Wojna obronna Polski we wrześniu 1939 roku („kampania wrześniowa”).
1. Potencjały militarne Polski i Niemiec w przededniu wojny.
dwukrotna przewaga Niemiec nad Polską w potencjale ludnościowym
liczebność obu armii: ok. 950 tys.- 1, 2 mln wojsk polskich, 2 mln 750 tys. Wehrmacht (w tym przeciw Polsce użyto 1. 8 mln. żołnierzy)
czołgi i samochody pancerne - 3 tys.: 700
samoloty - 2 tys.: 400
ponad dwukrotna przewaga w artylerii wojsk niemieckich
niekorzystne położenie geopolityczne Polski w momencie wybuchu wojny - bardzo długa linia obrony, niemiecki atak mógł nastąpić nie tylko od zachodu, ale także z Prus Wschodnich, Moraw i Słowacji
2. Organizacja armii niemieckiej w momencie agresji na Polskę
„Fall Weiss” - kryptonim niemieckiego ataku na Polskę 1 IX 1939
dowódca wojsk niemieckich użytych przeciw Polsce we wrześniu 1939 r.: gen. Walter von Brauchitsch
dowódca Grupy Armii Północ - gen. Fedor von Bock
dowódca Grupy Armii Południe - gen. Gerd von Rundstedt
3. Organizacja armii polskiej w momencie rozpoczęcia kampanii wrześniowej
rola FON - u w dozbrojeniu armii polskiej
propagandowe funkcje hasła „silni, zwarci, gotowi” w przededniu wojny
„Zachód” - kryptonim polskiego planu obrony przeciw agresji niemieckiej w 1939 r. (przystąpiono
do jego opracowywania zbyt późno, dopiero w marcu 1939 )
naczelny wódz wojsk polskich - marszałek Edward Rydz - Śmigły
szef sztabu wojsk polskich - gen. Wacław Stachiewicz
minister spraw wojskowych - gen. Tadeusz Kasprzycki
w momencie wybuchu wojny armia polska składała się z 7 wielkich związków operacyjnych:
Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew” - gen. Czesław Młot - Fijałkowski
Armia „Pomorze” - gen. Władysław Bortnowski
Armia „Poznań - gen. Tadeusz Kutrzeba
Armia „Modlin” - gen. Emil Przedrzymirski - Krukowicz
Armia „Łódź” - gen. Juliusz Rómmel
Armia „Kraków - gen. Antoni Szyling
Armia „Karpaty” - gen. Kazimierz Fabrycy
dowódca obrony wybrzeża - kontradmirał Józef Unrug
dowódca polskiej załogi wojskowej na Westerplatte - major Henryk Sucharski
w trakcie kampanii wrześniowej uformowano Armię „Prusy” - gen. Stefan Dąb - Biernacki oraz Samodzielną Grupę Operacyjną „Polesie” - gen. Franciszek Kleeberg
4. Wybuch wojny 1 IX 1939
tzw. prowokacja gliwicka (w nocy z 31 VIII na 1 IX 1939)
niemiecka agresja na Polskę 1 IX 1939 nastąpiła bez wypowiedzenia wojny
ostrzeliwanie polskiej załogi wojskowej na Westerplatte od godz. 4. 45 przez niemiecki okręt wojenny „Schleswig - Holstein”
dekret prezydenta Mościckiego z 1 IX 1939 r.
5. Tzw. bitwa graniczna 1 - 6 IX
bitwy: Mokra 1 IX, Krojanty 1 IX, Mława 1- 3 IX, obrona Westerplatte 1 - 7 IX (182 żołnierzy,
dowódca major Henryk Sucharski), zajęcie województwa śląskiego do 3 IX (rola powstańców
śląskich i harcerzy w obronie G. Śląska, np. obrona wieży spadochronowej przez harcerzy), zajęcie
Krakowa (6 IX), ewakuacja naczelnych władz państwa z Warszawy (4 IX), przeniesienie kwatery
naczelnego wodza do Brześcia nad Bugiem (6/7 IX)
6. Terror hitlerowski wobec Polaków w okresie kampanii wrześniowej oraz prowadzenie
przez Niemcy „wojny totalnej”
mordy i zbiorowe egzekucje na Górnym Śląsku, ponad 1, 6 tys. ofiar (zwł. wobec powstańców śląskich i harcerzy - np. obrońców wieży spadochronowej, rozstrzelanych na rynku w Katowicach)
egzekucje ludności cywilnej w Bydgoszczy 5 - 10 IX (ok. 1,5 tys. osób)
naloty niemieckiego lotnictwa (Luftwaffe) na obiekty cywilne i kolumny uciekającej ludności cywilnej
7. Bitwa nad Wizną 7 - 10 IX („polskie Termopile”, kapitan Władysław Raginis)
8. Bitwa nad Bzurą (9 - 18 IX) - geneza , przebieg, znaczenie (największa bitwa kampanii
wrześniowej)
- była próbą przebicia się w kierunku Warszawy części wojsk polskich (po tym jak 8 IX niemieckie
kolumny pancerne podeszły pod Warszawę): Armii Łódź oraz resztek Armii „Poznań” i Armii
„Pomorze” (udało się przedostać do Warszawy gen. Juliuszowi Rómmlowi i gen Tadeuszowi
Kutrzebie)
9. Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim (17 - 26 IX) - druga co do znaczenia (po bitwie nad
Bzurą) bitwa kampanii wrześniowej
10. Obrona Lwowa przed wojskami niemieckimi 12 - 22 IX (gen. Władysław Langner) i
kapitulacja przed wojskami sowieckimi
11. Obrona Warszawy (8 - 27 IX) i twierdzy „Modlin”
dowódca obrony Warszawy: gen. Walerian Czuma
utworzenie Batalionów Robotniczych Obrony Warszawy (z inicjatywy PPS i M. Niedziałkowskiego)
rola prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego i jego przemówień radiowych mających na celu podniesienie ducha obrońców stolicy („widzę Warszawę wielką...”), kierował obroną cywilną Warszawy jako Komisarz Cywilny Obrony Stolicy
przedarcie się do oblężonej Warszawy w wyniku bitwy nad Bzurą części Armii „Łódź” (gen. Juliusz Rómmel) i Armii „Poznań” (gen. Tadeusz Kutrzeba)
straty i zniszczenia wojenne w wyniku oblężenia Warszawy (np. zbombardowanie Zamku Królewskiego)
wkroczenie do Warszawy wojsk niemieckich (30 IX)
12. Ostatnie bitwy „kampanii wrześniowej”
kapitulacja twierdzy Modlin 29 IX (gen. Wiktor Thommee)
kapitulacja Helu 2 X (komandor Włodzimierz Steyer)
bitwa pod Kockiem 2 - 5 X (Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie”, gen. Franciszek Kleeberg)
oddział majora Henryka Dobrzańskiego („Hubal”) na Kielecczyźnie do wiosny 1940 r.
13. Straty Polski i Niemiec w kampanii wrześniowej
straty polskie: ok. 205 tys. zabitych, rannych i zaginionych żołnierzy, ok. 300 tys., zabitych cywilów,
do niewoli niemieckiej trafiło 420 tys. zołnierzy i podoficerów, 115, 5 tys. oficerów
14. Wkroczenie wojsk sowieckich na wschodnie tereny II Rzeczpospoliej 17 IX 1939 (201 tys. km)
- propagandowe uzasadnienie zajęcia przez ZSRR tych obszarów - treść noty dyplomatycznej
zastępcy Mołotowa - Potiomkina, skierowana do polskiego ambasadora w Moskwie Wacława
Grzybowskiego:
• „wojna niemiecko - polska ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego, rząd polski
uległ rozkładowi, a państwo polskie przestało istnieć”
• ZSRR zamierza „wziąć pod opiekę” zamieszkującą ten obszar ludność ukraińską i białoruską
tzw. dyrektywa generalna naczelnego wodza E. Rydza - Śmigłego do wojsk polskich w sprawie
wkroczenia armii sowieckiej (zaleca unikanie starć zbrojnych z armią radziecką, podejmowanie
walki z wojskami sowieckimi tylko w razie ich natarcia lub prób rozbrojenia, nakazuje także
dowódcom polskich oddziałów pertraktować z dowódcami sowieckimi w sprawie swobodnego
przemarszu do granicy z Rumunią lub z Węgrami)
bitwy, np.: obrona Grodna (wymordowanie 130 podchorążych i uczniów broniących miasta), obrona Brześcia (współdziałanie wojsk sowieckich i niemieckich w jego zdobywaniu), bitwa pod Samborem 27 IX (oddział kawalerii gen. W. Andersa),
do niewoli sowieckiej trafiło ok. 230 tys. polskich żołnierzy i oficerów
terror NKWD wobec ludności na zajętych obszarach (m.in. mordowanie polskich policjantów, ziemian, urzędników)
zob. wiersz Z. Herberta, 17 IX
15. Opuszczenie przez najwyższe władze II RP terytorium państwa polskiego - przekroczenie przez
nie granicy z Rumunią (17 IX w godzinach wieczornych, w wyniku zbliżania się wojsk
sowieckich do Zaleszczyk - Kut) oraz ich internowanie w Rumunii
16. Międzynarodowe aspekty kampanii wrześniowej
wypowiedzenie przez Francję i Wielką Brytanię wojny Niemcom 3 IX
3 IX 1939 Francja i Wielka Brytania wypowiedziały wojnę Niemcom, nie pociągnęło to jednak
poważniejszych działań militarnych („drole guerre” - „dziwna wojna”, „śmieszna wojna”), mimo
trzykrotnej przewagi wojsk francuskich nad wojskami niemieckimi wzdłuż zachodniej granicy Niemiec
(były m.in. pozbawione czołgów i samolotów) - brytyjsko - francuska potwierdziła to umowa w
Abbeville 12 IX potwierdziła, że nie będą podejmowane wobec Niemiec poważniejsze działania militarne
nieudana próba mediacji Mussoliniego 5 IX (zwołania II konferencji monachijskiej)
wkroczenie wojsk sowieckich na wschodnie tereny II Rzeczpospolitej
internowanie władz polskich w Rumunii oraz utworzenie rządu RP na wychodźstwie (30 IX)
niemiecko - radziecki układ o granicach i przyjaźni, zawarty w Moskwie 28 IX 1939 oraz podział ziem II RP w wyniku jego podpisania (podział ziem II RP wzdłuż linii „Narew - Bug - San”, ustalono także, iż Litwa znajdzie się w sowieckiej strefie wpływów, dokonano więc zmian postanowień tajnego protokołu paktu Ribbentrop - Mołotow z 23 IX 1939)
przemówienie W. Mołotowa na forum Rady Najwyższej ZSRR 31 X 1939 r. (zadeklarował sojusz ZSRR z III Rzeszą, Polskę nazwał „pokracznym bękartem traktatu wersalskiego”)
3