Dialog społeczny. Program wykładu: Podstawowe pojęcia i klasyfikacje.Strony i zasady dialogu społecznego. Dialog społeczny w UE
Dialog społeczny. Dialog społeczny jest zasadą ustrojową, zapisaną w konstytucji RP z 1997 r. Można go traktować jako metodę podejmowania ważnych decyzji regulujących warunki życia i pracy obywateli. Powinien być prowadzony z poszanowaniem słusznych interesów zaangażowanych stron, w klimacie wzajemnego zaufania i dążenia do wypracowania wspólnego stanowiska, optymalnego dla danych warunków. Partnerami dialogu społecznego są: organy samorządu terytorialnego, organy samorządu zawodowego, związki zawodowe, organizacje pracodawców oraz inne organizacje społeczne i przedstawicielstwa środowisk zawodowych i twórczych. DS. ( w węższym ujęciu) jest pojęciem obejmującym całokształt wzajemnych relacji pomiędzy związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców. Obejmuje także ich stosunki (dwustronne lub trójstronne) z organami państwowymi, jak rząd i jego agendy, samorząd lokalny i inne instytucje państwowe. Jest procesem stałej interakcji pomiędzy uczestnikami dialogu w celu osiągnięcia porozumienia w sprawach kontroli nad zmiennymi czynnikami społeczno-ekonomicznymi w skali makro i mikro. Strony dialogu: związkowa, reprezentująca interesy pracowników, zrzeszonych w organizacjach działających na wszystkich poziomach dialogu społecznego; pracodawcza, reprezentująca interesy pracodawców, zrzeszonych w organizacjach działających na wszystkich poziomach dialogu społecznego; rządowa, reprezentująca interesy państwa, składająca się z przedstawicieli władzy wykonawczej. Strona związkowa i pracodawcza występujące razem określane są jako strona społeczna, a zatem związki zawodowe i organizacje pracodawców nazywane są partnerami społecznymi. Zasady dialogu. Niezależność i równowaga stron. Zaufanie i kompromis. Działanie zgodnie z prawem. Formy dialogu społecznego. Negocjacje. Konsultacje. Opiniowanie. Informowanie
Negocjacje. Uczestniczą w nich zazwyczaj partnerzy społeczni, ale na szczeblu krajowym bierze w nich udział również trzecia - rządowa - strona. Celem negocjacji jest zwykle osiągnięcie kompromisu, który będzie gwarancją pokoju społecznego. Rokowania mogą także dotyczyć spraw merytorycznych i wzajemnych relacji między stronami. Ich wynikiem powinna być umowa wiążąca wszystkie strony negocjacji.
Konsultacje-Angażują tych samych uczestników, co negocjacje, ale nie muszą prowadzić do zawarcia porozumienia, chociaż strony zazwyczaj honorują ich wynik. Opiniowanie. Przedstawiciele administracji państwowej występują z inicjatywą, aby poznać opinie związków zawodowych i organizacji pracodawców o polityce rządu. Stanowiska partnerów społecznych nie są bezwzględnie wiążące dla rządu. Zasady opiniowania są jednak najczęściej uregulowane przepisami prawa, które również określają, w jakich sprawach rząd jest zobowiązany do zasięgnięcia opinii. Informowanie. Przedstawiciele administracji państwowej przekazują partnerom społecznym informacje, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych stron. Przedstawienie informacji nie wiąże się z obowiązkiem wysłuchania stanowiska strony, ale często stosowaną praktyką jest możliwość zadawania dodatkowych pytań oraz przeprowadzenie krótkiej dyskusji. Na poziomie zakładowym prawo do informowania posiadają działające u pracodawców związki zawodowe, rady pracowników oraz inne przedstawicielstwa pracownicze. DS zinstytucjonalizowany. W dialogu zinstytucjonalizowanym negocjacje zbiorowe są prowadzone przez specjalnie powołane do tego celu instytucje, rady czy komisje, działające na podstawie aktów prawnych lub przyjętych porozumień. Udział w pracach takich instytucji jest ograniczony do kilku najbardziej reprezentatywnych organizacji związków zawodowych i pracodawców, które mogą realnie wpływać na zachowania swoich członków i skłonić ich do zastosowania się do ustaleń ciała trójstronnego. DS nieformalny. Może być realizowany poprzez zawieranie układów zbiorowych pracy oraz konsultacje i opiniowanie, będące realizacją uprawnień organizacji partnerów społecznych wynikających z ustawodawstwa ich dotyczącego. W formach nieinstytucjonalnych możliwe jest tworzenie dialogu obywatelskiego z udziałem organizacji pozarządowych. Często praktykowaną formą dialogu niesformalizowanego - zwłaszcza w razie zagrożenia konfliktami społecznymi - są kontakty doraźne nazywane dialogiem incydentalnym (ad hoc). Ma on miejsce poza kontaktami zinstytucjonalizowanymi. Klasyfikacja: zasięg. Dialog międzynarodowy - dialog społeczny prowadzony przez międzynarodowe organizacje pracodawców i pracowników oraz ich stowarzyszenia o różnorodnym charakterze; przykładem takiego dialogu jest europejski dialog społeczny, Dialog krajowy - prowadzony w danym państwie na szczeblu centralnym, najczęściej poprzez instytucje dialogu, takie jak rady społeczno-gospodarcze (w Polsce: Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych); Dialog branżowy - dotyczy zagadnień określonego sektora gospodarki narodowej, prowadzony jest za pośrednictwem instytucji sformalizowanych w różnym stopniu (w UE: komitety sektorowe, w Polsce: trójstronne zespoły branżowe; instytucje dialogu dwustronnego); Dialog regionalny - prowadzony na obszarze określonego regionu lub innej jednostki, dotyczący problemów danego obszaru (w Polsce: wojewódzkie komisje dialogu społecznego); Dialog zakładowy - bezpośrednie kontakty pracodawców z reprezentantami zakładowych organizacji związkowych, rad pracowników lub innych przedstawicielstw pracowniczych, bez uczestnictwa przedstawicieli administracji państwowej.
Klasyfikacja: uczestnicy, Dialog dwustronny (autonomiczny) - prowadzony przez partnerów społecznych (związki zawodowe i organizacje pracodawców), bez udziału przedstawicieli strony rządowej. Dialog trójstronny prowadzony na szczeblu centralnym, rozgrywa się między partnerami społecznymi, reprezentującymi dwie strony oraz trzecią stroną - rządową. Udział władz w relacjach trójstronnych nie musi być jednakowy. Mogą one uczestniczyć w nich bezpośrednio lub tylko pośrednio, wykorzystując wyniki autonomicznych ustaleń i rekomendacje uczestników tego procesu. Dialog wielostronny - oprócz trzech stron: rządowej, związkowej i pracodawczej w dyskusji biorą udział przedstawiciele innego typu organizacji, bądź instytucji, np. samorząd terytorialny, reprezentanci organizacji o charakterze korporacyjnym, np. izb (samorządów) zawodowych i gospodarczych, co ma miejsce najczęściej przy dialogu branżowym. Reprezentacja stron rozszerzona o organizacje pozarządowe (NGO-s: stowarzyszenia, fundacje itp.) - w zależności od przyznanego im statusu podczas wspólnych kontaktów - nadać może dialogowi społecznemu cech dialogu obywatelskiego (cywilnego).
Instytucje dialogu społecznego: Komisja Trójstronna. Platformą dialogu społecznego na szczeblu ogólnopolskim jest Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych, zwana skrótowo Komisją Trójstronną (umocowanie prawne: Dz. U. Nr 100, poz. 1080 z dnia 18 września 2001 r. z późn. zm.). W ramach Komisji Trójstronnej działa 9 zespołów problemowych oraz 1 zespół doraźny. Komisja Trójstronna stanowi forum dialogu społecznego prowadzonego dla godzenia interesów pracowników, pracodawców oraz dobra publicznego. Celem działalności Komisji jest dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju społecznego drogą wzajemnych ustępstw zaangażowanych stron. Do kompetencji Komisji należy prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w innych sprawach społecznych lub gospodarczych. Komisja Trójstronna: strona rządowa. W skład Trójstronnej Komisji wchodzą przedstawiciele strony rządowej, pracowników oraz pracodawców. Stronę rządową w Komisji reprezentują przedstawiciele Rady Ministrów wskazani przez Prezesa Rady Ministrów (poszczególne resorty). Komisja Trójstronna: pracownicy. Pracowników w Komisji Trójstronnej reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych (zasada reprezentatywności została zapisana w ustawie o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego oraz w kodeksie pracy, art. 241 ). Aktualnie w skład KT wchodzą trzy reprezentatywne organizacje związkowe, tj.: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy “Solidarność” (NSZZ “Solidarność”), Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ), Forum Związków Zawodowych (FZZ). Komisja Trójstronna: pracodawcy. Stronę pracodawców reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji pracodawców: Konfederacja Pracodawców Polskich (KPP), Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych „Lewiatan” (PKPP Lewiatan), Związek Rzemiosła Polskiego (ZRP), Business Centre Club (BCC). Komisja Trójstronna: inne podmioty. Oprócz reprezentantów strony rządowej i partnerów społecznych w pracach Komisji uczestniczą, z głosem doradczym, przedstawiciele: Głównego Urzędu Statystycznego, Narodowego Banku Polskiego, jak również przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, delegowani przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. Każda z trzech stron Komisji może zapraszać do udziału w jej pracach (z głosem doradczym) przedstawicieli organizacji społecznych i zawodowych oraz odpowiednio: strona rządowa - przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej, strona pracowników - przedstawicieli innych związków zawodowych i organizacji związkowych, nie uznanych jako reprezentatywne oraz strona pracodawców - przedstawicieli innych organizacji pracodawców, podobnie jak w przypadku związków zawodowych, nienoszących cech reprezentatywności. Poszerzony, doraźny skład Komisji Trójstronnej jest wyrazem włączenia do dialogu społecznego innych grup interesów, których udział ma charakter konsultacyjny. Dialog międzynarodowy-Dialog w UE: komitologia. Pod pojęciem europejskiego dialogu społecznego rozumie się dyskusje, konsultacje, negocjacje i wspólne działania reprezentatywnych organizacji europejskich partnerów społecznych. Rozwój tego dialogu związany jest ściśle z wyzwaniami, które pojawiają się przed państwami członkowskimi w miarę pogłębiania się integracji europejskiej, w szczególności związanych z asymetrią między dążeniem do konkurencyjności i ograniczoną możliwością koordynowania krajowych polityk społecznych. Zasady: Europejski dialog społeczny stanowi jeden z filarów EMS. Bazuje na zasadach solidarności, odpowiedzialności i uczestnictwa; stanowi formę oddziaływania europejskich partnerów społecznych na europejskie standardy społeczne i odgrywania ważnej roli w zarządzaniu sprawami Unii Europejskiej. Formy EDS: dialog dwustronny. Dialog międzysektorowy (cross-industry) oraz dialog sektorowy (w ramach komitetów dialogu sektorowego) - organizacje europejskich partnerów społecznych są konsultowane w danej sprawie przez Komisję Europejską (na podstawie art. 154 TFUE); Partnerzy mogą podjąć negocjacje nad porozumieniem w danej kwestii (na podstawie art. 155 TFUE); efektem tych negocjacji mogą być porozumienia wdrożone w drodze: dyrektyw (np. w sprawie urlopów rodzicielskich, w sprawie pracy w niepełnym wymiarze czasu czy pracy na czas określony); porozumień - przez samych partnerów społecznych (np. porozumienia w sprawie: telepracy, stresu związanego z pracą oraz porozumienie dotyczące przemocy w miejscu pracy); Formy EDS: dialog trójstronny. Trójstronny Szczyt na Rzecz Wzrostu i Zatrudnienia; dyskusje pomiędzy partnerami społecznymi a instytucjami UE. Komisja Europejska, na podstawie art. 154 TFUE -zobowiązana jest do popierania konsultacji między europejskimi partnerami społecznymi i podejmowania środków w celu ułatwienia ich dialogu. Europejski Komitet Ekonomiczno - Społeczny (EKES). European Economic and Social Committee (EESC) to organ doradczy Rady, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej. Opinie dla tych instytucji przedstawia z własnej inicjatywy lub na ich wniosek, jeżeli taki wymóg przewidują postanowienia Traktatu. Pominięcie konsultacji w tym przypadku stanowi uchybienie proceduralne i może stanowić podstawę do zaskarżenia decyzji do Trybunału Sprawiedliwości. Komitet jest przedstawicielstwem różnych środowisk społeczno-gospodarczych zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego. Podstawy działania EKES. EKES działa na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Protokołów (nr 7 i 36) do Traktatu Lizbońskiego oraz Regulaminu. Członków komitetu mianuje Rada podejmując decyzję jednomyślnie, spośród list kandydatów przedstawionych przez państwa członkowskie, po uprzednim zasięgnięciu opinii Komisji Europejskiej i organizacji europejskich reprezentujących różne dziedziny życia gospodarczego i społecznego. Członkowie komitetu powinni wykonywać swoje funkcje w sposób całkowicie niezależny, w ogólnym interesie UE. Organizacja EKES. Komitet składa się z 344 członków pracujących w trzech grupach: I - pracodawców, II - pracobiorców, III - interesów różnych (w tym organizacji pozarządowych). Komitet składa się z sześciu wyspecjalizowanych sekcji, których liczba może zostać zwiększona. Każdy przedstawiciel Komitetu (z wyjątkiem przewodniczącego) musi należeć do przynajmniej jednej sekcji (ale nie więcej niż dwóch), gdzie sprawuje 2, 5 - letnią kadencję. Członkowie Komitetu są niezawiśli w wykonywaniu swych funkcji i nie są ograniczeni instrukcjami swoich państw narodowych.
Skład EKES (mandat: 4 lata).
KRAJ |
LICZBA PRZEDSTAWICIELI |
Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy |
24 |
Hiszpania i Polska |
21 |
Rumunia |
15 |
Austria, Belgia, Bułgaria, Czechy, Grecja, Holandia, Portugalia, Szwecja i Węgry |
12 |
Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa i Słowacja |
9 |
Estonia, Łotwa i Słowenia |
7 |
Cypr i Luksemburg |
6 |
Malta |
5 |
Misja EKES. Komitet jest organem doradczym, którego zadaniem jest wyrażanie opinii na temat polityki gospodarczej i społecznej w ramach Wspólnot Europejskich oraz w sprawach mogących nieść z sobą reperkusje dla sytuacji ekonomicznej i społecznej we Wspólnotach. Opinie mogą być sporządzone na wniosek innych organów UE (często są one bezwzględnie wymagane traktatowo), lub też z własnej inicjatywy Komitetu. Nie są one formalnie wiążące, chociaż są zwykle brane pod uwagę przy podejmowaniu stosownych decyzji przez te organy. Opinie są przyjmowane na zgromadzeniu plenarnym Komitetu zwykłą większością głosów i publikowane następnie w “Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich”. Polityka strukturalna UE. Program wykładu. Pojęcie polityki strukturalnej UE. Cele polityki strukturalnej UE. Zasady polityki strukturalnej UE. Instrumenty ekonomiczne polityki strukturalnej UE. Polityka strukturalna UE. Zespół działań podejmowanych na szczeblu wspólnotowym, zmierzających do osiągnięcia gospodarczej i społecznej spójności na obszarze Unii Europejskiej oraz przyspieszenia rozwoju gospodarczego całej Wspólnoty. Priorytety polityki strukturalnej UE. Wynikają z postanowień Traktatu o Unii Europejskiej (art. 2), jak i innych dokumentów programowych Komisji Europejskiej: wzmocnienie gospodarczej i społecznej spójności na obszarze UE; przyspieszenie rozwoju gospodarczego państw Wspólnoty poprzez wspieranie konkurencyjności regionów i państw członkowskich. Postęp techniczny a kwestie społeczne. W Strategii Lizbońskiej cel 2) wspólnotowej polityki strukturalnej został sprecyzowany jako „stworzenie z gospodarki Unii Europejskiej gospodarki najbardziej konkurencyjnej na świecie". Osiągnąć to można poprzez stymulowanie dostosowań sektorowych i strukturalnych w regionach, ponieważ szybki postęp technologiczny i szybko postępujące zmiany pociągają za sobą znikanie lub ograniczanie produkcji jednych gałęzi (np. przemysłu wydobywczego) i pojawianie się oraz dynamiczny rozwój nowych rodzajów działalności (np. przemysłów high-tech). W przypadku szczególnej gwałtowności dostosowań i równocześnie przestrzennego skoncentrowania produkcji gałęzi schyłkowych zmiany te mogą grozić upadkiem gospodarki całego regionu poprzez uruchomienie mechanizmu błędnego koła niedorozwoju. (sieciowy układ gospodarki lokalnej/regionalnej). Postęp techniczny a kwestie społeczne. Upadek jednych firm z reguły pociąga za sobą pogorszenie kondycji zakładów z nimi powiązanych, ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami tego zjawiska w postaci : wysokiego bezrobocia, marnotrawstwa zasobów ludzkich, niewykorzystania istniejącej infrastruktury itp. Uzasadnia to podejmowanie specjalnych działań w ramach regionalnej polityki strukturalnej w postaci programów rozwijania nowych technologii, rozbudowy i modernizacji infrastruktury, przyznawania subwencji, kształcenia itd. Regionalna polityka strukturalna. Dużą rolę w polityce UE odgrywa wyrównywanie różnic pomiędzy regionami. Działania prowadzące do osiągnięcia priorytetu pierwszego polityki strukturalnej polegają na niwelowaniu różnic w poziomie życia ludności, w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych państw i regionów, w infrastrukturze regionalnej i na rynku pracy. UE dąży do zmniejszenia zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych w tym obszarów wiejskich, ponieważ wszelkie różnice w tej dziedzinie stanowią barierę na drodze do pełnej integracji. „Regionalna polityka strukturalna” wiąże się z funkcjonowaniem funduszy strukturalnych i odnosi się do kompleksu działań wspólnotowych, mających na celu rozwiązywanie problemów strukturalnych w regionach UE Polityka spójności (cohesion policy). Jest to polityka ustanowiona na mocy Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (art. 158), służąca wzmacnianiu spójności gospodarczej i społecznej w Unii Europejskiej poprzez zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów lub stref najmniej uprzywilejowanych, w tym stref wiejskich. Poprzez spójność rozumie się wewnętrzną zwartość elementów pewnej całości. Istotne różnice w poziomach rozwoju krajów i regionów UE stanowią zagrożenie dla harmonijnego rozwoju terytorium Wspólnoty jako całości. Regiony bardziej konkurencyjne mogą bowiem się rozwijać kosztem regionów słabiej rozwiniętych. Celem polityki spójności nie jest pełne wyrównanie dysproporcji, a tylko osiągnięcie względnej równości warunków życiowych na obszarze Wspólnoty. Spójność gospodarcza. Jest mierzona za pomocą PKB per capita według parytetu siły nabywczej. Wzrost spójności gospodarczej polega na zmniejszeniu zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego pomiędzy obszarami bogatymi i biednymi. Obecnie rozpiętości regionalne w UE, mierzone PKB per capita, są większe w porównaniu z USA czy Japonią. W ostatnim dwudziestoleciu był rejestrowany wzrost tych rozpiętości. Spójność społeczna. Jest mierzona za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia, ale coraz częściej jako miernik uwzględnia się stopę partycypacji określającą, jaka część ludności w wieku produkcyjnym znajduje zatrudnienie. Wzrost bezrobocia kreuje wysokie prawdopodobieństwo występowania w regionie różnych patologii społecznych, co pogarsza spójność społeczną Unii, odnotowywaną zwłaszcza w ostatnich latach. Wzrost spójności społecznej polega na zmniejszaniu zróżnicowań w wykorzystaniu kapitału ludzkiego pomiędzy poszczególnymi obszarami Unii Europejskiej. Spójność terytorialna (przestrzenna). Jest rozumiana jako dostępność do wszystkich miast i regionów UE, niezależnie od ich bardziej lub mniej korzystnego położenia geograficznego. Peryferyjne położenie oznacza, że koszt funkcjonowania podmiotów gospodarczych w danym mieście i regionie jest wyższy, co oznacza ich niższą konkurencyjność. Do oceny spójności przestrzennej brakuje, jak dotychczas, jednego uniwersalnego miernika. W ostatnich latach poziom peryferyjności zaczęto oceniać za pomocą czasu podróży komunikacją lotniczą, drogową i kolejową, z danego miasta do kilkuset najważniejszych ośrodków Europy. Wzrost spójności terytorialnej polega na eliminowaniu barier dostępności do regionów peryferyjnych poprzez ich lepsze powiązanie z obszarami centralnymi Wspólnoty. Polityka badań i rozwoju. Celem jest pobudzanie gospodarcze regionów najsłabiej rozwiniętych oraz wykorzystywanie nowych podstaw działalności w strefach rekonwersji poprzez kierowanie w te regiony inwestycji B + R. Łączy się działania polityki badań i rozwoju oraz polityki strukturalnej, aby wywołać wzrost poziomu rozwoju technologicznego Unii Europejskiej i jej konkurencyjności w skali światowej. Cele polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Cel zasadniczy-zgodnie z traktatem rzymskim: wzmacnianie spójności i zmniejszanie różnic gospodarczych oraz społecznych między najbiedniejszymi i najbogatszymi regionami Unii. Cel ten obowiązywał we wszystkich dotychczasowych okresach programowania. Podział celów szczegółowych Oprócz celu generalnego polityki strukturalnej UE w każdej perspektywie budżetowej określa się obowiązujący zestaw bardziej skonkretyzowanych celów szczegółowych, wśród których wyróżniamy cele: horyzontalne, dotyczące wyodrębnionej grupy ludności, bez względu na miejsce zamieszkania i obejmujące obszar całej UE; regionalne, związane z pomocą dla określonego regionu, spełniającego warunki do uzyskania pomocy wspólnotowej. Cele polityki strukturalnej UE w latach 1994-1999 cz.1 Cel 1 — wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów zapóźnionych, słabiej rozwiniętych. Kryterium przyznania środków na ten cel to poziom PKB na 1 mieszkańca nieprzekraczający 75% średniego poziomu unijnego. Cel 2 — odbudowa gospodarcza podupadłych regionów przemysłowych. Brano pod uwagę, czy: średnia stopa bezrobocia (notowana w okresie trzech lat poprzedzających włączenie danego regionu w zakres tego celu) była na poziomie wyższym niż średnia Wspólnoty; udział zatrudnienia w przemyśle (wyrażony jako odsetek ogólnego zatrudnienia) przekracza średnią wspólnotową (w porównywalnych latach jak wyżej); w danym regionie występował zauważalny spadek zatrudnienia w przemyśle (w porównaniu z latami poprzednimi). Cel 3 — zwalczanie długoterminowego bezrobocia, ochrona ludzi młodych oraz ułatwienie powrotu na ten rynek osób zagrożonych stałym bezrobociem. Był to cel horyzontalny, obejmujący cały obszar Unii. Cele polityki strukturalnej UE w latach 1994-1999 cz.2 Cel 4 — ułatwienie adaptacji pracowników obojga płci do zmian zachodzących w przemyśle i systemach produkcji. Ten cel również obejmował całe terytorium Unii. Cel 5 — promocja i pobudzenie rozwoju obszarów wiejskich. W istocie cel ten podzielono na dwa cele cząstkowe: cel 5a — przyśpieszenie dostosowania struktur rolnictwa do realiów reformy Wspólnej Polityki Rolnej; cel 5b — ułatwienie rozwoju i dostosowań strukturalnych obszarów wiejskich. Cel 6 — wspieranie rozwoju oraz strukturalnego dostosowania obszarów o bardzo niskiej gęstości zaludnienia (poniżej 8 osób na km2). Działania podejmowane w ramach tego celu zmierzały najczęściej do zachęcenia mieszkańców regionu do pozostania na tych peryferyjnych obszarach. Cele polityki strukturalnej UE w latach 2000-2006. Cel l — finansowanie regionów opóźnionych w rozwoju, gdzie poziom PKB na l mieszkańca nie przekracza 75% średniego poziomu unijnego (poprzedni cel 1), jak również regionów o niskiej gęstości zaludnienia (poprzedni cel 6) oraz regionów ultraperyferyjnych. Cel 2 — odbudowa gospodarcza i społeczna regionów z trudnościami strukturalnymi, włącznie z regionami o dominacji przemysłu ciężkiego (regiony dawnego celu 2) i upadającymi regionami rolniczymi (regiony dawnego celu 5b) lub nadmiernie zdominowanymi przez gospodarkę monokulturową. Cel 3 (horyzontalny) — rozwój potencjału ludzkiego (poprzednie cele 3 i 4) poprzez wspieranie adaptacji i modernizacji polityk oraz systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia. W ramach tego celu powinna być dostarczana pomoc finansowa w obszarach nieobjętych celem 1;Cele polityki strukturalnej UE w latach 2007-2013;konwergencja, konkurencyjność i zatrudnienie w regionach, europejska współpraca terytorialna. Cele te są osiągane w wyniku realizacji różnorodnych programów finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), Funduszu Spójności, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz innych instrumentów wsparcia C1: Konwergencja - Konwergencja - oznacza proces zmniejszania zróżnicowań pomiędzy krajami Unii Europejskiej oraz upodabniania struktur społeczno-gospodarczych. Cel 1 polityki strukturalnej ma służyć przyspieszeniu konwergencji gospodarczej regionów gorzej rozwiniętych: polepszeniu warunków wzrostu gospodarczego i zatrudnienia dzięki inwestowaniu w zasoby materialne i ludzkie, innowacji i rozwojowi społeczeństwa opartego na wiedzy, dostosowaniu do zmian gospodarczych i społecznych, ochronie środowiska, efektywności administracyjnej. Cel ten dotyczy regionów NUTS 2, których produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca, obliczony na podstawie danych z trzech lat poprzedzających przyjęcie rozporządzenia, nie osiąga 15% średniej dla Unii Europejskiej. C:2 konkurencyjność i zatrudnienie w regionach. Cel drugi, poza najsłabiej rozwiniętymi regionami, jest ukierunkowany na zwiększanie konkurencyjności i atrakcyjności regionów, jak również zatrudnienia poprzez przewidywanie zmian gospodarczych i społecznych, w tym związanych z liberalizacją handlu. Zakłada zwiększenie i poprawę jakości inwestycji w kapitał ludzki, innowacyjność i promowanie społeczeństwa opartego na wiedzy, przedsiębiorczość, ochronę i poprawę jakości środowiska naturalnego oraz poprawę dostępności, zdolności adaptacyjnych pracowników i podmiotów gospodarczych, jak również rozwój rynków pracy sprzyjających integracji społecznej. C3: Europejska współpraca terytorialna-Europejska współpraca terytorialna, zakłada umacnianie współpracy transgranicznej poprzez wspólne inicjatywy lokalne i regionalne, umacnianie współpracy transnarodowej za pomocą działań sprzyjających zintegrowanemu rozwojowi terytorialnemu powiązanemu z priorytetami Wspólnoty. Współpraca międzyregionalna ma poprawić efektywność działania regionalnej polityki strukturalnej poprzez promocję sieci współpracy oraz wymianę doświadczeń między regionami z terytorium całej UE. Cechą odróżniającą działania w ramach celu „europejska współpraca terytorialna" od innych działań dotyczących zmian strukturalnych jest fakt, iż są one przygotowywane i realizowane we współpracy partnerskiej dwóch lub kilku krajów. Zasady polityki strukturalnej UE- zasady generalne: subsydiarności, koordynacji, elastyczności; zasady organizacji polityki strukturalnej: wieloletniego programowania, partnerstwa, kompatybilności; zasady finansowania polityki strukturalnej: koncentracji, dodatkowości, komplementarności, refundacji; zasady kwalifikacji projektów i wydatków: kwalifikowalności czasowej (zasada n + 2), kwalifikowalności geograficznej, zgodności z dokumentami programowymi, zgodności z prawem wewnętrznym państwa członkowskiego, zgodności z kryteriami kwalifikowalności wydatków z poszczególnych funduszy; zasady oceny realizacji programów: monitorowania, oceny (wstępnej, bieżącej i końcowej), kontroli finansowej, kwantyfikacji produktu, rezultatu. Zasada subsydiarności-Oznacza, że na szczeblu wspólnotowym powinny być podejmowane jedynie te działania, które zapewniają większą skuteczność i efektywność, niż gdyby pozostawić prowadzenie stosownych akcji w wyłącznej kompetencji regionów lub rządów poszczególnych państw członkowskich. Polityka strukturalna, zgodnie z unijną zasadą subsydiarności, jest jedynie uzupełnieniem działań podejmowanych na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym. Wspierane są te przedsięwzięcia, na które brakuje odpowiednich środków. Zasada koordynacji Dotyczy trzech grup zagadnień: zintegrowanego wykorzystania wszystkich dostępnych instrumentów finansowych; koordynowania przez Komisję Europejską polityk strukturalnych krajów członkowskich; dążenia do harmonijnego rozwoju przestrzeni europejskiej. Zasada elastyczności last. Oznacza respektowanie w polityce strukturalnej UE specyfiki prawno - instytucjonalnej państw członkowskich. Komisja Europejska w sposób bezpośredni nie może wpływać ani na ich struktury gospodarcze, ani na narodowe polityki strukturalne, ponieważ nie ma ku temu podstaw prawnych. Powinna brać także pod uwagę rodzime tradycje w zakresie prowadzenia polityki strukturalnej. Zasada wieloletniego programowania. Oznacza, iż wsparcie polityki strukturalnej powinno się odbywać zgodnie z uprzednio przygotowanymi przez organy Unii Europejskiej i państwo członkowskie wieloletnimi programami rozwoju. Programowania dokonuje się poprzez określenie celów i kierunków interwencji za pomocą instrumentów strukturalnych. Zasada partnerstwa-Oznacza, że w procesie wdrażania polityki strukturalnej zarówno na etapie programowania, jak i realizacji powinny uczestniczyć odpowiednie szczeble władz wspólnotowych i krajowych oraz wszyscy zainteresowani partnerzy społeczni, instytucje i środowiska regionalne i lokalne najlepiej znające potrzeby i możliwości swego regionu. Polega to na szerokiej współpracy i dialogu pomiędzy wszystkimi podmiotami polityki strukturalnej, zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym, państwowym, jak i wspólnotowym. Zasada partnerstwa oznacza obowiązek uzgadniania wszystkich ustaleń na każdym etapie procedury programowania Zalety partnerstwa wg KE- możliwość wymiany wzajemnie korzystnych informacji między wszystkimi partnerami; stymulowanie ściślejszej współpracy i klimatu zaufania, stanowiących pod stawowe elementy kapitału społecznego i ułatwiających dochodzenie do konsensusu; wytwarzanie poczucia zaangażowania w podejmowane przedsięwzięcia oraz wspólnej odpowiedzialności za ich realizację; kreowanie sieci powiązań lokalnych, opierających się na więziach między wszystkimi partnerami lokalnymi; możliwość wymiany wiedzy milczącej i innowacji dzięki horyzontalnemu a nie hierarchicznemu charakterowi relacji między partnerami. Zasada kompatybilności-Jest związana z dążeniem do spójności polityki strukturalnej z innymi politykami wspólnotowymi, w tym przede wszystkim ochrony konkurencji, zamówień publicznych, ochrony środowiska i równych szans kobiet i mężczyzn. Zasada spójności-Odnosi się do istniejących związków między polityką strukturalną a polityką makroekonomiczną, prowadzoną przez poszczególne państwa członkowskie. Zgodnie z postanowieniami Jednolitego Aktu Europejskiego, w celu redukowania różnic koniunktur gospodarczych oraz stopnia rozwoju poszczególnych regionów, państwa członkowskie mają obowiązek koordynować swoje polityki gospodarcze. Zasada koncentracji-Reguluje działania funduszy strukturalnych, określając, że ich interwencja, aby przyniosła efekt, nie powinna być rozproszona, lecz skoncentrowana na niewielu precyzyjnie określonych celach i obszarach mających podstawowe znaczenie dla spójności społeczno-gospodarczej. Przejawem tej zasady są działania Komisji zmierzające do: 1) przeznaczenia środków z funduszy strukturalnych na ograniczoną liczbę celów; 2) wyboru regionów dotkniętych najpoważniejszymi problemami na podstawie odpowiednio dobranych kryteriów; 3) koncentracji wsparcia w regionach opóźnionych w rozwoju w najmniej zamożnych krajach UE, czego wynikiem jest podział środków na podstawie poziomu zamożności państwa i regionów oraz znaczenie ich problemów strukturalnych.Zasada dodatkowości-Oznacza, iż środki pomocowe UE powinny uzupełniać, a nie zastępować środki krajowe przeznaczone na działania strukturalne. Według tej zasady finansowanie przez Unię konkretnych przedsięwzięć nie może doprowadzić do ograniczenia wydatków państwa członkowskiego w danym regionie. Działania UE nie powinny wypierać i zastępować działań na szczeblu krajowym, regionalnym czy lokalnym, lecz je wzbogacać i poszerzać. Zasada komplementarności-Oznacza ona uzupełnianie się działań podejmowanych z inicjatywy zarówno podmiotów krajowych, jak i Wspólnoty. Ma to wzmocnić tzw. efekt dźwigni środków wspólnotowych poprzez możliwie najszersze wykorzystanie m.in. prywatnych źródeł finansowania. Zasada refundacji-Środki z funduszy strukturalnych są przekazywane poprzez refundację części kosztów kwalifikowalnych projektu. Zadanie realizowane z wykorzystaniem pomocy finansowej UE trzeba więc najpierw opłacić z własnych środków. Dopiero faktycznie poniesione wydatki stanowią podstawę do ubiegania się o refundację części wydatków z budżetu UE. Zasady kwalifikacji-Zasady kwalifikacji projektów (wydatków) jest to zestaw wymogów formalnych i merytorycznych, których spełnienie warunkuje uzyskanie dofinansowania projektów ze środków wspólnotowych. Projekt lub wydatek w ramach realizowanego projektu jest kwalifikowalny, czyli może zostać zatwierdzony do współfinansowania z funduszy strukturalnych, jeśli spełnia kryteria kwalifikowalności. Instrumenty ekonomiczne polityki strukturalnej Pomoc strukturalna-Wspólnotowa polityka strukturalna jest finansowana ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej (fundusze strukturalne), kredytów Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz innych dostępnych instrumentów finansowych. Współfinansowanie projektów z tych źródeł stanowi tzw. pomoc strukturalną. Fundusze strukturalne. Jest to zasób finansowy UE, umożliwiający pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarki krajów członkowskich poprzez interwencje w kluczowych sektorach i regionach, przez co wpływa się na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Obszar oddziaływań. Fundusze kierowane są do tych sektorów gospodarki i regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE. W skład Unii wchodzą regiony dobrze rozwinięte, takie jak Niemcy, okolice Paryża, czy Holandia oraz te, których poziom rozwoju odbiega od "średniej europejskiej”, np. Grecja, Portugalia oraz nowe kraje członkowskie UE. Polityka Strukturalna i Fundusze mają pomóc władzom centralnym i regionalnym słabiej rozwiniętych regionów w rozwiązaniu ich najważniejszych problemów gospodarczych i społecznych. Klasyfikacja NUTS. Regiony korzystające ze środków funduszy strukturalnych są klasyfikowane według nomenklatury NUTS. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) opracowana została na podstawie europejskiej Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS) obowiązującej w krajach Unii Europejskiej. Klasyfikacja NUTS. Ma zastosowanie w procesie zbierania, harmonizacji i udostępniania danych statystyk regionalnych krajów UE. Stanowi podstawę rozwoju regionalnych rachunków ekonomicznych, regionalnej statystyki rolnictwa oraz innych dziedzin statystyki regionalnej. Służy kształtowaniu regionalnych polityk krajów Unii i jest niezbędna do przeprowadzania analiz stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego regionów pod kątem oceny zróżnicowań regionalnych i opracowywania programów rozwoju regionalnego. Podział Polski wg nomenklatury NUTS. Podział na 5 terytorialnych, powiązanych poziomów: 3 określono jako poziomy regionalne, 2 określono jako poziomy lokalne. Poziom regionalny obejmuje swym zasięgiem: POZIOM 1 - regiony (6), POZIOM 2 - województwa (16), POZIOM 3 - podregiony (45). Poziom lokalny obejmuje swym zasięgiem: POZIOM 4 - powiaty 308+65, POZIOM 5 - gminy (2489 w tym 65 miast na prawach powiatu). Fundusze. W latach 2000-2006 istniały cztery Fundusze strukturalne, realizujące cele polityki spójności UE: Europejski Fundusz Społeczny. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa. Fundusz spójności: Jest instrumentem finansowym UE, nienależącym do Funduszy strukturalnych i wdrażanym na poziomie wybranych państw a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych i autostrad oraz obiektów ochrony środowiska o dużym obszarze oddziaływania (np. oczyszczalnie ścieków). Europejski Bank Inwestycyjny. Europejski Bank Inwestycyjny jest własnością 27 państw UE (wnoszą kapitał założycielski), powstał w 1958 roku, siedziba: Luksemburg. Bank pozyskuje środki finansowe na rynkach kapitałowych i pożycza je, naliczając niskie stopy procentowe, z przeznaczeniem na projekty służące poprawie infrastruktury, dostaw energii lub norm środowiskowych zarówno w UE, jak i w krajach sąsiedzkich lub rozwijających się. Rola EBI. Europejski Bank Inwestycyjny wspiera projekty w państwach UE oraz inwestuje w przyszłych państwach członkowskich i w krajach partnerskich. Bank zamiast wykorzystywać środki z budżetu UE pozyskuje je na rynkach kapitałowych. Pożyczki udzielane są na korzystnych warunkach na projekty zgodne z celami polityki UE. W 2008 roku EBI zgromadził prawie 60 miliardów euro. EBI prowadzi działalność nienastawioną na zysk. Fundusze norweskie. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz Norweski Mechanizm Finansowy, potocznie znane jako fundusze norweskie, są formą bezzwrotnej pomocy finansowej pochodzącej z trzech krajów : Norwegii, Islandii i Liechtensteinu. Przeznaczenie środków funduszy norweskich. Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii, Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami, Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast, Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wzmacnianie wspierających go procesów demokratycznych, Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem, Badania naukowe. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego — EFRR (European Regional Development Fund — ERDF) . powstał w 1975 roku w ramach reformy związanej z przystąpieniem Wielkiej Brytanii do EWG. Była to odpowiedź Wspólnoty Europejskiej na pogłębiające się dysproporcje w rozwoju regionów państw członkowskich. Jego zadaniem jest promowanie rozwoju i przekształcenia strukturalnego regionów opóźnionych w rozwoju oraz gospodarczego i społecznego przekształcenia obszarów z trudnościami strukturalnymi. Wsparcie z EFRR. inicjatywy na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności małych i średnich przedsiębiorstw; rentowne inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymywanie trwałego zatrudnienia, infrastruktura, rozwój turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury, ochrona i poprawa stanu środowiska, rozwój społeczeństwa informacyjnego. Europejski Fundusz Społeczny EFS (European Social Fund ESF). Jest to najdłużej istniejący fundusz strukturalny. Utworzono go w 1957 roku wraz z powołaniem do życia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Ma na celu finansowanie działań państw członkowskich skierowanych na przeciwdziałanie bezrobociu i rozwój zasobów ludzkich. Finansuje szkolenia zawodowe i wszelkie przedsięwzięcia zmierzające do zwiększenia zatrudnienia, jak również działania, które mają zapewnić pracownikom ponowne zatrudnienie po przekwalifikowaniu zawodowym. Służy osiągnięciu spójności gospodarczej i społecznej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia w UE. Obszar wsparcia: aktywna polityka rynku pracy. przeciwdziałanie i zapobieganie bezrobociu, przeciwdziałanie zjawisku długotrwałego bezrobocia zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet, ułatwianie ponownej integracji długotrwale bezrobotnych z rynkiem pracy, wspieranie integracji zawodowej ludzi młodych, starych oraz osób powracających na rynek pracy po okresie nieobecności na nim. Obszar wsparcia: wykluczenie społeczne. Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego, mające na celu ograniczenie zjawiska marginalizacji społecznej i przygotowanie osób narażonych na wykluczenie społeczne do wejścia na rynek pracy oraz utrzymanie zatrudnienia lub umożliwienie powrotu do czynnego życia zawodowego. Działania w tym zakresie są skierowane do osób, które ze względu na trudną sytuację życiową nie potrafią samodzielnie odnaleźć się na rynku pracy ani rozwiązać osobistych, społecznych i zawodowych problemów, korzystając długotrwale ze świadczeń pomocy społecznej. Obszar wsparcia: kształcenie ustawiczne. ułatwienie i polepszenie dostępu do rynku pracy oraz integrację z rynkiem pracy, podwyższenie i utrzymanie potencjału zatrudnienia osób oraz promowanie mobilności zawodowej poprzez zwiększanie dostępu do szkoleń zawodowych, edukacji oraz doradztwa. Obszar wsparcia: rozwój przedsiębiorczości. promocja wykwalifikowanej, przeszkolonej i zdolnej do adaptacji do zmiennych warunków rynku pracy, kadry pracowniczej, popieranie innowacyjności i potencjału adaptacyjnego w zakresie organizacji pracy, rozwijanie przedsiębiorczości oraz warunków sprzyjających tworzeniu miejsc pracy i podwyższaniu kwalifikacji, rozwój potencjału ludzkiego w sferze badań, nauki i technologii. Rezultaty. W latach 2004-2008 z pomocy finansowanej z EFS skorzystało ponad 2 mln osób, uczestnicząc w ponad 8 tys. projektów, o wartości ponad 8 mld zł. Rezultatem wsparcia ze środków EFS jest m.in. stworzenie ok. 61 tys. nowych miejsc pracy, objęcie wsparciem w postaci usług doradczych bądź jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej prawie 65 tys. osób, podniesienie kwalifikacji zawodowych przez ponad 218 tys. osób bezrobotnych, a także przeszkolenie ok. 500 tys. pracowników przedsiębiorstw. Obecnie EFS współfinansuje w Polsce jeden program - PO KL. Na jego realizację przeznaczono prawie 11,5 mld euro. Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL). Jeden z programów wchodzących w skład Narodowej Strategii Spójności, które są realizowane w Polsce w latach 2007-2013. Finansowany w całości środkami EFS. Głównym celem programu jest wzrost poziomu zatrudnienia i spójności społecznej. EFS finansuje w ramach PO KL w latach 2007-2013 rozwój następujących obszarów w Polsce. Zatrudnienie, Edukacja, Integracja społeczna, Rozwój potencjału pracowników i przedsiębiorstw, Budowa sprawnej i skutecznej administracji publicznej. Działania: W ramach PO KL dofinansowywane są inicjatywy mające na celu aktywizację osób bezrobotnych i biernych zawodowo, zapobieganie wykluczeniu społecznemu oraz zapewnienie równego dostępu do zatrudnienia osobom i grupom społecznym doświadczającym dyskryminacji na rynku pracy, m.in. poprzez rozwijanie alternatywnych form zatrudnienia, podnoszenie lub zmianę kwalifikacji zawodowych, wspieranie zatrudnienia w sektorze ekonomii społecznej oraz promocję przedsiębiorczości i samozatrudnienia. Priorytety PO KL: Centralne: I Zatrudnienie i integracja społeczna II Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących III Wysoka jakość systemu oświaty. IV Szkolnictwo wyższe i nauka V Dobre rządzenie.Regionalne: VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich VII Promocja integracji społecznej VIII Regionalne kadry gospodarki. IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. X Pomoc techniczna.