CO TO JEST BIOLOGIA I CZYM SIĘ ZAJMUJE?
Biologia jest to nauka o życiu (z grckiego: bios - życie, logos - nauka).
Główne kierunki badań biologicznych:
-podział ze względu na przedmiot badań obejmuje:
zoologię (naukę o zwierzętach), botanikę (naukę o roślinach),
antropologię (biologię istot człowiekowatych i współczesnego człowieka),
mykologię (naukę o grzybach),
protistologię (naukę o organizmach jednokomórkowych, pochodzenia roślinnego i zwierzęcego),
mikrobiologię (naukę o bakteriach);
-podział według charakteru zjawisk i procesów zachodzących w organizmach żywych:
morfologia - zajmuje się budową zewnętrzną i wewnętrzną na poziomie:
-osobniczym to anatomia,
-tkankowym to histologia i anatomia mikroskopowa,
-komórkowym to cytologia,
-molekularnym to ultrastruktura komórek i tkanek;
-biochemia i biofizyka - funkcje na poziomie molekularnym;
embriologia - powstawanie i rozwój zarodka
fizjologia - funkcje na poziomie osobniczym
genetyka - dziedziczenie i zmienność
parazytologia - pasożyty i pasożytnictwo
paleontologia - budowa i fizjologia istot wymarłych
ewolucjonizm - pochodzenie i zmiany
ekologia - wzajemne powiązania między środowiskiem życia a istotami żywymi
etologia - nauka o zachowaniu zwierząt i człowieka
CO ROZUMIESZ POD POJĘCIEM PROCESY FIZYCZNEGO?
Cechy rozwoju jest stały postęp uniemożliwiający cofanie się i powrót do stanu pierwotnego. Zmiany te mają charakter progresywny, czyli przechodzenia od prostych poziomów organizacji do coraz bardziej złożonych wyniku, czego powstaje wyższa jakość.
Rozwój możemy rozpatrywać jako:
-filogeneza - ewolucyjne zmiany w długo trwających procesach międzypokoleniowych;
-ontogenezę - rozwój osobniczy organizmu od momentu zapłodnienia do śmierci.
WYMIEŃ I OPISZ JAKOŚCIOWE CECHY ROZWOJU OSOBNICZEGO
Rozwój fizyczny organizmu można rozpatrywać pod względem jakościowym i wyodrębniamy tutaj:
-wzrastanie - powiększanie się ciała:
-rozrost (powiększa się wielkość i masa komórek i tkanek oraz zwiększa się ilość substancji międzykomórkowej),
-rozplem (zwiększa się liczba komórek przez podział komórkowy);
-różnicowanie - doskonalenie budowy organizmu ludzkiego:
-przebudowa struktury komórek i tkanek (cytogeneza i histogeneza),
-grupowanie tkanek w określone układy i narządy (organogeneza),
-dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych
kształtów i proporcji organizmu, (typogeneza);
-dojrzewanie - doskonalenie funkcji organizmu ludzkiego:
-narządy i układy ulegają doskonaleniu w zakresie pełnionych funkcji (specjalizacja),
-narządy i układy dostrajają się do funkcji innych układów w ramach całego ustroju (integracja);
-postęp - doskonalenie całego organizmu.
WYMIEŃ I OPISZ ILOŚCIOWE CECHY ROZWOJU OSOBNICZEGO
Rozwój fizyczny organizmu można rozpatrywać pod względem ilościowym i wyodrębniamy:
-kinetykę rozwoju - poziom, na jakim rozwój człowieka przebiega np. dzieci w tym samym wieku różnią się wielkościom, jedno jest duże a drugie małe,
-dynamikę rozwoju - dynamika wzrastania w funkcji czasu np. badamy masę ciała dzieci w systemie kwartalnym, roczny,
-rozmach - porównujemy tutaj wielkość rozwoju osobniczego do stanu wyjściowego lub maksymalnej wartości cechy,
-rytmiczność rozwoju - różne tempo rozwoju w poszczególnych etapach ontogenezy np. różne tempo zmiany wysokości ciała człowieka.
Z CZYM SIĘ WIĄŻE ROZWÓJ ORGANIZMU POD WZGLĘDEM ENERGETYCZNYM
Rozwój fizyczny organizmu można rozpatrywać pod względem energetycznym
Energetyka - wykorzystanie źródeł energii w procesach rozwojowych organizmu ludzkiego
-przemiana materii, metabolizm:
-całokształt zachodzących w komórkach żywego organizmu przemian biochemicznych i związanych z nimi przemian energii, stanowiący podłoże wszelkich zjawisk biologicznych,
-koniecznym warunkiem przemiany materii jest wymiana materii i energii między organizmem a otoczeniem. Pierwotnymi źródłami energii są: promieniowanie słoneczne i związki chemiczne nieorganiczne wykorzystywane przez organizmy samożywne (autotrofizm) do fotosyntezy i chemosyntezy związków chemicznych organicznych (przekształcanie w składniki własnego organizmu, z kolei związki te stanowią (pokarm) wtórne źródło energii dla wszystkich organizmów, a szczególnie dla cudzożywnych — jedyne źródło pokarmu. Skład jakościowy i ilościowy pobieranej materii jest u różnych gatunków organizmów odmienny, zależny od ich potrzeb pokarmowych (asymilacja, pokarm, odżywianie); zatem warunkiem prawidłowej przemiany materii jest pobieranie przez dany organizm wszystkich niezbędnych mu substancji w odpowiednim stosunku ilościowym oraz pokrycie jego energetycznego zapotrzebowania. Przemianami pobranej materii i energii w żywych organizmach, czyli tzw. pośrednią przemianą materii, zajmuje się biochemia.
Metabolizm procesów rozwojowych:
-anabolizm - przekształcanie pobranego pokarmu w substancje możliwe do przyswojenia przez organizm oraz magazynowanie substancji zapasowych, prowadzi do wytworzenia złożonych związków chemicznych z prostych cząsteczek, przykładem może być translacja: wytworzenie białek;
-katabolizm - zużywanie składników chemicznych organizmu na procesy energetyczne ustroju, prowadzi do rozkładu złożonych związków chemicznych do prostych cząsteczek, przykładem jest glikoliza, cykl kwasu cytrynowego, beta-oksydacja kwasów tłuszczowych, reakcje te prowadzą do wytwarzania energii, która jest magazynowana w ATP.
WYMIEŃ CECHY ROZWOJU OSOBNICZEGO
-cechy jakościowe - są zdeterminowane genetycznie i są one stałe i niezmienne. (Nie mają na nie wpływ czynniki paragenetyczne i środowiskowe) np.: grupa krwi liczba palców, kolor tęczówki itp.;
-cechy ilościowe - są częściowo zdeterminowane przez słabo działające geny (poligeniczne), w trakcie rozwoju ulegają przemianom i mają na nie wpływ czynniki środowiskowe np.: wysokość ciała, ciężar ciała, inteligencja itp.
NA CZYM POLEGA SAMOREGULACJA PROCESU ONTOGENEZY
-Samoregulacja procesu ontogenezy (organizmy żywe posiadają zdolność samoregulacji rozwoju osobniczego, determinowanego przez geny:
-homeostaza ontogenetyczna (homeoreza) polega na utrzymaniu równowagi dynamicznej między czynnikami wewnętrznymi organizmu a czynnikami środowiska zewnętrznego, czynniki sterujące procesami samoregulacji ontogenezy
-Rozwój organizmu zgodnie z informacją genetyczną,
-Rozwój zależny od środowiska zewnętrznego,
-Regulacja rozwoju (korygowanie odchyleń)
WYJAŚNIJ NA CZYM POLEGA „TEORIA LIMITOWANEGO UKIERUNKOWANEGO ROZWOJU”
Organizm człowieka nie reaguje w sposób jednoznaczny na działanie czynników zewnętrznych.
Występuje zjawisko rezystencja: jest opór stawiany przez rozwijający się organizm w stosunku do czynników środowiskowych działających modyfikująco na struktury biologiczne organizmu osobnika.
Walońska(1975) uściśliła te pojęcia w „Teoria limitowanego ukierunkowanego rozwoju”
-Rozwój osobnika przebiega według własnego szlaku rozwojowego w określonym genetycznie kanale rozwojowym,
-Tory rozwojowe przebiegają, więc w różny sposób i dla tego wartości końcowe cech u różnych osobników są inne, gdyż uzależnione są od kodu genetycznego, tempa rozwoju oraz czasu wyhamowania tempa rozwoju
CO TO JEST GENETYKA I JAKIE SĄ PODSTAWOWE KONCEPCJE DOTYCZĄCE BADAŃ NAD DZIEDZICZNOŚCIA??
Genetyka jest nauką zajmującą się badaniem zjawisk dziedziczności i zmienności żywych organizmów (Wysokińska 1999)
W historii genetyki można wyróżnić następujące koncepcje:
-Koncepcja niezależnego szlaku płciowego i somy (August Weismann),
-Mendel i jego prawa(Prawo czystości gamet, Prawo jednotypowości mieszańców w pierwszym pokoleniu F1, Prawo segregacji - rozczepienia czynników dziedzicznych w pokoleniu F1, Prawo niezależności rozczepienia czynników dziedzicznych w pokoleniu F2 w przypadku rozpatrywania, co najmniej dwóch par cech.)
-Chromosomowa teoria dziedziczenia Tomasza Morgana(cechy dziedziczne skupione są w substancji dziedzicznej występującej we wszystkich komórkach organizmu, substancja dziedziczna ma postać chromosomów, chromosomy zbudowane są z genów, które zajmują określone miejsce (loci), geny w chromosomach ułożone są liniowo, każdy gatunek ma stałą określoną liczbę chromosomów (genetycy ze szkoły Morgana)
-Genetyka molekularna zapoczątkowana przez Watsona i Cricka.( Opisali budowę i rolę kwasu nukleinowego, ustalono liczbę chromosomów człowieka, rozwinęła się inżynieria genetyczna.)
-Koncepcja niezależnego szlaku płciowego i „somy” (August Weismann)( w momencie zapłodnienia jaja zaczynają się dwa niezależne procesy podziału komórki, pierwsze „somy” powstaje ciało osobnika, drugi „szlak płciowy” związany z wytworzeniem komórek rozrodczych.)
A
CO TO JEST GEN I OPISZ JEGO ROLE W ORGANIŻMIE CZŁOWIEKA
-Podstawowe informacje genetyczne dotyczące organizmu człAwieka zawarte są w genach,
-Jądro komórkowe jest magazynem informacji genetycznej. Aaa jądrowego DNA znajdują się geny, które kontrolują większość procesów życiowych komórki,
Euchromatyna - rozluźniona chromatyna, zawiera geny aktywne transkrypcyjne,
Cheterochromatyna - skondensowana chromatyna, zawiera DNA nie kodujący oraz geny nie wykorzystywane przez komórkę.
Kariolimfa - płyn wypełniający jądro komórkowe,
Szorstka siateczka śródplazmatyczna: wewnątrz komórkowy układ rurek i kanalików zbudowanych z pojedynczej błony plazmatycznej, bierze udział w produkcji białek.
-Gen jest to odcinek DNA zawierający zakodowaną informację genetyczną wystarczającą do syntezy jednego rodzaju białka,
-Geny znajdujące się w cząsteczkach DNA (kwasu deoksyrybonukleinowego) kontrolują wszystkie procesy życiowe komórki,
-Gen składa się z części regulujących (promotor, terminator) i części kodujących
-Promotor stanowi tą część genu, do której przyłączają się czynniki transkrypcyjne i polimeraza RNA,
-Terminator ta część genu, na którym kończy się transkrypcja
-część kodująca zawiera informację genetyczna przekazywana na RNA (określone sekwencje aminokwasów stanowiących informację o strukturze białka)
ROLA CHROMOSOMÓW W ORGANIŻMIE CZŁOWIEKA
-Informacja genetyczna jest wykorzystywana do tworzenia białek, które kierują wszystkimi procesami życiowymi komórki, podczas podziału komórkowego nici chromatyny splatają się tworząc chromosomy.
-Chromosomy powstają na skutek skracania włókien chromatynowych w komórkach przygotowujących się do podziału.
-Każdy chromosom składa się z dwóch chromatyd połączonych centromerem. Każda chromatyda zawiera jedną cząsteczkę DNA. Obie cząsteczki DNA każdego Chromosomu są takie same, ponieważ są wytworzone podczas replikacji macierzystej cząsteczki DNA. Dzięki temu obie komórki powstające podczas mitozy maja taki sam materiał genetyczny ( każda komórka otrzymuje podczas podziału jedną chromatydę każdego chromosomu). Ilość chromosomów w komórkach somatycznych jest charakterystyczną cechą każdego gatunku.
OPISZ BUDOWĘ I FUNKCJE KWASU DEZOKSYRYBONUKLEINOWEGO (DNA)
- Łańcuch DNA to długi, nie rozgałęziony polimer zbudowany z czterech typów podjednostek. Cechą odróżniającą podjednostki od siebie jest rodzaj występującej w nich zasady azotowej. W DNA występują cztery zasady azotowe: adenina, tymina, guanina i cytozyna. Oprócz zasady azotowej określonego rodzaju w skład każdej z podjednostek wchodzi sacharyd deoksyryboza i reszta kwasu fosforowego. Podjednostki związku też deoksyrybonukleotydami lub po prostu nukleotydami są połączone ze sobą wiązaniem wytworzonym między resztą fosforanową należącą do jednej podjednostki a cząsteczką sacharydu należącą do podjednostki bezpośrednio z nią sąsiadującej.
-Rola DNA:
-Procesy przemiany materii (metabolizm) stanowią zasadniczą cechę żywych organizmów,
-Przemiany metaboliczne można podzielić na dwie duże grupy
-Grupa pierwsza to przemiany anaboliczne:
Prowadzą do wytworzenia złożonych związków chemicznych z prostych cząsteczek,
Przykładem takich procesów jest translacja, replikacja, transkrypcja, wytwarzanie cukrów złożonych,
Translacja: wytwarzanie białka na podstawie informacji genetycznej przenoszonej z jądra komórkowego do cytoplazmy przez cząsteczkę mRNA,
Replikacja : wytwarzanie kopi czasteczeg DNA znajdujących się w komórce,
Transkrypcja : proces wytwarzania cząsteczki RNA na matrycy jednego łańcucha DNA,
Cukry złożone (glikogen, skrobia, chityna, pektyna) są wytwarzane z cukrów prostych (glukoza, fruktoza, ryboza, deoksyryboza),
Przemiany anaboliczne wiążą się z zużyciem energii ATP
Grupa druga to przemiany kataboliczne:
Prowadzą do rozkładu złożonych związków chemicznych na prostsze cząsteczki,
Do reakcji katabolicznych można zaliczyć: glikolizę, cykl kwasu cytrynowego, beta oksydacja kwasu tłuszczowego.
-Reakcje kataboliczne często wytwarzają energię, która jest magazynowana w ATP
DNA jako stosunkowo prostą substancja chemiczną o skomplikowanej strukturze przestrzennej, kieruje procesami przemiany materii,
Kod genetyczny - to sposób zapisu informacji w genach, będący językiem, w którym przekazywana jest informacja genetyczna niezbędna do organizacji życia w organizmach żywych (nośnikami tej informacji jest DNA),
Rola DNA sprowadza się do kierowania procesami biosyntezy białka, białka zbudowane są z 20 rodzajów aminokwasów powiązanych w łańcuch wiązaniami polipeptydowymi,
DNA posiada zapisaną informację w genach o kolejności ułożenia aminokwasów, która jest wykorzystywana podczas procesów biosyntezy białek.
NA CZYM POLEGA BIOSYNTEZA BIAŁEK
Przebieg procesu biosyntezy
Pierwszym etapem tworzenia białek jest transkrypcja
To proces wytwarzania cząsteczki RNA (kwas rybonukleinowy) na matrycy jednego łańcucha DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) zgodnie z regułą komplementarności zasad (sposób łączenia się zasad azotowych w kwasach nukleinowych, w DNA adenina zawsze łączy się podwójnym wiązaniem z tyminą, a guanina potrójnym wiązaniem z cytozyną, w kwasie RNA zamiast tyminy występuje uracyl, który tworzy komplementarną parę z adeniną), Enzymem przeprowadzającym transkrypcje jest polimeraza RNA, która współpracuje z innymi białkami określanymi jako czynniki transkrypcyjne,
Drugim etapem jest składanie genu:
W wyniku transkrypcji powstaje pre-mRNA które nie jest gotowe do uczestniczenia w traslacji gdyż zawiera introny (nie kodują żadnego białka), Następuje składanie genu przez wycięcie intronów i połączenie ze sobą egzonów wyniku czego powstaje mRNA, Następnie mRNA jest transportowane z jądra do cytoplazmy gdzie służy jako matryca do wytwarzania białek w procesie translacji,
Trzeci etap to translacja
To proces wytwarzania białek z aminokwasów, Translacja odbywa się w rybosomach,
Podczas translacji cząsteczka mRNA znajduje się pomiędzy dwoma rybosomami a cząsteczki aminokwasów dostarczane są do rybosomów przez tRNA,
tRNA zawiera antykodony które rozpoznają kodony w cząsteczce mRNA, jeżeli są właściwe to następuje przyłączenie aminokwasu do powstającej cząsteczki białka,
translacja przebiega do momentu aż wszystkie aminokwasy zostaną przyłączone
do cząsteczki białka zgodnie z kodem genetycznym,
po utworzeniu cząsteczki białka rybosomy odpadają od mRNA uwalniając białko, które zostaje skierowane do odpowiedniej części komórki.
W JAKI SPOSÓB PRZEBIEGA PRZEKAZYWANIE MATERIAŁU GENETYCZNEGO DZIECIOM?
Przekazywanie informacji genetycznej odbywa cię cyklicznie na drodze rozmnażania płciowego. Następuje zapłodnię, rozwój zarodka, przyjście na świat nowej istoty, rozwój i dojrzewanie płciowe, zakładanie rodziny i przekazywanie informacji genetycznej swoim dzieciom, starzenie się i śmierć. Cykl życia cały czas powtarza się dzięki temu następuje utrzymanie gatunku ludzkiego.
od matki dziecko otrzymuje 23 chromosomy (jajo) a od ojca 23 (plemnik),
Plemnik i jajo łączą się i powstaje zygota (zapłodniona komórka jajowa),zygota wielokrotnie dzieli się, następuje różnicowanie komórek, powstają tkanki i organy o wyspecjalizowanych funkcjach (podziały mitotyczne).,
Ostateczna forma osobnika powstaje stosunkowo późno gdyż zakodowany program rozwoju jest realizowany punkt po punkcie, co powoduje pojawianie się poszczególnych cech organizmu określonej kolejności.
OPISZ PROCES SPERMATOGENEZY
Zachodzi po osiągnięciu dojrzałości płciowej przez mężczyznę,
W wyniku podziałów mitotycznych powstają spermatogonie (komórki samoodnawiające się), które posiadają 46 - chromosomów,
Spermatogonie przechodzą w spermatocyt pierwotny I rzędu a następują zachodzą dwa podziały mejotyczne,
W pierwszym podziale mejotycznym spermatocyt pierwotny I rzędu ulega podziałowi na dwa spermatocyty wtórny II rzędu.
Spermatocyty wtórne II rzędu ulegają dalszemu podziałowi , każdy z nich dzieli się na dwa Spermatydy czyli razem powstaje ich cztery, które już bez dalszych podziałów przekształcają się w 4 plemniki. Każdy z plemników zawiera 23 chromosomy
OPISZ PROCES OOGENZY
-Jest w zasadzie już ukończona przy urodzeniu dziewczynek, Oogonie pochodzą z pierwotnych komórek rozrodczych,
-Około III miesiąca życia płodu oogonie stają się oocytami I rzędu i zaczyna się profaza I podziału mejotycznego. W tej fazie oocyty pozostają aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej (12-13 rok życia). W momencie urodzenia oba jajniki zawierają około 400 000 pęcherzyków pierwotnych, w ciągu życia kobiety pełny rozwój przechodzi około 400 pęcherzyków. Po osiągnięci dojrzałości płciowej naprzemiennie w jajnikach dojrzewa kolejna komórka jajowa,
-Prawidłowy cykl jajnikowy trwa 28 dni. Przy udziale hormonów z każdego pęcherzyka oocyt I rzędu w każdym cyklu miesiączkowym uwalnia się do jajowodu i kończy pierwszy podział mejotyczny stając się jajem. W wyniku pierwszego podziału mejotycznego dochodzi do nierównomiernego podziału cytoplazmy wyniku czego powstaje oocyt II rzędu (posiada większą część cytoplazmy) i ciałko kierunkowe.
-Pęcherzyk dojrzewający przekształca się w dojrzały (pęcherzyk Graafa). W końcowej fazie dochodzi do pęknięcia pęcherzyka, czyli owulacji. Drugi podział mejotyczny dochodzi do skutku, kiedy oocyt II rzędu ulegnie zapłodnieniu
GENETYCZNE STEROWANIE ROZWOJEM
Dzieci dziedziczą po rodzicach geny a nie cechy. Człowiek ma pewne predyspozycje wrodzone właśnie w genach, ale czy one się rozwiną to zależy od czynników towarzyszących rozwojowi organizmu w ontogenezie.
JAK ZACHODZI PROCES ZAPŁODNIENIA?
-Z chwilą wniknięcia plemników do pochwy w okolice macicy dochodzi do zapłodnienia,
Tylko jeden plemnik wnika do jaja,
-Akrosom główki plemnika dokonuje rozpuszczenia wieńca promienistego i błony przeźroczystej otaczającej oocyt,
-Z chwilą wniknięcia do środka błona żółtkowa zamienia się w błonę zapłodnieniową i nie pozwala wniknąć innym plemnikom do środka,
-W tym czasie w jaju dochodzi do podziału i wydzielenia II ciałka kierunkowego, a jądro oocytu zmienia się w przedjadrze żeńskie,
-Jednocześnie główka plemnika pęcznieje i powstaje przedjądrze męskie
-Następuje kariogamia, czyli połączenie się jąder w efekcie końcowym powstaje diploidalna zygota,
Pierwszy podział zygoty i powstanie dwóch jąder daje początek nowej istocie
CO TO JEST ZMIENNOŚĆ ORGANIZMÓW I CZYM ONA JEST SPOWODOWANA
Zmienność organizmów jest spowodowana modyfikującym wpływem środowiska na informacje zawartą genotypie. Wyróżniamy następujące rodzaje zmienności:
Zmienność fluktuacyjna (środowiskowa):
Jest związana z środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym, która wpływa modyfikująco na realizację kodu genetycznego związana z dana cech, np.: błędy dietetyczne u niektórych osób powodują otyłość
Ta cech nie będzie dziedziczona przez potomstwo osoby otyłej
Zmienność rekombinacyjna (powstaje wyniku przetasowania alelli w kolejnych pokoleniach i jest główna przyczyna zmienności w doborze naturalnym i sztucznym) Wyróżniamy :
Zjawisko crossing - over: wymiana odcinków i lezących na tych odcinkach genów pomiędzy dwoma chromosomami homologicznymi.
Niezależną segregacja chromosomów (II prawo Mendla): geny przekazywane przez rodziców dzieciom różnią się jedna lub większą liczba niezależnych cech, każda para genów podlega losowej segregacji i jest dziedziczona niezależnie od genów innych par
Zmienność mutacyjna:
Polega na skokowych lub nagłych zmianach genotypie. Następuje dziedziczenie nowej informacji w miejsce już istniejącej u przodków,
Czynniki powodujące mutacje: różne związki chemiczne, promieniowania jonizujące i nadfioletowe a nieraz pojawiają się spontanicznie bez wyraźnego czynnika,
Mogą to być mutacje genowe (punktowe), mutacje chromosomowe (strukturalne) lub mutacje chromosomowe liczbowe.
Z JAKICH UKŁADÓW SKŁADA SIĘ APARAT RUCHU?
A.)Układu kostnego
Układ kostny zbudowany jest z tkanki kostnej i chrzęstnej, które rozwinęły się z tkanki łącznej.
Proces tworzenia kości rozpoczyna się w okresie życia płodowego a kończy po 25 roku życia
B) Układu stawowego
Budowa i znaczenie stawów:
-Kości mogą łączyć się ze sobą za pomocą:
-Połączeń ścisłych (nieruchomych):,
-Kościozrosty: zrośnięcie się kości biodrowej, łonowej i kulszowej w jedną kość miedniczą,
-Chrzestozrosty: w łukach żebrowych zrośnięciu ulegają chrząstki żeber,
-Więzozrosty:
-Połączeń wolnych (ruchomych), czyli stawów,
C) Układu mięśniowego
Budowa mięśni:
-Tkanka mięśniowa jest czynnym elementem narządu ruchu:
-Powodują ruch kości oraz ustalają płożenie jednej kości względem drugiej,
-Komórki tkanki mięśniowej potrafią się aktywnie się kurczyć,
-Rozkurcz mięśnia następuje na skutek działania sił grawitacji oraz antagonistycznie działających mięśni,
-Działaniem tych mięsni kierujemy za pomocą naszej woli
Powstawanie mięśni :
-Włókna mięśniowe powstają z zarodkowych komórek mięśniowych mioblastów,
- W trakcie rozwoju włókna mięśniowe łącza się ze sobą, w wyniku, czego są komórkami wielojądrzastymi,
- przyrost ilości włókien odbywa się w okresie płodowym i zaraz po urodzeniu : między 32 tygodniem rozwoju płodowego a 4 miesiącem po urodzeniu następuje podwojenie liczby włókien mięśniowych,
- po urodzeniu zwiększa wielkość mięśni : w pierwszym roku życia następuje bardzo intensywny rozwój masy mięśniowej i pogrubienie włókien,
- Względna stabilizacja rozwojowa osiągana jest w wieku 18 - 20 lat
JAKIE ZNASZ RODZAJE TKANKI CHRZĘSTNEJ
Tkanka chrzęstna:
- Składa się z podłoża (matrix) i komórek chrzęstnych (chondrocytów),
- Podłoże (matrix) stanowi żel zawierający białka połączone z węglowodanami (glikoproteiny)
- Między komórkami chrzęstnymi jest substancja międzykomórkowa składająca się z włókien kolagenowych tworzących gęstą sieć.
Rodzaje tkanki chrzęstnej:
- Chrząstka szklista: w okresie płodowym stanowi zawiązki większej części szkieletu, a u dorosłych występuje w chrząstce nosa, tchawicy, oskrzeli, żeber oraz pokrywa powierzchnie stawowe kości, po ukończeniu wzrastania ustroju utrzymuje się w przymostkowych częściach żeber
- Chrząstka włóknista: występuje w krążkach międzykręgowych,
- Chrząstka sprężysta występuje w drobnych chrząstkach krtani, małżowin usznych w trąbce słuchowej.
JAKIE FUNKCJE PEŁNI TKANKA KOSTNA W ORGANIŹMIE CZŁOWIEKA?
Tkanka kostna: Tworzy szkielet; Pełni funkcję:
- Podporową organizmu: tworzy szkielet,
- Osłania narządy wewnętrzne,
- Bierze udział w gospodarce mineralnej organizmu,
- Bierze udział w wytwarzaniu krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi
- Nadaje kształt kości,
PRZEDSTAW BUDOWĘ KOŚCI
Kość składa się głównie z :
-Tkanki kostnej: nadaj kształt kości
-Szpiku kostnego,
-Chrząstki,
-Okostnej lub ochrzęstnej
W tkance kostnej najważniejsza jest substancja międzykomórkowa składająca się z: stoty podstawowej,
Włókien kolagenowych.
U dorosłych osobników tkanka kostna ma budowę blaszkowatą i dzieli się na:
Istotę zbitą:
-Bardzo zwarty układ blaszek kostnych,
-Występują w niej kanały (kanał osteonu) w których przebiegają naczynia krwionośne wnikające do kości z okostnej.
-Każdy kanał otoczony jest kilkoma blaszkami w kształcie cienkościennych rur ułożonych współśrodkowo, ściśle ze sobą zespolonych tworzących osteon
Istotę gąbczastą:
-Utworzona jest z cienkich blaszek i beleczek kostnych krzyżujących się ze sobą,
-Zasadniczym jej elementem strukturalnym jest oczywiście osteon, który składa się:
Okostna natomiast jest błoną włóknistą. Składa się z 2 warstw:
-Zewnętrznej: bogatej w włókna kolagenowe
-Wewnętrznej rozrodczej: bogatą w komórki rozrodcze (osteoblasty), które mają zdolność wytwarzania tkanki kostnej. Dzięki temu kość może wzrastać na grubość, a także odtwarzać ubytki kostne
PRZEDSTAW PODZIAŁ KOŚCI ZE WZGLĘDU NA KSZTAŁT
Wyróżnia się:
-kości długie: To głównie kości kończyn, Składają się z: Trzonu, Końca bliższego i dalszego,
Istota zbita tworzy trzon i otacza jamę szpikową, istota gąbczasta natomiast tworzy nasady kości. Występuje tu również szpik żółty, który zbudowany jest z komórek tłuszczowych. Jama szpikowa występuje w środku kości.
-Kości płaskie: Są wydłużone w dwóch kierunkach i bardzo znacznie spłaszczone w kierunku trzecim Nie maja jamy szpikowej. W istocie gąbczastej znajduje się szpik czerwony; Szpik czerwony bierze udział w produkcji krwinek czerwonych; Przykładowo zaliczamy do nich:( kości sklepienia czaszki, łopatkę, kość biodrową,)
-Kości krótkie: Występują tam, gdzie silna, masywna budowa łączy się z ograniczoną ruchomością,
-Są one mniej więcej równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech wymiarach,
-Zaliczymy do nich:( kości nadgarstka, kości stępu, kości różnokształtne,)
-Kości pneumatyczne: Zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzowa i wypełnione powietrzem,
-Możemy do nich zaliczyć:(kość sitową, kość klinową, kość szczękową,)
-Kości różnokształtne: Właściwości fizyczne kości:
-Masa kości u człowieka wynosi: U mężczyzny: ok. 12 kg; U kobiety: ok. 10 kg,
-Kości są wytrzymałe na rozciąganie: 9-12 kG\mm2,
-Wytrzymałość na ściskanie wynosi:12,5 - 17 kG\mm2,
-Właściwości biologiczne kości: Zdolność do regeneracji, Zdolność do przeszczepiania, Zdolność do dostosowywania się do warunków np.: w zakresie grubości kości
SCHARAKTERYZUJ ROZWÓJ KOŚCI U CZŁOWIEKA
Rozwojowe układu kostnego może przebiegać:
- Na podłożu łącznotkankowym (mezenchymatycznym),
- Na podłożu chrzęstnym,
- Oba sposoby rozwoju łącznotkankowy i chrzęstny przekształcają się w fazę kostną,
a.)Kości powstają z trzeciego listka zarodkowego mezodermy,
-Około 8 tygodnia życia płodowego pojawiają się pierwotne centra kostne
-W 3 miesiącu życia płodowego pojawia się większość centrów formowania późniejszych kości i ten proces formowania kości trwa do urodzenia.
- Rozwój kości odbywa się dzięki komórkom kościotwórczym (osteoblastom),
- Są to komórki mezenchymatyczne,
- łączą się one swoimi wypustkami tworząc sieci,
- Wydzielają białkową substancję podstawową (osteoid) zawierająca włókna klejodajne,
- w późniejszym okresie włóknista istota przekształca się w istotę zbitą na skutek wydzielania soli wapnia tzw. pierwotne jądra kostnienia
- Część komórek kościotwórczych (osteoblastów) zostaje uwięziona w istocie kostnej i staje się komórkami kostnymi (osteocytami),
- w takiej postaci tkanka kostna jest widoczna jako blaszki i beleczki
- równocześnie następuje niszczenie tkanki kostnej przez komórki kościogrubne (osteoklasty),
-powstają jamki i zagłębienia w kości zwane zatokami Howshipa, następuje tworzenie jamy szpikowej,
-Po urodzeniu następują dalsze procesy mineralizacji kości :
-Na obydwu końcach kości długich (nasady) powstają wtórne jądra kostnienia powodując kostnienie tych części kości
-Pomiędzy nasadą a trzonem kości utrzymuje się chrzęstna płyta wzrostowa,
-Następuje w niej rozplem tkanki kostnej (zwiększanie liczy komórek) czyli wzrost kości na długość,
-Zrośnięcie chrząstki nasadowej i spojenie nasady w trzon stanowi zakończenie progresywnego rozwoju tkanki kostnej (16 - 25 rok życia),
-w ten sposób kończy się rozwój kości w organizmie człowieka,
b.)Następnie trwa proces przebudowy kości (kobiety do 28 roku życia, mężczyźni do 30-32 roku życia)
-Zmiana przekroju kości,
-Grubości warstwy korowej,
-Zmiana gęstości kości związana z wymianą soli mineralnych w tkankę kostną,
c.)w rozwoju człowieka następuje okres rzeszotnienia kości, który trwa do śmierci osobnika :
-Stopniowy zanik istoty korowej,
-Zmniejszanie się masy i gęstości kości,
-Zmniejsza się czynność osteoblastów,
OMÓW WARUNKI NIEZBĘDNE DO PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU UKŁADU KOSTNEGO
Odpowiednia dieta :
-Dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości białek, tłuszczów witamin oraz składników mineralnych (wapień, fosfor i magnez),
-Prawidłowa praca układu wewnątrzwydzielniczego: hormony wzrostu ,somatomedyny,
hormony produkowane przez tarczycę i przytarczycę, sterydy płciowe,kortukoidy produkowane przez nadnercza, aktywność ruchowa : optymalna dawka ruchu może powodować opóźnienie zrastania płytek wzrostowych kości długich co powoduje większe wymiary kości, ciążenie ziemskie, ruchy lokomocyjne, dźwiganie ciężarów konieczne są do prawidłowego wzrostu kości ;
Brak aktywności ruchowej powodu w obrębie kości człowieka :
- odwapnienie kości,
- obniżenie zawartości białka w tkance kostnej,
- opóźnia zrastanie kości,
- w starszym wieku przyspiesza powstawanie ostoporozy.
JAKIE ZNASZ RODZAJE POŁŁĄCZEŃ KOSTNYCH?
- stawy umożliwiają przemieszczanie elementów kostnych między sobą w określonym zakresie ruchu,
- powstawanie pierwotnych połączeń międzykostnych : około 8 tygodnia, następuje zastępowanie szkieletu błoniastego szkieletem chrzęstnym, powstaje pierwotne połączenie międzykostne tzw. połączenie ścisłe które jest połączeniem nieruchomym, połączenie to może być:
-połączeniem włóknistym tzw. więzozrost (powstałe z tkanki łącznej),
-połączeniem chrzestnym tzw. chrząstką (powstałe z chrząstki),
-połączenie kostne tzw. kościozrost, ( z wiekiem połączenie włókniste i chrzęstne może kostnieć),
- Powstawanie wtórnych połączeń międzykostnych:
- w czwartym miesiącu życia płodowego zaczynają się rozbijać połączenia międzykostne wtórne (stawy)
- Jest to połączenie ruchome,
- Umożliwia przemieszczanie się elementów kostnych względem siebie tzw. ruchomość stawów,
OMÓW BUDOWĘ STAWU
A)Budowa stawu:
- Powierzchnie stawowe pokryte chrząstką stawową dwóch lub więcej sąsiadujących kości,
- Torebka stawowa,
- Jama stawowa,
- Maź stawowa wytworzona przez wewnętrzną część torebki stawowej,
- Więzadła wewnątrzstawowe i zewnątrzstawowe,
- łękotki, obrąbki, kosmki itp.
JAK PRZEBIEGA ROZWÓJ STAWÓW?
-przebieg rozwoju stawów jest ściśle związany z rozwojem kości w poszczególnych stadiach rozwojowych : błoniastej, chrzęstnej i kostnej
-okres rozwoju błoniasty kości : Jest to okres pierwszych 6 tygodni życia śródmacicznego
-z chwilą rozwoju szkieletu błoniastego zostaje zlokalizowane połączenia międzykostne,
- następuje zastępowanie szkieletu błoniastego szkieletem chrzęstnym,
-w czwartym miesiącu życia płodowego zaczynają się rozbijać połączenia międzykostne wtórne (stawy)
WYMIEŃ NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE STAWÓW
-Rodzaje stawów:
-Podział ze względu na ilość kości biorących udział w budowie stawu:
- Stawy proste (dwie kości biorą udział w tworzeniu stawu),
- Stawy złożone (więcej niż dwie kości),
-Podział ze względu na kształt powierzchni:
- Staw kulisty wolny i panewkowy (staw ramienny i biodrowy),
- Staw eliptyczny (promieniowo - nadgarstkowy),
- Staw zawiasowy (międzypaliczkowy),
- Obrotowy (promieniowo - łokciowy bliższy),
- śrubowy (szczytowo obrotowy),
- Siodełkowy (nadgarstkowo - śródręczny kciuka),
- Płaski (krzyżowo - biodrowy),
-Rodzaje ruchów wykonywanych w stawach Ruchy ślizgowe, Ruchy toczone i obracanie
OMÓW OGÓLNY PODZIAŁ MIĘŚNI
Mięśnie dzielimy ze względu na budowę włókien mięśniowych na: mięśnie poprzecznie prążkowane, mięsnie gładkie i mięśnie serca.
Mięśnie poprzecznie prążkowane (mięśnie szkieletowe), Struktura mięśnia:
Mięsień stanowi zbiór pęczków mięśniowych Mięsień otacza tkanka łączna zwana namięsną
- Pęczek mięśniowy *stanowi zbiór komórek mięśniowych *oto jest omięsną, która łączy się z namięsną otaczającą cały mięsień
- Miocyt *komórka mięśniowa *zawiera zbiór miofibryli (włókien kurczliwych, 500 - 600),
- miofibryl *włókno mięśniowe
Mięśnie serca.
- Są to mięśnie poprzecznie prążkowane, pęczki miofibryli są zbudowane z sarkomerów,
- Ich praca nie podlega naszej woli,
- Stanowią układy komórek mięśniowych, które w miejscach łączenia się ich rozwidleń z innymi komórkami tworzą tzw. wstawki (podwójna poprzecznie błonka)
Mięśnie gładkie:
- Stanowią mięśnie narządów wewnętrznych, np.: żołądka, pochwy, naczyń krwionośnych itp,
- Ich praca nie podlega naszej woli,
- Komórki mięśni gładkich maja kształt wrzecionowaty a czasami gwiazdowaty,
- W środku komórki mięśniowej położone jest owalne jądro,
JAKA JEST STRUKTURA MIĘŚNI POPRZECZNIE PRĄŻKOWANYCH?
- mięśnie poprzecznie prążkowane (mięśnie szkieletowe),
- struktura mięśnia :
Mięsień, *stanowi zbiór pęczków mięśniowych *mięsień otoczony tkanka łączna zwana namięsną
Pęczek mięśniowy *stanowi zbiór komórek mięśniowych *oto jest omięsną która łączy się z namięsną otaczającą cały mięsień
Miocyt *komórka mięśniowa *zawiera zbiór miofibryli (włókien kurczliwych, 500 - 600),
Miofibryl *włókno mięśniowe
OMÓW BUDOWĘ KOMÓRKI MIĘŚNIOWEJ.
Charakterystyka komórki: *kształt wydłużonego cylindra,
*szerokość (średnica) 10 - 100 nm *długość od kilku do 30 cm
Komórka mięśniowa zbudowana jest z: *błony komórkowej (sarkolemy), *protoplazmy (sarkoplazma)
*włókien mięśniowych (miofibryl) *jądra komórkowego,
OPISZ BUDOWE WŁÓKNA KURCZLIWEGO (MIOFIBRYLA) AKTYNA, MIOZYNA
- to kurczliwe włókienko mięśniowe,
- o grubości 1- 3 nm,
- w liczbie 500 - 600 nm
- wykazują porzeczne prążkowanie,
- zbudowane są z dwóch rodzajów białek kurczliwych: miozyny i aktyny
budowa aktyny :
- aktyna jest białkiem globularnym,
- 400 cząsteczek tego białka tworzy łańcuch tzw. aktynę F
- dwa łańcuchy aktyny F splatają się ze sobą tworząc filament aktynowy,
- filament aktynowy opleciony jest nitka kompleksu białkowego składającego się z : tropomiozyny i troponiny
budowa miozyny :
- miozyna składa się z główki, szyjki miozyny i trzonu miozyny,
- ruchomość odcinka szyjka - główka pozwala na tworzenie odwracalnych połączeń pomiędzy aktyna i miozyną oraz wzajemnego przesuwania się filamentów aktyny i miozyny względem siebie.
NA CZYM POLEGA POPRZECZNE PRĄŻKOWANE MIĘŚNI
Poprzeczne prążkowanie mięśni (budowa sarkomeru)
- nitki aktyny wraz z kompeksem białkowym tropiomiozyna - troponina tworzą jaśniejszy prążek miofibryla oznaczany literą I (izotropowy),
- w środku prążka I znajduje się ciemniejszy odcinek odpowiadający błonie Z (do błony Z przyczepiają się końce nitek aktyny),
- odcinek miofibryla zawarty między dwoma błonami Z nazywamy sarkomerem,
między sąsiednimi prążkami I znajduje się ciemniejszy prążek oznaczony literą A (anizortopowy) , utworzony jest z nitek miozyny i aktyny z kompleksem tropomiozyny i troponiny,
- Nitki aktyny w rozluźnionym sarkomerze są wsunięte w nitki miozyny ok. 40% długości ich połówek z każdej strony, co powoduje, że w środku odcinka A występuje jaśniejsze pole zwane linią H, które jest złożone tylko z miozyny,
- Filament miozynowy jest otoczony 6 nitkami aktyny (równolegle
RODZAJE WŁÓKIEN MIĘŚNIOWYCH
*włókna wolno kurczące się (ST), (wykorzystywane w sportach wytrzymałóściowych)
*włókna szybko kurczące się (FT),
- Typu FT a (wykorzystywane w sportach siłowych)
- Typu FT b (wykorzystywane w sprintach)
- Typu FT c ( postać przejściowa między ST a FT)
JAKIE SĄ ZASADY PRZENOSZENIA POBUDZENIA Z ZAKOŃCZEŃ NERWOWYCH NA MIĘŚNIE
Zasada przenoszenia pobudzenia na mięsień:
- mięsień jest unerwiany przez zakończenia nerwowe które łączy się z włóknem mięśniowym w jego środkowej części za pomocą płytki motorycznej,
- liczba włókien mięśniowych unerwianych przez jeden neuron ruchowy alfa zależy od rodzaju włókien:
- włókna szybko kurczliwe FT : neurony alfa unerwiające duże mięśnie generujące duże napięcie lub służące kontroli postawy ciała unerwiają setki i tysiące włókien nerwowych,
- włókna wykonujące wolno kurczliwe ST : neurony alfa unerwiające mięśnie wykonujące ruchy precyzyjne zaopatrują zaledwie kilka włókien nerwowych.
- każde włókno mięśnia szkieletowego jest unerwiane przez pojedyncze zakończenie nerwowe (płytka motoryczna) znajdujące się we wgłębieniu sarkolemy włókna mięśniowego (komórki) zwanego szczeliną synaptyczną, Przenoszenie pobudzenia na zakończeniach aksonu (na synapsach - płytkach motorycznych),
- synapsa zbudowana jest z: zakończenia presynaptycznego, błony presynaptycznej, szczeliny synaptycznej, błony post synaptycznej, fałdy błony postsynaptycznej
- w zakończeniach presynaptycznych znajdują się pęcherzyki synaptyczne zawierające neuroprzekaźnik ACh (acetylochoplinę),
- pęcherzyki skupiają się wokół wyspecjalizowanej struktury błony presynaptycznej zwanej strefą czynną,
- szczelina synaptyczna wypełniona jest siecią komórek tkanki łącznej i zawiera eksterazę acetylpcholinową (AchE - aza), która rozkłada ACh (acetylocholine),
- błona postsynaptyczna ma liczne fałdy oraz zawiera receptory nikotynowe,
- przebieg przekazywania pobudzenia: a) chwila dotarcia depolaryzacji (pobudzenia) do zakończenia presynaptycznego następuje uwolnienie ACh do szczeliny synaptycznej, b) ACh łączy się z receptorem nikotynowym i następuje depolaryzacjia błony postsynaptycznej, c) ACh odłącza się od receptora nikotynowego i zostaje rozłozona przez esterazę acetylocholinową, następuje powrót potencjału spoczynkowego, następuje pobudzenie mięśnia.
JAKIE ZNASZ PODZIAŁY MIĘŚNI
- podział mięśni szkieletowych :ze względu na położenie :
- mięśnie powierzchniowe (skórne) np.: nie które mięśnie twarzy i głowy ,
- mięśnie głębokie (szkieletowe):występują pod powięzią powierzchowna, przytwierdzają się do szkieletu,
podział ze względu na kształt przebiegu pasm włókien mięśniowych i ścięgien :
- mięśnie płaskie,
- mięśnie wrzecionowate,
- mięśnie półpierzaste,
- mięśnie pierzaste,
- mięśnie dwubrzuścowe,
Z JAKICH ELEMENTÓW SKŁADA SIĘ MIĘSIEŃ?
Skład mięśnia:
-a)Część pierwsza mięśnia zwana brzuścem:
- Stanowi kurczliwą masę mięśniową,
- Posiada ciemnoczerwone zabarwienie,
- Zbudowana jest z włókien poprzecznie prążkowanych
b)Część druga mięśnia stanowi łącznotkankowe ścięgno:
-Znajduje się na końcach mięśnia,
-Łączy mięsień z kośćcem,
- Przenosi na kości pracę mięśnia
-Część początkowa mięśnia nazywa się głową,
-część końcowa mięśnia ogonem,
OMÓW PRZEBIEG ROZWOJU UKŁADU MIĘŚNIOWEGO
Powstawanie mięśni :
- włókna mięśniowe powstają z zarodkowych komórek mięśniowych mioblastów,
- w trakcie rozwoju włókna mięśniowe łącza się ze sobą, w wyniku czego są komórkami wielojądrzastymi,
- przyrost ilości włókien odbywa się w okresie płodowym i zaraz po urodzeniu :
*między 32 tygodniem rozwoju płodowego a 4 miesiącem po urodzeniu następuje podwojenie liczby włókien mięśniowych, *w dalszym etapie rozwoju po urodzeniu poglądy na to że wzrasta liczba włókien mięśniowych są podzielone :
-a)jedna grupa mówi, że mnożenie się włókien mięśniowych ustaje przed 4 miesiącem po urodzeniu,
-b)druga grupa twierdzi że w dalszym okresie życia jest możliwe mnożenie się włókien mięśniowych (do 5 dekady)po urodzeniu zwiększa wielkość mięśni :
c) w pierwszym roku życia następuje bardzo intensywny rozwój masy mięśniowej i pogrubienie włókien,
- 2 - 3 roku życia następuje różnicowanie włókien mięśniowych,
- około 7 roku życia znaczny stopień zróżnicowania osiągają mięśnie ręki
- do 12 roku życia zróżnicowanie osiągają pozostałe mięśnie.
- po 12 roku życia mięsnie nadal rozrastają się intensywnie i grubieją,
- w wyniku wzrostu masy mięśniowej zmniejsza się liczba jąder na jednostkę powierzchni,
- w wyniku wzrostu masy mięśniowej zmniejsza się ilość sarkoplazmy wewnątrzkomórkowej względem masy włókien mięśniowych,
- w okresie pokwitania następuje zaburzenie dysproporcji miedzy masą i siłą mięśni a ich dojrzałością,
- względna stabilizacja rozwojowa osiągana jest w wieku 18 - 20 lat,
- w dalszym okresie życia mogą następować w mięśniach zmiany związane z trybem życia w zakresie
-składu chemicznego,kształtu, przebiegu i miejsca przyczepu, proporcji między częścią kurczliwą mięśnia a wielkością ścięgna,
- w okresie starzenia następują zmiany inwolucyjne (wsteczne zmiany w budowie mięśni),
JAKIE CZYNNIKI WPŁYWAJĄ NA SPRAWNOŚĆ UKŁADU MIĘŚNIOWEGO
*Czynniki wpływające na sprawność układu mięśniowego:
-Ruch oraz prawidłowy tryb życia:
-Istnieje duża zależność między ilością spożywanego białka a przyrostem masy mięśniowej,
-Aktywności ruchowa : *zwiększa się liczba naczyń włosowatych w mięśniach, czyli poprawia się ukrwienie mięśni, *wzrasta zawartość DNA w mięśniach, * ilość białek kurczliwych, * wielkość i grubość włókien mięśniowych, *wzrasta siła mięśni,
- Chronakcja tkankowa: *najkrótszy czas potrzebny do wywołania reakcji tkanki mięśniowej przy drażnieniu radem elektrycznym,
b)Rozwój siły mięśniowej:
- Przebiega stopniowo,
- W wieku 4 - 7 lat wynosi 70 % względem siły mięśniowej w 4 roku życia,
- W wieku 7 - 15 lat przyrost wynosi 260 % względem siły mięśniowej w 4 roku życia,
- Kobiety wykazują słabszy rozrost mięśni i niniejszą siłę mięśniową niż mężczyźni,
CO TO JEST POBUDLIWOŚĆ I LABILNOŚĆ
Pobudliwości: *to zdolność reagowania skurczem na pobudzenie elektryczne,
*miara pobudliwości jest minimalna siła bodźca nerwowego, konieczna do wywołania efektu skurczu,
*im bardziej mięsień jest pobudliwy tym mniejszy jest próg pobudliwości (potrzebna jest mniejsza siła impulsu wywołującego skurcz),
Labilność: *określa szybkość skurczu mięśnia,*miarą jest ilość cykli skurczu na jednostkę czasu, *wskaźnikiem jest liczba skurczów na minutę,
JAK ROZWIJA SIĘ SIŁA MIĘŚNIOWA W ONTOGENEZIE
Rozwój siły mięśniowej:
- Przebiega stopniowo,
- w wieku 4 - 7 lat wynosi 70 % względem siły mięśniowej w 4 roku życia,
- w wieku 7 - 15 lat przyrost wynosi 260 % względem siły mięśniowej w 4 roku życia,
- kobiety wykazują słabszy rozrost mięśni i niniejszą siłę mięśniową niż mężczyźni,
- po 25 roku życia następuje spadek siły mięśniowej dla mięśni barków i lędźwi,
- po 40 roku życia następuje spadek siły mięśniowej dla mięśni rąk
PODAJ OGÓLNY PODZIAŁ UKŁADU NERWOWEGO
a)Podział układu nerwowego: - Układ nerwowy ośrodkowy,- Układ nerwowy obwodowy, - Układ nerwowy autonomiczny.
DO CZEGO SŁUŻĄ I JAKIE SĄ RODZAJE KOMÓREK GLEJU?
a)Komórki gleju dzielą się na dwie grupy:
- Komórki makrogleju: Stanowią rusztowanie dla komórek nerwowych , Pośredniczy w przemianie materii, Chronią neuron, Wytwarzają płyn mózgowo - rdzeniowy,
- Komórki mikrogleju: Pełnią funkcję obronną.
OMÓW BUDOWE KOMÓRKI NERWOWEJ
Ciało komórkowe (perikarion) zbudowane jest z :
- jądro komórkowe,
- siateczką śródplazmatyczną zawierajaca ziarnistość Nissla (substancja zasadochłona)
- organella cytoplazmatyczne : mitochondria, aparat Golgiego), rybosomy (miejsce syntezy białka i polipeptydów) neurofibryle (włókna nerwowe)
Wypustki zwane dendrytem: może być ich kilka, przekazują impulsy z zewnątrz do ciała komórkowego,
Wypustki zwanej aksonem (neuryt) : przenoszą impulsy od ciała komórkowego na zewnątrz,
występuje jeden neuryt, włókna nerwowe otoczone są osłonka mielinową
(osłonka mielinowa powstaje na skutek owijania się wokół aksonu błony komórkowej komórek Schwannag , osłonka mielinowa nie pokrywa neuronu na całej długości, występują pomiędzy nimi przewężenia Ranviera,
mają istotne znaczenie w przewodnictwie nerwowym gdyż pozwalają na sokowe przewodzenie stanu czynnego.
SCHARAKTERYZUJ UKŁAD NERWOWY OŚRODKOWY
Rdzeń kręgowy:
- leży w kanale kręgowym,
- rozpoczyna się na wysokości skrzyżowania piramid rdzenia przedłużonego
- składa się :zgrubienia szyjnego (zwiększony obszar unerwienia związany z kończyna górna), zgrubienia lędźwiowego (zwiększony obszar unerwienia związany z kończyna dolna), stożek rdzeniowy, nić końcowa.
- W przekroju poprzecznym możemy w rdzeniu wyodrębnić : istotę szarą, istotę białą, kanał środkowy
Mózgowie: leży w jamie czaszki, składa się z :dwóch półkul mózgowych,móżdżku, pinia mózgu (rdzeń przedłużony, most, konary mózgu)
Przekrój poprzeczny mózgowia człowieka : Kresomózgowie,Spoidło wielki,Wzgórze i podwzgórze, Przysadka,Most, Móżdżek,Śródmózgowie,Rdzeń przedłużony.
opony :
łącznotkankowa błona, oddziela mózgowie i rdzeń przedłużony od ścian jamy czaszkowej i kanału kręgowego.
SCHARAKTERYZUJ UKŁAD NERWOWY OBWODOWY
- utworzony jest przez nerwy oraz zwoje nerwowe,
-stanowi przedłużenie i rozgałęzienie ośrodkowego układu nerwowego,
- dzieli się na :
nerwy rdzeniowe (31 par) :
- budowa nerwu rdzeniowego (nerw rdzeniowy powstaje z połączenia korzenia przedniego i korzenia tylnego) :
- korzeń przedni : zawiera włókna nerwowe odśrodkowe (ruchowe i autonomiczne) i wychodzą z rogów przednich rdzenia kręgowego,
- korzeń tylny : zawierają włókna dośrodkowe (czuciowe) wnikają do rogów tylnych rdzenia kręgowego. W bocznej części korzenia tylnego znajduje się zwój nerwowy (zbudowany jest z komórek nerwowych).
- każdy nerw rdzeniowy prowadzi włókna nerwowe o charakterze : czuciowym, ruchowym i wegetatywnym,
- unerwia skórę, mięśnie, błony surowicze, kości i stawy,
- ucisk tych nerwów daje różne dolegliwości np.: rwę kulszową, lumbago, dyskopatie,
- splot szyjny : powstaje od 1 do 4 nerwu szyjnego z ich gałęzi przednich, unerwia szyję i częściowo głowę,
splot ramienny powstaje od 5 do 8 nerwu szyjnego z ich gałęzi przednich i pierwszego nerwu piersiowego,
- unerwia kończynę górna : nerw łokciowy, nerw promieniowy, nerw pośrodkowy, nerw pachowy oraz nerwy skórne, 12 par nerwów piersiowych, nie tworzą splotów nerwowych, utworzony jest z 12 par nerwów piersiowych ich gałęzi przednich, unerwiają ściany klatki piersiowej oraz górnej części przedniej ściany brzucha,
splot lędźwiowy :tworzy go 5 par nerwów rdzeniowych ich gałęzi przednich,
- unerwiają dolną część ściany brzucha oraz częściowo kończynę dolną (nerw udowy, nerw udowo - goleniowy),
splot krzyżowy :
- tworzy go gałęzie przednie pięciu nerwów krzyżowych, ostatniego nerwu lędźwiowego i pierwszego nerwu guzicznego,
- unerwiają ścianę miednicy i większą część kończyny dolnej (nerw kulszowy, nerw piszczelowy, nerw szczałkowy wspólny,
- nerwy czaszkowe 12 par :
SCHARAKTERYZUJ UKŁAD NERWOWY WEGETATYWNY
Unerwia narządy których czynność nie jest zależna od naszej woli :mięsnie gładkie,mięsień sercowy, gruczoły.
- reguluje środowisko wewnętrzne organizmu,
- układ ten dzieli się na :układ współczulny (sympatyczny), *pobudza aktywność narządu unerwianego,
*część współczulna ma neurony pochodzące z nerwów rdzeniowych i rozpoczyna się w segmencie T1 a kończy w segmencie L3 rdzenia kręgowego,
- układ przy współczulny (parasympatyczny), *hamuje aktywność narządu unerwianego,
*część przy współczulna ma neurony z jąder nerwów czaszkowych III, VII, IX, X oraz w segmencie krzyżowym rdzenia kręgowego (S2-S4),
JAKIE ZNASZ POZIOMY FUNKCJONALNE UKŁADU NERWOWEGO
Poziom rdzeniowy charakteryzuje się czynnościami odruchowymi. Wyodrębniamy następują
odruchy :
- odruch rozciągania,
- odruch odwrócony rozciągania,
-odruch zginania,
-odruchy autonomiczne,
- odruchy naczyniowe,
- odruchy termoregulacyjne,
- odruchy oddawania stolca i moczu.
Niższy poziom mózgowy obejmuje ośrodki leżące w obrębie
rdzenia przedłużonego,mostu,śródmózgowia,podwzgórza,wzgórza, jąder kresomózgowia,
-reguluje ciśnienie tętnicze krwi, akcje serca i oddychanie
-kieruje odruchami pokarmowymi, wydzielaniem śliny i soków trawiennych, żuciem i połykaniem,
-wy reguluje postaw€ ciała i równowagę człowieka,
-koordynujące ruch głowy, oczu i całego ciała,
- kieruje zachowaniem popędowo - emocjonalnym (podnieceniem, aktywnością seksualną, uczuciem strachu, uczuciem bólu lub gniewu.
Wyższy poziom mózgowy
-obejmuje ośrodki leżące w obrębie kory mózgowej
-zajmuje się między innymi :
-magazynowaniem pamięci oraz wzorców reakcji motorycznych
OPISZ BUDOWĘ MÓZGU
Nerwy czaszkowe zaczynają się mózgowiu (włókna ruchowe) i zwojach nerwów czaszkowych (włókna czuciowe). Nerwów czaszkowych jest 12par, wśród nich wyróżniamy nerwy czuciowe,ruchowe i mieszane.Niektóre nerwy czaszkowe, jak nerw okoruchowy,twarzowy,językowo-gardłowy i błędny posiadają również włókna przywspółczulne. Wszystkie nerwy czaszkowe z wyjątkiem węchowych,wzrokowego i przedsionkowo-ślimakowego posiadają włókna czuciowe i ruchowe.
12 PAR NERWÓW CZASZKOWYCH:
węchowe(są to nerwy czuciowe,zaczynają się w ok.węchowej jamy nosowej),
wzrokowy(jest nerwem czuciowym, biegnie od siatkówki do kory płata potylicznego),
okoruchowy(jest nerwem ruchowym, odpowiedzialnym za większość ruchów gałki ocznej,jego pobudzenie powoduje zwężenie źrenicy),
bloczkowy(jest nerwem ruchowym,unerwia m.skośny górny kierujący gałką oczną ku dołowi i w str.przyśrodkową),
trójdzielny(oczny,szczękowy,żuchwowy;jego cz.czuciowa unerwia całą twarz),
odwodzący(jest nerwem ruchowym,kieruje gałką oczną na zew.)
,twarzowy(nerw mieszany, część czuciowa odbiera bodźce z przedniej części języka),
przedsionkowo-ślimakowy(nerw czuciowy, składa się z cz.przedsionkowej i ślimakowej, przekazuje bodźce słuchowe do kory mózgowej i z narządu równowagi),
językowo-gardłowy(nerw mieszany, cz.ruchowa unerwia mięśniówkę gardła, cz.czuciowa unerwia jamę ustną, cz.języka i gardło),
błędny(mieszany, biegnie od krtani, klp i jamy brzusznej, a wraz z nim włókna przywspółczulne do serca klp i jamy brzusznej),
dodatkowy(ruchowy, unerwia mięśnie szyi,krtani,podniebienia miękkiego),
podjęzykowy(ruchowy,umożliwia ruchy języka).
NERWY CZUCIOWE
(nerwy węchoweI,n.wzrokowy II,n.przedsionk.-ślimakowy VIII);ZAWIERAJĄCE WŁÓKNA RUCHOWE (n.okoruchowy III,n.bloczkowy IV,n.odwodzący VI,n.dodatkowy XI,n.podjęzykowyXII);NERWY MIESZANE Z WŁÓKNAMI CZUCIOWYMI I RUCHOWYMI (n.trójdzielny V,n.twarzowy VII,n.jezykowo-gardłowy IX,n.błędny X); ZAWIERAJĄCE WŁÓKNA PRZYWSPÓŁCZULNE (n.okoruchowy III,n.twarzowy VII,n.językowo-gardłowy IX, n.błędny X)
NERWY RDZENIOWE
powstaje z 2korzeni: 1)korzenia brzusznego ruchowego, który odchodzi od rogów przednich rdzenia kręgowego;2)korzenia grzbietowego czuciowego,który odchodzi ze zwoju rdzeniowego. Nerw rdzeniowy jest nerwem mieszanym czuciowo-ruchowym. Odchodzą od niego gałęzie:łączące(łączą nerw rdzeniowy ze zwojami pnia współczulnego),oponowe(przez otwory międzykręgowe wchodzą do kanału kręgowego i unerwiają oponę twardą rdzenia kręgowego),grzbietowe(unerwiają skórę grzbietu od potylicy do kości guzicznej i mięśnie głębokie grzbietu),brzuszne(tworzą parzyste spoloty-szyjny, ramienny,lędźwiowy,krzyżowy).
PODAJ OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKE UKŁADU ENDOKRYNALNEGO
Układ endokrynalny zbudowany jest z gruczołów wydzielania wewnętrznego (gruczoły dokrewne).
ogólna charakterystyka gruczołów wydzielania wewnętrznego :
-Gruczoły wydzielania wewnętrznego produkują substancje zwane hormonami
-Hormony są to związki chemiczne, których zadaniem jest koordynowanie i regulowanie procesów chemicznych zachodzących w tkankach i komórkach oraz korelowanie podstawnych funkcji życiowych organizmu,a)Hormony są wydzielane do krwi lub limfy a następnie rozprowadzane po cały organizmie,
b)hormony nazywa się „posłańcami chemicznymi” gdyż krążą w sokach ustroju nieaktywne tak długo, aż nie trafią do komórek narządu wykonawczego i wtedy dopiero się uaktywniają,
SCHARAKTERYUJ PODWZGÓRZE
-pełni nadrzędną rolę w układzie wewnątrzwydzielniczym,
-podwzgórze stanowi pas szarej substancji wokół przysadki mózgowej,
-komórki podwzgórza maja właściwości komórek nerwowych (przewodzą bodźce elektryczne) i właściwości komórek wydzielniczych (produkują hormony)
-podwzgórze jest ściśle powiązane z tylnym płatem przysadki mózgowej, gdyż produkowane przez nią hormony są tam magazynowane,
podwzgórze produkuje następujące hormony :
a)oksytocynę :
-powoduje skurcz mięsni gładkich macicy w czasie porodu,
-powoduje obkurczenie elementów kurczliwych gruczołów mlecznych, regulując w ten sposób uwalnianie mleka,
b)wazopresyna (hormon antydiuretyczny) zwiększa wchłanianie wody w kanalikach nerkowych
SCHARAKTERYZUJ PRZYSADKE MÓZGOWĄ JAKO GRUCZOŁU WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO
jest gruczołem wydzielania wewnętrznego,
produkowane hormony działają w następujący sposób :
-hormony tropowe : wpływają na rozwój i czynności niektórych gruczołów obwodowych,
- hormony działające bezpośrednio na tkanki,
- podwzgórze reguluje funkcje przedniego płatu przysadki mózgowej,
- działanie hormonów przysadki :
- każdy hormon ma swój czynnik uwalniający i hamujący, proces ten odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego :
-wysoki poziom hormonów wydzielanych przez gruczoły obwodowe powoduje zmniejszone -- -- wydzielania hormonów tropowych przysadki,
niski poziom hormonów wydzielanych przez gruczoły obwodowe powoduje zwiększenie wydzielania hormonów tropowych przysadki,
OMÓW DZIAŁANIE SZYSZYNKI
-występuje w tylnej części sklepienia komory trzeciej mózgowia,
-wydziela następujące hormony :
a)andrenoglomerulatropinę : stymuluje wydzielanie aldosteronu w nadnerczach,
b)melatoninę : hamuje rozwój gruczołów płciowych (głównie między 5-7 rokiem życia - opóźnia rozwój płciowy)
OPISZ ZNACZENIE TARCZYCY DLA ORGANIZMU CZŁOWIEKA
-duży nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego,
-położony jest do przodu od przewodu krtaniowo - tchawicznego,
-wydziela następujące hormony :
JAKIE FUNKCJE PEŁNI GRASICA
-składa się z dwóch płatów : prawego i lewego,
-leży przyśrodkowo poniżej gruczołu tarczycowego i do przodu od tchawicy,
-wydziela następujące hormony :
OPISZ ROLE TRZUSTKI W ORG.CZŁOWIEKA
Trzustka.
- pełni rolę gruczołu trawiennego :
-jako gruczoł wydzielania zewnętrznego produkuje soki trzustkowe (śliną brzuszną) w ilości 1 l w ciągu dobę, które działają na wszystkie składniki pokarmowe,
-jako gruczoł wydzielania wewnętrznegoo :
- w trzustce występują tzw. wysepki Langerhansa, w których znajdują komórki α - produkujące glukogen oraz komórki β - produkujące insulinę
- insulina działa następująco :
*obniża stężenie glukozy we krwi przez zwiększenie jej zużycia w procesach oddychania komórkowego, *zwiększa pobieranie glukozy przez wątrobę i mięśnie, *powoduje magazynowanie glukozy w postaci glikogenu,
- glukogen działa antagonistycznie w stosunku do insuliny
- duża aktywność insuliny we krwi utrzymuje się do 40 - 50 roku życia a następnie spada do 70 roku życia o około 50%. U ludzi starych obniża się metabolizm węglowodanowy i wzrasta poziom cukru we krwi.
JAKĄ FUNKCJĘ PEŁNIĄ NADNERCZA
Składają się z dwóch części:
-Część rdzenna jest pochodzenia nerwowego,
- Produkuje dwa hormony :
-Adrenalinę i noradrenalinę,
-stanowią jeden z hormonów kontrolujących przemianę cukrową w organizmie (działa antagonistycznie do insuliny)
- pełni rolę przekaźnika bodźców z układu współczulnego do komórek odpowiednich tkanek,
- w organizmie działają pobudzająco na układ współczulny wywołując objawy strachu i gniewu,
-część korowa jest pochodzenia mezodermalnego i składa z :
- Części kłębowej :
*produkuje mineralokortykoidy (aldosteron, dezoksykortykosteron)
hormon ten reguluje poziom erektrolitów (głównie Na+, K- ) w płynach ustrojowych, czyli wpływa na zwartość wody w tkankach, *część pasmowata :
-produkuje glikokortykoidy (kortyzol, kortykosteron)
-hormony te podnoszą poziom glukozy we krwi kosztem glikogenu w wątrobie,
- pośrednio zwiększają szybkość przekształcania białek w węglowodany, *część siatkowata:
-produkuje sterydy płciowe (adrenokortykosteron)
JAKIE ZNACZENIE W GOSPODARCE HORMONALNEJ MAJĄ GRUCZOŁY PŁCIOWE
-są to gruczoły wydzielania zewnętrznego (produkują komórki rozrodcze) oraz gruczoły wydzielania wewnętrznego (produkują sterydy płciowe),
- rodzaje produkowanych sterydów płciowych :
a)sterydy estrogenne u kobiet :
- produkowane są w jajnikach a głównym hormonem jest estradiol ,
- jego działanie jest następujące:
- odpowiada za rozwój żeńskich narządów płciowych,
- powoduje wzrastanie macicy, jajowodów, pochwy, piersi i rozrost miednicy,
- wpływa na osiągnięcie przez kobietę „sylwetki żeńskiej”,
b)sterydy androgenne u mężczyzn :
- głównym hormonem jest testosteron, który produkowany jest w komórkach Leydiga znajdujących się w jądrach,
- jego działanie jest następujące :
-stymuluje rozwój zewnętrznych narządów płciowych,
-powoduje wzrost owłosienia łonowego, pachowego i twarzy,
-powoduje mutacje głosu,
-przyczynia się do rozwoju masy mięsniowej,
-przyspiesza rozrost kości,0
- wystąpienie pokwitaniowego wzrostu masy ciała,
sterydy progestyny :
- wytwarzane są w drugiej fazie cyklu owulacyjnego przez ciałko żółte,
- umożliwiają implantacje zapłodnionego jaja w macicy lub wystąpienie menstruacji,
OMÓW PRZEBIEG STEROWANIA HORMONALNEGO
- w okresie rozwoju wewnątrz łonowego oraz w pierwszych miesiacach po urodzeniu sterowanie rozwojem związane jest z hormonami matki,
- w 2-3 roku życia sterowanie rozwojem przejmują hormony dziecka: Hormon wzrostu, Hormony tarczycy, Somatomedyny Insulina
- w 10-11 roku życia u dziewcząt a u chłopców w 12 roku życia, na rozwój organizmu maja coraz większy wpływ hormony płciowe oraz hormony produkowane przez nadnercze,
- w końcowym okresie dojrzewania organizmu sterydy płciowe powodują zrastanie płytek wzrostowych kości długich co powoduje zakończenie wzrastania liniowego,
- w okresie starczym następuje obniżenie sterydów płciowych, które powoduje szereg zmian w organizmie np.: osteoporozę, przerost prostaty itp.
PODAJ OGÓLNY PODZIAŁ UKŁADU WEGETATYWNEGO
- Unerwia narządy których czynność nie jest zależna od naszej woli: mięsnie gładkie, mięsień sercowy, gruczoły.
- reguluje środowisko wewnętrzne organizmu,
- układ ten dzieli się na :
układ współczulny (sympatyczny),
-pobudza aktywność narządu unerwianego,
- część współczulna ma neurony pochodzące z nerwów rdzeniowych i rozpoczyna się w segmencie T1 a kończy w segmencie L3 rdzenia kręgowego,
-układ przy współczulny (parasympatyczny),
- Hamuje aktywność narządu unerwianego
- Część przy współczulna ma neurony z jąder nerwów czaszkowych III, VII, IX, X oraz w segmencie krzyżowym rdzenia kręgowego
OMÓW OGÓLNĄ CHARAKTERYSTYKE UKŁADU ODDECHOWEGO
Ogólna charakterystyka układu oddechowego:
- Głównym zadaniem jest doprowadzenia tlenu do organizmu oraz usuwanie z organizmu dwutlenku węgla (oddychanie zewnętrzne),
- ściany układu narządów układu oddechowego wyposażone są w składniki szkieletowe kostne i chrzęstne :
- W jamie nosowej i w gardle szkielet jest w znacznej części kostny,
- W pozostałych częściach układu oddechowego jest wyłącznie chrzęstny.
OMÓW GÓRNE DROGI ODDECHOWE
Górne drogi oddechowe dzielą się na: jamę nosową,gardło,krtań, *jama nosowa dzieli się na dwie części :
przedsionek nosa,jamę nosową właściwą, jama nosowa przedzielona jest przegroda nosowa na dwie połowy,
-każda połowa zawiera trzy małżowiny nosowe dzielące przestrzeń jamy nosowej na trzy przewody : górny, środkowy i dolny,
-przez nozdrza tylne łączy się z gardłem.*gardło:
-tanowi wspólną część układu oddechowego i pokarmowego
- jama gardłowa przechodzi w krtań *krtań:
- krtań posiada chrzęstne rusztowanie utworzone jest z trzech chrząstek nieparzystych *chrząstki nagłośniowej,*chrząstki tarczowej,*chrząstki pierścieniowej,trzech chrząstek parzystych :*chrząsteknalewkowatych,*chrząstek różkowatych,*chrząstek klinowatych.
- chrząstki nalewkowate i tarczowe mają połączenie stawowe z chrząstkami pierścieniowatym - jest to staw pierścieniowo nalewkowy, który ma istotne znaczenie w procesie oddychania i mówienia (rozszerza i zwęża szparę głośni),
- chrząstka tarczowata jest wyraźnie widoczna na przedniej ścianie szyi a wypukłość ta nazywana jest jabłkiem Adama,
OMÓW DOLNE DROGI ODDECHOWE
Dolne drogi oddechowe dzielą się na:tchawicę,oskrzela,płuca.
Tchawica :ma postać rury i łączy krtań z oskrzelami,długość jej wynosi od 12 - 14 cm,
zbudowana jest z chrząstek pierścieniowych połączonych ze sobą aparatem więzadłowym,
- składa się z dwóch części :szyjnej,piersiowej,
- w końcowej części odcinka piersiowego, na wysokości 4 kręgu piersiowego tchawica rozwidla się, przechodząc w oskrzela,
Oskrzela:
- rozpoczynają się w miejscu rozdwojenia tchawicy,
- odróżniamy :część zewnątrzpłucną, na którą składają się oskrzela główne prawe i lewe ,
część wewnątrzpłucną , na którą składają się rozgałęzienia oskrzeli w obrębie płuc,
Płuca:
-człowiek posiada dwa płuca,
- płuca mają kształt nieregularnych stożków,
- w każdym płucu wyodrębniamy :podstawę, wierzchołek,powierzchnie:
żebrowatą,śródpiersiową,przeponową,międzypłatowatą. *w płucach wyodrębniamy dwa składniku :
składnik oskrzelowy:
-przewodzi powietrze,
- tworzy w płucach silnie rozwinięte drzewo oskrzelowe wspólnie z naczyniami krwionośnymi, które w płucach dzieli się na :oskrzela segmentowe,oskrzela podsegmentowe,oskrzela zrazikowe,
oskrzelka kończące się gronkiem płucnym w którym znajdują się przęcherzyki płucne,
składnik pęcherzykowy:
- zbudowany jest miseczkowatych uwypukleń zwanych pęcherzykami płucnymi,
pęcherzyki otacza oplot sieci nauczyć włosowatych,
- cienka ścianka pęcherzyków płucnych pozwala na wymianę gazową między powietrzem oddechowym a krwią znajdującą się w naczyniach włosowatych,
SCHARAKTERYZUJ POWIETRZE W PŁUCACH
Wyróżniamy następujące rodzaje powietrza :powietrze zalęgające :
*jest to ilość powietrza, które pozostaje w płucach jeszcze po najsilniejszym wydechu,
*przeciętnie wynosi około 1000 ml,
powietrze zapasowe :*to ilość powietrza które może być jeszcze wydalone z płuc po spokojnym, zwykłym wydechu,*wynosi przeciętnie 1200 - 1800 cm3,
powietrze oddechowe :*to ilość powietrza, które pobieramy i wydalamy z płuc przy spokojnym oddychaniu,
*u dorosłego człowieka wynosi ona około 500 cm3,
powietrze uzupełniające : *to ilość powietrza, którą bezpośrednio po spokojnym wdechu możemy jeszcze pobrać przez wzmożony, silny wdech,*wynosi ona około 1500 cm3,
pojemność życiowa płuc :
*to ilość powietrza, którą można usunąć z płuc z położenia najsilniejszego wdechu do położenia najsilniejszego wydechu,*przeciętnie około 3500 cm3,
WYMIEŃ JAKIMI TORAMI ODDYCHA CZŁOWIEK
człowiek oddycha trzema torami
-górnym,
-piersiowym,
-przeponowym
Z JAKICH ELEMENTÓW SKŁADA SIĘ UKŁAD POKARMOWY?
Układ krążenia składa się:Serca,Naczyń tętniczych i żylnych,Naczyń włosowatych.
SCHARAKETYZUJ BUDOWĘ I CZYNNOŚCI SERCA
Czynności serca:
--Pracuje przez całe życie,
-Pracę rozpoczyna już w okresie życia wewnątrzmacicznego,
-Serce jest biologiczną pompą umożliwiającą krążenie krwi w organizmie człowieka,
-Serce położone jest w klatce piersiowej w śródpiersiu,
-Serce otoczone jest błoną surowiczą - osierdziem
Budowa serca:
- Serce zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych,
-mięsień kurczy się zawsze pełnym skurczem niezależnie od siły bodźca (w mięśniach szkieletowych siła skurczu jest zależna siły bodźca),
-mięsień serca wymaga ciągłego dostarczania tlenu i już po 30 sekundowej przerwie w dostawie tlenu następuje zatrzymanie pracy mięśnia sercowego.
serce składa się z :komór :prawej,lewej,przedsionków :prawego,lewego
przegrody przedsionkowo - komorowej, która oddziela przedsionki od komór,
przegrody międzyprzedsionkowa, które oddzielają przedsionki od siebie,
przegrody międzykomorowej, która oddziela komory od siebie,zastawek:
-zastawki przedsionkowo - komorowej trójdzielnej prawej i lewej
-zastawki półksiężycowatej pnia płucnego,
- zastawki półksiężycowatej aorty.
w sersu wyróżnia się :
-podstawę serca skierowaną ku górze, tyłowi i stronie prawej
wierzchołek serca skierowany ku dołowi, do przodu i w lewą stronę
-na powierzchni zewnętrznej serca wyodrębnia się :
bruzdę okalającą zawierającą tętnicę wieńcową,
bruzdę międzykomorową przednią zawierającą tętnicę wieńcową prawą,
bruzdę międzykomorową tylnią zawierającą tętnicę wieńcową międzykomorową tylną,
wnętrze serca wysłane jest wsierdziem,
praca mięśnia sercowego:
przedsionek prawy i komora prawa nazywana jest sercem żylnym:
-krew wpływa żyłami do przedsionka prawego a następnie do komory prawej,
- jest to krew żylna nieutlenowana i dla tego jest ona tłoczona do obiegu małego, czyli do płuc w celu nasycenia tlenem *przedsionek lewy i komora lewa nazywana jest sercem tętniczym:
-z płuc krew wraca do serca i przez skurcz komory lewej jest skierowywana do obiegu dużego, czyli do tkanek całego organizmu,
-jest krew utlenowana
serce unerwiane jest:
-w części współczulnej (przyspiesza akcje serca) przez splot sercowy utworzony przez nerwy szyjne i górną część nerwów piersiowych,
-w części przywspółczulnej (zwalnia akcje serca) nerwy pochodzące z nerwu błędnego
OMÓW KRWOBIEG DUŻY
a)krwiobieg duży obieg krwi tętniczy:
-z lewej komory wychodzi aorta w postaci opuszki aorty przechodzącej w aortę wstępującej a następnie w łuku aorty,
-od opuszki aorty odchodzą dwie tętnice wieńcowe serca,
- od łuku aorty odchodzi :*pień ramieniowo - głowowy,*tętnica szyjna wspólna lewa,*tętnica podobojczykowa lewa *aorta zstępująca,
b)krwiobieg duży obieg krwi żylny:
-składa się z:
-układ żyły głównej górnej,
-układ żyły głównej dolnej,
-żyła główna górna powstaje z połączenia żył ramienno - głowowych prawej i lewej
-żyły te zbierają krew z głowy, szyi, kończyn górnych i ściany klatki piersiowej,
-żyła główna dolna powstaje z połączenia żył biodrowych wspólnych
-żyły te zbierają krew z kończyn dolnych i jamy brzusznej,
OMÓW KRWOBIEG MAŁY
krwiobieg mały:
-rozpoczyna się w prawej komorze pniem płucnym,
-pień płucny zatacza łuk i dzieli się na dwie tętnicę płucne lewa i prawą:
-tętnice te doprowadzają krew do płuc w celu ich utlenowania,
-w płucach krew przechodzi przez naczynia włosowate i ulega utlenowaniu,
-następnie wraca do serca czterema żyłami płucnymi,
-żyły kończą się w lewym przedsionku serca
JAKIE ZNASZ PARAMETRY UKŁADU KRĄŻENIA?
a)tętno
-jest to ilość skurczów serca na minutę,
- po urodzeniu średnie tętno wynosi około 130 uderzeń na minutę,
- z wiekiem ulega obniżeniu i u młodych osób dorosłych wynosi około 70 - 80 uderzeń na minutę,
b)ciśnienie tętnicze,
-z wiekiem wzrasta:
- u noworodka wynosi około 70 - 34,
- w wieku 1 roku : 90 - 49 u dorosłych : 120 - 85,
-po 40,50 roku życia następuje zahamowanie wzrostu ciśnienia rozkurczowego,
-po 70 ,80 roku życia stabilizuje się ciśnienie skurczowe,
c)pojemność minutowa serca,
-ilość pompowanej przez serce krwi w ciągu minuty,
-w okresie rozwoju postnatalnego pojemność minutowa rośnie
-po osiągnięciu dojrzałości jej wielkość uzależniona jest od trybu życia,
d)pojemność wyrzutowa serca
-ilość pompowanej przez serce krwi w jednym skurczu serca,
-w okresie rozwoju postnatalnego pojemność wyrzutowa rośnie,
-po osiągnięciu dojrzałości jej wielkość uzależniona jest od trybu życia,
Z JAKICH ELEMENTÓW SKŁADA SIĘ UKŁAD POKARMOWY
a) jamy ustnej wraz z narządami pomocniczymi : zęby i język,a) gardła,b) przełyku,c) żołądka,
d) jelito cienkie i związane z nim gruczoły trawienne : trzustka i wątroba,e) jelito grube,odbytnica.
OPISZ BUDOWĘ JAMY USTNEJ
Jama ustna jest pierwszym odcinkiem układu pokarmowego, jej zadaniem jest :
-Pobranie pokarmu,
-Posiekanie i rozdrobnienie,
-Wstępne trawienie,
--Sformułowanie w kęsy i przesunięcie do gardła,
-Ponadto jama ustna jest narządem smaku i mowy
-W jamie ustnej wyróżniamy :
-przedsionek,
-jamę ustna właściwą
-W jamie ustnej występują dwa narządy :zęby :
-Umożliwiają rozdrabnianie pokarmu,
-Wyróżniamy dwupokoleniowe uzębienie: zęby mleczne oraz zęby stałe,
OMÓW BUDOWĘ, ROZWÓJ I ZNACZENIE DLA ORGANIZMU ŻEBÓW
Każdy ząb zbudowany jest z :*korony zęba,*szyjki zęba,*korzenia zęba,*wierzchołka zęba,*komory zęba wypełnionej miazgą zęba zawierającą naczynia i nerwy,*kanał korzenia w który przebiegają nerwy i naczynia,
- w zębie występuje substancja twarda w postaci : zębiny, kostniny i szkliwa oraz substancja miękka: miazga zębowa, Rozwój zębów:
ZNACZENIE GARDŁA I PRZEŁYKU W PROCESIE POKARMOWYM
Gardło
-gardło jest miejscem gdzie krzyżują się drogi układu pokarmowego i oddechowego:
-w układzie pokarmowym w gardle przechodzi pokarm z jamy ustnej do przełyku,
-w układzie oddechowym w gardle przechodzi powietrze jamy nosowej do tchawicy.
-na ścianach bocznych gardła znajduje się ujście trąbki słuchowej otoczone wałami trąbkowymi i skupiskami tkanki chłonnej tworzącej migdałki trąbkowe.
-w miejscu przejścia sklepienia gardła w ścianę tylną jest skupienie tkanki limfatycznej, są to trzy migdałki gardłowe.
Przełyk
-przełyk łączy gardło z żołądkiem,
-wyróżniamy trzy odcinki przełyku :szyjny,piersiowy,brzuszny.
-przełyk jest rurą mięśniowa pokryta z zewnątrz luźną tkanką łączna, a od wewnątrz błoną śluzową,
-przełyk ma długość około 25 cm,
-przełyk zawiera trzy fizjologiczne przewężenia: pierwsze w miejscu przejścia gardła w przełyk,
drugie na wysokości rozwidlenia tchawicy, trzecie przy przejściu przez przeponę.
SCHARAKTERYZUJ BUDOWĄ ŻOŁĄDKA
-żołądek ma kształt haka i stanowi worek mięśniowy,
-żołądek od góry łączy się z przełykiem a od dołu z jelitem cienkim,
-w żołądku wyróżniamy:wpust (miejsce przejścia przełyku w żołądek),dno,trzon,dwie powierzchnie ściany : przednią i tylną,krzywiznę mniejszą skierowaną w prawo ku wątrobie,krzywiznę większą skierowaną w lewo ku śledzionie,część odźwiernikową z odźwiernikiem (łączy żołądek z jelitem cienkim - dwunastnicą)
-żołądek jest narządem wewnątrzotrzewnym :z zewnątrz pokrywa go błona surowicza otrzewna pod otrzewną znajduje się w trzech warstwach tkanka mięśniowa gładka,wnętrze żołądka wysłane jest błona śluzowa :
-błona śluzowa wytwarza soki trawienne ,
-błona śluzowa składa się z trzech typów komórek :
-komórki pierwszego typu produkują mucynę, substancję chroniącą śluzówkę żołądka,
-komórki drugiego typu produkują enzymy trawienne : głównie pepsynę,
-komórki trzeciego typu wytwarzają kwas solny, dzięki nim następuje trawienie węglowodanów i białek,
OPISZ BUDOWĘ I ZNACZENIA JELITA CIENKIEGO I GRUBEGO
Jelito cienkie
-jest najdłuższym 5 m odcinkiem przewodu pokarmowego,
-ciągnie się ono od odźwiernika do zastawki krętniczo - kątniczej,
-zadaniem jelita cienkiego jest :
-trawienie węglowodanów,
-trawienie białek,
-trawienie tłuszczy,
-resorpcja składników odżywczych do krwioobiegu,
-w jelicie cienkim wyróżniamy trzy odcinki:
-dwunastnicę,
-jelito czcze,
-jelito kręte.
dwunastnica:
-ma długość 24-30 cm,
-w dwunastnicy wyróżniamy :
-opuszkę,
-zęść zstępującą,
-w tej części znajduje się brodawka dwunastnicza większa, która stanowi ujście bańki wątrobowo - trzustkowej,
-oraz brodawka dwunastnicza mniejsza, która stanowi ujście przewodu trzustkowego dodatkowego,
-część poziomą dolną,
-część wstępującą która zagięciem dwunastniczo - czczym przechodzi w jelito czcze,
jelito czcze:
-ma długość 2 m,
-ma własną kreskę dzięki czemu przez skurcz może przesuwać pokarm,
jelito biodrowe - kręte
-ma długość 2,5 - 3 m
budowa jelita cienkiego :
-od zewnątrz pokrywa je otrzewna,
-pod otrzewną leżą dwie warstwy tkanki mięśniowej:
-jedna jest położona podłużnie,
-druga jest położona okrężnie,
-następnie występuje warstwa błony podśluzowej,
-pod błoną podśluzową występuje warstwa błony śluzowej z charakterystycznymi fałdami okrężnymi na których znajdują się kosmki jelitowe.
Jelito grube
-ma długość 1,5 - 2 m,
-rozpoczyna się zastawką krętniczo - kątniczą a kończy odbytem,
-zadanie jelita grubego jest:
-treści pokarmowe ulegają gniciu (rozjładają nie wchłonięte i nie strawione resztki pokarmowe) przez obfite wydzielanie śluzu i bogatą florę bakteryjną,
-następuje zagęszczenie resztek pokarmowych przez wchłonięcie wody i powstaje kał.
-w jelicie grubym wyróżniamy następujące elementy :
-jelito ślepe (kątnicę),
-okrężnicę,
-odbytnicę,
jelito ślepe:
-położone jest w prawym talerzu biodrowym,
-nie ma kreski i dla tego jest mało ruchliwe,
-od ściany jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy:
-wyrostek robaczkowy jest obficie wyposażony w tkankę limfatyczną,
-jego długość wynosi około 7 - 10 cm,
-w miejscu ujścia wyrostka do jelita znajduje się zastawka,
WYJAŚNIJ NA CZYM POLEDA ZNACZENIE WĄTROBY I TRZUSTKI W PROCESIE TRAWIENIA
zadaniem wątroby jest:
-wytwarzanie żółci (sok trawienny około 1 l na dobę), która bierze udział w trawieniu i absorpcji tłuszczu,
-oczyszcza krew z szkodliwych substancji wchłanianych z przewodu pokarmowego,
-Przetwarza składniki pokarmowe na substancje łatwo przyswajalne przez komórki i tkanki organizmu,
-Magazynuje składniki odżywcze,
Trzustka
-Jest drugim pod względem wielkości gruczołem trawiennym,
-Trzustka jest gruczołem wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego, część wewnątrzwydzielnicza