1949 Niemiecką Republikę Demokratyczną NRD.
Data końcowa to:
- 1975r. podpisanie Aktu Końcowego KBWE w Helsinkach
- zjednoczenie Niemiec lub upadek ZSRR
Izrael
Światowa Organizacja Syjonistyczna (1897r.) dążyła do skupienia wszystkich Żydów rozproszonych po całym świecie. Plany utworzenia w Palestynie państwa Żydowskiego nie wypaliły. W 1947r. ONZ podjęło decyzje o podziale Palestyny na 2 państwa: Żydowskie i Arabskie.
15.05.1948r. Izrael ogłosił niepodległość wywołując ostry sprzeciw krajów arabskich. (I) Arabowie przekroczyli granice Izraela rozpoczynając wojnę. Zwyciężył w 1949r. Izrael, korzystając z poparcia ZSRR zajmując 2 razy większe terytorium.
W sąsiednich krajach arabskich schronienie znalazło ok. 1mln. Palestyńczyków. W 1949r. zawarto układ żydowsko - arabski. Jordania otrzymała zachodni brzeg Jordanii, Egipt - Strefę Gazy. Jerozolimę podzielono na część żydowską i arabską. W 1956r. Egipt ogłosił nacjonalizację kanału Sueskiego, (II) Izrael zaatakował Egipt.
(III) W czerwcu 1967r. wybuchł konflikt, którego agresorem był Egipt. (wojna 6 - cio dniowa)
W 1970r. powstała organizacja wyzwolenia Palestyny, reprezentując interesy ok. 5mln. pozbawionych państwa Palestyńczyków, żyjących w krajach arabskich.
(IV) W 1973r. - kolejny konflikt, Żydzi vs. Arabowie; Egipt zaatakował Synaj. Żydzi po raz kolejny wygrali. W 1978r. w Camp David odbyła się konferencja Izrael - Egipt - USA. Podpisano układ pokojowy Izraelsko-Egipski przywracając Egiptowi płw. Synaj. (V) W latach 1982 - 1985 trwała wojna Libańska. Żydzi zajęli płd. Liban aż po Bejrut.
Palestyńskie organizacje antyizraelskie
OWP - Organizacja Wyzwolenia Palestyny, powstała 1970r., dowódca Jasir Arafat
Al - Fatah - koniec lat '50, założyciele Jasir Arafat, Chalid al Wazir.
Hamas - islamski ruch oporu, połowa lat '80,
Hezbollah - partia Boga, powstała w 1982r.
Islamski Dżihad - założony na pocz. lat '80 organizacja terrorystyczna powiązana z Al Kaidą Osamy ibn Laden.
Różnice zdań w sprawie Jerozolimy i Betlejem podzielonych między Żydów i Arabów są nadal czynnikiem konfliktogennym w stosunkach Izraelsko - Palestyńskich.
W 1978r. rozpoczęło się powstanie Intifada - „Wojna kamieni” - demonstracje, strajki, starcia bez użycia broni. 13.10.1993r. zawarto porozumienie w Waszyngtonie.
Japonia
Po 1943r. Japońskie wyspy znalazły się pod okupacją amerykanów, którzy otrzymali władze cesarza Hirohito. W 1946r. ogłoszono konstytucje i Kartę Praw gwarantującą swobody obywatelskie przeprowadzono wybory, w których zwyciężyła partia liberalna; ogłoszono Japonie monarchią parlamentarną. Zreformowano rolnictwo i system edukacyjny, cesarz ogłosił, że nie przysługuje mu już tytuł bóstwa. 08.09. 1951r. podpisano traktat pokojowy pozbywając Japonię posiadłości zamorskich, rozbrajając ją, przywracając suwerenność. W 1956r. Japonię przyjęto do ONZ. Po wojnie Japonia wzrosła gospodarczo i kraj ten dysponuje największymi rezerwami finansowymi na świecie.
Chiny
Po zakończeniu wojny w Chinach wznowiono walkę pomiędzy Partia Narodową(Czang Kai-szek) a Komunistyczną Partią Chin(Mao Tse-tung). Walka ta przerodziła się w wojnę domową. W 1949r. zwyciężyli komuniści, proklamując powstanie Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL). Komunistyczny Pekin kopiował radzieckie rozwiązania(nacjonalizacja gospodarki, kolektywizacja wsi). Mao Tse-tung wprowadził własny komunizm nazywany maoizmem (nie różnił się od stalinizmu) - stosowano terror, likwidowano misje katolickie, gigantycznie rozbudowano armię, tworzono obozy pracy, likwidowano opozycje. W latach 1966-1976 ogłoszono rewolucję kulturalną - przeprowadzono czystki, likwidowano przeciwników Mao, młodzież mobilizowano w oddziałach czerwonej armii. W październiku 1950r. żołnierze armii ChRL zajęli Tybet. W 1967r. przeprowadzono pierwszą próbę broni nuklearnej - bomba wodorowa.
W 1976r. umiera Mao, jednak ustrój Chin się nie zmienia. 4.06.1989r. doszło do masakry studentów na placu Tiananmen (plac niebiańskiego spokoju).
Wietnam
Konflikt w Wietnamie swój początkiem bierze od walk ludności o niepodległość, wolność i demokrację. Ludność poczęła skupiać się przy partiach i organizacjach głoszących takie hasła.
W Wietnamie o wyzwoleniu spod japońskiej okupacji Francja chciała odbudować swe rządy kolonialne. Ho Szi Min - przywódca komunistycznej partyzantki Viet Minh (Liga Niepodległości Wietnamu) walcząc z Japończykami zmusił cesarza Annamu Bao Daia do abdykacji i 02.10.1945. Proklamował utworzenie Demokratycznej Republiki Wietnamu (DRW) obejmującej północną część kraju. W części południowej osiedlili się Francuzi, ze swoją administracją. W 03.1946 Ho Szi Min zgodził się na przynależność DRW do Unii Francuskiej.
Francja uznała ograniczoną suwerenność DRW nie chcąc stracić posiadłości kolonialnych. Zgoda na przynależność DRW do Unii Francuskiej spowodowała wejście wojsk francuskich na jej terytorium.
11.1946r. doszło do antyfrancuskich incydentów zbrojnych ze strony Vietminhu i masakry francuzów. Był to początek
8-letnich walk Wietnamsko-Francuskich.
Przebieg:
- wyparcie wietnamskiej Armii Ludowej w góry;
- proklamowanie powstania zjednoczonego państwa Wietnamskiego ze stolicą w Sajgonie;
- wyparcie z północy Francuzów przez Vietminh (pomocy jej udzielił ZSRR i Chiny) 1950;
- opanowanie Laosu Północnego przez Armię Ludową - wiosna 1953;
- założenie bazy francuskiej w dolinie Dien Bien Phu dzięki desantowi powietrznemu; później zdobyta przez Armię Ludową. Początek rokowań pokojowych - 1954.
- 07.1954 - Genewa; zawarcie porozumienia kończącego walki; podzielono go wzdłuż rzeki Ben Hai.
Po podziale Wietnamu na dwie części, na północy ustawiono DRW z Ho Szi Minem, na południu państwo Wietnamskie rządzone przez Annamu Bao Daia (podporządkowanego francuzom).
W 1956r. przywódca południa nie zgodził się na wspólne wybory z DRW, które były planowane wcześniej. Spowodowało to wezwanie północy do zjednoczenia kraju pod rządami komunistów oraz uformowanie partyzantki Vietcongu. Walki rozpoczęły się w 1957r.
12.1960 Vietcong powołał do życia Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Południowego.
USA na mocy paktu z SEATO udzieliły południowi wsparcia finansowego i militarnego. Wysłani Amerykańscy Agenci Służb Specjalnych dokonali wojskowego zamachu stanu w 1963r., na co północ odpowiedziała atakiem na amerykański niszczyciel, tzw. incydent w zatoce Tonkijskiej - dało to pretekst do podjęcia działań zbrojnych przeciw DRW.
Walki w Wietnamie spowodowały protesty i bunty w USA. 03.1968 prezydent Johnson zawiesił akcje militarne i rozpoczął w Paryżu negocjacje pokojowe z przedstawicielami rządu Północnowietnamskiego. W 01.1973 negocjacje zakończyły się podpisaniem zawieszenia broni.03.1973 z Wietnamu wyjechały ostatnie oddziały amerykańskie.
W 1975r. wietnamscy komuniści z Vietcongiem zapoczątkowali ofensywę przeciw demokracji południa. Po zdobyciu Sajgonu 30.06.1975 zakończono wojnę.
Korea
W 1945r. alianci wyzwolili okupowaną Koreę przez Japończyków. W części północnej - Armia Czerwona, w południowej - USA. Podział nastąpił wzdłuż 38 równoleżnika.
Postanowiono powołać Tymczasowy Demokratyczny Rząd Koreański. Aby tego dokonać powołano amerykańsko-radziecką komisję.
Narastający spór spowodował w 1948r. powołanie komisji tymczasowej przez ONZ nadzorującej wybory w południowej części kraju. Zwyciężył Li-Syng-man, ogłaszając powstanie Republiki Korei ze stolicą w Seulu.
Na północy wybrano Kim Iry Sena popieranego przez Moskwę, ogłaszając powstanie Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej ze stolicą w Phenianie.
Konflikt wybuchł w 06. 1950; armia północna zaatakowała południe, zepchnięte poza linię Demarkacyjną.
ONZ uchwaliło skierowanie na front Międzynarodowych Sił Zbrojnych. Dowódcą został generał Douglas MacArthur. W 07.1950r. wojska wylądowały w południowej części kraju.
27.02.1953 w Panmundżon zawarto rozejm - powstały 2 państwa Koreańskie.
Kuba
Na początku lat '30-tych XX w. rządy na Kubie objął Francisco Batista, oraz wojskowi. W 1940 został on jej prezydentem, uchwalając demokratyczną konstytucję. Wprowadził reformy.
W 1959r. premierem został Fidel Castro Ruz. Wszystko rozwiązano by mieć pełnię władzy. Wprowadzono nacjonalizację, reformę rolną; w 1960 uchwalono Komitet Obrony Rewolucji, nadzorujący urządzenie państwa wg wzorców komunistycznych. W polityce doszło do zbliżenia z ZSRR co spowodowało wprowadzenie embarga handlowego w USA w 1960r.
Narodziny bloku państw Demokracji Ludowej
Na terenach okupowanych przez ZSRR następowało sukcesywne przejmowanie władzy przez komunistów, bardzo pomagała w tym Armia Czerwona i NKWD. Metoda stopniowego przejmowania władzy nazwana taktyką salami doprowadzała do ośmieszania członków opozycji, a gdy te zawodziły stosowała terror i represje.
Większość państw bloku wschodniego przeszła podobna drogę. Najszybciej dokonała tego Bułgaria, już przed zakończeniem II wś.
Czechosłowacja i Węgry
Pod koniec II wś. rząd radziecki zawarł układ z rządem czechosłowackim na mocy , którego sformowano korpus wojskowy. W grudniu 1943r. powstała Słowacka Rada Narodowa, objęła kierownictwo w państwie Słowackim. W marcu 1943r. w Moskwie zawarto porozumienie pomiędzy władzami Czechosłowacji i komunistyczną partią Czechosłowacji tworząc rząd;
było to początkiem odrodzenia państwa obu narodów, ustrój miał być republikański, granice takie jak z 1938r.
Czescy komuniści chcieli upaństwowić największe zakłady przemysłowe, banki i towarzystwa akcyjne. W lutym 1948r. doszło do zamachu praskiego - objęcie pełni władzy przez komunistów. Ogłoszona reformę rolną, dalszy proces nacjonalizacji, uchwalono nową konstytucję; Czechosłowacja stała się państwem socjalistycznym. Komuniści rozbudowali przemysł ciężki, przeprowadzili kolektywizacje rolnictwa, ograniczono prawa obywatelskie, kościół poddano represjom.
W 1949r. przystąpiła do RWPG, a w 1955r. do Układu Warszawskiego. W 1960r. wprowadzono nową konstytucję, zmieniono nazwę na Czechosłowacka Republika Socjalistyczna, w tym czasie narastał kryzys gospodarczy i społeczny, co doprowadziło do praskiej wiosny w 1968r.
Próba reform została zakończona przez interwencję państw Układu Warszawskiego, których wojska zaczęły stacjonować w Czechosłowacji. Ponownie wprowadzono cenzurę.
W 1977r. powstała niezależna grupa Karta 77. W grudniu 1989r. zrezygnowano z systemu monopartyjnego; państwo wkraczało na drogę reform.
Największe kłopoty z przejęciem władzy komuniści napotkali na Węgrzech, które zajęte zostały w 1944-45. Po wyborach w 1945r. utworzono rząd koalicyjny; rok później dotychczasowe Królestwo Węgierskie przekształcono w republikę. W 1947r. komuniści rozwiązali wszystkie partie niekomunistyczne i rozpoczęli upaństwawianie gospodarki - zatwierdzono konstytucję, przeprowadzono kolektywizację rolnictwa, stłumiono działalność opozycyjną.
1.11.1956r. premier Imre Nagy ogłosił neutralność Węgier i wystąpienie z Układu Warszawskiego. Komuniści utworzyli Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski.
Wojska radzieckie na prośbę rządu miały wkroczyć do Budapesztu i podjąć walkę z opozycją. Walki nie trwały długo, stolica Węgier została spacyfikowana. Po stłumieniu rozruchów doszło do masowych represji.
W 1990r. Węgry dążyły do liberalizacji gospodarki, poprawie uległa gospodarka i stosunki społeczne. Pod wpływem zmian zachodzących w Europie w 1989r. powstało Opozycyjne Węgierskie Forum Demokratyczne, które domagało się wprowadzenia zmian i swobód demokratycznych. Postulaty te zrealizowano w 1990r.
Powstanie RWPG i Układy Warszawskiego
W 1949r. Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR podpisały konwencję w wyniku, której powstała międzynarodowa organizacja gospodarcza państw socjalistycznych - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). W następnych latach przyłączyły się do niej Albania, Mongolia, Kuba, Wietnam, Jugosławia, Finlandia, Meksyk, Irak, Nikaragua.
Powołana została w celu przyczyniania się do planowego rozwoju gospodarki narodowej, przyspieszania postępu gospodarczego i technicznego krajów będących członkami organizacji, podnoszenie poziomu industrializacji krajów, wzrostu wydajności pracy, poziomu dobrobytu.
Organy:
- sesje Rady
- Komitet wykonawczy
- stałe komisje
- Sekretariat
W 1955r. RFN zostało przyjęte do NATO. W odpowiedzi na to ZSRR powołał Organizację Układu Warszawskiego (UW), podpisana 14.05.1955r. Układ miał charakter obronny, udzielał wszelkiej pomocy (także militarnej). Faktycznie służył zabezpieczeniu interesów ZSRR.
Siedziba znajdowała się w Moskwie.
Organy:
- Doradczy Komitet Polityczny
- Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych
- Komitet Ministrów Obrony
W 1956r. wystąpić z Układu chciały Węgry; w 1968r. wyłamać chciała się Czechosłowacja co brutalnie stłumiono. Na akt tego okrucieństwa z UW wystąpiła Albania, Rumunia zawiesiła swój udział militarny.
Rozpad UW rozpoczął się w 1989r. po tzw. „Jesieni Narodów”, a formalnie rozwiązano go w Pradze 1.07.1991r.
Michaił Gorbaczow
Stanowisko sekretarza generalnego KPZR objął wiosną 1985r. Pragnął zeuropeizować ZSRR przebudowując ustrój komunistyczny przez modernizacje gospodarki, przekształcenie przedsiębiorstw z państwowych na prywatne, przyznanie załogom pracowniczym uprawnień do wpływanie na efektywne gospodarowanie i osiągane wyniki. Pragnął zwiększenia swobód obywatelskich poprawę organizacji KPZR
Jesień narodów 1989 (opozycje demokratyczne - władze komunistyczne krajów bloku wschodniego Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Rumunii, Węgier)
Przemiany społeczno-polityczne spowodowały wzrost niechęci antykomunistycznych oraz spadek reżimu komunistycznego. Jeden z powodów to zapaść gospodarcza krajów socjalistycznych. Obalenie reżimów doszło w krajach demokracji ludowej w wyniku masowych protestów lub zamachów stanu.
Odchodzenie od zasad systemu sowieckiego było podporządkowane: stopniowi represyjności panującego reżimu, sile nurtów reformatorskich w rządzącej partii i otwartości jej członków na dialog z opozycją, sytuacji społeczno - gospodarczej.
W Rumunii zmiana ta dokonała się na drodze rewolucji, rozpoczętej w grudniu 1989r. od wystąpień mniejszości Węgierskiej przeciwko, której użyto siły. Przerodziło się to w zbrojne powstanie poparte partiami komunistycznymi i wojskiem (zmęczonym dyktaturą). Powstanie wygrała opozycja.
Na Węgrzech zmiana ta dokonała się na drodze pokojowej. Wiosną 1989r. powstały partie opozycyjne; zmiany ustrojowe uzgodniono przy „trójkątnym stole” pomiędzy czerwcem a wrześniem 1989r.
Zjednoczenie Niemiec
Poprzez reformy Gorbaczowa w NRD narastało niezadowolenie społeczne i masowe ucieczki do RFN. 18.10.1989r. ustąpił przywódca komunistów wschodnioniemieckich; kierownictwo SED podjęło dialog z opozycją przeprowadzając w 03.1990r. wybory parlamentarne. Zawarto unie walutowa z RFN. Przedstawiciele obu państw Niemieckich negocjowali w sprawie warunków zjednoczenia. 31.08.1990r. podpisano wewnątrz-niemiecki traktat zjednoczeniowy, 12.09 podpisano końcowy traktat dotyczący kwestii niemieckiej.
3.10.1990r. nastąpiło oficjalne połączenie NRD z RFN.