Aron Guriewicz - Cóż to jest czas?

- archaiczne, pierwotne pojmowanie czasu zostało zepchnięte na drugi plan, przystosowane do czasu liturgicznego

- Rok, który w różnych krajach zaczynał się w innym czasie: od Bożego Narodzenia, od Wielkiego Tygodnia, od Zwiastowania, był dzielony świętami przypominającymi wydarzenia z życia Chrystusa i dniami świętych

- do XIII-XIV wieku instrumenty służące do mierzenia czasu były rzadkością, przedmiotem zbytku

- średniowiecze - zegary słoneczne (greckie gnomon), zegary piaskowe albo klepsydry, zegary wodne

- jeśli nie udawało się ustalić czasu według położenia słońca, określano go biorąc za podstawę spalanie łuczywa, świecy lub oliwy w kaganku

- mnisi orientowali się w czasie na podstawie przeczytanych stron Pisma Świętego albo według liczby psalmów odmówionych między jedną a drugą obserwacją nieba + bicie dzwonów (godziny kanoniczne), ważne także dla ludzi świeckich

- pierwsze zegary długo nie miały podziału na minuty, ponieważ ludzie żyjący podług rytmu przyrody nie odczuwali upływu minut, często nawet też godzin,

- czas człowieka średniowiecznego to czas lokalny — w każdej miejscowości był on postrzegany jako coś samodzielnego, obowiązującego tylko tutaj i całkowicie niezgodnego z czasem innych miejsc,

- noc była czasem niebezpieczeństw i strachów, zjawisk nadprzyrodzonych, demonów i innych ciemnych i niezrozumiałych sił chrześcijaństwo próbowało zwalczać takie pojmowanie nocy (Chrystus urodził się w nocy, by przynieść światło),

- przeciwstawienie dnia i nocy to przeciwstawienie życia i śmierci, podobnie jak lato i zima,

- jakość czasu na podstawie znaków zodiaku,

- kalendarz średniowieczny (miniatury, reliefy, freski) był przeważnie kalendarzem rolniczym ziemska działalność człowieka dokonuje się w obliczu świata niebieskiego i włącza się jak gdyby w jednolity harmonijny rytm przyrody w jej średniowieczno-chrześcijańskim rozumieniu,

- kalendarze rolnicze regulowały również terminy ściągania od chłopów rent i powinności feudalnych,

- ważna rola odwoływania się w genealogii do wielkich starożytnych rodów (nobilitacja czasu, trwałości rodu),

- na równi z ziemskim, świeckim czasem istniał czas sakralny i tylko on był jedynie rzeczywisty,

- kategoria boskiego archetypu pozostaje centralna w postrzeganiu świata również w średniowiecznym chrześcijaństwie Królestwo Boże już istnieje, ale równocześnie z tym czas jeszcze się nie dokonał i Królestwo Boże jest dla ludzi ostatnią ucieczką, celem, do którego osiągnięcia powinni dążyć,

- zerwawszy z cyklicznością pogańskiego widzenia świata, chrześcijaństwo przejęło

ze ST przeżywanie czasu jako proces eschatologiczny wyczekiwanie nadejścia Mesjasza; natomiast NT traktuje sprawę inaczej:

• czas ma początek i koniec; wieczność jest domeną Boga, do którego dążą chrześcijanie,

• czas historyczny nabiera struktury dzieląc się na przed i po narodzeniu Chrystusa,

- nowy sposób odczuwania czasu opiera się na trzech określających momentach: porządku, kulminacji i zakończeniu życia rodu ludzkiego (jest linearny),

- chrześcijańskie pojmowanie czasu przydaje znaczenia również przeszłości (tragedia z NT już się dokonała), i przyszłości (nagroda),

- czas historyczny w chrześcijaństwie jest udramatyzowany:

• człowiek jest uczestnikiem powszechnego dramatu, w trakcie którego rozstrzygają się zarówno losy świata, jak i losy jego własnej duszy (dążenie do zbawienia),

• dualistyczny stosunek do świata i historii (walka dobra ze złem, ludzka wolna wola),

- u początków chrześcijańskiej filozofii historii znajduje się św. Augustyn:

• nie podziela arystotelesowskiego punktu widzenia uznającego obiektywność czasu jako miary ruchu,

• czas antropologiczny to wewnętrzna rzeczywistość i tylko duch może jej doznawać,

• świat zmieniających się rzeczy trwa w czasie; Bóg jest jednak ponad wszelkim

czasem i przebywa poza nim w wieczności,

• stosunek między czasem i wiecznością trudno sobie uprzytomnić,

• wieczność wyprzedza czas jako jego przyczyna; czas, podobnie jak i przestrzeń, należy do świata stworzonego,

• czas i przestrzeń mają charakter przemijający, ponieważ Trójca Święta, której nie cechują ani czas, ani przestrzeń, wprawia w ruch swoje twory w czasie i przestrzeni

• każdy akt boskiej ingerencji w życie człowieka stanowi moment historyczny, a fakty historyczne nabierają sensów religijnych

• sens historii tkwi w odkrywaniu Boga

• Chrześcijańska organizacja czasu na dwie części: przed i po ucieleśnieniu się Chrystusa

• Historia rzeczywista zmierza do „przepowiadania przyszłości” , niż do opowiadania przeszłości średniowieczna historiografia; przechodzenie istoty ludzkiej przez epoki, czasem rządzi transcedentalna siła

• Historia to odwieczna walka dobra ze złem, na ziemi, w niebie, w czasie i poza nim

• Historia kościoła widziana jako rdzeń całej historii i to przez jej pryzmat patrzono na cała historię: to kościół ingerował w każda sferę życia człowieka (w dni wolne, w jedzenia, seks etc.); kościół kontrolował czasem, przez co podporządkował człowieka systemowi społecznemu i ideologicznemu

- kontrola kościoła sprawiła wykształcenie się sekt religijnych, eschatologicznych

- Chiliazm, millenaryzm (z greckiego chilioi i łacińskiego mille - tysiąc), pogląd religijno-historiozoficzny, zgodnie z którym ostateczny koniec świata poprzedzony zostanie przez bliski już, tysiącletni okres Królestwa Bożego

- sekty dążyły do obalenia obecnego porządku, odrzucały nagłe przyjście Sądu, zapowiadając jego szybki kres; ich nauka była zbieżna z kościelną; wierzyli oni w Przeszłość absolutną (uświęcone momenty historii biblijnej mogą być odtworzone w liturgii), Przyszłość absolutną (koniec świata nie zbliża się wraz z upływem czasu, gdyż Bóg może wkroczyć w teraźniejszość w każdej chwili)

- twierdzili, że można powrócić do pierwotnego stanu jedności z Trójcą Świętą i w tym jednym mgnieniu odzyskać cały „utracony czas”

- w średniowieczu rolnik podlegał cykliczności pór roku, a przemysłowiec podporządkowywał sobie czas pod siebie, oddzielał siebie od natury, głownie przez miasto, które staje się nosicielem nowego stosunku do świata i do kwestii czasu

- w dalszych epokach czas staje się miernikiem pracy; czas to pieniądz, czas jest wartością, jest źródłem wartości materialnych, czas warsztatu; już nie głos dzwonów kościelnych wzywających na modlitwę, lecz bicie zegarów z wieży ratuszowej reguluje życie zeświecczonych mieszczan

- teraz wyznacznikiem wszystkiego staje się mechaniczny zegar - „ten ponury symbol uciekającego czasu” (wynaleziony pod koniec 13 w.), który zaistniał we wszystkich miastach Europy

- przez ten czas nauczono się inaczej patrzeć na czas, wypracowano nowy stosunek do niego; pojawiło się wówczas pojecie nijakości czasu (czasu neutralnego w stosunku do przepełniającej go treści i nie związanego z przeżywającymi go osobami, które przekazują mu określone emocjonalnie i wartościujące zabarwienie)

- W miastach europejskich zaczyna się po raz pierwszy w historii „wyobcowanie” czasu, jako czystej formy, z życia, którego zjawiska mogą być zmierzone.

- Na Wschodzie traktowano zegar jako zabawkę, z koeli na Zachodzie zegar oznaczał praktycyzm i był wyznacznikiem prestiżu

- wypracowano sposób dokładnego mierzenia czasu, logicznego obliczania go przy pomocy jednakowych odstępów = dokładność czas

- czas przebył drogę metamorfozy i czas aktualny stał się nietrwały, szybko mknący, nieodwracalny i nieuchwytny, co sprawiło, ze czasu nie da się zatrzymać; Stąd wniosek, że czas należy oszczędzać, rozsądnie wykorzystywać i starać się zapełnić go czynnościami pożytecznymi dla człowieka.

- czas jest niezależny od ingerencji człowieka kiedyś tyranem był kościół, teraz jest nim czas, który ustanawia swoją własną tyranię, której ludzie muszą się podporządkować

- czas narzuca rytm i tempo życia

3