Złość Historia mediów w Polsce wykład 16.11.2008
Czas zaborów, wiek XIX spowodował opóźnienie cywilizacyjne na ziemiach Polski. Spowodowało to słaby rozwój prasy. W II Rzeczpospolitej nadrabiano zaległości, zwiększono ilość tytułów prasowych. Natomiast II wojna światowa zniszczyła cały dorobek dwudziestolecia międzywojennego.
Okupanci wprowadzili własny system. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa powstały nowe tytuły. Prasa wydawana przez okupanta była określana pogardliwie przez ludność- „gadzinową”. Prasa wydawana przez okupanta dążyła do tego by podkreślić wyższość kultury niemieckiej. Przekonywano w artykułach sukcesach wojsk niemieckich i bezsensowności walki z nimi. Wskazywano winnych za wybuch II wojny światowej. Tę odpowiedzialność okupant zrzucał na rząd II Rzeczpospolitej. Ludność żydowską wskazywano jako winowajców wybuchu wojny. Były to zmanipulowane tytuły prasowe, a mimo to czytano je. Sięgano po tą prasę ze względów na możliwość umieszczania w niej ogłoszeń, informacji handlowych. Wszystkie te informacje, które zamieszczała ludność można było zawrzeć na łamach prasy wydawanej przez okupanta.
Przykład pisma zmanipulowanego wydawanego w okupowanej Polsce.
Czerwony Sztandar - oficjalny organ KPRP i KPP w międzywojennej Polsce; Czerwony Sztandar - pismo po polsku wydawane w okupowanym przez Sowietów we Lwowie.
Przeciwieństwem „prasy gadzinowej” były tytuły wydawane w konspiracji przez Polaków. Z czasem rozwinął się konspiracyjny przemysł wydawniczo-poligraficzny. Do takiego rozwoju były konieczne odpowiednie urządzenia, budynki położone i przygotowane do tego typu działalności, tak by dźwięk maszyn nie wydostawał się na zewnątrz. Niezbędny był papier, jego sprowadzenie wymagało doskonałej organizacji. Prąd był podstawą do tego by maszyny pracowały. Przedsięwzięcie jakim była nielegalna drukarnia prasy polskiej w czasie okupacji było niebezpieczne, między innymi dlatego, że należało podpiąć się pod jakieś źródło prądu by uruchomić maszyny. A także uruchomienie systemu kolportażu prasy.
Wydawano tytuły dla własnych oddziałów, dla struktur państwa podziemnego, alternatywne artykuły dla „prasy gadzinowej”. Podrzucano je w budynkach administracji. Wydawano podróbki prasy niemieckiej by spowodować dysonans w umysłach odbiorców. Prasa ta była pisana dobrym niemieckim. Działalność konspiracyjna była unikatowa w skali światowej. Przyłapanie na takich działaniach groziło karą śmierci.
Prasa w czasach PRL-u
W czasach międzywojennych - lata 1920-1932 wydawana była gazeta Rzeczpospolita, powiązana z prawicowym Stronnictwem Chrześcijańsko-Narodowym. Wśród jej współwłaścicieli byli Ignacy Paderewski, później Wojciech Korfanty. Wśród autorów tekstów pojawiały się nazwiska Adolfa Nowaczyńskiego, Kornela Makuszyńskiego, Ireny Pannenkowej oraz Władysława Witwickiego.
W 23 lipca 1944 roku pojawiła się jako organ PKWN-u, wydawana przez Spółdzielnię Wydawniczą "Czytelnik". Pomysłodawcą (i pierwszym redaktorem naczelnym) był Jerzy Borejsza, mający poglądy komunistyczne. Borejsza, organizator prasy z ramienia Polskiej Partii Robotniczej, będąc oskarżonym na początku lat pięćdziesiątych o popieranie liberalizmu, został usunięty na dalszy plan. W 1948 nowym redaktorem naczelnym zostaje Henryk Korotyński. W okresie 1944-1949 gazeta stopniowo traci względy partii, ulegając w roku 1950 likwidacji.
Na emigracji wychodziły "Robotnik Polski" (Nowy Jork) do grudnia 1967 r., "Robotnik w Walce" (Paryż) 1948 - 1949, "Robotnik w Italii" 1946.
"Robotnik" wychodził również w okresie 1944 - 1948 jak organ PPS Osóbki - Morawskiego. Początkowo w Lublinie (14 listopada 1944 - 11 luty 1945), Łodzi (marzec - grudzień 1945) potem w Warszawie. W 1946 r. nakład wynosił 40 tys., zaś w 1947 r. ok. 100 tys. egzemplarzy. Pismo zostało zlikwidowane w grudniu 1948 r. po powstaniu PZPR. "Robotnik" został połączony z "Głosem Ludu" organem PPR, w dziennik "Trybuna Ludu".
Istniała jeszcze „Gazeta Lubelska”. Wraz z przesuwaniem frontu na zachód siedziby wydawnictw przenosiły się na zachód. Związek Patriotów Polskich w 1944 roku powołał Polpress- Polska Agencja Prasowa. W 1944 r. miał całą sieć korespondentów w Europie i nie tylko Tel Awiw, Toronto. Zajmowali się dostarczaniem informacji do polskiej prasy. Dzięki temu tworzono serwisy informacyjne dla mediów w Polsce. Oprócz Polpress-u powstały inne agencje w pierwszym powojennym okresie.
Pierwsze tytuły prasowe po II wojnie światowej były jedynym źródłem informacji na temat tego co dzieje się na froncie. W tych gazetach publikowano listy osób które zginęły na froncie. Istotnym elementem w rozprowadzaniu prasy był dobry kolportaż. Treści zamieszczone w prasie w pierwszych latach była słabo nacechowana propagandowo, był to niewielki ładunek propagandowy. Prasa tworzyła się spontanicznie, bez nakreślonego od górnie planu.
Przyjaciółka - polski tygodnik, którego odbiorcami są głównie kobiety. Jest to najdłużej wydawany polski tygodnik. Początki "Przyjaciółki" sięgają okresu bezpośrednio po II wojnie światowej (chociaż nazwę wziął od wydawanej przed wojną "Mojej Przyjaciółki"). W 1948 magazyn zaczęła wydawać Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik". Później tytuł został przejęty przez RSW Prasa-Książka-Ruch.
W okresie PRL-u nakład tygodnika przekraczał 3 miliony egzemplarzy. Po transformacjach ustrojowych tygodnik trafił do sprywatyzowanej spółki Ruch, która sprzedała tytuł wydawnictwu Edipresse Polska. Obecnie nakład magazynu sięga pół miliona egzemplarzy.
Kuźnica (1945-1950), to tygodnik społeczno-literacki, wychodzący w Łodzi, później w Warszawie. Tygodnik grupował twórców kultury o ideologii zbliżonej do marksistowskiej. Było to pismo opiniotwórcze. Prowadzono w nim dyskusje na temat statusu inteligencji. W roku 1950 tygodnik został połączony z tygodnikiem „Odrodzenie” (1944-1950), w wyniku tej fuzji powstał tygodnik Nowa Kultura (1950-1963).
Wówczas największym wydawcą prasy był „Czytelnik”. Większość społeczeństwa nie była przygotowana do przyjęcia prasy patriotycznej. Drugim wielkim wydawcą była Spółka Wydawnicza Wiedza wydawała „Robotnika”, a także wydawany w Warszawie „Express wieczorny”, który zapoczątkował prasę popołudniową, sensacyjną, lżejszą formę. Oba były wydawnictwami książkowymi. Natomiast wydawnictwo Epoka wydawało lżejszy niż poważny dziennik partyjny „Kurier Polski”.
Prasę wydawał także Kościół „Tygodnik Powszechny”. Organy administracyjne wojska też wydawały swoje tytuły.
RSW Prasa-Książka-Ruch (Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza "Prasa Książka Ruch") - monopolistyczne de facto wydawnictwo założone 1 stycznia 1973 r. przez PZPR, z połączenia RSW "Prasa", wydawnictwa Książka i Wiedza oraz Przedsiębiorstwa Upowszechniania Prasy i Książki "RUCH". RSW "Prasa-Książka-Ruch" była obok pośrednich dotacji budżetowych i składek członkowskich jednym z głównych źródeł bieżących dochodów PZPR wypłacając corocznie wysokie dywidendy (zwykle w miesięcznych ratach), których wysokość ustalał Komitet Centralny PZPR w czasie planowania budżetu partii. Mniejsze dotacje płynęły również do organizacji będących formalnymi współwłaścicielami koncernu. Inną formą wykorzystywania RSW przez PZPR było zatrudnianie w koncernie funkcjonariuszy partyjnych na fikcyjnych etatach. RSW była dotowana z budżetu państwa korzystając z kredytów udzielanych na warunkach preferencyjnych oraz znacznych ulg w podatkach.
Struktura organizacyjna; RSW była największym koncernem prasowym w Europie Środkowo-Wschodniej. Publikowało większość wysokonakładowych gazet i czasopism (w 1988 r. 45 gazet codziennych na czele z głównym organem PZPR - Trybuną Ludu i 235 czasopism o łącznym nakładzie 3,5 mln. egz.). RSW wydawała także kalendarze, pocztówki, reprodukcje dzieł sztuki, płyty i kasety z muzyką, kasety wideo a jej działalność obejmowała także działalność filmową. Działalnością kolportażową zajmowało się Przedsiębiorstwo Kolportażowe RUCH. RSW skupiała w sobie 7 wydawnictw i agencji książkowych wydających po kilkaset tytułów rocznie, głównie pozycji o tematyce społeczno-politycznej.
W pierwszych latach po wojnie dominowały spontaniczne, lokalne tytuły. Istniał duży pluralizm poglądów. Na łamach prasy toczyły się dyskusje, polemiki. Było to możliwe, bo powojenny chaos sprawiał, że władza komunistyczna była jeszcze słaba. Po drugie władza komunistyczna akceptowała ten stan rzeczy. Aby nie siać paniki mówiono o systemie demokratycznym. Chciano przekonać społeczeństwo do nowej władzy. Chodziło o budowę pozytywnego obrazu na arenie międzynarodowej.
Władza komunistyczna w Polsce najpierw zajęła się likwidacją podziemia zbrojnego, później politycznego. Jacy ludzie tworzyli media? W II wojnie światowej ponieśliśmy ogromne straty w kapitale ludzkim. Wraz z wybuchem wojny wielu dziennikarzy wyemigrowało i na obczyźnie tworzyli nowe tytuły. Po II wojnie światowej zaczął się odradzać system medialny, ale działo się to bez udziału doświadczonej kadry.
Na emigracji w Londynie pojawił się „Dziennik Żołnierza”. W pierwszym okresie Londyn to najbardziej dynamiczny ośrodek (tam gdzie siła wojskowa, tam tytuły prasowe). „Dziennik Polski” i „Dziennik żołnierza” wpływały na społeczność emigracyjną (londyńczyków). Istniały dwa ośrodki emigracyjne. Ośrodek w Londynie reprezentował stanowisko „niezłomnych”. Rolą emigracji jest podtrzymanie tradycji, oczekiwanie na powrót do normalności. Zupełnie odmienne stanowisko reprezentowała „Kultura” na czele z redaktorem J. Giedroyc. „Kultura” uważała, że nie ma powrotu do II Rzeczpospolitej. II wojna światowa na zawsze odmieniła oblicze naszego kraju. Sympatycy „Kultury” wychodzili z założenia, że należy podejmować działania mające na celu pomoc rodakom w kraju. Współpraca z opozycją w kraju, a także z Litwinami, którzy byli w podobnej sytuacji po wojnie co Polacy. Program „Kultury” mówił o tym, że należy utwierdzać społeczeństwo w zachowaniu wartości patriotycznych.
Istniała sekcja polska BBC. Pierwsza audycja w języku polskim została nadana przez BBC 7 września 1939 roku. W krajach bloku radzieckiego wiadomości z BBC można było uzyskać przez nasłuch. Później zaistniał konflikt między polską sekcją radia BBC, a londyńczykami. Londyńczycy chcieli wykorzystać ten kanał do propagandy.
Istniało również Radio Madryt finansowane przez USA. Największą role odegrało Radio Wolna Europa.
Media emigracyjne posiadały mocą pozycję między innymi dlatego, że pracowali tam doświadczeni dziennikarze, którym udało się przedostać do Zachodniej Europy. Natomiast w Polsce kwalifikacje zastąpiono entuzjazmem i wolą pracy. Wyłom w edukacji, którego przyczyną była wojna obniżył poziom zawodowstwa nowych dziennikarzy. Ale w Polsce istniał „głód słowa”. Naród domagał się prasy w języku polskim, gdyż okres wojny i okupacji pozbawił go ojczystego słowa pisanego. Nie całe społeczeństwo miało negatywny stosunek do nowej powojennej władzy. Chłopi otrzymali ziemię, a ich dzieci miały pierwszeństwo w uzyskaniu wsparcia finansowego czy też miejsca w wyższych uczelniach, które kiedyś były zarezerwowane dla arystokracji. Pojawiła się szansa awansu społecznego. Powołano powszechną służbę zdrowia. Władza postawiła na biedotę wiejską, która była pod względem liczebności dominującą grupą społeczną. PRL był budowany rękami młodej generacji. Uwierzyli, że tak ma funkcjonować jak władza mówi. Zastępy entuzjastów i nielicznych fachowców w dziedzinie mediów stało się elitą docenianą materialnie. Ale ich miejsce zawsze było w podległości do aparatu państwowego. Dziennikarze cieszyli się specjalnymi względami. Posiadali talony, przydziały na dobra materialne. Mieli otwartą drogę do awansu społecznego. Przełom w relacjach media, aparat państwowy nastąpił w 1956 roku. pojawiły się działania mające Ne celu obalenie systemu socjalistycznego. Ci sami ludzie, którzy budowali PRL, teraz dążyli do jego unicestwienia.
Rynek prasowy w drugiej połowie lat 40-stych był oparty na dziennikach. Prasa była podstawowym źródłem informacji. Stosunkowo dużo istniało tytułów ogólnopolskich. „Gazeta Partyjna”; „Zielony Sztandar”; „Rzeczpospolita”, a także dzienniki regionalne. Na terenie obecnego województwa podkarpackiego istniał dziennik „Nowiny”. W Krakowie ukazywały się „Gazeta Krakowska”, a także popołudniówka „Echo Krakowa”.
Z czasopismami w czasach w PRL-u było gorzej. Brakowało papieru i prasa lekka schodziła na dalszy plan. Ale mimo to ukazywały się takie tytuły jak „Przyjaciółka” była najpopularniejszym, o najwyższych nakładach czasopismem w Polsce. Istniały też „Przekrój”; „Miś”; „Świerszczyk”; „Kuźnica”. Czasopismo dla mieszkańców wsi to „Chłopska Droga”. W 1948 roku wdawano 880 tytułów.
Po wojnie społeczeństwu zależało na normalizacji, nie chciało kolejnego konfliktu. Władza dążyła do centralizacji, organizacji rynku prasowego pod hasłem centralizacji. Radio dopiero się organizowało na przełknie lat 40-50-tych. Na początku nie miało dużego zasięgu. Nastąpiła reorganizacja rynku prasowego. Przebiegało to pod hasłem łączenia tytułów, po to by po połączeniu nie nawiązywały do starych idei.
Komisja prasowa
J.Berman
Przystąpiła do realizacji swojego planu.
-likwidacja spontanicznej prasy lokalnej
-zwiększenie ładunku ideologicznego
-jednoczenie ruchu robotniczego
PPS + PPR = PZPR przejęcie nadzoru nad wszystkimi strefami życia.
Doprowadzono do centralizacji, pozostał PAP. Połączyły się wydawnictwa tych partii „Trybuna Ludu”; „Robotnik”; „Głos Ludu”. Zlikwidowano „Robotnika”. 1948 połączyły się też i dało to wydawnictwo RSW Prasa. 1947 nagonka na prasę i likwidacja „Czytelnika”. „Trybuna Ludu” był to tytuł numer jeden jeśli chodzi o wiadomości. 250 tys. egzemplarzy „Trybuna Ludu”. W latach 70-tych „Trybuna Ludu” 1,5 milionów egzemplarzy dominował.
Doktryna medialna; zbiór poglądów na temat roli mediów.
Leninowska koncepcja; prasa ma być kolektywnym agitatorem, kolektywnym propagatorem. Kontynuatorzy Lenina twierdzili, że informacja nie jest czysta. Informacja sprowadzona do faktów jest złem, bo musi być opakowana propagandowo, by pouczyć czytelnika.
Funkcja agitacyjna; wyrabia postawę u odbiorcy pełną akceptacji.
Funkcja organizatorska; odbiorca zachowa się tak jak wymaga nadawca.
W momentach kryzysów społecznych pierwszym winnym są media. Przekazy medialne muszą być słabe, skoro odbiorca nie uległ ich sile. Po każdym kryzysie są czystki w społeczności dziennikarzy. Naczelną zasadą systemu medialnego charakterystyczną dla wszystkich niedemokratycznych systemów jest to, że media są traktowane instrumentalnie. Media nie mogą kontrolować władzy. Podporządkowanie mediów władzy. Władza musi mieć mechanizmy kontrolowania mediów. Metody na przestrzeni czasów są niemal niezmienne. Kontroluje się treść.
5