BAROK

Charakterystyka epoki:

Pamiętnik - utwór prozatorski w którym pierwszoosobowy narrator uosabiany z bohaterem i autorem opowiada swoje przygody i przeżycia z dłuższej perspektywy czasu

Barbaryzm - wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa pochodząca z innego języka niż ten, w którym został sformułowana dana wypowiedź

Latynizmy - wyraz zwrot lub konstukcja składniowa zapożyczona z łaciny

Makaronizm - silne nasycenie słownictwa barbaryzmami, wplatanie do tekstu całych zwrotów obcojęzycznych zwłaszcza łaciny

Barok - dziwaczny, nieregularny; pierwotnie oznaczał styl w sztuce, który powstał we Włoszech w drugiej połowie XVI wieku. Charakteryzował sie wybujałością i nieregularnością formy, dbałością o piękno, wykwintność, przepych, przesadną ozdobnością. Z architektury nazwa barok przeszła do innych dziedzin sztuki. W literaturze pięknej zapoczątkował w XVIII poeta włoski Manni.

Barok dzielimy na:

- dworski (marinizm, manieryzm)

- sarmacki

BAROK DWORSKI

Manieryzm - kierunek w sztuce i w literaturze włoskiej w XVI w. między renesansem a barokiem, który dążył do doskonałości formalnej.

Marinizm - kierunek w poezji baroku uformowany przez wloskiego poetę Marino, silnie oddziaływujący na ówczesną literaturę marinizm wykazywał skłonności do wirtuozeri formalnej, dworskiej elegancji; jego domenom były erotyki.

Jan Andrzej Morsztyn

"Do trupa "

- paralelizm

"Leżysz zabity i jam też zabity" - równoległość - podobieństwo między zmarłym a nieszczęśliwie zakochanym

- antyteza

"Tyś strzałą śmierci ja strzałą miłości" - kontrast, przeciwstawienie - ukazanie różnic między zmarłym a nieszczęśliwie zakochanym

- anafora

powtarzanie tego samego słowa na początku wersów lub zdań

"Cuda miłości"

Sonet o tematyce miłosnej zawierający szereg pytań retorycznych. Podmiot liryczny ukazuje niezwykłość uczucia miłości, któremu towarzyszą niezwykłe zjawiska sprzeczne ze sobą. Miłość wymyka się spod kontroli rozumu.

"Niestatek I"

Utwór jest portretem kobiety zbudowanym na zasadzie przewrotnej symetrii (jak w krzywym zwierciadle) i prezentuje relatywizm (stanowisko polegające na przypisywaniu czemuś względnego charakteru) w przedstawieniu świata. Obraz kobiety zmienia się w zależności od stosunku do niej podmiotu lirycznego.

"Niestatek II"

Utwór mówiący o niestateczności kobiety, która została porównana do szeregu zjawisk nierealnych. Zastosowano anaforę.

"O swej pannie"

Utwór jest pochwałą białości cery kobiety, którą autor porównuje do alabastru, mleka, łabędzia, śniegu, perły przez co wydobywa różne odcienie koloru białego. Zastosowanie anafory (biały jest modrygałem).

Modrygał - krótki utwór wierszowany zawierający wyszukany, przesadny komlement do kobiety.

"Nagrobek perlisi"

Utwór napisany w postaci trenu po stracie psa. Wychwala on zalety i wyraż ból po jego stracie. Kontrast między wyszukaną formą trenu a błachom tematykom wiersza.twór jelhlkjhkljhkjadv;lwjhs;dlvkjsasdkfa;lkjhdflkajhdlkfjhalkdj

Daniel Naborowski

"Marność"

Życie doczesne i ziemskie przyjemności są marnościami. Człowiek powinien posiadać jedynie ufność w Bogu, żyć uczciwie a wtedy nie będzie lękał się śmierci.

"Krótkość żywota"

Autor snuje refleksje o szybkim przemijaniu życia ludzkiego, które porównuje do zjawisk przelotnych, krótkotrwałych: dźwięku, cienia, dymu, wiatru, błysku. "Między śmiercią a rodzeniem byt nasz ledwie może nazwan być czwartą częscią mgnienia"

"Do Anny"

Podmiot liryczny zapewnia Annę, że pomimo niestałości wszystkich rzeczy na świecie, jego miłość ku niej nigdy nie ustanie (porównanie na zasadzie przeciwieństwa - antyteza, zastosowanie anafory i ikonu)

"Cnota grunt wszystkiemu"

Nawrót do filozofii renesansowej, uznanie cnoty za wartość nadrzędną, która zapewnia człowiekowi sławę za życia i pamięć u potomnych. Pozostałe wartości: bogactwo, władza, szczęście rodzinne, które człowiek osiąga w życiu są nietrwałe, zastosowanie anafory i ikonu.

"Na oczy królewny angielskiej..."

Wiersz jest pochwałą oczu królewny Elżbiety, których piękno trudno jest poecie wyrazić. Wiersz jest zbudowany na zasadzie wielopiętrowych porównań, ukazujących niezwykłość zastosowania anafory.

BAROK SARMACKI

Postępowy:

Wacław Potocki

"Nierządem Polska stoi" - autor dostrzega anarchię i bezprawie panujące w kraju oraz wykorzystanie przez możnowładztwo biednej, średniozamożnej szlachty, która w wyniku tego ubożeje

"Natura wszystkim jednaka" - ludzie rodzą się równi wobec prawa, a nierówności między nimi są wytworem człowieka

"Kto mocniejszy ten lepszy" - utwór ukazuje postanowienia edyktu skazującego Arian na konfiskatę majątku i banicję jeżeli dobrowolnie nie przejdą na katolicyzm. Wykazuje iż Arian potraktowano surowiej niż inne wyznania protestanckie. Jest to wyrazem braku tolerancji w Polsce.

"Zbytki polskie" - poeta oskarża możnowładztwo, szlachtę i duchowieństwo o nadmierne rozkochanie się w zbytkach, bogactwach, pogoń za dobrami materialnymi gdy ojczyzna chyli się ku upadkowi.

"Pospolite ruszenie" - poeta przedstawia zachowanie szlachty na pospolitym ruszeniu, która nie reaguje na wezwanie dobosza do walki. Podobnie jak Kochanowski, Potocki uważa, że pospolite ruszenie nie spełnia swej roli.

"Wojna chocimska"

Argumenty budzące w żołnierzach ducha walki

- odwołanie się do ideałów rycerza średniowiecznego (Bóg, Ojczyzna, król) oraz honoru rycerskiego

- pogardliwy stosunek do wroga

- bogate stroje wroga nie świadczą o jego waleczności

- w porównaniu z rycerstwem polskim Turcy są narodem handlarzy, kupców, rzemieślników

- odwoływanie się do tradycji chwalebnych zwycęstw Polaków w przeszłości, wezwanie do walki

Mowa Chodkiewicza napisana jest w stylu podniosłym, uroczystym zawiera zwroty nawołujące do walki. Składa się z dziesięciu części, ukazuje przebieg bitwy i działań wojennych aż do zawarcia układów pokojowych.

Wsteczny:

Jan Chryzostom Pasek

Cechy pozytywne pamiętników:

- szerokość i bezpośredniość wypowiedzi

- realizm w przedstawieniu życia obyczajowego

- bogactwo szczegółów

- język prosty, zaczerpnięty z mowy potocznej

- żywy, obrazowy, plastyczy opis

Cechy negatywne pamiętników:

- mylenie faktów, nazw miejscowości (utwór nie może być źródłem historycznym)

- brak krytycznej oceny

- ciasnota pojęć

- nierówność stylu

- styl makaroniczny

"Skąpiec" Moliera:

Harpagon - 60-letni wdowiec, bogacz, szlachcic, właściciel domu z ogrodem i służbą, znaczące imię (łac harpago - rabuś, łupieżca), skąpy, chciwy, czuły na pochlebstwa, nieuczciwy - trudni się lichwą, bezwzględny wobec dzieci, nie liczy się z potrzebami i uczuciami swoich dzieci, nie dba o ich szczęście, chorobliwie podejrzliwy wobec służby i domowników, niesprawiedliwy

Harpagon jest skąpcem opanowanym chorobliwą żądzą gromadzenia pieniędzy, powiększa swój majątek nieuczciwymi spekulacjami, żyjąc oszczędnie w przesadny sposób, a jednocześnie zachowuje pozory zamożności ze względu na opinię ludzi, wyolbrzymienie przejawów skąpstwa prowadzi do drwin z jego postaci. Bohater budzi wstręt ponieważ pozbawiony jest cech ludzkich i niezdolny do jakichkolwiek uczuć z wyjątkiem miłości do pieniędzy. Kocha je więcej niż honor, cześć i cnotę.

---