JAN NOWAK JEZIORAŃSKI

1. POSTAĆ AUTORA, ŻYCIE, DOKONANIA.

Nowak-Jeziorański Jan(1913-2005), właściwie Zdzisław Jeziorański, pseudonimy Janek, Jan Zych, dziennikarz, pisarz i działacz polityczny.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 dostał się do niewoli, z której zbiegł.

Od 1941 pracował dla Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ, uczestniczył w akcji N. W latach 1943-1945 był kurierem i emisariuszem Komendanta Głównego Armii Krajowej do rządu polskiego w Londynie. Przed wybuchem Powstania Warszawskiego przedostał się do Warszawy. Po wojnie osiedlił się w Londynie i związał z ugrupowaniem Niepodległość i Demokracja. W latach 1948-195 pracował w Polskiej Sekcji Radia BBC w Londynie. Od 1949 współpracował z radiem Wolna Europa. W latach 1952-1976 pełnił urząd dyrektora Polskiej Sekcji Radia Wolna Europa. W 1976 przeniósł się do Waszyngtonu. Do 1996 działał w Kongresie Polonii Amerykańskiej. Był doradcą do spraw Europy Wschodniej w amerykańskim Departamencie Stanu. Polskę odwiedził po wojnie po raz pierwszy w 1989. W 2002 powrócił do Polski i do śmierci mieszkał w Warszawie.

Twórczość: prace historyczne i publicystyczne m.in.: 63 Days. The Story of the Warsaw Rising (pod pseudonimem J. Zych, Londyn 1945), Polska droga ku wolności 1952-1974 (Londyn 1974), wspomnienia Kurier z Warszawy (Londyn 1978, wyd. krajowe 1989), Wojna w eterze. Wspomnienia 1948-1956 (tom 1, Londyn 1985), Polska z oddali. Wojna w eterze - wspomnienia (tom 2, 1956-1976, Londyn 1988), Polska pozostała sobą (1980), W poszukiwaniu nadziei (1993), Rozmowy o Polsce (1995), Polska wczoraj, dziś, jutro (1999), Fakty, wydarzenia, opinie(2001), Polska z bliska (2003).

Odznaczony został m.in.: Orderem Virtuti Militari (1944), amerykańskim Medalem Wolności (1996), Orderem Orła Białego, Krzyżem Walecznych. W 2000 otrzymał Nagrodę PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego, przyznawaną za reportaż literacki i eseistykę. W 2002 został laureatem Diamentowego Mikrofonu, nagrody Polskiego Radia dla najwybitniejszych postaci radiowych. Otrzymał również nagrodę "Człowiek Pojednania 2002", przyznaną przez Polską Radę Chrześcijan i Żydów za wkład w dialog chrześcijańsko-żydowski w Polsce.

Zdobył również nagrody telewizyjne Wiktor i Superwiktor (2003).

Jan Nowak-Jeziorański był doktorem honoris causa kilku uniwersytetów, w tym Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wrocławskiego, Warszawskiego oraz im. Mickiewicza w Poznaniu.

2. EPOKA, PAŃSTWO, POLITYKA, TECHNIKA.

XX wiek.

POLSKA w okresie międzywojennym, pod okupacją niemiecko-bolszewicką w czasie II wojny światowej, okres PRL-u oraz początki III RP.

TECHNIKA - największy, jak dotychczas skok technologiczny ludzkości: od pierwszego lotu samolotem braci Wright (1903), poprzez bombę atomową (1945) i wodorową (1952), lądowanie człowieka na księżycu (1969) aż po sklonowanie pierwszej żywej istoty- owcy Dolly (1997).

3. ŹRÓDŁA WIEDZY (METODOLOGIA).

• Wikipedia;

• Jan Nowak-Jeziorański „Polska z bliska”, Wydawnictwo Znak, Kraków 2003, s. 226.

4. KONSTRUKCJA DZIEŁA.

"Polska z bliska" to zbiór esejów - refleksji nad obrazem Polski, jaki objawił się legendarnemu Kurierowi z Warszawy, gdy po prawie 60 latach osiadł na stałe w kraju. Książka jest swoistym "programem dla Polski" doświadczonego i oddanego Polsce polityka.

Jan Nowak Jeziorański dzieli się z nami swoimi pomysłami na walkę z bezrobociem i korupcją, a także spostrzeżeniami nt. polskiej polityki zagranicznej i miejsca Polski w świecie. Lektura "Polski z bliska" przenosi nas także do pierwszego dnia nadawania RWE, czy małej alpejskiej chatki, gdzie powstawał "Kurier z Warszawy", przypomina zmarłych bliskich i przyjaciół autora, a także porusza trudne zagadnienia z przeszłości naszego kraju. Charakterystyczne dla Jeziorańskiego szerokie spojrzenie na sprawy kraju pozwala mu umiejscowić je w kontekście światowej polityki a zarazem dostrzec zjawiska i procesy, które mieszkający stale w Polsce czytelnik może przeoczyć. Autor pisał swoją książkę przed przyłączeniem państw bałtyckich do NATO oraz akcesją Polski do Unii Europejskiej.

Układ książki:

Wstęp
Część I. O SOBIE. O POLSCE I POLAKACH

O sobie
O Polsce i Polakach

Część II. PROGRAM DLA POLSKI

Polska w kapsułce
Polska z bliska
Program dla Polski
Czarnowidztwo i rzeczywistość
Walka z korupcją
Dlaczego Unia
Ustawa o obywatelstwie i Karta Polaka

Część III. SĄSIEDZI

Instytut dyplomacji społecznej
Niemcy. Szanse i zagrożenia
Rosja. Szanse i zagrożenia
Polska i Ukraina. Postępy dyplomacji społecznej
Państwa Bałtyckie w NATO
Czechy. Zwycięstwo Bin Ladena?

Część IV. W POSZUKIWANIU BEZPIECZEŃSTWA

Kryteria bezpieczeństwa
Ameryka, Europa i Polska
Czy NATO jest zagrożone?
Cielęcy antyamerykanizm

Część V. KARTKI Z HISTORII

Rocznica głosu wolnej Polski
"Koliber"
Moja zniszczona teczka
Potrzeba zadośćuczynienia
Podziemie i rząd polski w Londynie w obliczu zagłady Żydów
Zrabowane zasługi; kto zdobył Enigmę
Wokół śmierci generała Sikorskiego - polemika z Jackiem Tebinką
Laur Czarnego Diamentu

Część VI. SYLWETKI

Greta
Agaton
Władysław Bartoszewski
Marian Hemar w mojej pamięci
Szkolna przyjaźń z Janem Kottem
Bolesław Wierzbiański
Eugeniusz Kwiatkowski - pierwszy inżynier II RP

5. TEZY STRATEGICZNE.

• „Powszechnie przyjętym kryterium bezpieczeństwa jest własny potencjał obronny połączony z układami sojuszniczymi, zapewniającymi skuteczne odstraszanie potencjalnego napastnika. Ryzyko agresji musi być w percepcji przeciwnika na tyle wysokie, aby stała się ona nieopłacalna. O bezpieczeństwie państwa decyduje więc nie tyle rzeczywisty układ sił, ile subiektywna ocena przez napastnika wojskowych, gospodarczych i politycznych kosztów i szans interwencji zbrojnej.” Str. 127.

• „Drugim elementem bezpieczeństwa jest pokój wewnętrzny, zapewniający obronę konstytucyjnego porządku prawnego przed próbami obalenia go siłą, a więc przed zamachem stanu, wybuchem konfliktu społecznego albo atakami terrorystycznymi. Utrzymanie wewnętrznej stabilności jest podstawowym zadaniem państwa. Zachowanie zaś ustroju demokratycznego jest warunkiem przynależności do rodziny narodów złączonych solidną obroną wspólnych wartości.” Str. 127.

• „Polska po raz pierwszy w swej tysiącletniej historii nie ma konfliktów terytorialnych z żadnym ze swych sąsiadów i utrzymuje ze wszystkimi dobre stosunki.[…] Rzeczpospolita stoi dziś wobec licznych zagrożeń wewnętrznych, choćby wobec bezrobocia. Nigdy natomiast nie była lepiej zabezpieczona przed zagrożeniem z zewnątrz. Przystąpienie do NATO wyprowadziło Polskę z geopolitycznego położenia kraju wtłoczonego między dwóch zaborczych olbrzymów — Niemcy i Rosją.” Str. 130,131.

• „Zagrożenie może wypłynąć z fałszywego poczucia bezpieczeństwa prowadzącego do osłabienia obronności kraju w przekonaniu, że obecny układ nie ulegnie w przyszłości zmianie. Po przyjęciu Polski do Przymierza Atlantyckiego wysoko postawiona osobistość z kół sztabowych wyraziła pogląd, że Polska jako członek NATO będzie mogła liczyć na natychmiastowe wsparcie sojuszników. Nie ma, więc obawy, by polskie terytorium albo jego część znalazło się pod okupacją, bo NATO zapewnia obronę granicy. Łatwo odnaleźć w tych słowach powrót do doktryny Rydza — Śmigłego: nie od damy ani piędzi ziemi, bo nie pozwolą na to nasi sojusznicy. Założenie takie prowadzi w prostej linii do powtórzenia się tragedii 1939 roku.” Str. 131

• „Plany obrony muszą zawsze uwzględniać najgorszy scenariusz, a więc dopuszczać okoliczności, które mogą ograniczyć albo uniemożliwić uruchomienie Przymierza Atlantyckiego.” Str. 131.

• „Uzyskanie skutecznej pomocy wymaga od ofiary agresji działań opóźniających i kontynuowania walki po zajęciu terytorium. Jeśli te działania zawiodą, sojusznicy mogą uznać — podobnie jak się to stało w 1939 roku, że sprzymierzeniec już nie istnieje, a pomoc jest bezprzedmiotowa.” Str. 132.

• „W erze broni nuklearnej pokój i bezpieczeństwo opierają się na równowadze lęku przed użyciem masowych środków zniszczenia, czyli na pewności wzajemnego zniszczenia.[…] Ten, kto pierwszy znajdzie się w posiadaniu środków zdolnych do zniszczenia w przestrzeni pocisków balistycznych, będzie mógł dyktować warunki pokoju.” Str. 132.133.

• „Jeżeli obronna strategia dla Polski nie ma się opierać wyłącznie na sojuszach wojskowych, winna brać pod uwagę osiągnięcia słabszych krajów stawiających skuteczny, a nawet zwycięski opór wielokrotnie silniejszemu przeciwnikowi.[…] Pokazują one, że zajęcie terytorium nie jest równoznaczne z możliwościami utrzymania kontroli nad nim w ciągu dłuższego czasu.” Str. 134,135.

• „Obrona terytorialna jest formą powszechnego udziału ludności cywilnej w obronie własnego rejonu. Pozwała na pełne wykorzystanie ducha walki, lokalnego patriotyzmu i gotowości do samoobrony potencjału ludzkiego.” Str. 135.

• „Bezpieczeństwo państwa nie będzie odpowiadało podstawowym kryteriom, jeżeli myśl strategiczna nie wyciągnie wniosków z doświadczeń zarówno dalekiej, jak i bliskiej przyszłości oraz przemian technicznych i realistycznej wizji przyszłego konfliktu zbrojnego.” Str. 136.

• „Stany Zjednoczone mogą się dziś obyć bez Europy w działaniach prowadzonych poza obszarem NATO, ale potrzebują NATO jako wiązadła politycznego, które zapewnia spokój i bazę działania na kontynencie europejskim. A mocarstwa europejskie nie mają ochoty pozbywać się amerykańskiego parasola obronnego i brać na swoje barki całego ciężaru obrony, który dziś w znacznej części spada na Amerykanów.” Str. 139.

• „W interesie swojego bezpieczeństwa Polska musi dbać nie tylko o swoją pozycję w NATO, ale także o równoległe umacnianie bilateralnych stosunków ze Stanami Zjednoczonymi.” Str. 140.

• „Polska polityka zagraniczna, kierując się niczym innym, jak tylko własną racją stanu, powinna być proamerykańska, ale równocześnie niezależna.” Str. 149.

6. ROLA I WPŁYW DZIEŁA NA NAUKĘ I SZTUKĘ STRATEGII.

Tezy zawarte w książce nie wpłynęły w istotny sposób na ewolucję polskiej strategii obronnej. W znacznej części są one zbieżne z polityką bezpieczeństwa realizowaną przez rząd polski w latach 90-tych ubiegłego wieku i obecnych.

7. ODNIESIENIE TEZ DZIEŁA DO POLSKI (PRZESZŁOŚĆ, WSPÓŁCZESNOŚĆ).

Tezy zawarte w książce w sposób klarowny wskazują niektóre z przyczyny dawnych problemów Polski oraz na ich bazie formułują pewne zalecenia, które pozwoliłyby uniknąć Polsce podobnej sytuacji w obecnych uwarunkowaniach geopolitycznych.