Oman wielki (Inula helenium) Wild Sunflower

Gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny astrowatych. Pochodzi z Europy i Azji Środkowej, rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza obszarem swojego rodzimego występowania.

Rysunek 1:Oman wielki

Rysunek 2: Łodyga z kwiatem

Rysunek 3: Kwiatostan

Rysunek 4:Oman wielki

Pokrój: Jedna z większych bylin, osiągająca wysokość do 2,4 m.

Łodyga: Gruba, wzniesiona, bruzdowana, u góry rozgałęziona i wełnista. Pod ziemią roślina posiada bulwiaste kłącze.

Liście: Liście łodygowe lancetowate, prawie bez ogonków, nierówno karbowane. Liście odziomkowe natomiast jajowate i duże, osadzone na długich ogonkach. Na spodniej stronie są filcowate.

Kwiaty: Złotożółte koszyczki kwiatowe o średnicy do 8 cm, zebrane w wiechę. Zewnętrzne listki okrywy są liściaste, jajowate, wewnętrzne mają łopatkowaty kształt i są tępo zakończone. Wewnętrzne kwiaty w koszyczku rurkowe, zewnętrzne języczkowe. Kwiaty języczkowe mają długość 3-4 cm. Płatki korony są wąskie i lekko wygięte ku górze. Języczki brzeżnych kwiatów są równowąskie i dłuższe od okrywy. Puch kielichowy złożony z pojedynczych włosków w jednym szeregu.

Uprawa: Jest wystarczająco mrozoodporny (strefy mrozoodporności 5-10) i nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Może rosnąć na stanowiskach słonecznych lub częściowo zacienionych. Rozmnaża się zazwyczaj przez nasiona lub przez podział wiosną lub jesieni. Należy wziąć pod uwagę, że poprzez kłącza roślina szybko rozprzestrzenia się po ogrodzie.

Siedlisko: świetliste zarośla, koryta potoków, polany. Kwitnie od czerwca do września.

Ciekawostka: W starożytnym Rzymie uznawany za lek i przyprawę, korzeń smażony w cukrze był prawdziwym przysmakiem. W Średniowieczu z korzenia wytwarzano lecznicze wino.

Korzeń omanu zawiera około 30-45% polisacharydu - inuliny, olejek eteryczny, seskwiterpeny, alantopikrynę, stigmasterol, poliacetyleny, allantoinę, alantol (kamforowy związek), kwas alantolowy, fitosterole, sole mineralne.

Olejki eteryczne i alantoina zostału omówione wcześniej.

Inulina-polisacharyd, zbudowany z około 30-35 cząsteczek monocukrów połączonych wiązaniami β-2,1-glikozydowymi w nierozgałęziony łańcuch. Łańcuch ten, zbudowany z reszt β-D-fruktofuranozy, zawiera jedną terminalnie umieszczoną cząsteczkę D-glukozy (na końcu redukującym) oraz drugą, w środku łańcucha, połączoną wiązaniem 1,3-glikozydowym. Należy do fruktanów, jest prebiotykiem. Zastosowanie: w diagnostyce chorób nerek; w lecznictwie/dietetyce (preparaty wspomagające odchudzanie); dodatek do żywności w jogurtach, serkach, deserach mlecznych, piankach, lodach, margarynach, czekoladach; w technologii żywności stosowana jako środek zastępujący tłuszcz w produktach cukierniczych (produkcja lukrów, beztłuszczowych dekoracji na produktach); prebiotyk - stymuluje wzrost korzystnej mikroflory przewodu pokarmowego, powoduje obniżenie poziomu cholesterolu i lipidów w surowicy krwi, usprawnia pracę przewodu pokarmowego zapobiegając zaparciom, redukuje toksyczne metabolity, poprawia wchłanianie Ca z układu pokarmowego; działanie przeciwnowotworowe; dodatek do środków czystości.

Rysunek 5: Inulina

Seskwiterpeny-węglowodory z grupy terpenów; należą tu liczne składniki olejków eterycznych, żywic, mogą mieć strukturę łańcuchową lub cykliczną. Są oleistymi cieczami lub substancjami stałymi. Wyróżnia się tutaj laktony (są składnikami gorzkimi; gorycze seskwiterpenowe) i azuleny(są lotne z parą wodną, mają barwę niebieską, zieloną, fioletową; charakteryzują się właściwościami przeciwzapalnymi).

Stigmasterol C ₂₉ H ₄₈ O (znany również jako czynnik anty-Wulzen sztywności ) jest jednym z grupy steroli roślinnych lub fitosteroli , zawierających β-sitosterol, kampesterol, ergosterol prowitaminyD₂, brasykasterolu, delta-7-stigmasterol i delta-7-avenasterol , które są chemicznie podobne do zwierzęcego, cholesterolu . Fitosterole są nierozpuszczalne w wodzie, ale rozpuszczalne w większości rozpuszczalników organicznych i zawiera jedną alkoholową grupę funkcyjną. Stigmasterol stosuje się jako prekursor do wytwarzania półsyntetycznego progesteronu, cennego ludzkiego hormonu , który odgrywa ważną rolę fizjologiczną w regulacji i przebudowy tkanek mechanizmów związanych estrogenowych skutków, a także działającą w charakterze produkt pośredni w biosyntezie androgeny , estrogeny i kortykosteroidy . Jest on również stosowany jako prekursor witaminy D₃.

Rysunek 6: Stigmasterol

Poliacetylen, inaczej: polietyn-polimer przewodzący prąd elektryczny. Poliacetylen powstaje podczas polimeryzacji acetylenu, podczas której wiązania potrójne przekształcają się w wiązania podwójne wytwarzając jednocześnie wiązania pomiędzy kolejnymi cząsteczkami. W praktyce proces ten jest trudno kontrolować i poliacetylen otrzymuje się raczej w procesie polimeryzacji z metatetycznym otwarciem pierścienia, np. cyklooktatetraenu lub jego podstawionych pochodnych. Poliacetylen zbudowany jest z długich łańcuchów, w których wiązania pomiędzy atomami węgla są formalnie na przemian podwójne i pojedyncze (tzw. wiązania sprzężone). W rzeczywistości wiązania sprzężone są uśrednione, a elektrony tworzące wiązania π ulegają delokalizacji wzdłuż całej cząsteczki polimeru, co umożliwia im łatwe przemieszczanie się i przewodzenie prądu elektrycznego. Czysty poliacetylen ma barwę od ciemnoniebieskiej do czerwonej. Każda para merów w poliacetylenie może przyjmować konfigurację cis lub trans. Polimer, w którym wszystkie pary merów układają się konfiguracji trans ma barwę ciemnoniebieską (niemal czarną) i dobrze przewodzi prąd. Wynika to faktu, że łańcuchy polimeru w konfiguracji tylko trans układają się wzdłuż linii prostej. Poliacetylen tylko cis - ma barwę miedzianą i nieco gorsze przewodnictwo, a jego łańcuchy układają się w zygzak. Forma izomeryczna cis-poliacetylenu jest niestabilna termodynamicznie i w trakcie ogrzewania i naświetlania samorzutnie przechodzi stopniowo w bardziej stabilną formę trans.

Rysunek 7: Porównanie poliacetylenu trans i cis

Fitosterole, sterole roślinne-grupa steroli wytwarzanych przez rośliny. Znanych jest ponad 150 różnych steroli roślinnych. Sterole wytwarzane przez rośliny są elementem strukturalnym błon komórkowych i cytoplazmatycznych, uczestniczą w regulacji procesów wewnątrzkomórkowych oraz pełnią funkcję substancji obronnych przed roślinożercami. Wiele steroli roślinnych po połączeniu z cukrem tworzy glikozydy, będące substancją obronną oraz znajdujące zastosowanie jako leki.

Rysunek 8:Beta-sitosterol

Sole mineralne -związki z grupy soli. Pojęcie to często odnosi się do soli spotykanych w naturze (w organizmach żywych, pożywieniu itp.). Sole mineralne są ważnym składnikiem diety człowieka, spełniają bowiem rolę budulcową oraz regulatorową. Stanowią około 4% organizmu człowieka (przy czym najważniejsze to chlorek sodu, a także sole wapnia i magnezu). Niedostateczna ilość soli mineralnych w diecie może prowadzić do poważnych zaburzeń w organizmie człowieka. Przyczyny niedoboru soli mineralnych: nieprawidłowe, nieurozmaicone odżywianie; duża potliwość (np. utrata soli w trakcie uprawiania sportu); biegunka, nudności i wymioty; nadmierne wydalanie lub zmniejszone przyjmowanie płynów. W skład soli mineralnych wchodzą pierwiastki chemiczne (w formie kationów lub anionów), które można podzielić na dwie grupy: makroelementy - występują w większych ilościach w organizmie. Spełniają funkcję budulcową dla tkanek zębów, kości, skóry, włosów (np.węgiel, azot, tlen, wapń) i mikroelementy - występują w mniejszych ilościach w organizmie, są jednak niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania. Regulują wiele procesów zachodzących w komórkach. Należą do nich m.in. żelazo, mangan, jod, miedź, cynk, fluor. Sole mineralne bywają potocznie nazywane minerałami.

Oman wielki jako roślina lecznicza: Jak uważają specjaliści, oman wielki jest jedną z najbardziej cennych roślin. Ma on właściwości antyseptyczne i uspokajające, wysuszające drogi oddechowe, a więc służy do leczenia wszystkiego, co się nazywa zapaleniem oskrzeli, kaszlem, gruźlicą płuc, astmą oskrzelową (aczkolwiek, w leczeniu zwykłej astmy nie jest równie skuteczny). W Chinach, lekarze posługują się kwiatami omana wielkiego w leczeniu astmy oraz zapalenia oskrzeli, którym towarzyszy nadmiar wydzieliny. Medycyna chińska rośliną tą leczy również wymioty oraz refluks. Jako środek tonizujący, moczopędny, wywołujący menstruację, napotny, służy tradycyjnie również do leczenia zapalenia nerek, anemii, ogólnego zmęczenia, bolesnych menstruacji, braku menstruacji, upławów, pasożytów jelitowych, biegunek. 
Tak samo, drogą zewnętrzną, oman wielki służy do leczenia zapaleń skóry, świądu, owrzodzeń, odleżyna oraz zapalenia krtani. Bogaty w inulinę, nieprzyswajalny cukier, oman wielki jest również użyteczny dla osób chorujących na cukrzycę, tak samo zresztą jak inne rośliny z rodziny złożonych, które również zażywają inulinę, cykoria przede wszystkim. Jako środek pobudzający wydzielanie soków trawiennych. Ponadto związki czynne omanu zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit. Łagodzi bóle brzucha, wzdęcia oraz reguluje wypróżnianie. Łagodzi stany zapalne jamy ustnej, dziąseł, gardła. Jego składniki aktywne wchodzą w skład mieszanek ziołowych i syropów (Azarina, Pectosol). Roślina ozdobna, czasami uprawiana w ogrodach ziołowych, nie tyle jednak ze względu na swoje kwiatostany, co raczej ze względu na własności lecznicze.

Sztuka kulinarna: Oman wielki wytwarza grube, bardzo aromatyczne korzenie, które się je, po uprzednim, wielokrotnym ugotowaniu. Jest to niezbędne do załagodzenia trochę ich smaku. Można również zetrzeć je na tarce, aby nadać zapachu sałatkom owocowym, ciastom, deserem albo likierom. Można również pokroić je na kawałki i zrobić z nich syrop. Taki syrop służy do uśmierzania problemów trawiennych. Piękne, żółte kwiaty tej rośliny są często używane do przybierania różnych dań. Młode liście z kolei, jeszcze miękkie, można jeść po ugotowaniu ich w wodzie.

---