„Europejski model socjalny i otwarta koordynacja polityki społecznej” Stanisława Golinowska

CZY ISTNIEJE EUROPEJSKI MODEL SOCJALNY?

O wspólnym modelu socjalnym można mówić w rożnych kategoriach:

1. Wspólne wartości

• solidarność - solidaryzm o charakterze przymusowych składek (podatki/składki); wysoki poziom podatków w Europie; wysokie podatki jako hamulec w dynamizacji gospodarki i tworzenia miejsc pracy

• Egalitaryzm - wyrównane dochody, ale tendencja do lekkiego wzrostu nierówności dochodowych; wysoka dostępność niekomercyjnych usług społecznych (szkolnictwo, zdrowie itp.)

• Praktyka dialogu społecznego - negocjacje w układach dwu- trój - i wielostronnych; efekt doświadczeń hist.; instytucjonalne i proceduralne możliwości uczestnictwa zainteresowanych w podejmowaniu decyzji (wysokie koszty negocjacyjne i zawartych porozumień, stabilizacja Polit.; problemy z realnym funkcjonowaniem)

2. Podobieństwo instytucji państwa opiekuńczego

• Trzy modele państwa opiekuńczego

• Kraje Europy Północnej - uniwersalne zasady w przyznawaniu licznych świadczeń pieniężnych; powszechność i wysoki poziom usług opiekuńczych i edukacyjnych dla dzieci; rozwinięte świadczenia pieniężne oraz usługi dla starszych i niepełnosprawnych

• Anglo - saksoński - relatywnie niższe wydatki społeczne; świadczeń społeczne o charakterze niezróżnicowanych obywatelskich świadczeń pieniężnych

• Europy kontynentalnej - podstawowe świadczenia związane z udziałem w rynku pracy (prawo do ubezpieczenia społ.); przyznawanie różnego typu zasiłków; hojne świadczenia emerytalno - rentowe;

• Wysoki poziom państwa opiekuńczego; wysokie wydatki społeczne;

• Traktat Amsterdamski - nowe podejście do polityki pracy na skutek wysokich kosztów utrzymania grup z poza rynku pracy

• Europa Środkowa i Wschodnia - rozbudowane państwo opiekuńcze realnego socjalizmu; obecnie model najbardziej zbliżony do modelu E. kontynentalnej; instytucja ubezpieczeń społ. - wysokie koszty pozapłacowe pracy dla pracodawcy; instytucja pomocy społecznej w oparciu o pawa obywatelskie i człowieka;

3. Podobny poziom życia

• Wyrównany i wysoki poziom życia celem Wspólnoty

• Społeczna spójność - social cohesion

• Współczesne procesy prowadzą do tendencji odwrotnych; potrzeba elastyczności

• Jak pogodzić spójność i elastyczność: trwały wzrost gospodarczy, nowa rola państwa, przeorientowanie welfare state, rola społ. obywatelskiego, możliwość kształcenia przez całe życie

• Czy kraje UE stają się bardziej spójne? - wg badań postęp w zbliżaniu się jest powolny; wykorzystane wskaźniki: materialny poziom życia w PKB na osobę, poziom kształcenia, aktywność zawodowa, zakres wydatków społ. poziom infrastruktury, stan zdrowia, dostęp do opieki zdrow., warunki mieszkaniowe, zopatrzenie w energię, stan środowiska naturalnego;

• 3 fundusze strukturalne dla wyrównywania poziomu życia: Europejski Fundusz Socjalny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej; specjalny Fundusz Spójności dla wyrównania poziomu w 4 najbiedniejszych krajach (później także nowych członków)

4. Inne: tradycje historyczne, zwyczaje, religia

EUROPEJSKI MODEL SOCJALNY JAKO CEL ZINTEGROWANEJ EUROPY

• Wyzwania przed Europą: zmieniający się rynek pracy; zmiany na poziomie rodziny; starzejące się społ.;

Potrzeba zawarcia nowego kontraktu społecznego, który powinien zawierać:

1. Pakt w sprawie zatrudnienia

• Zapobieganie bezrobociu, tworzenie nowych miejsc pracy

• UE wzywa do mobilizacji, potrzebne działania szczegółowe na szczeblach krajowych

• Wzrost zatrudnialności i umiejętności dostosowawczych

• Tzw. ESZ - Europejska Strategia Zatrudnienia; 19 wytycznych m.in. wzrost zatrudnienia, rozwój przedsiębiorczości, równe szanse i równy dostęp, równiuprawnienie,

• Otwarta koordynacja poprzez podstawowe wskaźniki wyznaczone przez UE

2. Edukacja

• Podnoszenie kwalifikacji, gospodarka oparta na wiedzy; szanse dla mniej wykształconych starszych itp; kształcenie i dokształcanie;

• Wyzwanie dla nowych członków i państw kandydujących;

• Edukacja jako narzędzie do walki z ubóstwem i wykluczeniem społ.

3. Walka z ubóstwem i wykluczeniem społ.

• Nacisk na integrację przez pracę - Wprowadzanie na rynek pracy ludności z niego wykluczonych - Konsekwencja i część strategii zatrudnienia

• Przejście od pomocy biernej (świadczenia pieniężne) do aktywnej

• Kosztowność programów tego typu

• Inkluzja społ - proces wtórnej socjalizacji, odzyskiwania dla społeczeństwa jednostek i całych grup środowiskowych.

• Cele UE: ułatwienie uczestnictwa w pracy i umożliwienie dostępu do zasobów, praw, dóbr i usług; zapobieganie ryzyku wykluczenia; pomoc najbardziej narażonym; mobilizowanie władz i instytucji do realizacji tych celów (Nicea 2000)

4. Nowa polityka rodzinna

• Zmiana modelu rodziny - coraz większa rola kobiet na rynku pracy; mężczyzna nie jest już jedynym żywicielem rodziny; nowe formy rodziny (związki partnerskie); krótkotrwałość małżeństw;

• Wsparcie dla godzenia życia zawodowego i rodzinnego

• Niski przyrost naturalny, spadek dzietności;

• Odpowiednie warunki rozwojowe dla dzieci - konkurencyjne w przyszłości

• Dziedziczenie ubóstwa

5. Równy status kobiet i mężczyzn

• Komercjalizacja tradycyjnych zadań kobiet - usługi wychowawcze, pomoc domowa itp.

• Udział mężczyzn w realizacji funkcji tradycyjnie przypisanych kobiecie (prace domowe, wychowanie dzieci)

• równouprawnienie w sferze pracy;

• kobiety często lepiej wykształcone, niższe prace

• kobiety w życiu Polit.

• Cele UE: równy dostęp do edukacji, zdrowia, swobód Polit, regulacja antydyskryminacyjne; godzenie ról rodzicielskich i macierzyńskich z praćą zawodową

• Nowy kontrakt płci - niepisana społeczno-kulturowa umowa określająca relacje kobiet i mężczyzn

• Wciąż daleka droga przed krajami nowo przyjętymi

6. Zabezpieczenie starości

• wydłużenie się długości życia - starzenie się społ. europ. - dochody i zdrowie

• dwa cele: zabezpieczenie stabilnego finansowania emerytur w zgodzie z zasadami zrównoważonych finansów publicznych i zabezpieczenie odpowiedniego poziomu emerytur

• brak możliwości podniesienia składek - obniży konkurencyjność gosp. i zmiejszaja motywacje do zatrudnienia

• wpływ finansowania emerytur na budźet państwa - wzrost deficytu

• wydłużenie fazy aktywności zawodowej i związane z tym kwestie; blokowanie miejsc dla młodych, wydłużenie kształcenia

• kształtowanie zrównoważo0nych procesów demograficznych - proporcjonalne relacje miedzy ilością osó w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym; wspieranie dzietności

• sprawiedliwe relacje między generacjami

OTWARTA KOORDYNACJA POLITYKI SPOŁECZNEJ

• jeśli nastąpi zgoda co do celów społecznych, trzeba zadecydować o metodach ich osiągnięcia

• początkowo sprawy socjalne w gestii państw; stopniowe zbliżanie się do rozwiązań unijnych na skutek różnych kwestii

• metoda otwartej koordynacji (decyzja Lizbona 2001) - rodzaj zarządzania przez cele; 1. Wspólne wyznaczanie celów europejskiej polityki społ. na konkretne okresy; 2. Wskazywanie i/lub konstruowanie wskaźników społecznych, które będą określać cele w sposób wymierny oraz wskazywanie odniesień (BENCHMARKS), które pozwolą na wskazanie do czego należy dążyć 3. Przeniesienie ustaleń europejskich na poziom krajowy i dostosowanie ich do polityki narodowej i regionalnej 4. Systematyczna obserwacja i wspólna ocena realizacji ustalonych celów

• brak specjalnych sankcji i zachęt (środków) do realizacji

1. wskaźniki społeczne

• funkcje wskaźników

A. analiza procesów społecznych - celem analizy:

B. informowanie społ. o przebiegu procesów społ - rozwijanie świadomości obywatelskiej;

C. definiowanie i mierzenie celów społ;

D. ocena przebiegu realizacji założonych celów oraz skuteczności i efektywności ich realizacji - monitoring

• wskaźniki syntetyczne - np. Human Development Index;

• system wskaźników

• wskaźniki społ. kluczowymi narzędziami w otwartej koordynacji - definiują polityczne cele w kategoriach pozwalających na ich mierzenie oraz wyznaczanie etapów ich osiągnięcia

• tworzenie wskaźników:

1. wskaźniki pojedyncze: 1. identyfikacja istoty problemu oraz klarowna i akceptowalna interpretacja z normatywnego punkty widzenia 2. Oparty na solidnych podstawach statystycznych, a jego wartość powinna być systematycznie aktualizowana 3. Odzwierciedlający efektywną interwencję społeczną, nie podlegać manipulacji 4. Mierzalny w sposób umożliwiający porównania między krajami UE 5. Odpowiedni do bierzących sytuacji z możliwością dostosowywania do zmiany 6. Konstruowanie i uzyskanie danych nie powinno stanowić obciążenia dla krajów członkowskich, firm i instytucji unijnych

2. grupy wskaźników: 1. powinien uwzględniać wiele różnych przekrojów 2. Wskaźniki powinny być wzajemnie istotne, a waga jednego powinna być proporcjonalna do innych 3. Zestaw powinien być przejrzysty i w miarę możliwości dostępny dla obywateli UE

2. Benchmark

• Odniesienia do dla definiowanych celów, wartości konstruowanych wskaźników, czy sposobów realizacji celów

• Najczęściej benchmarkiem jest przykład dobrej praktyki wydobyty w wyniku wspólnej oceny realizacji programu

• Wskazywanie kierunku skontekstualizowanego w danym kraju a nie tworzenie idealnych wzorów

• Potrzebne jest twórcze myślenie i analiza krajowych uwarunkowań

3. Narodowe plany działania

• Każy kraj buduje swój własny NAP Narodowy Plan Działanai

• Włączenie rożnych aktorów mogących być pomocnymi przy realizacji celów

• Nie przewiduje się sankcji (metoda otwartej koordynacji)

• Warunkiem powodzenia akceptacja planów i samodzielna realizacja

4. Monitorowanie i wspólna ocena

• Dokonywana corocznie

• Możliwość wskazywanie uwag i rad przez KE

• Brak sankcji

PODSUMOWANIE