„Złoty wiek” kultury polskiej

podręcznik, str. 193-199

1. Początki renesansu w Polsce: Renesans w Polsce- wiek XVI do I połowy XVII w.

a. postać Bony Sforzy, od 1518 r. żony Zygmunta I Starego:

- wpływy włoskie w kulturze, sztuce, sprowadzenie warzyw ( stąd włoszczyzna),

- działalność polityczna i gospodarcza Bony ( własne stronnictwo )

b. edukacja Polaków na uniwersytetach włoskich i francuskich

c. wojaże szlachty i magnatów po Europie

d. napływ do Polski cudzoziemców, w tym wielu artystów

2. System edukacji w okresie „złotego wieku” - wiek XVI ( okres renesansu)

szkoły parafialne- szkoły podstawowe

gimnazja - szkoły średnie- protestanckie w Gdańsku i Toruniu

akademie- wyższe uczelnie : Kraków, Zamość, Wilno, Raków- tzw. Sarmackie Ateny ( uczelnia braci polskich)

3. Architektura renesansowa w Polsce:

a. zabytki renesansowe:

- przebudowa Zamku Królewskiego na Wawelu, Kaplica Zygmuntowska,

- ratusze w Poznaniu- przebudowany w latach 1550-60 z gotyckiego przez Jana Baptystę Quadro z Lugano Zamościu, Sandomierzu, kamienice w Poznaniu, Kazimierzu nad Wisłą, pręgierz w Poznaniu z roku 1535,

- Zamość- perła renesansowego budownictwa- Jan Zamoyski

- rezydencje magnackie w : Szydłowcu, Ogrodzieńcu, Brzegu, Pieskowej Skale, Niepołomicach, Baranowie, Krasiczynie,

b. zabytki renesansowe w Wielkopolsce ( o ratuszu powyżej)

• zamek Grodzieckich w Wyszynie, kaplica św. Stanisława w Gnieźnie ( Jan Łaski), pałac Ogórków w Poznaniu, kaplica grobowa w Środzie Wielkopolskiej, Ceradzu Kościelnym, Czarnkowie, Żerkowie, kościoły w Grodzisku Wielkopolskim i Sierakowie ,

• renesansowe nagrobki: w katedrze poznańskiej: bp. Adama Konarskiego oraz Andrzeja i Barbary z Górków, Benedykta Izdbieńskiego (zm. 1553 r.). w katedrze poznańskiej,  kościele w Kórniku częściowo zachowały się wykonane w 1584 r. przez Henryka Horsta renesansowe nagrobki wojewodów poznańskich: Łukasza i Stanisława Górków oraz kasztelana międzyrzeckiego Andrzeja Górki. óźnorenesansowy nagrobek Dobrogosta i Anny Sobockich z lat po 1576 r. w kościele w Sobocie (powiat poznański). W kościele farnym w Kościanie piętrowy nagrobek dla Macieja i Jadwigi Opalińskich

c. elementy architektury renesansowej:

• attyka- górny element budynku w postaci ścianki, balustrady lub rzędu sterczyn osłaniający dach. Attyka pełni dwojaką funkcję: estetyczną (przede wszystkim) jako architektoniczny element dekoracyjny oraz użytkowo-konstrukcyjną jako zabezpieczenie sąsiednich budynków przed przeniesieniem się ognia w przypadku pożaru.

• krużganek- pojęcie architektoniczne jest to długi korytarz (ganek), okalający przeważnie wewnętrzny dziedziniec na jednej lub kilku kondygnacjach. Pełnił funkcję komunikacyjną. Na ogół przykryty sklepieniem lub stropem krzyżowym, na zewnątrz otwarty najczęściej arkadami filarowymi lub kolumnowymi.

• arkada- element architektoniczny składający się z dwóch podpór (kolumn, słupów lub filarów), które zostały połączone u góry łukiem

• arrasy- ozdobne tkaniny ścienne, zamówione przez Zygmunta Augusta w Brukseli do dekoracji wnętrz zamku królewskiego, dziś ze 170 zachowało się 142

4. Ludzie renesansu w Polsce:

1. literatura: Jan Kochanowski ( pełnił także stanowisko sekretarza w kancelarii królewskiej)- Treny, Fraszki, Odprawa posłów greckich, Mikołaj Rej- ojciec literatury polskiej- „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem, a Plebanem”, „Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego”, Figliki, „Zwierzyniec, Zwierciadło”, Szymon Szymonowic- sielanki, Łukasz Górnicki- Dworzanin polski, Andrzej Frycz Modrzewski- teoretyk państwa i prawa- „Franciszek naprawie Rzeczypospolitej”, Stanisław Orzechowski- pisarz polityczny, publicysta- „Annales Polonici”, „Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego”, Filippo Buonaccorsi ( Kallimach)- dyplomata, pisarz, sekretarz królewski, Maciej Kromek- Kronika Polski do roku 1506 r.,

2. architektura- Franciszek Florentczyk- przebudowa Zamku Królewskiego na Wawelu, Bartłomiej Berecci- Wawel, kaplica Zygmuntowska, Jan Baptysta Quadro- ratusz w Poznaniu, Benedykt z Sandomierza- przebudowa Wawelu, Santi Gucci- pałac z Łobzowie, zamek w Pińczowie, nagrobki Zygmunta II Augusta, Stefana Batorego, Bernardo Morando- Zamość

3. nauki ścisłe: Mikołaj Kopernik- teoria heliocentryczna- „O obrotach sfer niebieskich” 1543, Wojciech z Brudzewa- matematyk, Maciej z Miechowa- geograf „Rozprawa o dwu Sarmacjach”, Bernard Wapowski- kartografia,

---