UKRAINA

20.11.1917 r. Centralna Rada wydała III Uniwersał, w którym proklamowała utworzenie niezależnego państwa Ukraińskiego- Ukraińskiej Republiki Ludowej. Deklarowano również utrzymanie federacyjnych związków z Rosją i wyrażenie woli stworzenia federacji równych i wolnych narodów w ramach Republiki Rosyjskiej.
Dalsze losy ukraińskiej niepodległości kształtowały się w procesie przemian politycznych rewolucji ukraińskiej i ogniu walk wojny domowej. Wybuchło powstanie bolszewickie- bolszewicy zaczęli opanowywać Ukrainę- rozpoczął się okres dwuwładzy i otwarta wojna domowa o zdobycie władzy przez rząd bolszewików.
Ukraina podpisała w 1918 r. traktat pokojowy z Niemcami i Austro- węgrami, który gwarantował pomoc wojskową i uznanie polityczne Ukraińskiej Republiki Ludowej- oznaczało to rozdzielenie się Ukrainy od Rosji. Centralna Rada ogłosiła swój ostatni 4 Uniwersał, w którym Ukraińska Republika Ludowa została proklamowana niepodległym i suwerennym państwem. W końcowym okresie swojej działalności Centralna Rada wprowadziła nowy podział administracyjna państwa, uchwaliła godło- trójząb, wybrała Hruszewskiego na prezydenta. Tego samego dnia Rada Centrala została obalona przez wojska niemieckie- rozpoczął się nowy okres pół roczny okres rządu Hetmanatu. Gen. Skoropadski, „hetman” Ukrainy, ogłosił wkrótce utworzenie nowego państwa Ukraińskiego i proklamował się jego jednowładcą.
Po upadku rządów Skoropaskiego w 1918 władzę przejął dyrektoriat, który ogłosił przywrócenie Ukraińskiej Republiki Ludowej i powołał nowy rząd.
Kolejna ofensywa militarna ZSRR (1918/1919) doprowadziła do opanowania Ukrainy, a 6 stycznia 1919 Tymczasowy Rząd Robotniczo- Chłopski Ukrainy ogłosił w Charkowie powstanie nowego państwa Ukraińskiego- na 70 lat państwo ukraińskie przyjęło nazwę Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Ukraina stała się częścią ZSRR.
10 marca 1919 uchwalono konstytucję USRR- Ukraina jest suwerennym państwem, z prawem do własnej polityki zagranicznej, ma własną flagę i godło.

Konstytucja Ukrainy

Deklaracja o Suwerenności Ukrainy była podstawą dla nowej konstytucji i praw Ukrainy.
Pierwsze prace konstytucyjne rozpoczęły się jesienią 1990 r. 24.10.1990 Rada Najwyższa Ukraińskiej SRR powołała Komisję Konstytucyjną, na której czele stanął Leonid Krawczuk.

W marcu 1991 Komisja Konstytucyjna przedłożyła założenia projektu konstytucji parlamentowi, który je przyjął i skierował do dalszego opracowania. Pierwszą wersję projektu konstytucji ukończono 21.01.1992 r. a opublikowano w lipcu tegoż samego roku. Projekt został skierowany do ogólnonarodowej dyskusji, po jej zakończeniu w 1993 Rada Najwyższa Ukrainy chciała uchwalić nową konstytucję. Jednak debata w parlamencie została odłożona ze względu na kryzys gospodarczy i polityczny związany z trudną sytuacją w stosunkach z Rosją (spór o flotę czarnomorską).
W 1994 po wyborach parlamentarnych i prezydenckich nowo wybrana Rada Najwyższa podjęła prace konstytucyjne- powróciły spory o konstytucję. Pojawiła się propozycja- „małej konstytucji”- regulowałaby stosunki między władzą ustawodawczą a wykonawczą.
Argumenty na „małą konstytucją”:

- rozproszony skład polityczny w Radzie Najwyższej nie gwarantował pomyślnego uchwalenia konstytucji,
- występował spór między prezydentem Leonidem Kuczmą a frakcją socjalistów i komunistów w Radzie Najwyższej o koncepcje władzy wykonawczej (prezydent- silna władza prezydencka, reszta- rezygnacja z prezydentury).

W 1994 r. prezydent przesłał do Rady Najwyższej projekt „małej konstytucji”. W odpowiedzi przewodniczący Rady Najwyższej przedstawił projekt konstytucji, wg. którego system rad i ich struktura będzie oparta na zasadzie jednolitości.
Spór konstytucyjny rozwiązało referendum we wrześniu 1995 r. w sprawie zaufania dla parlamentu i prezydenta. Rada Najwyższa przegrała i wyraziła zgodę na „porozumienie konstytucyjne”. Ustalono, że będzie ono obowiązywać tylko przez rok (zakładając ze do tego czasu zostanie uchwalona nowa konstytucja).

W październiku 1995 r. powołano Komisję Konstytucyjną, która zakończyła prace w 1996 r. i przedłożyła projekt konstytucji Radzie Najwyższej. Został on przyjęty w 1 czytaniu i odesłany do Komisji Konstytucyjnej do dalszych prac. Projekt ponownie trafił do Rady i wywołał kontrowersje. Prezydent Kuczma zagroził Radzie Najwyższej, że jeśli nie uchwali konstytucji większością 2/3 głosów to przedstawi projekt prezydencki do zatwierdzenia w referendum. W obliczu zagrożenia Rada Najwyższa 28.06.1996 r. uchwaliła konstytucję.

Charakterystyka:

Konstytucja składa się z 161 artykułów: preambuła i 15 rozdziałów.
I rozdział: zasady ogólne,
II rozdział: prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela,
III rozdział: zasady prawa wyborczego,
IV rozdział: zasady działania Rady Najwyższej oraz prawa i obowiązki deputowanych,
V rozdział: tryb wyboru Prezydenta i jego uprawnienia,
VI rozdział: uprawnienia Gabinetu Ministrów,
VII rozdział: organizacje i funkcjonowanie prokuratury i sądownictwa,
VIII rozdział: jw.
XIX rozdział: ustrój terytorialny Ukrainy,
X rozdział: podstawy konstytucyjne ustroju Autonomicznej Republiki Krymu,
XI rozdział: zasady samorządu terytorialnego,
XII rozdział: status Sądu Konstytucyjnego,
XIII rozdział: zmiana Konstytucji,
XIV rozdział: przepisy końcowe i przejściowe,
XV rozdział: jw.

Zasady ustroju politycznego:

• zasada suwerenności i niepodległości państwa- suwerenność, niepodzielność i nienaruszalność jej terytorium to największy i najwyższy obowiązek państwa,

• republikańska forma państwa- wyraża ona zasadę suwerenności ludu, który jest jedynym źródłem władzy- sprawuje ją bezpośrednio i pośrednio,

• zasada szerokiego katalogu wolności i praw obywatelskich- konstytucyjne prawa i wolności są gwarantowane i nie mogą być zmienione, chyba, że w czasie trwania stanu wyjątkowego lub wojennego, z wyłączeniem ograniczeń prawa do życia, mieszkania oraz sądu. Istnieje równość obywateli wobec prawa. Inne prawa to: prawo nieskrępowanego rozwoju osobowości, do poszanowania godności, wolność myśli i słowa, posiadania własności prywatnej, do pracy, strajku.

• zasada pluralizmu politycznego,

• zasada podziału władz,

• zasada parlamentarno- prezydenckiego systemu rządów.

Rada Najwyższa Ukrainy

Jest jednoizbowym parlamentem Ukrainy. Składa się z 450 deputowanych ludowych:

- 225- zasada większościowa- jednomandatowe okręgi wyborcze,
- 225- zasada proporcjonalności- rozdział między listy partyjne,
Istnieje 4% próg wyborczy.

Wybierani są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Kadencja wynosi 4 lata. Wybory odbywają się w ostatnią niedzielę marca w 4 roku kadencji, a wybory przed terminowe do Rady Najwyższej zarządza prezydent i przeprowadza je w ciągu 60 dni od decyzji o przedterminowym jej rozwiązaniu.

Zgłoszenie listy wyborczej: partia polityczna lub koalicja zgłasza co najmniej 200 tys. podpisów popierających listę.

Deputowanym może zostać:
- obywatel Ukrainy,
- 21 lat,
- posiada czynne prawo wyborcze,
- mieszka na Ukrainie co najmniej ostatnie 5 lat,
- nie był skazany za popełnienie umyślnego przestępstwa.

Wybory to tylko jedna tura głosowania, w której obsadza się wszystkie mandaty w okręgach jednomandatowych. O wyborze decyduje zwykła większość głosów. Wyborca zaznacza nazwisko kandydata, na którego chce oddać swój głos.

Deputowani ludowi Ukrainy sprawują mandat na zasadzie zawodowej- zakaz piastowania innego mandatu przedstawicielskiego oraz pełnienia służby państwowej.
Deputowani ludowi korzystają z gwarancji nietykalności i immunitetu parlamentarnego.

Rozwiązanie Rady Najwyższej prze upływem kadencji: rozwiązuje ją prezydent jeżeli posiedzenie plenarne Rady nie może rozpocząć się w ciągu 30 dni po zwołaniu pierwszej sesji zwyczajnej. Z tym, że Rada Najwyższa wybrana w wyborach przedterminowych po rozwiązaniu prezydenta, nie może być rozwiązana w okresie roku od dnia tych wyborów oraz w okresie ostatnich 6 miesięcy kadencji prezydenta.

Rada Najwyższa pracuje w trybie sesyjnym. Sesje składają się z posiedzeń plenarnych i posiedzeń komitetów stałych oraz komisji tymczasowych między posiedzeniami. Sesje są zwoływane w trybie:
- zwykłym- rozpoczynają się w 1 wtorek lutego i w 1 wtorek września każdego roku,
- nadzwyczajnym- zwołuje je przewodniczący Rady Najwyższej na żądanie 1/3 konstytucyjnego składu deputowanych lub prezydenta.
W razie wprowadzenia stanu wojennego lub wyjątkowego Rada Najwyższa zbiera się bez zwoływania w ciągu 2 dni.

Rada Najwyższa ze swego składu wybiera:
- przewodniczącego Rady- kieruje pracami Rady Najwyższej,
- 1 zastępcę,
- zastępcę przewodniczącego.

Uprawnienia Rady Najwyższej:

• określanie zasad polityki wewnętrznej i zagranicznej,

• zatwierdzanie ogólnopaństwowych programów rozwoju państwa,

• uchwalanie budżetu i sprawowanie kontroli jego wykonania,

• pociąganie prezydenta do odpowiedzialności- impeachment,

• sprawowanie kontroli nad działalnością Gabinetu Ministrów.

4 sfery działania Rady Najwyższej:

1. ustawodawcze:
   - określa prawa i obowiązki człowieka i obywatela,
   - zasady organizacji działalności organów państwowych,
   - ustawy określające ustrój samorządu terytorialnego,
   - organizacja i przeprowadzenie wyborów i referendum,
   - itp.

2. budżetowo- finansowe:
   - kontrola finansów publicznych państwa.

3. kontrolne:
   - kontrola Gabinetu Ministrów.

4. kreacyjne:
   - formułuje skład: Banku Narodowego, Krajowej Rady Telewizji i Radiofonii, Sądu Konstytucyjnego,
   - wyraża zgodę na powołanie lub mianowanie przez prezydenta m.in.: prezesa Banku Narodowego, prezesa Komitety Antymonopolowego, prokuratora generalnego.
   

Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje:

• prezydentowi,

• deputowanym,

• rządowi,

• Bankowi Narodowemu.

Tekst ustawy podpisuje przewodniczący Rady Najwyższej i przesyła do prezydenta. Prezydent podpisuje ustawę i w ciągu 15 dni od złożenia podpisu przekazuje parlamentowi. Prezydent ma prawo weta ustawodawczego, a Rada Najwyższa może je odrzucić jeśli ponownie uchwali ją większością 2/3 głosów.

Zmiana konstytucji:

- 1, 3, 13 rozdział- ustawę uchwala Rada Najwyższa, a później zatwierdza ją w referendum.

Referendum ogólnokrajowe zarządza:

- Rada Najwyższa,

- prezydent z własnej inicjatywy,

- prezydent na podstawie inicjatywy ludowej złożonej przez 3 miliony obywateli (podpisy muszą pochodzić z co najmniej 2/3 obwodów, a w każdym z nich musi być zebrane minimum 100 tys. Podpisów).

Pod referendum nie można poddawać zagadnień związanych z podatkami, budżetem i amnestią.

Prezydent
Głowa państwa, zwierzchnia władza oraz jego najwyższym przedstawicielem reprezentującym Republikę Ukrainy w stosunkach międzynarodowych.

Jest gwarantem suwerenności państwa i integracji terytorialnej, gwarantem przestrzegania konstytucji.
Prezydent jest zwierzchnikiem i głównodowodzącym Sił Zbrojnych oraz przewodniczącym Rady Bezpieczeństwa Obrony Narodowej Ukrainy.

Wybierany jest na podstawie powszechnego, równego, bezpośredniego i tajnego prawa wyborczego na 5 lat.

Prezydentem może zostać:
- obywatel Ukrainy,
- ukończył 35 lat,
- posiada czynne prawo wyborcze,
- zamieszkuje na Ukrainie ostatnie 10 lat,
- włada językiem ukraińskim.

Kandydat musi zebrać 1 mln. podpisów wyborców popierających jego zgłoszenie. Podpisy muszą pochodzić minimum z 17 z 24 regionów Ukrainy, po nie mniej niż 30 tys. podpisów z każdego regionu.

Wybory prezydenta przeprowadza się w ostatnią niedzielę października w 5 roku kadencji, a w razie przedterminowego skrócenia tej kadencji w ciągu 90 dni od wygaśnięcia mandatu.
Możliwa jest tylko 1 reelekcja.

Przyczyny przedterminowego wygaśnięcia kadencji:
- zrzeczenie się urzędu,
- śmierć,
- niezdolność do wykonywania urzędu ze względu na stan zdrowia,
- impeachment.

Prezydent w czasie sprawowania urzędu korzysta z immunitetu nietykalności.

Akty prawne prezydenta są kontrasygnowane przez premiera lub odpowiedniego ministra, którzy odpowiadają za ich wykonanie.

Kompetencje:

• Uprawnienia w zakresie działań stosunków międzynarodowych:
  - reprezentacja państwa,
  - kieruje polityką zagraniczną,
  - zawiera umowy międzynarodowe,
  - podejmuje decyzje o uznaniu obcych państw,
  - powołuje i odwołuje szefów przedstawicielstw dyplomatycznych Ukrainy w innych państwach,.

• W zakresie spraw związanych z bezpieczeństwem państwa:
  - stoi na straży niepodległości państwa, prawnej ciągłości państwa i bezpieczeństwa narodowego,
  - Najwyższy Głównodowodzący Sił Zbrojnych,
  - kieruje sprawami bezpieczeństwa narodowego,
  - powołuje na stanowiska w formacjach wojskowych.

• Klasyczne uprawnienia:
  - podejmowanie decyzji o nadaniu i utracie obywatelstwa,
  - przyznaje prawo azylu,
  - prawo łaski,
  - przyznaje nagrody i odznaczenia państwowe,
  - powołuje na najwyższe stanowiska w służbie państwowej.

Stosunki między prezydentem a Radą Najwyższą:
- prezydent posiada wpływ na tworzenie ustawodawstwa przez parlament (prawo inicjatywy ustawodawczej),
- prezydent prawo wetowania ustaw,
- prezydent ma ograniczono prawo rozwiązania Rady Najwyższej, ale Rada Najwyższa ma uprawnienia kontrole w stosunku do prezydenta,
- prezydent musi przedkładać Radzie Najwyższej corocznie orędzie o stanie państwa,
- Rada Najwyższa może kierować zapytania do prezydenta,
- Rada Najwyższa może zainicjować procedurę impechmentu w stosunku do prezydenta gdy dopuści się zdrady państwa lub popełni inne przestępstwo (taką decyzję podejmuje Rada Najwyższa większością co najmniej ¾ głosów).

Rada Ministrów
Najwyższy organ władzy wykonawczej. Gabinet jest odpowiedzialny przed prezydentem oraz podlega kontroli i zdaje sprawę Radzie Najwyższej.

Prezydent powołuje za zgodą większości składu Rady Narodowej:
- premiera,
- a na wniosek premiera członków Gabinetu Ministrów.

Rada Ministrów:

- zatwierdza program działalności Gabinetu Rady Ministrów,
- sprawuje kontrolę nad działalnością rządu,
- uchwala budżet państwowy Ukrainy i kontroluje jego wykonanie przez rząd.

Podwójna odpowiedzialność Gabinetu Ministrów:
- przed prezydentem
- przed parlamentem.

Gabinet Ministrów składa dymisję:
- po wyborach prezydenckich na ręce nowego prezydenta,
- premier musi przedstawić prezydentowi dymisję rządu na żądanie prezydenta lub w związku uchwalenia wotum nieufności przez Radę Najwyższą,
- premier i członkowie Gabinetu mogą sami zgłosić swoją dymisję prezydentowi (dymisja premiera oznacza odwołanie całego Gabinetu).

Kompetencje:

• Realizacja polityki wewnętrznej i zagranicznej,

• Opracowanie i realizacja programów ogólno państwowych,

• Podejmowanie środków w celu zapewnienia praw i wolności człowieka i obywatela,

• Wykonywanie budżetu i polityki finansowej,

• Zarządzanie majątkiem i mieniem państwowym,

• Kierowanie i koordynowanie pracy ministrów.

Autonomiczna Republika Krymska

ARK wchodzi w skład Ukrainy, posiada własną konstytucję uchwaloną przez Radę Najwyższą ARK oraz zatwierdzoną przez Radę Najwyższą Ukrainy (potrzebna jest do tego zgoda co najmniej połowy konstytucyjnego składu Rady).

Akry prawne Rady Najwyższej ARK i decyzje Rady Ministrów ARK nie mogą być sprzeczne z konstytucją, ustawami Ukrainy oraz aktami prezydenta i Gabinetu Ministrów.

Organem ustawodawczym jest Rada Najwyższa ARK, a wykonawczym Rada Ministrów ARK.

Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje parlament ARK po uzgodnieniu jego kandydatury z prezydentem Ukrainy.

ARK wydaje akty normatywne m.in. w sprawach rolnictwa, turystyki, planowania przestrzennego, transportu publicznego i instytucji kulturalnych.

ARK zarządza wybory do Rady Najwyższej ARK, zatwierdza skład komisji wyborczych, przeprowadza referendum lokalne, zarządza majątkiem i budżetem ARK.

W przypadku niezgodności aktów prawnych Rady Najwyższej ARK z konstytucją i ustawami Ukrainy, prezydent może wstrzymać stosowanie aktów prawnych RN ARK z jednoczesnym wystąpieniem do Sądu Konstytucyjnego Ukrainy o wydanie orzeczenia w przedmiocie ich zgodności z prawem.

Prezydent Ukrainy ma w ARK swojego oficjalnego przedstawiciela.

Zmiana Konstytucji

Projekt zmiany może przedłożyć:

- 1/3 konstytucyjnego składu Rady Najwyższej,

- prezydent.

Projekt zmiany uchwalony wcześniej większością głosów całego składu RN uważa się za przyjęty, jeśli na następnej sesji zwykłej RN głosowało za nim 2/3 ogólnej liczny deputowanych.

Art. 156 Konstytucji mówi o projektach zmiany rozdziałów:

- I- Założenia ogólne,

- III- Wybory. Referendum.

- XIII- Zmiana konstytucji.

Zgodnie z tym artykułem zmiany przedkłada co najmniej 2/3 ogólnej liczby deputowanych lub prezydent. W przypadku jego uchwalenia co najmniej większością 2/3 głosów ogólnej liczby deputowanych zostaje zatwierdzony w referendum zarządzonym przez prezydenta. Powtórne przedłożenie projektów zmiany rozdziałów: I, III, XIII możliwe jest tylko w Radzie Najwyższej w następnej kadencji.

Zgodnie z artykułem 156 nie uchwalony przez Radę Najwyższą zwykły projekt zmiany konstytucji może być przedłożony Radzie nie wcześniej niż po roku od dnia głosowania.

Rada Najwyższa w ciągu swej kadencji nie może dwukrotnie zmieniać jednego i tego samego przepisu konstytucji.

Rada Najwyższa rozpatruje projekt zmiany, o ile istnieje orzeczenie Sądu Konstytucyjnego o zgodności przepisu z wymogami art. 157, wg którego konstytucja nie może być zmieniona, jeżeli zmiany powodują ograniczenie praw i wolności obywatelskich, niepodległości i naruszenie integralności Ukrainy i art. 158 Konstytucji.

---