Piotr Bajor
Fundamentalne cele
polityki społecznej Unii Europejskiej
Kurs jest realizowany w ramach obchodów EUROPEJSKIEGO ROKU RÓWNYCH SZANS
DLA WSZYSTKICH 2007
Kurs jest realizowany ze rodków Wspólnoty Europejskiej, Ministerstwa Pracy i Polityki
Społecznej oraz Fundacji Prawo Europejskie. Komisja Europejska oraz Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej nie ponosz adnej odpowiedzialno ci za tre materiałów.
2
Skrypt przygotowano w ramach działalno ci:
ul. Gda ska 2/67, 01-633 Warszawa
tel./fax: 0-22 833-38-90; 0-22 833-39-90
www.spe.edu.pl e-mail: info@spe.edu.pl
działaj cego pod patronatem naukowym i dydaktycznym
Wy szej Szkoły Studiów Mi dzynarodowych
w Łodzi
93-101 Łód , ul. Brzozowa 3/5/7/9
ul. Gda ska 2/67, 01-633 Warszawa
tel./fax: 0-22 833-38-90; 0-22 833-39-90
e-mail: fundacja-pe@fundacja-pe.org.pl
Copyright by
Fundacja Prawo Europejskie
3
Spis tre ci
Wst p ...................................................................................................................................... ..4
l. Rozwój wspólnotowej polityki społecznej........................................................................... 5
II. Europejski Fundusz Społeczny ....................................................................................... 12
l. Historia europejskiego Funduszu Społecznego........................................................... 14
2. Finansowanie w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego……………………19
III. Podmioty realizuj ce polityk społeczn Unii Europejskiej .......................................22
1. Główne organy wspólnotowe..................................................................................... 22
2. Komitety doradczo-konsultacyjne ............................................................................. 24
3. Agencje wspólnotowe................................................................................................. 26
IV. Regulacje w zakresie polityki społecznej Unii Europejskiej....................................... 28
1. Swobodny przepływ pracowników oraz koordynacja systemów zabezpieczenia
społecznego.... ………………………………………………………………………………..28
2. Zatrudnienie ........................................................................................................................ 33
3. Dialog społeczny i jego organizacja w Unii Europejskiej .................................................. 38
4. Zwalczanie dyskryminacji .................................................................................................. 39
5. Edukacja, kształcenie zawodowe i młodzie ....................................................................... 40
6. Karta Praw Podstawowych ................................................................................................. 41
6.1. Godno ......................................................................................................... 43
6.2. Wolno ......................................................................................................... 43
6.3. Równo ....................................................................................................... 45
6.4. Solidarno ................................................................................................... 46
6.5. Prawa obywatelskie............................................................................ ……...48
6.6. Wymiar sprawiedliwo ci................................................................... ………50
V. Test………………………………………………………………………………………..52
4
Wst p
Pocz tki wspólnotowej polityki społecznej si gaj ko ca lat pi dziesi tych ubiegłego
stulecia. Prawd jest, e w pocz tkowym okresie istnienia Wspólnot Europejskich wi kszo
uwagi skoncentrowana była na celach gospodarczych. Te jednak, jak pokazała praktyka, nie
dadz si odizolowa od innych sfer ycia. Wr cz przeciwnie, wyst puj wzajemne
powi zania i zale no ci pomi dzy poszczególnymi obszarami b d cymi przedmiotem
polityk wspólnotowych.
W niniejszym skrypcie słuchacze kursu „Dobra administracja a społecze stwo równych
szans” znajd informacje o tym, jak ewoluowała polityka społeczna Unii Europejskiej, jaki
jest jej dorobek i perspektywy rozwoju, jakie instytucje odpowiedzialne s za jej realizacje na
poziomie Unii oraz w Polsce. Nie zabraknie te informacji, które mog by przydatne
w zwi zku ze swobod przepływu pracowników a dotycz cych koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego pa stw członkowskich Unii Europejskiej.
5
I Rozwój wspólnotowej polityki społecznej
Znawcy przedmiotu dziel rozwój polityki socjalnej na kilka okresów. W niniejszym
skrypcie przyjmiemy periodyzacj zaproponowan przez prof. dr hab. Włodzimierza Anioła
z Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego.
Lata 1957 – 1973
W Traktacie Rzymskim (1957 r.) pojawiły si ogólnikowe zapisy o harmonizacji systemów
socjalnych pa stw sygnatariuszy, jednak spełniały one rol drugoplanow . Jedn
z przyczyn takiego stanu rzeczy był fakt, e pa stwa zało ycielskie Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej reprezentowały podobny poziom rozwoju gospodarczego oraz posiadały
zbli one systemy socjalne.
Zapisy socjalne Traktatu Rzymskiego miały na celu zniesienie społecznych barier
w swobodzie przepływu pracowników w granicach EWG. Praktycznie do pocz tku lat 70-
tych poza tym w skim zakresem traktowane były marginalnie.
W 1957 r. na mocy art. 123 Traktatu powstał
Europejski Fundusz Społeczny (EFS), który
praktyczn działalno rozpocz ł w 1960 r. Funduszowi temu po wi cony zostanie osobny
rozdział, bowiem do dnia dzisiejszego spełnia on kluczow rol w polityce społecznej Unii
Europejskiej. Głównym odbiorc rodków EFS były Niemcy, które wykorzystywały
w tamtym okresie ponad 40 procent funduszu.
Wówczas doszło tak e do zawarcia pierwszych porozumie w sprawach wzajemnego
uznawania kwalifikacji zawodowych, bezpiecze stwa i higieny pracy oraz w kwestii
najwa niejszej – zabezpieczenia społecznego migruj cych pracowników i ich rodzin.
W tej ostatniej przyj to w 1971 r., obowi zuj ce do dzisiaj, rozporz dzenie w sprawie
stosowania systemów zabezpieczenia społecznego wobec osób zatrudnionych i członków ich
rodzin przemieszczaj cych si na obszarze Wspólnoty (1408/71/EWG).
W Turynie 18 pa dziernika 1961 r. została uchwalona przez Rad Europy
Europejska
Karta Socjalna (European Social Charter) zwana tak e Socjaln Kart Tury sk . EKS jest
gwarancj praw oraz wolno ci obywatelskich i politycznych bez dyskryminacji ze wzgl du
na ras , kolor i płe , religi , pogl dy polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne.
Według artykułu 20, ust.1b pa stwa członkowskie musz zagwarantowa pi spo ród
siedmiu praw tzw. "obowi zuj cego j dra" - "compulsory nucleus":
6
• prawa do pracy,
• do tworzenia zwi zków zawodowych,
• do układów zbiorowych,
• do zabezpieczenia socjalnego,
• do pomocy medycznej i socjalnej,
• prawa rodziny do ochrony,
• prawa zabezpieczenia pracowników - imigrantów do ochrony.
O ywienie Wspólnoty w zakresie praktycznego realizowania polityki socjalnej nast piło na
pocz tku lat 70-tych. Było ono efektem doj cia do władzy partii socjaldemokratycznych
w wi kszo ci pa stw członkowskich. W 1971 r. Komisja zaproponowała przyj cie
dokumentu o nazwie
Zarys programu wspólnej polityki społecznej, za na szczycie szefów
pa stw i rz dów EWG w Pary u w 1972 r. uznano działania w sferze socjalnej za równie
wa ne jak rozwój gospodarczy. Dotychczasowe post py w kształtowaniu polityki socjalnej
uznano za niezadowalaj ce. Zalecono organom Wspólnoty pilne opracowanie programu
działa w tym obszarze na najbli sze lata.
Wówczas to, po raz pierwszy w historii Wspólnoty, na forum szczytu paryskiego
opowiedziano si za intensyfikacj działa socjalnych. Inicjatorem tego procesu był
ówczesny kanclerz RFN Willy Brandt.
Lata 1974 –1984
Rada Ministrów EWG w 1974 r. uchwaliła
Program Działa Społecznych (PDS), którego
celami były:
• pełne i lepsze zatrudnienie,
• poprawa, wyrównywanie i humanizacja warunków ycia i pracy,
• zwi kszenie udziału partnerów społecznych w ekonomicznych i politycznych decyzjach
EWG,
• zwi kszenie udziału pracowników w decyzjach dotycz cych zatrudniaj cych ich
przedsi biorstw.
Efektem wej cia w ycie PDS było m.in. znacz ce zwi kszenie rodków na finansowanie
projektów Europejskiego Funduszu Socjalnego. Wi kszo rodków wykorzystywano na
projekty zwi zane z tworzeniem nowych miejsc pracy, przekwalifikowaniem pracowników
7
i innymi projektami nakierowanymi na walk z bezrobociem. Zaznaczy trzeba, e pocz tek
lat 70-tych był dla EWG wyj tkowo trudny zwa ywszy na kryzys paliwowy w 1973 r., który
spowodował gwałtowny wzrost bezrobocia w Europie Zachodniej. Główny nacisk poło ono
na wspomaganie regionów i bran najbardziej dotkni tych kryzysem. Powołano do ycia
działaj ce w ramach Wspólnoty Europejskie Centrum Kształcenia Zawodowego w Berlinie
Zachodnim oraz Europejsk Fundacj Poprawy Warunków ycia i Pracy w Dublinie.
Koniec lat 70-tych zaowocował przyj ciem licznych dyrektyw wspólnotowych
sankcjonuj cych równouprawnienie kobiet i m czyzn, dotycz cych bezpiecze stwa
i higieny pracy, reguluj cych zagadnienia zwolnie grupowych, transferu przedsi biorstw,
czy w ko cu zabezpieczeniem pracownika przed niewypłacalno ci pracodawcy.
Zmiany u sterów władzy w wi kszo ci krajów Wspólnoty spowodowały pod koniec lat 70-
tych spowolnienie rozwoju polityki społecznej. Nast pił nawrót liberalizmu
i deregulacji w gospodarce i polityce społecznej. Du y wpływ na opó nienia
w przyjmowaniu nowych regulacji miała wówczas Wielka Brytania pod rz dami premier
M. Thatcher.
Mimo, e był to okres stagnacji w integracji europejskiej, to udało si przeforsowa kilka
dyrektyw dotycz cych ochrony pracowników przed szkodliwym działaniem niektórych
substancji takich jak azbest oraz innych czynników chemicznych i biologicznych.
W 1984 r. uruchomiono kolejny Program Działa Społecznych, który oceniony został jako
mało ambitny, co zgodne było z panuj cymi w integracji tendencjami.
Lata 1985 – 1987
Kolejne 12 lat pomi dzy 1985 a 1997 rokiem przyniosły wyra ny post p
w podej ciu do polityki społecznej. Trzy kolejne traktaty:
Jednolity Akt Europejski
(1986 r.), Traktat z Maastricht (1992 r.) oraz Traktat Amsterdamski (1997 r.)
wprowadziły zmiany kompetencyjne i proceduralne Wspólnoty w zakresie polityki
społecznej.
W 1989 r. na szczycie przywódców pa stw EWG w Strasburgu 11 pa stw członkowskich
(z wyj tkiem Wielkiej Brytanii) podpisało Kart Podstawowych Praw Społecznych
Pracowników. Wraz z podpisaniem Karty uruchomiono kolejny Program Działa
Społecznych wyznaczaj cy 47 zada i inicjatyw na poziomie wspólnotowych, równie
legislacyjnych, zwi zanych z realizacj rynku jednolitego. Warto w tym momencie
8
wspomnie , e w trakcie negocjacji nad Traktatem Ustanawiaj cym Uni Europejsk
dochodziło do wielu kontrowersji, głównie za spraw Wielkiej Brytanii, która podobnie jak
w przypadku integracji monetarnej odmawiała podpisania odpowiednich porozumie
w sferze polityki społecznej. Wielkiej Brytanii pozostawiono wi c mo liwo , podobnie jak
w przypadku unii walutowej, mo liwo jednostronnego niepodporz dkowania si
wynegocjowanym uzgodnieniom. Podobnie jak w przypadku Wspólnotowej Karty
Społecznej 11 pa stw z wył czeniem Wielkiej Brytanii podpisało
Porozumienie w sprawie
polityki społecznej.
Porozumienie dawało Radzie Ministrów Wspólnoty mo liwo rozstrzygania wi kszo ci
głosów kwestii zwi zanych z warunkami pracy, zasadami BHP, informowaniem
i konsultowaniem pracowników, równouprawnieniem kobiet i m czyzn na rynku pracy oraz
integracj osób z tego rynku wykluczonych. Na zasadzie consensusu rozstrzygane miały by
natomiast sprawy zwi zane z zabezpieczeniem społecznym, ochrony socjalnej, praw osób
zwolnionych z pracy, reprezentacji i zbiorowej obrony interesów pracowników
i pracodawców oraz warunków zatrudnienia migrantów z krajów trzecich.
Porozumienie powodowało wzrost znaczenia europejskich federacji pracowników
i pracodawców. Ich porozumienia miały od tej pory moc aktów obowi zuj cych aktów
prawnych.
W 1994 r. nast piło przyj cie dyrektywy w sprawie Europejskich Rad Zakładowych.
Przyst pienie do Wspólnoty trzech krajów o znacznie mniejszych potencjałach
ekonomicznych (Grecji w 1981 r., Portugalii i Hiszpanii w 1986 r.) spowodowało, e na
polityk społeczn nale ało spojrze nie tylko poprzez implementacj wspólnotowych
przepisów prawa. Jak pami tamy EWG utworzyły pa stwa o zbli onych poziomach
i charakterach polityki społecznej. Tymczasem zbli ał si rok 1992 i nale ało rozpatrywa to
zagadnienie przez pryzmat utworzenia rynku jednolitego, co stwarzało nowe uwarunkowania
tak e socjalne. Dokonano wiec przewarto ciowania podej cia do wspólnotowej polityki
społecznej. Kolejno, w latach 1992 i 1993 przyj to dokumenty, posiadaj ce du e znaczenie
dla dalszego kierunku rozwoju polityki społecznej. Były to Ksi ga Zielona- zawieraj ca 65
pyta odnosz cych si do dalszego rozwoju tej polityki i Ksi ga Biała wytyczaj ca kierunki
działa na przyszło . Nale ały do nich:
1. tworzenie nowych miejsc pracy,
2. inwestowanie w zasoby ludzkie,
3. wspieranie wysokich standardów w zakresie warunków pracy, wspomagaj cych
konkurencyjno Wspólnoty,
9
4. stworzenie wspólnego europejskiego rynku pracy, który eliminowałby eksport bezrobocia
oraz turystyk socjaln ,
5. usankcjonowanie równo ci kobiet i m czyzn,
6. „aktywne społecze stwo dla wszystkich” poprzez polityk i ochron socjaln , zwalczanie
wykluczenia społecznego i dyskryminacji,
7. aktywna polityka ochrony zdrowia,
8. partnerstwo i dialog mi dzy zwi zkami zawodowymi, organizacjami pracodawców
i organizacjami pozarz dowymi,
9. współpraca mi dzynarodowa z organizacjami i krajami spoza Wspólnoty,
10. efektywne stosowanie wspólnotowego prawa socjalnego.
Mówi c o przemianach jakim poddawana była w tamtym okresie polityka społeczna
Wspólnoty, trudno jest nie wspomnie o czołowej postaci wpływaj cej na jej kształt.
Pełni cy przez dwie kadencje funkcj przewodnicz cego Komisji Jacques Delos opracował
strategi polityki społecznej, która oparta była o nast puj ce zało enia i tezy:
1. Potrzeba integracji europejskiej – wymuszaj to realia globalizacji, ograniczanie zdolno ci
politycznych pa stw narodowych.
2. Potrzeba ekonomicznej liberalizacji – miała przynie wzrost konkurencyjno ci rynku
europejskiego wobec zewn trznych rynków i partnerów gospodarczych.
3. Potrzeba regulacji rynku, wspólnej polityki ekonomicznej, walutowej, regionalnej
redystrybucji, wdro enia programów wspieraj cych edukacj oraz działa innowacyjnych
w przemy le.
4. Potrzeba społecznej solidarno ci, dialogu pomi dzy partnerami społecznymi,
wykorzystanie funduszy strukturalnych dla celów społecznych.
Opór Wielkiej Brytanii wobec wspólnotowej polityki społecznej trwał do 1997 r., kiedy to do
władzy doszła Partia Pracy. Stworzyło to nowe mo liwo ci porozumie . Do Traktatu
Amsterdamskiego ratyfikowanego w tym samym roku wł czono Porozumienia w sprawie
polityki społecznej z Maastricht. W Traktacie sygnowanym równie przez Wlk. Brytani
znalazły si obszerne rozdziały dotycz ce wspólnotowej polityki społecznej, zatrudnienia,
ochrony rodowiska, ochrony zdrowia, ochrony konsumenta.
Aktem ko cz cym omawiany okres jest przyj cie na szczycie Rady Europejskiej
w Luksemburgu w 1997 r. zało e Europejskiej Strategii Zatrudnienia.
10
Europejska Strategia Zatrudnienia zakładała, e pa stwa członkowskie okre laj c
i realizuj c polityk zatrudnienia zmierza b d do realizacji wspólnych celów
wynikaj cych ze Strategii.
Rada Europejska raz w roku zobowi zana była do dokonania oceny sytuacji na rynku pracy
(Wspólny Raport o Zatrudnieniu) oraz opracowa Wytyczne w sprawie zatrudnienia. Na
podstawie tych wytycznych ka dy kraj członkowski zobowi zany był opracowa Narodowy
plan działa na rzecz zatrudnienia i co roku składa Komisji Europejskiej raport z realizacji
polityki zatrudnienia. Na podstawie tych raportów Komisja opracowywała nast pny Wspólny
Raport o Zatrudnieniu. Na jego podstawie Rada Europejska mogła kierowa do pa stw
członkowskich zalecenia dotycz ce polityki zatrudnienia, gdy takie wła nie otrzymała
kompetencje.
Pierwsze Wytyczne w sprawie zatrudnienia przyj te zostały podczas wspomnianego szczytu
Rady Europejskiej w Luksemburgu w 1997 r. i dotyczyły:
• poprawy zdolno ci do uzyskiwania i utrzymania zatrudnienia poprzez rozwój jako ci
zasobów ludzkich,
• rozwój przedsi biorczo ci,
• popraw zdolno ci adaptacyjnych przedsi biorstw i pracowników,
• wzmocnienie polityki równo ci szans na rynku pracy.
Okres po 1997 r.
Okres po 1997 r. nazywany jest nowym podej ciem. Pod koniec lat 90-tych w 13 spo ród 15
pa stw Unii Europejskiej rz dy sprawowały lub współrz dziły ugrupowania
socjaldemokratyczne, co musiało mie przeło enie na wspólnotow polityk społeczn .
W 1998 r. głoszono redniookresowy Program Działa Społecznych obejmuj cy lata 1998 –
2000. Na rynku pracy zarysowały si zjawiska, które wymagały wzmo enia działa .
Nale ały do nich: wysokie bezrobocie, ubóstwo i wykluczenie społeczne oraz zmiany
w rodowisku pracy. Program zakładał nast puj ce kierunki działa :
1. tworzenie miejsc pracy, podnoszenie kwalifikacji, zwi kszenie mobilno ci siły roboczej;
2. skuteczn adaptacj do zmieniaj cego si rodowiska pracy (unowocze nienie form
organizacji pracy, przyspieszenie restrukturyzacji firm, wykorzystanie szans jakie stwarza
społecze stwo informacyjne, podnoszenie poziomu BHP);
3. tworzenie społecze stwa skonsolidowanego opartego na solidarno ci i równo ci,
gwarantuj cego wysoki standard ycia i zdrowia.
11
Kolejnym istotnym dokumentem wyznaczaj cym cele wspólnotowej polityki społecznej była
Europejska Agenda Społeczna przyj ta na posiedzeniu Rady Europejskiej w Nicei
w 2000 r. Obejmowała plan działa do 2005 r.
Główne cele okre lone w Agendzie to:
• osi gni cie pełnego zatrudnienia;
• rozwi zanie problemu starzenia si społecze stw;
• wzmocnienie społecznej spójno ci;
• wzrost społecznego znaczenia procesu globalizacji.
Cele te realizowa poprzez realizacj zada , spo ród których sze miało znaczenie
priorytetowe:
• stworzenie du ej liczby wysokiej jako ci miejsc pracy;
• osi gni cie równowagi pomi dzy elastyczno ci rynku pracy a bezpiecze stwem
socjalnym pracowników;
• zwalczanie ubóstwa, wszelkich form wykluczenia społecznego oraz dyskryminacji;
• unowocze nienie systemów ochrony socjalnej (emerytalnego, ochrony zdrowia);
• wzmocnienie polityki społecznej w kontek cie rozszerzenia i stosunków zewn trznych
Unii Europejskiej.
Omawiaj c proces ewolucji wspólnotowej polityki społecznej nie mo na pomin
procesu lizbo skiego, który zmierza do umocnienia i modernizacji europejskiego
modelu społecznego ł cz c ekonomiczne i społeczne cele Unii Europejskiej. Mowa tu
o Strategii Lizbo skiej przyj tej na posiedzeniu Rady Europejskiej w marcu 2000 r.
w Lizbonie. Strategia Lizbo ska uznaje za strategiczny cel UE stworzenie do 2010 r.
najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarki na wiecie,
zdolnej do trwałego wzrostu, zapewniaj cej coraz wi cej lepszych miejsc pracy oraz wi ksz
spójno społeczn .
Podsumowuj c, nale y stwierdzi , e obecna polityka społeczna Unii Europejskiej
realizowana jest w takich kierunkach jak: promowanie zatrudnienia, zwalczanie bezrobocia
i wykluczenia społecznego, zach canie do reformy systemów zabezpieczenia społecznego.
12
II Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Społeczny (EFS) jest głównym instrumentem wspieraj cym działania
podejmowane w ramach
Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz rocznych Wytycznych
w sprawie zatrudnienia. rodki
EFS przeznaczone s tak e na realizacj Inicjatywy
Wspólnotowej
EQUAL po wi conej przeciwdziałaniu dyskryminacji i nierówno ci szans na
rynku pracy.
Priorytety
EFS realizowane s w ramach pi ciu obszarów wsparcia, które okre laj zakres
działa . Obejmuj one:
1. Aktywn polityk rynku pracy:
•
przeciwdziałanie i zapobieganie bezrobociu,
•
przeciwdziałanie zjawisku długotrwałego bezrobocia zarówno w ród m czyzn, jak
i kobiet,
•
ułatwianie ponownej integracji długotrwale bezrobotnych z rynkiem pracy,
•
a tak e wspieranie integracji zawodowej ludzi młodych oraz osób powracaj cych na rynek
pracy po okresie nieobecno ci na nim.
2. Przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego:
•
ograniczenie zjawiska marginalizacji społecznej i przygotowanie osób nara onych na
wykluczenie społeczne do wej cia na rynek pracy,
•
utrzymanie zatrudnienia lub powrotu do czynnego ycia zawodowego (dla osób, które ze
wzgl du na trudn sytuacj yciow nie potrafi samodzielnie odnale si na rynku pracy,
nie potrafi rozwi za osobistych, społecznych i zawodowych problemów korzystaj c
długotrwale w sposób bierny ze wiadcze pomocy społecznej).
3. Kształcenie ustawiczne:
•
ułatwienie i polepszenie dost pu do rynku pracy oraz integracj z rynkiem pracy,
•
podwy szenie i utrzymanie potencjału zatrudnieniowego osób,
•
promowanie mobilno ci zawodowej, poprzez zwi kszanie dost pu do szkole
zawodowych, edukacji oraz doradztwa.
13
4. Doskonalenie kadr gospodarki (promocja potencjału adaptacyjnego) oraz rozwój
przedsi biorczo ci:
•
promocja wykwalifikowanej, przeszkolonej i zdolnej do adaptacji do zmiennych warunków
rynku pracy kadry pracowniczej,
•
popieranie innowacyjno ci i potencjału adaptacyjnego w zakresie organizacji pracy,
•
rozwijanie przedsi biorczo ci oraz warunków sprzyjaj cych tworzeniu miejsc pracy
i podwy szaniu kwalifikacji,
•
rozwój potencjału ludzkiego w sferze bada , nauki i technologii.
5. Zwi kszanie dost pu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy:
•
wł cznie z mo liwo ci rozwijania kariery zawodowej,
•
zwi kszenie dost pu kobiet do nowych miejsc pracy,
•
pomoc w uruchamianiu działalno ci gospodarczej,
•
działania zakładaj ce zmniejszenie dysproporcji których podstaw jest dyskryminacja ze
wzgl du na płe zarówno w ramach pionowych, jak i poziomych struktur rynku pracy.
Działania w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego nastawione s przede
wszystkim na:
a) wspieranie osób:
•
edukacja i szkolenia zawodowe;
•
pomoc w zatrudnieniu;
•
wy sza edukacja,
•
rozwój nauk i bada nad zagadnieniami obj tymi przez
EFS;
•
tworzenie miejsc pracy;
b) wspieranie struktur i systemów:
•
poprawa systemu edukacji i szkole ,
•
modernizowanie usług zatrudnienia;
•
integrowanie systemu edukacji ze wiatem pracy;
14
•
tworzenie systemów przewidywania potrzeb w zakresie kwalifikacji po danych na rynku
pracy;
c) zapewnienie dodatkowych rodków i podwy szenie wiadomo ci społecznej:
•
zapewnienie wiadcze dodatkowych dla osób, które bior udział w organizowanych
programach, a które maj na utrzymaniu inne osoby;
•
rozwój dodatkowych umiej tno ci; podwy szanie wiadomo ci społecznej;
•
rozpowszechnianie niezb dnych informacji o rynku pracy.
Ponadto,
EFS ma za zadanie wspiera kwestie wspólne dla całego obszaru Unii i jej
poszczególnych członków, dotycz ce rozwoju lokalnego, równo ci szans, rozwoju
społecze stwa informacyjnego oraz zrównowa onego rozwoju. Podejmowane działania
z zakresu rozwoju lokalnego maj przyczyni si , mi dzy innymi, do wzmocnienia wi zi
wewn trznej wspólnot lokalnych, poprawy jako ci ycia społeczno ci oraz zwi kszenia
zaanga owania mieszka ców i władz lokalnych w rozwój społeczno-gospodarczy regionu
poprzez realizacj działa opartych na zasadzie partnerstwa.
Kwestia równo ci szans stanowi istotny element wszystkich realizowanych działa . Odnosi
si ona w szczególno ci do promowania równych szans kobiet i m czyzn na rynku pracy,
do wyrównywania szans edukacyjnych i szans na rynku pracy osób nara onych na
wykluczenie społeczne, osób zamieszkałych na terenach wiejskich i zaniedbanych oraz osób
niepełnosprawnych.
Z rozwojem społecze stwa informacyjnego zwi zana jest konieczno podwy szenia
poziomu technologicznego, co za tym idzie konieczno podnoszenia kwalifikacji
w posługiwaniu si nowoczesnymi technikami informatycznymi, komunikacyjnymi,
podnoszenia wiedzy na temat nowoczesnych metod zarz dzania i form pracy.
1. Historia europejskiego Funduszu Społecznego
Jak ju wspomniano w poprzednim rozdziale Europejski Fundusz Społeczny powołano do
ycia 1957 r. na mocy art. 123 Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej.
Praktyczn działalno EFS rozpocz ł w trzy lata pó niej. Był pierwszym funduszem
strukturalnym Wspólnot Europejskich. Do dnia dzisiejszego wielokrotnie poddawany był
15
przemianom dostosowuj cym go do zmieniaj cej si sytuacji gospodarczej i politycznej
w Europie Zachodniej oraz do rozwijaj cej si polityki zatrudnienia. Histori EFS dzieli si
na kilka okresów, które omówione zostały poni ej.
Pocz tek działalno ci - 1957-1971
Zadaniem wie o powstałego Funduszu było finansowanie działa zwi kszaj cych szanse
uzyskania zatrudnienia przez obywateli Wspólnoty. Dotyczyło to promocji zatrudnienia oraz
mobilno ci zawodowej pracowników. Pocz tkowo EFS zarz dzany był przez Komisj
wspieran przez Komitet Funduszu Społecznego, w skład którego wchodzili przedstawiciele
rz dów, zwi zków zawodowych i pracodawców. Komitet funkcjonuje do dnia dzisiejszego.
Działalno EFS polegała na zwrocie połowy kosztów za szkolenia zawodowe poniesionych
przez organy publiczne pa stw członkowskich oraz na przyznawaniu grantów
i zasiłków na przesiedlenie pracowników oraz na podnoszenie ich kwalifikacji. W okresie
tym przeszkolono ponad milion pracowników i wsparto 700 tysi cy tych, którzy zmienili
miejsce zamieszkania w celu podj cia nowej pracy. Głównymi beneficjantami funduszu były
Włochy i Niemcy. W ci gu pi ciu lat EFS zwi kszył finansowanie grantów z 8,2 mln ECU
do w 1965 r. do 46,2 mln ECU w 1970r.
1971 r. – reforma EFS
W latach 70-tych pojawiły si nowe wyzwania i problemy zwi zane z ograniczeniem
zatrudnienia spowodowanym czynnikami strukturalnymi. Spowodowały one konieczno
zreformowania Funduszu. Dokonano tego w 1971 r. zwi kszaj c jego zasoby i zmieniaj c
struktur . EFS rozszerzył swoj działalno o wspieranie sektora pa stwowego
i prywatnego a tak e o dostosowanie infrastruktury i miejsc pracy dla osób
niepełnosprawnych i inwalidów. Uruchomiono tak e finansowanie programów skierowanych
na aktywizacj zawodow młodzie y. Głównymi sektorami gospodarki, na wspieraniu
których koncentrował si EFS w tym okresie było rolnictwo i bran a tekstylno-odzie owa.
16
Poprawki z roku 1977 i 1978
Te dwa lata ko ca 70-tych zaowocowały finansowaniem programów ułatwiaj cych
znalezienie pracy imigrantom i ich rodzinom. Zacz to po wi ca wi cej uwagi bezrobociu
kobiet, które sko czyły 25 lat oraz osobom pozostaj cym przez długi czas bez pracy
a chc cym powróci na rynek pracy. Uruchomiono programy wspieraj ce osoby poni ej 25
roku ycia, które poszukiwały pierwszej pracy.
1983-1988
W 1982 roku liczba bezrobotnych na terenie Wspólnoty wzrosła do 10,5 mln, w tym 42%
stanowiły osoby poni ej 25 roku ycia. Wobec tak alarmuj cego stanu zatrudnienia
wprowadzono w 1983 r. w EFS zmiany, które dotyczyły głównie programów nakierowanych
na pomoc ludziom młodym, dla których EFS miał finansowa szkolenia zawodowe oraz
praktyki, jak i tworzenie nowych miejsc pracy dla młodzie y w regionach szczególnie
zagro onych bezrobociem.
1989-1993
W 1988 roku Komisja przedło yła propozycje daleko id cej reformy Funduszu, która
poci gała za sob dwukrotne zwi kszenie rodków oraz nakazała wykorzystywanie tych
rodków w sposób bardziej skoncentrowany i zorientowany, aby promowa spójno
społeczn i gospodarcz we Wspólnocie. Równie w celu poprawienia skuteczno ci EFS, jak
i w obliczu uruchomienia jednolitego rynku wewn trznego UE, EFS został wł czony
w cało ciow polityk strukturaln Wspólnoty Europejskiej.
Europejskiemu Funduszowi Społecznemu narzucone zostały zasady, którymi miał si
kierowa :
•••• Zasada koncentracji - wykorzystanie funduszy musi si koncentrowa na ograniczonych,
precyzyjnie okre lonych celach.
17
•••• Zasada programowania - wszelkie działania musz by oparte na wieloletnich,
strategicznych programach rozwoju. Fundusze nie wspieraj bezpo rednio konkretnych
wskazanych projektów, lecz projekty uj te w ramy długofalowych strategii. Programowanie
i realizacja działa funduszy strukturalnych odbywa si w okresach siedmioletnich.
•••• Zasada partnerstwa - realizacja projektów i ich monitorowanie obywa si przy cisłej
współpracy Komisji wraz z krajowymi, regionalnymi i lokalnymi władzami oraz partnerami
społecznymi i gospodarczymi.
•••• Zasada dodatkowo ci - rodki funduszu maj uzupełnia rodki przeznaczone na ten cel
przez kraje członkowskie, a wi c nie mog zast powa w cało ci rodków pa stwowych.
1993-1999
Okres ten jest uznawany za jeden z najbardziej aktywnych dla Funduszu - było to zwi zane
ze znacz cym wzrostem stopy bezrobocia w krajach UE. Istotnie wi c zwi kszono rodki na
EFS do 47 mld ECU, które były głównie przeznaczone na rozwój najsłabiej rozwini tych
regionów.
W 1994 roku zatwierdzono tak e trzy nowe inicjatywy zatrudnieniowe przeznaczaj c na nie
1,5 mld ECU:
1)
NOW - promowanie równych szans dla kobiet,
2)
HORIZON - promuj cych zatrudnienie osób niepełnosprawnych i innych osób
zagro onych wykluczeniem społecznym,
3)
YOUTHSTART - wł czanie w rynek pracy młodzie y do 20-tego roku ycia, ze
szczególnym uwzgl dnieniem osób bez odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia.
Luksemburg 1997 r.
Po podpisaniu, ale jeszcze przed wej ciem w ycie Traktatu Amsterdamskiego, który
stworzył formalne podstawy dla wspólnej polityki zatrudnienia, w listopadzie 1997 r.
w Luksemburgu odbyło si nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej po wiecone
zwalczaniu bezrobocia. Spotkanie to zainicjowało tzw.
proces luksemburski - kompleksow
strategi Wspólnoty Europejskiej w sferze zatrudnienia. Strategia ta zakłada koordynowanie
18
polityki zatrudnienia prowadzonej przez pa stwa członkowskie za pomoc tzw. wytycznych
w dziedzinie zatrudnienia opracowywanych przez Komisj Europejsk i zatwierdzonych
przez Rad oraz krajowych planów działa przygotowywanych przez rz dy poszczególnych
pa stw.
Cardiff (1998 r.), Kolonia (1999 r.)
Rada Europejska podczas obrad w Cardiff uznała, i spraw o pierwszorz dnym znaczeniu
jest podniesienie konkurencyjno ci gospodarek pa stw członkowskich wobec pa stw
niezrzeszonych oraz zwi kszenie efektywno ci funkcjonowania wspólnego rynku towarów,
usług i kapitału. Głównym celem stało si maksymalne odbiurokratyzowanie gospodarki na
szczeblach krajowych i wspólnotowym tak, aby zmniejszy obci enie małych,
utrzymuj cych liczne miejsca pracy firm i ułatwi powstawanie nowych przedsi biorstw.
Działania wynikaj ce z takiego podej cia okre lane s jako
proces z Cardiff.
Na szczycie UE w Kolonii w 1999 r. przyj to Europejski Pakt na Rzecz Zatrudnienia, który
ma stwarza dogodn platform dialogu wszystkich stron zaanga owanych
w konstruowanie i realizacj polityki makroekonomicznej, z my l o pobudzeniu wzrostu
gospodarczego i procesu tworzenia nowych miejsc pracy. W Pakcie zwrócono uwag na:
•••• potrzeb odpowiednio zró nicowanej, zrównowa onej polityki makroekonomicznej, w tym
polityki finansowej, która musi uwzgl dnia rygory stabilizacji wynikaj ce
z Unii Gospodarczej i Walutowej, a zarazem kierowa fundusze publiczne na inwestycje
oraz tworzenie konkurencyjnych miejsc pracy;
•••• utrzymywanie podwy ek płac w odpowiedniej proporcji do wzrostu wydajno ci;
•••• polityk pieni n ukierunkowan na stabilno cen;
•••• potrzeb cisłego dialogu na tematy zwi zane z polityk fiskaln i pieni n pomi dzy
partnerami społecznymi a władzami.
Lizbona 2000
Szanse i zagro enia w dziedzinie zatrudnienia, zwi zane z szybkim rozwojem technologii
informatycznych i telekomunikacyjnych stały si jednym z głównych tematów
19
nadzwyczajnego szczytu UE w Lizbonie w marcu 2000 roku, po wi conego zatrudnieniu,
reformom gospodarczym i spójno ci społecznej. Rada przyj ła na nim strategiczny cel na
nadchodz c dekad : wykorzystanie zachodz cych zmian technologicznych na rzecz
uzyskania przez gospodark europejsk maksymalnej konkurencyjno ci i szybkiego tempa
wzrostu (co najmniej 3 proc. rocznie), tak aby stworzy dogodne warunki do pełnego
zatrudnienia i zwi kszenia stopnia regionalnej spójno ci w UE.
Po roku 2000
Bud et Europejskiego Funduszu Społecznego w latach 2000-2006 wyniósł około 64
miliardów euro, co stanowi około 30 procent rodków przeznaczonych dla Funduszy
Strukturalnych przez Uni Europejsk na lata 2000-2006 (razem prawie 195 miliardów euro).
Szacuje si , i w ramach funduszy strukturalnych, Polska otrzyma pomoc finansow
w wysoko ci 8,274 mld euro w latach 2004-2006, w tym 1,910 mld euro z Europejskiego
Funduszu Społecznego.
EFS
otrzymał prawie 64 mld euro rodków na wspomniany okres, a wi c znacznie wi cej ni
w latach poprzednich i jest aktywny we wszystkich trzech celach polityki strukturalnej.
Działania EFS w okresie 2000-2006 musz ci le współgra z celami strategicznymi
i zasadami funduszy, jak równie z celami
Europejskiej Strategii Zatrudnienia
zainicjowanej przez Traktat Amsterdamski i Szczyt Luksemburski w 1997 roku.
(Rozdział opracowany na podstawie materiałów Krajowego O rodka Szkoleniowego
Europejskiego Funduszu Społecznego)
2. Finansowanie w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
rodki EFS s dost pne za po rednictwem pa stw członkowskich i regionów. EFS nie
finansuje projektów bezpo rednio z Brukseli. Ka de pa stwo członkowskie lub region ustala
wraz z Komisj Europejsk Program Operacyjny, który b dzie finansowany z EFS w okresie
2007-2013. Programy Operacyjne ustalaj priorytety dla działa EFS i cele do zrealizowania.
20
Wiele ró nych podmiotów mo e uczestniczy w projektach EFS: organa administracji
publicznej, organizacje pozarz dowe i partnerzy społeczni działaj cy w dziedzinie
zatrudnienia oraz integracji społecznej, przedsi biorstwa pracuj cy i bezrobotni oraz inne
strony zainteresowane.
Uczestnicy działa EFS realizuj je za po rednictwem Instytucji Zarz dzaj cej EFS we
własnym pa stwie członkowskim. Europejski Fundusz Społeczny oparty jest na zasadach
współfinansowania i współzarz dzania.
Współfinansowanie oznacza, e pomocy finansowej
UE zawsze musz towarzyszy fundusze krajowe, publiczne lub prywatne. Oczywi cie
stopie interwencji UE zale y od sytuacji danego regionu. W zale no ci od wielu czynników
społeczno-gospodarczych współfinansowanie mo e wynosi od 50 do 80 % całkowitych
kosztów projektu.
Współzarz dzanie oznacza, e wytyczne dla działa EFS s okre lanie na
szczeblu europejskim, podczas gdy wdra aniem na miejscu zajmuj si odpowiednie władze
krajowe lub regionalne w poszczególnych pa stwach członkowskich. Władze
te przygotowuj Programy Operacyjne oraz wybieraj i kontroluj projekty.
Finansowanie EFS jest zorganizowane według dwóch szerokich celów:
A. Cel konwergencji:
Obejmuje wszystkie regiony UE z produktem krajowym brutto (PKB) na mieszka ca poni ej
75% redniej Wspólnoty. Pa stwa i regiony kwalifikuj ce si do celu konwergencji
otrzymuj ponad 80% finansowania z UE.
B. Cele w dziedzinie konkurencyjno ci i zatrudnienia w regionach:
Obejmuje wszystkie regiony UE nie kwalifikuj ce si do celu konwergencji.
W całej Unii, zarówno w ramach celów konwergencji oraz konkurencyjno ci i zatrudnienia
w regionach, EFS zapewnia pomoc w podziale na cztery kluczowe dziedziny działania:
• zwi kszanie zdolno ci adaptacyjnych pracowników i przedsi biorstw;
• zwi kszanie dost pu do zatrudnienia i uczestnictwa w rynku pracy;
• zwi kszanie integracji społecznej przez zwalczanie dyskryminacji i ułatwianie dost pu do
rynku pracy dla osób w niekorzystnej sytuacji;
21
• wspieranie partnerstw na rzecz reform w obszarze zatrudnienia i integracji.
W najmniej zamo nych regionach i pa stwach członkowskich, które kwalifikuj si do celu
konwergencji, EFS wspiera tak e:
• inicjatywy w celu zwi kszania i poprawy inwestycji w kapitał ludzki, w szczególno ci
poprzez popraw systemów edukacyjnych i szkoleniowych;
• działania zmierzaj ce do wzmacniania zdolno ci instytucjonalnej i skuteczno ci
administracji publicznej na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.
W Polsce cało rodków Europejskiego Funduszu Społecznego na lata 2007 – 2013
przeznaczona jest na realizacj Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL).
Celem tego programu jest wzrost poziomu zatrudnienia i spójno ci społecznej. Niezmienione
w porównaniu z dotychczasowymi pozostały główne obszary wsparcia: zatrudnienie,
edukacja, integracja społeczna, ułatwienia w dostosowywaniu si pracowników
i przedsi biorstw do zmian zachodz cych w gospodarce, a tak e zagadnienia zwi zane
z rozwojem zasobów ludzkich na terenach wiejskich, budow sprawnej i skutecznej
administracji publicznej wszystkich szczebli oraz promocj zdrowia.
Nowo ci w zasadach wsparcia z EFS:
Monofunduszowo – PO Kapitał Ludzki finansowany tylko z EFS. Maksymalna stopa
współfinansowania podniesiona do 85%. Mo liwo wzajemnego finansowania
komplementarnych działa przez EFS i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR)
do 10% na poziomie priorytetu (tzw. cross-financing).Wsparcie dla reformy administracji
publicznej. Wł czenie Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL do głównego nurtu działa .
Wzmocnienie roli regionów. W PO KL przyj to zasad podziału działa na te, które s
realizowane na poziomie centralnym (np. w celu poprawy funkcjonowania instytucji rynku
pracy) oraz na te zwi zane bezpo rednio ze wsparciem dla osób – realizowane na poziomie
regionalnym.
22
Na podstawie do wiadcze z wdra ania EFS rodki podzielono w nast puj cy sposób – ok.
30% dla szczebla centralnego i 70% dla regionalnego. Celem jest łatwiejsze dotarcie do
instytucji oraz lepsze odzwierciedlenie specyfiki danego regionu.
III Podmioty realizuj ce polityk społeczn Unii Europejskiej
Organizacja Unii Europejskiej jest przedmiotem osobnego skryptu wydanego wcze niej,
zatem rozdział ten ograniczony został do wskazania roli instytucji wspólnotowych w zakresie
realizacji polityki społecznej UE.
1. Główne organy wspólnotowe
Rada Europejska
Rada Europejska (nazywana te jedynym organem Unii Europejskiej) obraduje dwa razy
w roku w składzie:
• szefowie pa stw;
• szefowie rz dów;
• ministrowie spraw zagranicznych;
• przewodnicz cy Komisji Europejskiej.
Od czasu przyj cia Strategii Lizbo skiej raz w roku odbywaj si posiedzenia Rady
Europejskiej (na wiosn ) po wi cone rozwojowi polityki gospodarczej, społecznej
i zatrudnienia. Rada Europejska jest ciałem gwarantuj cym spójno polityki Unii we
wszystkich dziedzinach. Spełnia tak e rol arbitra ow w sprawach, w których Rada Unii
Europejskiej nie mo e wypracowa consensusu.
Rada Unii Europejskiej
Rada Unii Europejskiej (do 1993 r. Rada Ministrów) jest wspólnotowym organem
legislacyjnym. Od Traktatu z Maastricht kompetencje prawotwórcze dzieli z Parlamentem
Europejskim.
23
W przyjmowanych przez Rad Unii Europejskiej
rozporz dzeniach regulowane s takie
kwestie jak uprawnienia obywateli Unii i członków ich rodzin zatrudnionych w innych
pa stwach członkowskich.
Dyrektywy Rady UE s a wi
ce dla pa stw członkowskich, lecz pozostawiaj tym
pa stwom mo liwo decyzji, co do rodków i metod ich realizacji. Słu harmonizacji, nie
za ujednolicaniu przepisów prawa. Dyrektywy w odniesieniu do polityki społecznej słu
np. znoszeniu ogranicze w swobodzie przepływu pracowników zakresie wzajemnego
uznawania kwalifikacji i dyplomów. Mog słu y równie ustanawianiu pewnych
standardów
w ustawodawstwie socjalnym.
Decyzje Rady UE maj charakter indywidualny i traktowane s jak akty administracyjne na
poziomie krajowym.
Opinie pozbawione s mocy prawnej i wyra aj jedynie stanowisko Rady UE
w konkretnych sprawach.
Rada UE obraduje w ró nych składach. W składzie ogólnym obraduj ministrowie spraw
zagranicznych. W kwestiach społecznych obraduj ministrowie polityki społecznej
i pracy pa stw członkowskich. Spotykaj si raz w kwartale. Członkowie Rady kieruj si w
swoich działaniach zarówno stanowiskami swoich rz dów, jak i wzgl dami polityki Unii
Europejskiej.
Komisja Europejska
Kolejnym organem bardzo istotnym dla polityki społecznej Unii Europejskiej jest
Komisja
Europejska, która jest organem wykonawczym wspólnot. Nadzoruje przestrzeganie
traktatów zało ycielskich Wspólnot oraz prawa wtórnego. Posiada wył czn inicjatyw
ustawodawcz .
Komisja zarz dza funduszami strukturalnymi Unii Europejskiej, w tym tak e Europejskim
funduszem Społecznym.
Członkowie Komisji s niezale ni od rz dów pa stw członkowskich. W ród nich zasiada
komisarz odpowiedzialny za problematyk zatrudnienia i sprawy społeczne.
W strukturze organizacyjnej Komisji funkcjonuje Dyrektoriat Generalny ds. Zatrudnienia
i Spraw Społecznych. Do jego zada nale y:
• wypracowywanie projektów wspólnotowych decyzji w dziedzinie polityki społecznej;
• konsultacje z rz dami pa stw członkowskich, urz dnikami i ekspertami oraz partiami
politycznymi i partnerami na szczeblu pa stw członkowskich i wspólnotowym;
24
• prowadzenie prac studyjnych i programowych na temat europejskiej polityki społecznej.
Parlamentu Europejskiego
Obserwuje si rosn c rol
Parlamentu Europejskiego, który pocz tkowo miał spełnia
funkcje doradcze i nadzorcze wobec pozostałych instytucji wspólnotowych. Wyposa ono go
w prawo weta wobec przepisów reguluj cych bud et, swobod przepływu osób. Wzrosły
uprawnienia Parlamentu wobec Komisji, której skład zatwierdzany jest przez
eurodeputowanych.
Posłowie do Parlamentu Europejskiego grupuj si w zale no ci od przynale no ci partyjnej
w odpowiednich frakcjach, co powoduje, e reprezentuj oni pogl dy i interesy polityczne
przede wszystkim partii a nie pa stw członkowskich. Taki stan rzeczy ma oczywiste
przeło enie na kształt polityk unijnych, unijnych tym i na polityk społeczn .
Parlament Europejski liczy 785 posłów z 27 pa stw członkowskich. Polityka społeczna jest
realizowana przede wszystkim w nast puj cych komisjach:
• Zatrudnienie i Sprawy Socjalne (EMPL)
• Prawa Kobiet i Równouprawnienie (FEMM)
Europejski Trybunał Sprawiedliwo ci
Europejski Trybunał Sprawiedliwo ci
w sporym stopniu wpływa na realizacje polityki
społecznej UE. Poprzez swoje orzeczenia kształtuje prawo wspólnotowe. Odgrywa rol s du
konstytucyjnego, mi dzynarodowego jak równie administracyjnego, gospodarczego i s du
pracy. Jego orzeczenia w II instancji s niezaskar alne.
2. Komitety doradczo-konsultacyjne
Działania głównych organów wspólnotowych wspomagane s przez ró nego rodzaju
komitety doradczo-konsultacyjne. Cz z komitetów powołanych zostało do ycia na
mocy zapisów traktatowych, inne powstały na mocy rozporz dze i decyzji Rady b d
decyzji Komisji.
25
Komitet Ekonomiczno – Społeczny
Do tych pierwszych zaliczy mo na Komitet Ekonomiczno – Społeczny
powołany do ycia
na mocy Traktatów Rzymskich w 1958 r. jako wspólna instytucja EWG
i EUROATOMU. Po Traktacie Nicejskim liczba członków Komitetu Ekonomiczno –
Społecznego wynosi 350 (Polska otrzymała 21 miejsc). Komitet Dzieli si na trzy grupy
reprezentuj ce interesy:
• pracodawców;
• pracobiorców;
• inne rodowiska gospodarczo – społeczne, w tym: rolników, kupców, rzemie lników,
spółdzielców, przewo ników, przedstawicieli wolnych zawodów, konsumentów.
W ramach komitetu funkcjonuje równie kilka sekcji bran owych. Istnieje równie sekcja
zajmuj ca si sprawami socjalnymi. Do głównych zada Komitetu Ekonomiczno –
Społecznego nale y udzielanie konsultacji w dziedzinach:
• zatrudnienia,
• prawa pracy,
• ubezpiecze społecznych,
• kształcenia zawodowego,
• zdrowia publicznego,
• ochrony konsumentów,
• funduszy strukturalnych,
• swobodnego przepływu osób,
• bada naukowych.
Opinie tego Komitetu s brane pod uwag przez organy wspólnotowe przy ustalaniu
kierunków polityki społecznej, lecz nie s dla nich wi
ce.
Komitet ds. Zatrudnienia,
Na mocy decyzji Rady Unii Europejskiej w 2000 r. powołano do ycia Komitet ds.
Zatrudnienia, którego celem było promowanie koordynacji polityk zatrudnienia pa stw
członkowskich i rynków pracy. Do Komitetu ds. Zatrudnienia ka de pa stwo członkowskie
kieruje po dwóch członków. Komitet zobowi zany jest dba , by wysoki poziom zatrudnienia
był odpowiednio kształtowany w realizacji polityk wspólnotowych (m. in. Europejskiej
Strategii Zatrudnienia).
26
Komitet ds. Ochrony Socjalnej
Równie w 2000 r. powstał powołany na mocy art. 144 TWE (Traktat Amsterdamski)
Komitet ds. Ochrony Socjalnej
. Jego zadaniem jest monitorowanie sytuacji społecznej
w Unii Europejskiej, wymiana informacji pomi dzy pa stwami członkowskimi oraz
do wiadcze , jak równie promowanie inicjatyw i nowatorskich rozwi za w polityce
społecznej.
Europejski Fundusz Społeczny
Kolejn instytucj o niezwykle wa nej roli w realizacji polityki społecznej jest Europejski
Fundusz Społeczny, któremu po wi cony jest osobny rozdział niniejszego skryptu.
3. Agencje wspólnotowe
Oprócz Komitetów funkcjonuj agencje wspólnotowe. Poni ej wymienione zostaj niektóre
z nich oraz ich główne zadania.
Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (CEDFP)
Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego
– powstałe w 1975 r. z siedzib
w Salonikach (Grecja) – najstarsza agencja wspólnotowa. Zadania Centrum:
• promowanie wymiany informacyjnej i do wiadcze w zakresie szkolnictwa
i kształcenia zawodowego;
• inicjowanie i koordynacja bada w tym zakresie;
• organizacja kursów, seminariów i konferencji;
• prowadzenie programów pilota owych.
CEDFP prowadzi interaktywn stron internetow :
www.trainingvillage.gr
EUROPEJSKA
WIOSKA SZKOL.
27
Europejska Fundacja Kształcenia (ETF)
ci le współpracuje z ECRKZ powstała w 1994 r. Europejska Fundacja Kształcenia
z siedzib w Turynie. Fundacja w ramach programów takich jak PHARE, TACIS, MEDA
i innych wspiera reformy kształcenia zawodowego w ponad 40 pa stwach na całym wiecie.
Współdziała równie ze wspólnotowymi programami edukacyjnymi, m.in. z programem
Sokrates. Promuje dost p do europejskiej wiedzy i praktyki w dziedzinie zasobów ludzkich.
Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków ycia i Pracy
Kolejn agencja jest Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków ycia i Pracy
powstała w 1975 r. w Dublinie, zwana w skrócie
EUROFOUND.
W ostatnich latach działania tej agencji skupiały si na:
• zatrudnieniu;
• aktywno ci pracowników;
• równo ci szans;
• spójno ci społecznej;
• zdrowiu i bezpiecze stwu w miejscu pracy.
Fundacj zarz dza Rada Administracyjna składaj ca si z przedstawicieli rz dów pa stw
członkowskich, Komisji Europejskiej oraz organizacji społecznych. Niedawno Fundacja
utworzyła Europejskie Centrum Monitorowania Zmian.
Europejskie centrum monitorowania zmian (EMCC)
Jego zadaniem jest analizowanie i przewidywanie zmian zachodz cych w stosunkach
przemysłowych i przedsi biorstwach w celu wsparcia post pu społeczno – ekonomicznego.
W rozdziale tym wymieniono instytucje zajmuj ce si polityk społeczn Unii Europejskiej
na poziomie Wspólnoty. Nale y jednak przy tym pami ta , e najwi kszy ci ar realizacji tej
polityki spoczywa na instytucjach wewn trznych pa stw członkowskich.
28
IV Regulacje w zakresie polityki społecznej Unii Europejskiej
1. Swobodny przepływ pracowników oraz koordynacja systemów
zabezpieczenia społecznego.
Swobodny przepływ pracowników jest jedn z czterech fundamentalnych zasad
funkcjonowania Jednolitego Rynku. Przypomnijmy, e pozostałe to swobodny ruch kapitału,
towarów i usług. Zasada ta znalazła swoje odzwierciedlenie ju w Traktacie Rzymskim –
w jego art. 48. Na przestrzeni lat regulowały j kolejne traktaty oraz akty wspólnotowego
prawa wtórnego. Obecnie kwestia ta regulowana jest art. 39 TWE, który mówi, e zapewnia
si swobodny przepływ pracowników wewn trz Wspólnoty. Swoboda ta obejmuje zniesienie
wszelkiej dyskryminacji ze wzgl du na przynale no pa stwow pracowników
pochodz cych z pa stw członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych
warunków pracy.
Pracownicy maj prawo do:
• ubiegania si o rzeczywi cie oferowane miejsca pracy,
• swobodnego przemieszczania si w tym celu po terytorium UE,
• przebywania na terytorium jednego z pa stw członkowskich w celu podj cia tam pracy,
zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotycz cymi
zatrudnienia pracowników tego pa stwa,
• pozostawania na terytorium pa stwa członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na
warunkach ustalonych przez Komisj w rozporz dzeniach wykonawczych.
Zaznaczy nale y, e art. 39 TWE wyklucza zastosowanie tych przepisów w stosunku do
zatrudnienia w administracji publicznej. Art. 40 TWE nakłada na Rad obowi zek wydania
odpowiednich dyrektyw i rozporz dze po konsultacjach z Komitetem Ekonomiczno-
Społecznym okre laj cych rodki słu ce swobodnemu przepływowi pracowników. Nale
do nich:
• cisła współpraca mi dzy organami administracji pa stw członkowskich wła ciwymi do
spraw pracy;
• znoszenie procedur i praktyk administracyjnych stanowi cych przeszkod
w liberalizacji przepływu pracowników;
29
• znoszenie przepisów prawa krajowego lub zawartych wcze niej umów mi dzynarodowych
dyskryminuj cych pracowników innych pa stw członkowskich wobec pracowników
własnych;
• ustanawianie mechanizmów wła ciwych do zapewnienia wymiany poda
o prac i ofert zatrudnienia w celu zachowania równowagi na rynku pracy, na warunkach,
które
zapobiegaj
powa nym
zagro eniom
dla
poziomu
ycia
i zatrudnienia w ró nych regionach i gał ziach przemysłu.
Pa stwa członkowskie zobowi zały si równie do popierania w ramach wspólnego
programu wymian młodych pracowników. Stanowi o tym art. 41 TWE. Oprócz zapisów
traktatowych kwestie swobodnego przepływu pracowników regulowane s dyrektywami
uszczegółowiaj cymi Traktat. Do takich przepisów nale e b dzie przykładowo dyrektywa
Rady 8948/EWG z 21 grudnia 1988 r. w sprawie ogólnego systemu uznawania dyplomów
uko czenia studiów wy szych przyznawanych po uko czeniu kształcenia i szkolenia
zawodowego trwaj cego wi cej ni trzy lata.
Kolejny, 42 art. TWE, stanowi gwarancj zabezpieczenia społecznego dla pracowników
migruj cych oraz osobom od nich zale nym. Gwarantuje zaliczenie wszystkich okresów
uwzgl dnianych w prawie poszczególnych pa stw członkowskich w celu nabycia
i zachowania prawa do wiadczenia oraz naliczenia wysoko ci wiadczenia, oraz wypłat
wiadczenia osobom zamieszkuj cym na terytorium pa stw członkowskich.
Zapisy obecnego art. 42 TWE (dawny 51) skutkowały przyj ciem przez Rad rozporz dzenia
Rady (EWG) nr 3 z 25 wrze nia 1958 r. o ubezpieczeniu społecznym pracowników
migruj cych (Dz.U.W.E. nr 30 z 16 grudnia 1958 r.) oraz rozporz dzenia Rady (EWG) nr 4
z 3 grudnia 1958 r. ustalaj cego sposoby stosowania i uzupełniaj cego przepisy
rozporz dzenia nr 3 dotycz cego ubezpieczenia społecznego pracowników migruj cych
(Dz.U.W.E. nr 30 z 16.12.1958 r.). Rozporz dzenia te zostały uzupełnione rozporz dzeniem
Rady (EWG) nr 36 z 2 kwietnia 1963 r. o zabezpieczeniu społecznym pracowników
przygranicznych. Tempo prac na koordynacj systemów zabezpieczenia społecznego
dowodzi, jak du rol przywi zywano do tego zagadnienia w kontek cie swobodnego
przepływu pracowników.
Oba pierwsze rozporz dzenia (3 i 4) weszły w ycie z dniem 1 stycznia 1959 r.
i praktycznie do dzisiaj wyznaczaj zasady koordynacji systemów zabezpieczenia
społecznego. Utworzono wówczas w Brukseli działaj c do dzisiaj Komisj Administracyjn
ds. zabezpieczenia społecznego pracowników migruj cych. Z biegiem czasu zrezygnowano
30
ze zwrotu „pracownik migruj cy” na rzecz samego okre lenia „pracownik”, które obejmuje
swoim znaczeniem szerszy kr g osób.
Komisja Administracyjna wydaje decyzje, które co prawda nie posiadaj mocy wi
cej,
lecz stanowi swego rodzaju materiał pomocniczy przy realizacji koordynacji systemów.
Obecna regulacja koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego obejmuje kilka
przepisów w randze rozporz dze Rady. Oto one:
1. rozporz dzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania
systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadz cych
działalno na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczaj cych si we
Wspólnocie (Dz.U.W.E. L 28, 30.01.1997 r.);
2. rozporz dzenie Rady (EWG) nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania
rozporz dzenia (EWG) 1408/71 b d ce rozporz dzeniem wykonawczym w stosunku do
poprzedniego (Dz.U.W.E. L 28, 30.01.1997 ze zmianami);
3. rozporz dzenie Rady (WE) nr 859/2003 z 14 maja 2003 r. rozszerzaj ce przepisy dwóch
poprzednich rozporz dze na obywateli pa stw trzecich, którzy nie s jeszcze obj ci tymi
przepisami wył cznie ze wzgl du na ich obywatelstwo.
Rozporz dzenie 1408/71 zostanie z pocz tkiem 2007 r. zast pione przez rozporz dzenie
(WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie
koordynacji systemów zabezpiecze społecznych. Rozporz dzenie to ma by stosowane
wobec wszystkich obywateli pa stw członkowskich. Przepisy reguluj ce koordynacj
systemów zabezpieczenia społecznego s konsekwencj swobodnego przepływu
pracowników. Polska przyst puj c do Unii Europejskiej równie zobowi zana była do
dostosowania swoich przepisów w tym zakresie do norm unijnych.
Z dniem 1 maja 2004 r. weszła w ycie ustawa z 27 lipca 2002 r. o zasadach
i warunkach wjazdu i pobytu obywateli pa stw członkowskich Unii Europejskiej oraz
członków ich rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Koordynacj systemów zabezpieczenia społecznego obj te s nast puj ce pa stwa:
• pa stwa członkowskie Unii Europejskiej;
• pa stwa członkowskie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (dodatkowo Islandia,
Lichtenstein, Norwegia);
• Szwajcaria;
31
• pa stwa, z którymi Wspólnota podpisała umowy o równym traktowaniu (pa stwa
ródziemnomorskie takie jak Algieria, Tunezja, Maroko).
Koordynacj systemów zabezpieczenia społecznego obj te s nast puj ce grupy osób:
• pracownicy,
• osoby prowadz ce działalno na własny rachunek,
• studenci,
którzy podlegaj lub podlegali ustawodawstwu przynajmniej jednego z pa stw
członkowskich, s obywatelami jednego z pa stw członkowskich lub bezpa stwowcami,
uchod cami zamieszkałymi na terytorium jednego z pa stw członkowskich,
• członkowie rodzin osób wy ej wymienionych,
• osoby pozostałe po zmarłych osobach wy ej wymienionych, o ile s obywatelami jednego
z pa stw członkowskich UE.
Mówi c o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego nale y wymieni katalog
wiadcze , które obj te zostały koordynacj . S to:
• wiadczenia w razie choroby i macierzy stwa;
• wiadczenia z tytułu inwalidztwa, ł cznie ze wiadczeniami słu cymi zachowaniu albo
zwi kszeniu zdolno ci do zarobkowania;
• wiadczenia z tytułu podeszłego wieku;
• wiadczenia dla osób pozostałych po zmarłym (renty rodzinne);
• wiadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej;
• zasiłki z tytułu mierci;
• wiadczenia z tytułu bezrobocia;
• wiadczenia rodzinne.
Koordynacj obj te s krajowe powszechne i szczególne systemy zabezpieczenia
społecznego, zarówno składkowe, jak i te bezskładkowe oraz systemy dotycz ce
obowi zków pracodawcy.
Koordynacja przepisów w tym obszarze nie przewiduje ujednolicenia systemu zabezpiecze
społecznych, ale akceptuje ró nice mi dzy nimi i nie wpływa na swobod pa stw w zakresie
okre lania reguł dla własnych modeli zabezpiecze socjalnych. Ka de pa stwo mo e
samodzielnie
budowa
własne
systemy,
okre la
wysoko
składek
i wiadcze , warunki nabywania uprawnie , ustalanie wieku emerytalnego itd.
Koordynacja
32
dotyczy tylko tych pracowników, którzy podczas swojej kariery zawodowej podlegali
ró nym systemom zabezpiecze socjalnych z racji migracji zawodowej, w celu ochrony
ich praw oraz praw ich rodzin. Nie istnieje wspólnotowy, ponadnarodowy model
zabezpiecze społecznych migruj cych pracowników i tym bardziej nie ma miejsca tzw.
harmonizacja socjalna. Normy z zakresu ochrony socjalnej pracowników migruj cych maj
bardziej charakter norm kolizyjnych, ustalaj cych prawa i obowi zki socjalne pracowników
oraz prawa i obowi zki pa stwa pochodzenia pracownika i pa stwa (pa stw) go
przyjmuj cego.
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego zawiera reguły, dzi ki którym osoby
pracuj ce w kilku krajach po kolei lub równocze nie, unikaj negatywnych nast pstw
podejmowania zatrudnienia w ró nych pa stwach, mi dzy innymi jednoczesnego
podlegania ró nym przepisom. Jest wi c gwarancj realizacji zasady swobodnego przepływu
osób. Zapewnia równie pracownikowi przemieszczaj cemu si z pa stwa do pa stwa
korzystanie z prawa do wiadcze na takich samych zasadach, z jakich korzysta pracownik
pracuj cy przez całe ycie w jednym pa stwie.
Kompetencje Rady EWG w zakresie koordynacji systemu zabezpiecze przewidywał
art. 51 TWE, stanowi cy e w sferze zabezpieczenia społecznego
Rada powinna, na
wniosek Komisji, jednomy lnie podj wszelkie stosowne działania, zmierzaj ce do
zapewnienia swobody przemieszczania si pracowników. W tym celu powinna
zabezpieczy
migruj cym pracownikom i osobom pozostaj cym na ich utrzymaniu:
• zsumowanie wszystkich okresów zatrudnienia, uznanych przez ró ne ustawodawstwa
w ró nych krajach, w celu nabycia i zachowania przez nich prawa do wiadcze oraz w celu
prawidłowego obliczenia wysoko ci przysługuj cych wiadcze ,
• wypłacanie wiadcze osobom zamieszkałym na terytorium pa stw członkowskich.
Warto zaznaczy , e ETS zaj ł stanowisko, w my l którego ani art. 51 Traktatu Rzymskiego,
ani wydane na jego podstawie rozporz dzenia Rady nie przewiduj zorganizowania
ponadnarodowego systemu zabezpieczenia społecznego, funkcjonuj cego na poziomie
Wspólnoty. Artykuł 51 Traktatu uznaje istnienie ró nic mi dzy systemami zabezpieczenia
społecznego pa stw członkowskich, a tym samym ró nic w uprawnieniach pracowniczych
na terytorium ró nych pa stw członkowskich. A zatem zasada swobody pa stw
33
członkowskich w kształtowaniu własnych systemów zabezpiecze społecznych nie wynika
tylko z ustale politycznych, lecz posiada równie podstaw traktatow .
Na podstawie kompetencji zawartej w art. 51 TWE wydane zostały w roku 1958 dwa
rozporz dzenia (nr 3 i 4), które na pocz tku lat 70-tych zostały zast pione
rozporz dzeniem 1408/71/EWG w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego wobec pracowników, osób pracuj cych na własny rachunek i członków ich
rodzin przemieszczaj cych si w ramach Wspólnoty oraz rozporz dzenie
nr 574/72/EWG, które zawiera przepisy wykonawcze do wcze niejszego
rozporz dzenia.
Nale y zwróci uwag , e w obszarze koordynacji systemów socjalnych Wspólnota si gn ła
po rozporz dzenia, zatem akty obowi zuj ce bezpo rednio, bez konieczno ci ich
implementacji do wewn trznych systemów prawnych. Przepisy koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego maj pierwsze stwo przed przepisami danego pa stwa
członkowskiego UE. Oznacza to, e
w przypadku kolizji przepisów krajowych
z przepisami o koordynacji - pierwsze stwo maj zawsze te ostatnie. Poniewa maj
rang rozporz dze - obowi zuj w cało ci i s stosowane bezpo rednio we wszystkich
pa stwach członkowskich UE. Pa stwa członkowskie nie mog zatem stosowa tych
przepisów wybiórczo.
2. Zatrudnienie
Kwestie zwi zane z zatrudnieniem reguluje Tytuł VIII TWE, który nakłada na organy
wspólnotowe oraz pa stwa członkowskie szereg obowi zków. Głównym celem jest
osi gni cie wysokiego poziomu zatrudnienia poprzez wypracowanie odpowiednich strategii
w celu „wsparcia siły roboczej wykwalifikowanej, przeszkolonej i zdolnej do dostosowania
si ” oraz stworzenie rynków pracy reaguj cych na zmiany gospodarcze.
Osi gni ciu tych celów słu y maj polityki zatrudnienia wypracowane przez poszczególne
pa stwa członkowskie. Wspólnota ma obowi zek wspierania i motywowania pa stw
członkowskich do współpracy w osi ganiu wysokiego stanu zatrudnienia.
Traktat TWE nakłada na Rad obowi zek corocznego badania sytuacji zatrudnienia we
Wspólnocie. Na podstawie tych bada , przy współpracy z Parlamentem Europejskim,
34
Komisj , Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, Komitetem Regionów oraz Komitetem
Zatrudnienia Rada opracowuje wytyczne, które pa stwa członkowskie zobowi zane s do
uwzgl dnienia w swoich politykach zatrudnienia.
Tak e pa stwa członkowskie raz w roku zobowi zane s do sporz dzenia sprawozdania
z zakresu realizacji polityki zatrudnienia i przedstawi je Radzie. Ta z kolei dokonuje ich
analizy i je eli uzna za konieczne, mo e skierowa do pa stw członkowskich stosowne
zalecenia.
Wspomniany wy ej Komitet Zatrudnienia powołany został do ycia na mocy art. 130 TWE.
Jest to ciało o charakterze doradczym powoływane przez Rad po konsultacji
z Parlamentem Europejskim. Ka de z pa stw członkowskich oddelegowuje do Komitetu
Zatrudnienia po dwóch członków. Celem działalno ci KZ jest promowanie koordynacji
pomi dzy pa stwami członkowskimi w zakresie polityk zatrudnienia i kształtowania rynku
pracy. Do zada Komitetu zatrudnienia nale y:
• ledzenie rozwoju sytuacji zatrudnienia i polityk zatrudnienia w pa stwach członkowskich
i Wspólnocie;
• formułowanie na
danie Rady lub Komisji opinii oraz wspieranie Rady
w działaniach omówionych wy ej.
Komitet Zatrudnienia konsultuje swoje działania z partnerami społecznymi. Kolejny – Tytuł
XI TWE – Polityka społeczna, edukacja, kształcenie zawodowe i młodzie wytycza kierunki
działania Wspólnoty w zakresie kształtowania zatrudnienia, warunków ycia i pracy,
ochrony socjalnej, dialogu pomi dzy partnerami społecznymi, post pu oraz rozwoju
zasobów ludzkich i przeciwdziałaniu zjawisku wył czenia. Pa stwa ratyfikuj ce TWE
przyj ły za cel, uwzgl dniaj c ró norodno praktyk krajowych, stworzenie konkurencyjnej
gospodarki Wspólnoty. Funkcjonowanie wspólnego rynku za ma sprzyja harmonizacji
systemów społecznych. Wspólnota ma wspiera i uzupełnia działania pa stw
członkowskich
w nast puj cych dziedzinach:
• polepszanie rodowiska pracy w celu ochrony zdrowia i bezpiecze stwa pracowników,
• poprawa warunków pracy,
• zabezpieczenie społecznego i ochrona socjalna pracowników,
• ochrona pracowników w przypadku wypowiedzenia umowy o prac ,
• informacja i konsultacja z pracownikami,
35
• reprezentacja i ochrona zbiorowa interesów pracowników i pracodawców,
w tym współzarz dzania,
• poprawa warunków zatrudnienia obywateli pa stw trzecich legalnie przebywaj cych na
terytorium Wspólnoty,
• reintegracja osób wył czonych z rynku pracy,
• równo m czyzn i kobiet w odniesieniu do ich szans na rynku pracy
i traktowania w pracy,
• zwalczanie wył czenia społecznego,
• modernizacja systemów ochrony socjalnej.
Kolejne zapisy TWE okre laj katalog rodków, które Rada mo e wykorzysta
w celu osi gni cia zamierzonych efektów, np. inicjatywy zmierzaj ce do pogł bienia
wiedzy, rozwijania wymiany informacji i najlepszych praktyk, wspierania podej
nowatorskich oraz oceny do wiadcze , przyj cie odpowiednich dyrektyw.
Dyrektywy dotycz regulacji poszczególnych aspektów zwi zanych z prawem pracy i mog
dotyczy bezpiecze stwa i higieny pracy, czasu pracy, zdrowia etc.
Do dyrektyw takich zaliczy mo na:
• dyrektyw nr 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia rodków w celu
poprawy bezpiecze stwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy;
• dyrektyw nr 91/383/EWG z 25 czerwca 1991 r. w sprawie uzupełnienia rodków
maj cych wspiera popraw bezpiecze stwa i zdrowia w pracy pracowników pozostaj cych
w stosunku pracy na czas okre lony lub w czasowym stosunku pracy;
• dyrektyw nr 94/33/WE z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych;
• dyrektyw nr 2003/33/WE z 4 listopada 2003 r. w sprawie niektórych aspektów czasu
pracy.
Obok dyrektyw, a wła ciwie na ich podstawie, powstaje bogate orzecznictwo Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwo ci.
Flexicurity
Komisja Europejska przedstawiła wnioski maj ce na celu ustanowienie wspólnych
zasad „flexicurity”. Jest to model ł cz cy elastyczno i bezpiecze stwo dla
36
pracowników i przedsi biorstw, który ma sprzyja konkurencyjno ci, zatrudnieniu
i zadowoleniu z pracy.
Strategia flexicurity ma przyczyni si do modernizacji rynków pracy w Europie oraz do
skuteczniejszego sprostania wyzwaniom zwi zanym z globalizacj i wykorzystania
tworzonych przez ni mo liwo ci. Obejmuje ona jednocze nie elastyczne i rzetelne
rozwi zania w zakresie umów, aktywne polityki rynku pracy, kompleksowe strategie uczenia
si przez całe ycie oraz nowoczesne systemy ochrony socjalnej, które zapewniaj
odpowiednie wsparcie dochodów w okresach bezrobocia. Komisja przedstawiła równie
zestaw typowych „ cie ek” maj cych wesprze pa stwa członkowskie w opracowaniu ich
własnych krajowych strategii flexicurity oraz w korzystaniu nawzajem ze swoich
do wiadcze i praktycznych wzorców. Zgodnie ze strategi Unii Europejskiej na rzecz
wzrostu gospodarczego i zatrudnienia
wspólne zasady flexicurity maj zapewni wi kszej
liczbie obywateli Unii mo liwo odniesienia maksymalnych korzy ci w warunkach
dzisiejszej szybko zmieniaj cej si globalnej gospodarki. Pierwszym Pa stwem w Unii
Europejskiej, które wprowadziło model flexicurity do własnego systemu społecznego
była Dania. Na podstawie danych OECD w wyniku funkcjonowania flexicurity, liczba
bezrobotnych w latach dziewi dziesi tych XX w. spadła do ok. 4 %. W zwi zku z tym
Unia Europejska postanowiła do wiadczenia du skie rozszerzy na pozostałe kraje
członkowskie.
Flexicurity to kompleksowe podej cie do polityki rynku pracy. Ł czy ono elastyczno
umów o prac (daj c firmom i pracownikom mo liwo sprostania zmianom)
z zapewnieniem pracownikom bezpiecze stwa polegaj cego na mo liwo ci zachowania
miejsca pracy b d znalezienia w krótkim czasie nowego zatrudnienia, a tak e
z zapewnieniem odpowiedniego dochodu w okresie bezrobocia.
Komunikat Komisji podkre la, e rozwi zanie takie mo e by korzystne zarówno dla
pracowników, jak i dla przedsi biorstw. Elastyczno oznacza stworzenie warunków,
w których pracownicy mog łatwo zdoby lub zmieni prac ; obejmuje ona flexicurity
w wymiarze zewn trznym i wewn trznym w ramach tego samego przedsi biorstwa.
Bezpiecze stwo oferowane jest nie tylko pracownikom, ale równie firmom: poprawa
37
kwalifikacji pracowników zwi ksza bezpiecze stwo i korzy ci pracodawcy. Elastyczno
i bezpiecze stwo mog si wzajemnie wzmacnia .
Komunikat, sformułowany po szerokich konsultacjach z głównymi zainteresowanymi
stronami, okre la podstawowe obszary polityki flexicurity (elementy modelu) i zawiera
propozycj o miu wspólnych zasad, na których model ma si opiera . Zasady te s punktami
odniesienia, wymagaj cymi uzgodnienia przez pa stwa członkowskie. S to:
1. usprawnienie wdra ania strategii UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia oraz
wzmocnienie europejskiego modelu socjalnego;
2. zrównowa enie praw i obowi zków;
3. przystosowanie modelu flexicurity do rozmaitych okoliczno ci, potrzeb i wyzwa
w poszczególnych pa stwach członkowskich;
4. zmniejszenie dysproporcji pomi dzy osobami bez stałego zatrudnienia, pracuj cymi na
podstawie niestandardowych, czasem niestabilnych umów, a zatrudnionymi na stałych,
pełnych etatach;
5. rozwój flexicurity w wymiarze zarówno wewn trznym (ułatwianie pracownikom awansu
zawodowego), jak i zewn trznym (pomoc w zmianie pracy);
6. wspieranie równo ci płci i promowanie równych szans dla wszystkich;
7. tworzenie zrównowa onych rozwi za politycznych w celu budowania klimatu zaufania
pomi dzy partnerami społecznymi, organami publicznymi i innymi zaanga owanymi
podmiotami;
8. zapewnienie sprawiedliwego podziału kosztów i korzy ci wynikaj cych z polityki
flexicurity oraz przyczynienie si do finansowej trwało ci polityki bud etowej.
W komunikacie przedstawiono równie cztery typowe cie ki rozwoju strategii flexicurity,
którymi powinny pod a pa stwa członkowskie w opracowywaniu strategii dostosowanych
do krajowych potrzeb. Nie ma uniwersalnych, gotowych rozwi za , poniewa rynek pracy w
poszczególnych krajach UE znacz co si ró ni. Dlatego te z historycznego punktu widzenia
europejski rynek pracy dzieli si na pi grup: nordycki (Dania, Finlandia, Szwecja, Austria),
38
ródziemnomorski (Włochy, Hiszpania, Grecja), kontynentalny (Francja, Niemcy,
Luksemburg), anglosaski (Irlandia, Wielka Brytania, Portugalia). Ostatni grup stanowi
kraje z byłego bloku wschodniego. Analizuj c obecny rynek pracy pod k tem tej klasyfikacji
strategia flexicurity koncentruje si na nast pnych aspektach: bezpiecze stwo pracy
(mo liwo pozostania w tej samej pracy), bezpiecze stwo zatrudnienia (mo liwo
ci gło ci zatrudnienia – szkolenia, rozwój zawodowy, aktywny rynek pracy), bezpiecze stwo
dochodów (w przypadku bezrobocia, choroby i wypadków – publiczny system transferu
dochodów), stabilno ł czenia (mo liwo ł czenia ycia zawodowego z prywatnym).
Model flexicurity jest istotnym elementem „Zintegrowanych wytycznych”, przyj tych
jednomy lnie przez pa stwa członkowskie, stanowi cych podstaw wdra ania lizbo skiej
strategii na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, zarówno na poziomie europejskim,
jak i lokalnym. Koniecznym warunkiem powodzenia flexicurity jest zaanga owanie
wszystkich zainteresowanych stron. Komisja zach ca pa stwa członkowskie do współpracy
z partnerami społecznymi w celu wypracowania metod realizacji flexicurity, które znajduj
si w krajowych programach reform.
Instrumenty finansowe UE na rzecz spójno ci, a w szczególno ci Europejski Fundusz
Społeczny na okres programowania 2007-2013, mog wspomóc finansowanie flexicurity, np.
poprzez szkolenia na poziomie przedsi biorstw, programy uczenia si przez całe ycie lub
promocj przedsi biorczo ci. Strategia flexicurity ma podstawowe znaczenie w opracowaniu
wytycznych unijnej polityki społecznej.
3. Dialog społeczny i jego organizacja w Unii Europejskiej
W Tytule XI szeroko omówione zostały zasady wspierania konsultacji mi dzy Komisj
a partnerami społecznymi. Komisja zobowi zana jest przeprowadzi konsultacje
z partnerami społecznymi przed wprowadzeniem zmian lub przedstawieniem wniosków
dotycz cych polityki społecznej. Partnerami społecznymi s przedstawiciele pracodawców
oraz pracobiorców.
Dialog
społeczny
nale y
postrzega
w
dwóch
płaszczyznach:
krajowej
i europejskiej. Na szczeblu europejskim dialog społeczny uzyskał podstawy w Jednolitym
Akcie Europejskim z 1986 r., rozwini te nast pnie w Traktacie Amsterdamskim w 1997 r.
Oprócz wspomnianych wcze niej konsultacji z Komisj federacje pracodawców
39
i pracobiorców (zwi zki zawodowe) mog zawiera układy zbiorowe i porozumienia. Dialog
społeczny umo liwił zawarcie trzech układów ramowych, które wytyczaj obecne standardy
i znalazły odzwierciedlenie w dyrektywach:
• nr 94/45/WE – w sprawie tworzenia Europejskich Rad Zakładowych lub alternatywnych
procedur informowania i konsultowania pracowników w firmach transnarodowych,
działaj cych w wi cej ni jednym pa stwie członkowskim (dyrektywa ta nie definiuje
przedstawicielstwa pracowników jako zwi zku zawodowego, konsultacja została
zdefiniowana jako wymiana pogl dów i ustanowienie dialogu pomi dzy pracodawc
a przedstawicielstwem pracowników);
• nr 2001/86/WE – w sprawie uzupełnienia statutu spółki europejskiej rozwijaj ca prawa
pracowników do konsultacji;
• nr 2002/14/WE – najnowsza dyrektywa wyznaczaj ca ramy dla informowania
i konsultowania pracowników w pa stwach członkowskich Unii Europejskiej.
4. Zwalczanie dyskryminacji
Du o miejsca w Traktacie po wi cono równo ci płci na europejskim rynku pracy. Ka de
pa stwo członkowskie gwarantuje stosowanie zasady równo ci wynagrodze dla
pracowników obojga płci za tak sam prac lub prac tej samej warto ci. Równo
wynagrodzenia bez dyskryminacji ze wzgl du na płe oznacza, e wynagrodzenie przyznane
za tak sam prac na akord jest okre lane na podstawie takiej samej jednostki miary
i wynagrodzenie za prac na czas jest takie same na tym samym stanowisku.
Zasada równego traktowania kobiet i m czyzn znalazła swoje odbicie w du ej cz ci
tekstów prawa wspólnotowego, w szczególno ci w dyrektywie Rady 76/207/EWG z 9 lutego
1976 r. w sprawie wprowadzania w ycie zasady równego traktowania m czyzn
i kobiet w zakresie dost pu do zatrudnienia, szkolenia i awansu zawodowego oraz warunków
pracy.
W tym miejscu nale y wspomnie , ze polityka Wspólnoty nie ogranicza si do zwalczania
jedynie dyskryminacji ze wzgl du na płe . Wszelkie inne formy dyskryminacji maj by
zwalczane. Nale y zwróci uwag na dyrektyw Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000
r. ustanawiaj c ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia
i pracy. Celem dyrektywy jest wyznaczenie ogólnych ram dla walki z dyskryminacj ze
40
wzgl du na religi lub przekonania, niepełnosprawno , wiek lub orientacj seksualn
w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, w celu realizacji w pa stwach członkowskich „zasady
równego traktowania”.
Nie tylko same dyrektywy nale y traktowa w kategorii dorobku prawnego Unii
Europejskiej w zakresie zwalczania wszelkiego rodzaju dyskryminacji. Dla
zainteresowanych przedmiotem dost pne jest tak e bogate orzecznictwo Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwo ci.
5. Edukacja, kształcenie zawodowe i młodzie
Kolejne rozdziały Tytułu XI po wi cone s Europejskiemu Funduszowi Społecznemu oraz
Edukacji, kształceniu zawodowemu i młodzie y. EFS omówiony został szczegółowo
w osobnym rozdziale. W drugim obszarze działalno Wspólnoty zmierza do:
• rozwoju wymiaru europejskiego w edukacji, zwłaszcza przez nauczanie
i upowszechnianie j zyków pa stw członkowskich;
• sprzyjania mobilno ci studentów i nauczycieli, mi dzy innymi poprzez zach canie do
akademickiego uznawania dyplomów i okresów studiów;
• promowania współpracy mi dzy instytucjami edukacyjnymi;
• rozwoju wymiany informacji i do wiadcze w kwestiach wspólnych dla systemów
edukacyjnych pa stw członkowskich;
• sprzyjania rozwojowi wymiany młodzie y i wymiany instruktorów społeczno-
o wiatowych;
• popieranie rozwoju kształcenia na odległo ;
(w sferze kształcenia zawodowego)
• ułatwienia przystosowania si do zmian w przemy le, zwłaszcza przez kształcenie
zawodowe i przekwalifikowanie;
• poprawy kształcenia zawodowego wst pnego i ustawicznego w celu ułatwienia integracji
zawodowej i reintegracji z rynkiem pracy;
• ułatwienia dost pu do kształcenia zawodowego i sprzyjania mobilno ci instruktorów
i kształc cych si , a zwłaszcza młodzie y;
41
• pobudzania współpracy w dziedzinie kształcenia mi dzy instytucjami edukacyjnymi lub
kształcenia zawodowego a przedsi biorstwami;
• rozwoju wymiany informacji i do wiadcze w kwestiach wspólnych dla systemów
kształcenia pa stw członkowskich.
Zapisy TWE przewiduj aktywn współprac z pa stwami trzecimi i organizacjami
mi dzynarodowymi w wy ej wymienionych dziedzinach.
6. Karta Praw Podstawowych
W Karcie Praw Podstawowych ustala generalne zasady praw człowieka i obywatela, a tak e
obowi zki Unii w zakresie realizacji tych praw.
Prawa socjalne znajduj ochron w Karcie Praw Podstawowych w rozdziale
zatytułowanym „Solidarno ”. Karta Praw Podstawowych to podstawowy dokument
w dziedzinie ochrony praw jednostki w UE. Karta, przygotowana przez specjalnie powołany
w tym celu Konwent składaj cy si z przedstawicieli rz dów pa stw członkowskich,
instytucji wspólnotowych a tak e parlamentów krajowych została uroczy cie proklamowana
przez Rad , Komisj i Parlament Europejski w 2000 r. w Nicei.
Karta zawiera kompilacj ró nych praw, zawartych zwłaszcza w innych dokumentach
(umowach mi dzynarodowych, konwencjach) jak Europejska Konwencja Praw Człowieka,
Pakty Praw Człowieka, Europejska Karta Socjalna, a tak e prawa wynikaj ce z tradycji
konstytucyjnej pa stw członkowskich. Wyja nienia do Karty, dodane przez Konwent, który
redagował tekst Karty, wyja niaj pochodzenie ka dego z przepisów. Wynika z nich, e
znaczna wi kszo przepisów Karty obowi zuje ju w pa stwach członkowskich na innej
podstawie ni Karta. Karta formułuje tak e niektóre nowe prawa i wprowadza te nowe
uj cie innych praw - w charakterystyczny sposób, na przykład, został zatytułowany rozdział
zawieraj cy prawa socjalne. Prawo do dobrej administracji jako prawo podstawowe jest
nowym prawem, je li chodzi o sfer umów mi dzynarodowych.
42
Karta nie jest na razie dokumentem prawnie wi
cym. Z drugiej strony ju obecnie
powoływana jest w celu interpretacji przepisów prawa wspólnotowego. W 2006 r. po raz
pierwszy na przepisy Karty jako na ródło prawa powołał si Trybunał Sprawiedliwo ci
Wspólnot Europejskich. Wielokrotnie wcze niej natomiast powoływali si na ni Rzecznicy
Generalni Trybunału, S d Pierwszej Instancji, a nawet Europejski Trybunał Praw Człowieka
w Strasburgu.
Karta Praw Podstawowych miała stanowi cz
drug Traktatu ustanawiaj cego
Konstytucj dla Unii Europejskiej (projekt Traktatu z 2004 r.). Po odrzuceniu Traktatu
ustanawiaj cego Konstytucj dla Unii Europejskiej w referendach krajowych temat Karty
powrócił przy negocjowaniu Traktatu reformuj cego.
Traktat reformuj cy, zgodnie z decyzj podj t podczas posiedzenia Rady Europejskiej
w Brukseli 21 i 22 czerwca 2007 r. zawiera b dzie przepisy zmieniaj ce dwa istniej ce
traktaty: Traktat o Unii Europejskiej (TUE) oraz Traktat ustanawiaj cy Wspólnot
Europejsk (TWE). Traktat ustanawiaj cy Wspólnot Europejsk b dzie nosił inn ni
dotychczas nazw , a mianowicie
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Tekst
Traktatu reformuj cego, którego ostateczny projekt był przedmiotem konferencji
mi dzyrz dowej w lipcu 2007 r., ma zosta przedstawiony pa stwom Unii w pa dzierniku
2007 r. podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie.
Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w czerwcu 2007 r. podj ta została równie decyzja o
nadaniu Karcie Praw Podstawowych charakteru wi
cego. Taki charakter zostanie nadany
Karcie przez nowy art. 6 TUE. Równocze nie zapadła decyzja o wyposa eniu UE
w kompetencj do przyst pienia do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i zobowi zanie
UE do przyst pienia do tej e Konwencji.
Nadanie Karcie charakteru prawnie wi
cego stanowi b dzie wa ny etap w rozwoju UE.
Dla obywateli oznacza, e b d mogli powoływa si bezpo rednio na Kart (w tych
przypadkach, w których tworzy ona prawa bezpo rednio skuteczne) i dochodzi swoich praw
na podstawie prawa UE przed s dami, w tym przed s dami krajowymi. Nie trzeba b dzie
praw tych szuka w innych aktach prawnych, s skupione w jednym miejscu.
43
6.1 Godno
• godno ludzka jest nienaruszalna. Ma by szanowana i chroniona.
• ka dy ma prawo do ycia.
• nikt nie mo e by skazany na kar mierci ani poddany jej wykonaniu.
• ka dy ma prawo do poszanowania swej integralno ci fizycznej i psychicznej.
• w dziedzinie medycyny i biologii musz by szanowane w szczególno ci:
- swobodna i
wiadoma zgoda osoby zainteresowanej, wyra ona zgodnie
z procedurami okre lonymi przez prawo;
- zakaz praktyk eugenicznych, w szczególno ci tych, które prowadz do selekcji osób;
- zakaz wykorzystywania ciała ludzkiego i jego poszczególnych cz ci jako ródła zysku;
- zakaz reprodukcyjnego klonowania istot ludzkich;
• nikt nie mo e by trzymany w niewoli lub w podda stwie.
• nikt nie mo e by zmuszony do wiadczenia pracy przymusowej lub obowi zkowej.
• handel lud mi jest zakazany.
6.2 Wolno
• ka dy ma prawo do wolno ci i bezpiecze stwa osobistego.
• ka dy ma prawo do poszanowania ycia prywatnego i rodzinnego, domu
i komunikowania si .
• ka da osoba ma prawo do ochrony danych osobowych jej dotycz cych.
• prawo do zawarcia mał e stwa i prawo do zało enia rodziny s gwarantowane zgodnie
z ustawami krajowymi reguluj cymi korzystanie z praw.
• ka dy ma prawo do wolno ci my li, sumienia i religii.
• uznaje si prawo do odmowy słu by wojskowej ze wzgl dów sumienia, zgodnie
z przepisami krajowymi reguluj cymi korzystanie z tego prawa.
• ka dy ma prawo do wolno ci wypowiedzi.
• wolno i pluralizm mediów s respektowane.
• ka dy ma prawo do swobodnego pokojowego gromadzenia si i swobodnego
stowarzyszania si na wszystkich poziomach, zwłaszcza w sprawach politycznych,
44
zwi zkowych i obywatelskich, z którego wynika prawo ka dego do tworzenia zwi zków
zawodowych i przyst powania do nich dla ochrony swoich interesów.
• sztuki i badania naukowe s wolne od ogranicze . Wolno akademicka jest szanowana.
• ka dy ma prawo do podejmowania pracy oraz wykonywania swobodnie wybranego lub
zaakceptowanego zawodu.
• ka dy obywatel Unii Europejskiej ma swobod poszukiwania zatrudnienia, wykonywania
pracy, korzystania z prawa przedsi biorczo ci oraz wiadczenia usług w ka dym pa stwie
członkowskim.
• uznaje si wolno prowadzenia działalno ci gospodarczej zgodnie z prawem Unii oraz
ustawodawstwami i praktykami krajowymi
Prawo do własno ci
Ka da osoba ma prawo do władania, u ywania, dysponowania i przekazania
w drodze spadku swego mienia nabytego zgodnie z prawem. Nikt nie mo e by pozbawiony
swego mienia. Własno intelektualna jest chroniona.
Prawo do azylu
• gwarantuje si prawo do azylu według postanowie Konwencji Genewskiej.
• wydalenia zbiorowe s zakazane.
• nikt nie mo e by usuni ty z terytorium pa stwa, wydalony lub wydany
w drodze ekstradycji do pa stwa, w którym istnieje powa ne ryzyko, e mo e by poddany
karze mierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poni aj cemu traktowaniu, albo
karaniu.
45
6.3. Równo
• ka dy jest równy wobec prawa.
• zakazana jest jakakolwiek dyskryminacja ze wzgl du na płe , ras , kolor skóry,
pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, j zyk, religi lub wiatopogl d,
opinie polityczne lub wszelkie inne, przynale no do mniejszo ci narodowej, maj tek,
urodzenie, niepełnosprawno , wiek lub orientacj seksualn .
• Unia szanuje ró norodno kulturow , religijn i j zykow .
• nale y zapewni równo m czyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym
w sprawach zatrudnienia, pracy i wynagradzania.
• zasada równo ci nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu rodków
zapewniaj cych specyficzne korzy ci dla osób płci niedostatecznie reprezentowanej.
Prawa dziecka
• dzieci maj prawo do ochrony i opieki, która jest konieczna dla ich dobra. Mog swobodnie
wyra a swoje pogl dy. Pogl dy te s brane pod uwag w sprawach, które ich dotycz ,
stosownie do ich wieku i stopnia dojrzało ci.
• we wszystkich działaniach dotycz cych dzieci, zarówno podejmowanych przez władze
publiczne jak i instytucje prywatne, nale y przede wszystkim uwzgl dni najlepszy interes
dziecka.
Prawa osób niepełnosprawnych i w podeszłym wieku
• Unia uznaje i szanuje prawo osób niepełnosprawnych do korzystania ze rodków maj cych
zapewni im niezale no , integracj społeczn i zawodow oraz udział w yciu
społeczno ci.
• Unia uznaje i szanuje prawo osób w podeszłym wieku do godnego
i niezale nego ycia oraz uczestniczenia w yciu społecznym i kulturalnym.
46
6.4. Solidarno
Prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsi biorstwa
Pracownikom i ich przedstawicielom nale y zagwarantowa , na wła ciwych poziomach,
informacj i konsultacj we wła ciwym czasie, w przypadkach i na warunkach
przewidzianych w prawie Unii oraz ustawodawstwach i praktykach krajowych.
Prawa do rokowa i działa zbiorowych
Pracownicy i pracodawcy, lub ich odpowiednie organizacje, maj , zgodnie
z prawem Unii oraz ustawodawstwami i praktykami krajowymi, prawo do negocjowania
i zawierania układów zbiorowych pracy na odpowiednich poziomach oraz w przypadku
konfliktu interesów, do podejmowania działa zbiorowych w obronie swoich interesów,
w tym strajku.
Prawo dost pu do słu b po rednictwa pracy
Ka dy ma prawo dost pu do bezpłatnej słu by po rednictwa pracy.
Ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy
Ka dy pracownik ma prawo do ochrony w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy,
zgodnie z prawem Unii oraz ustawodawstwami i praktykami krajowymi.
Nale yte i sprawiedliwe warunki pracy
Ka dy pracownik ma prawo do warunków pracy szanuj cych jego zdrowie, bezpiecze stwo
i godno .
Ka dy pracownik ma prawo do ograniczenia maksymalnego wymiaru czasu pracy, okresów
dziennego i tygodniowego odpoczynku oraz do corocznego płatnego urlopu.
47
Zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy
• praca dzieci jest zakazana. Minimalny wiek dopuszczenia do zatrudnienia nie mo e by
ni szy
ni
minimalny
wiek
zako czenia
obowi zku
szkolnego,
z zastrze eniem uregulowa , które mog by bardziej korzystne dla młodocianych
i z wyj tkiem ograniczonych odst pstw.
• młodociani dopuszczeni do pracy musz mie zapewnione warunki odpowiednie dla ich
wieku oraz by chronieni przed wykorzystywaniem ekonomicznym oraz jak kolwiek prac ,
która mogłaby szkodzi ich bezpiecze stwu, zdrowiu lub rozwojowi fizycznemu,
psychicznemu, moralnemu i społecznemu albo utrudnia im edukacj .
ycie rodzinne i zawodowe
• rodzina korzysta z ochrony prawnej, ekonomicznej i społecznej.
• w celu pogodzenia ycia rodzinnego z zawodowym ka dy ma prawo do ochrony przed
zwolnieniem z pracy z powodów zwi zanych z macierzy stwem i prawo do płatnego urlopu
macierzy skiego oraz do urlopu wychowawczego po urodzeniu lub adopcji dziecka.
Zabezpieczenie społeczne i pomoc społeczna
Unia uznaje i szanuje uprawnienie do wiadcze zabezpieczenia społecznego oraz do usług
społecznych, zapewniaj cych ochron w takich przypadkach, jak: macierzy stwo, choroba,
wypadki przy pracy, zale no lub podeszły wiek oraz w przypadku utraty zatrudnienia,
zgodnie z zasadami ustanowionymi w prawie Unii oraz ustawodawstwach
i praktykach krajowych.
Ka da osoba, maj ca miejsce zamieszkania i przemieszczaj ca si legalnie
w obr bie Unii Europejskiej, ma prawo do wiadcze zabezpieczenia społecznego
i przywilejów socjalnych zgodnie z prawem Unii oraz ustawodawstwami i praktykami
krajowymi.
W celu zwalczenia wył czenia społecznego i ubóstwa Unia uznaje i szanuje prawo do
pomocy społecznej i mieszkaniowej dla zapewnienia, zgodnie z zasadami ustanowionymi
w prawie Unii oraz ustawodawstwach i praktykach krajowych, godnej egzystencji wszystkim
osobom pozbawionym wystarczaj cych rodków.
48
Ochrona zdrowia
• ka dy ma prawo dost pu do profilaktycznej opieki zdrowotnej i prawo do korzystania
z leczenia na warunkach ustanowionych w ustawodawstwach i praktykach krajowych. Przy
okre laniu i urzeczywistnianiu wszystkich polityk i działa Unii zapewnia si wysoki poziom
ochrony zdrowia ludzkiego. Wysoki poziom ochrony rodowiska i poprawa jego jako ci
musz by zintegrowane z politykami Unii i zapewnione zgodnie z zasada stałego rozwoju.
• polityki Unii Zapewniaj wysoki poziom ochrony konsumentów.
6.5. Prawa obywatelskie
Ka dy obywatel Unii ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu
Europejskiego w pa stwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich
samych zasadach, jak obywatele tego pa stwa.
Członkowie Parlamentu Europejskiego s wybierani w powszechnych wyborach
bezpo rednich w głosowaniu wolnym i tajnym.
Ka dy obywatel Unii ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach do władz lokalnych
w pa stwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach,
jak obywatele tego pa stwa.
Prawo do dobrej administracji
1. ka dy ma prawo do bezstronnego i rzetelnego rozpatrzenia jego sprawy
w rozs dnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii.
2. prawo to obejmuje:
a) prawo ka dej osoby do bycia wysłuchanym, zanim zostan podj te indywidualne rodki
mog ce negatywnie wpłyn na jej sytuacj ;
b) prawo ka dej osoby dost pu do akt jej sprawy, z zastrze eniem poszanowania
uprawnionych interesów poufno ci oraz tajemnicy zawodowej i handlowej;
c) obowi zek administracji uzasadniania swoich decyzji.
3. ka da osoba ma prawo domagania si od Unii naprawienia, zgodnie
z zasadami ogólnymi wspólnymi dla pa stw członkowskich, szkody wyrz dzonej jej przez
instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.
49
4. ka dy obywatel mo e zwróci si pisemnie do instytucji Unii w jednym
z j zyków konstytucji i musi otrzyma odpowied w tym samym j zyku.
Prawo dost pu do dokumentów
Ka dy obywatel Unii i ka da osoba fizyczna lub prawna, maj ca miejsce zamieszkania lub
statutow siedzib w pa stwie członkowskim, ma prawo dost pu do dokumentów instytucji,
organów, urz dów i jednostek organizacyjnych Unii, niezale nie od ich formy.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich
Ka dy obywatel Unii i ka da osoba fizyczna lub prawna maj ca miejsce zamieszkania lub
statutow siedzib w pa stwie członkowskim Unii ma prawo zwraca si do Europejskiego
Rzecznika Praw Obywatelskich Unii w przypadkach niewła ciwego administrowania
w działaniach instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii, z wył czeniem
Trybunału Sprawiedliwo ci Unii Europejskiej wykonuj cego swoje funkcje s dowe.
Prawo petycji
Ka dy obywatel Unii i ka da osoba fizyczna lub prawna maj ca miejsce zamieszkania lub
statutow siedzib w pa stwie członkowskim maj prawo petycji do Parlamentu
Europejskiego.
Swoboda przemieszczania si i pobytu
• ka dy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania si i przebywania na
terytorium pa stw członkowskich.
• swoboda przemieszczania si i pobytu mo e zosta przyznana, zgodnie
z Konstytucj , obywatelom pa stw trzecich legalnie przebywaj cych na terytorium pa stwa
członkowskiego.
50
Opieka dyplomatyczna i konsularna
Ka dy obywatel Unii korzysta na terytorium pa stwa trzeciego, gdzie pa stwo
członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony
dyplomatycznej i konsularnej ka dego z pozostałych pa stw członkowskich na takich
samych warunkach, jak obywatele tego pa stwa.
6.6 Wymiar sprawiedliwo ci
• ka dy, którego prawa i wolno ci zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma
prawo do skutecznego rodka prawnego przed s dem, zgodnie z warunkami okre lonymi
w niniejszym artykule.
• ka dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozs dnym
terminie przed niezawisłym i bezstronnym s dem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy.
Ka dy ma mo liwo uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obro cy
i przedstawiciela.
• ka dego oskar onego uwa a si za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona
zgodnie z prawem.
• ka demu oskar onemu gwarantuje si poszanowanie prawa do obrony.
• nikt nie mo e by ponownie s dzony lub ukarany w post powaniu karnym za ten sam czyn
zabroniony zagro ony kar , w odniesieniu do którego zgodnie z ustaw został ju uprzednio
uniewinniony, lub za który został uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem na terytorium
Unii.
Postanowienia ogólne dotycz ce wykładni i stosowania Karty
Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolno ci uznanych w niniejszej Karcie musz
by przewidziane prawem i szanowa istot tych praw i wolno ci. Z zastrze eniem zasady
proporcjonalno ci ograniczenia mog by wprowadzone wył cznie wtedy, gdy s konieczne
i rzeczywi cie realizuj cele interesu ogólnego uznawane prze Uni lub wynikaj z potrzeby
ochrony praw i wolno ci innych osób.
Prawa uznane w niniejszej Karcie, które s przedmiotem postanowie innych cz ci
konstytucji, s wykonywane na warunkach i w granicach w niej okre lonych.
51
Z przytoczonej w cało ci tre ci Karty Praw Podstawowych czytelnik z łatwo ci
wybierze zapisy, które maj przeło enie na polityk społeczn Unii Europejskiej. Mówi c
o regulacjach prawnych unijnej polityki społecznej nale y pami ta , e jest ona realizowana
bezpo rednio przez szereg organów i instytucji krajowych opieraj cych swoje działania na
regulacjach wewn trznych. Polityka społeczna UE musi wi c uwzgl dnia ró norodno
systemów, przepisów, a nawet obyczajów, które maj wpływ cho by na mo liwo
zaszczepienia w polskim rodowisku wiejskim idei równego statusu kobiet i m czyzn.
52
Test z przedmiotu
Fundamentalne cele polityki społecznej Unii Europejskiej
/imi i nazwisko słuchacza/
Wypełniony test nale y
przesła do Sekretariatu Studium
w terminie 14 dni od otrzymania materiałów.
1. Omów rozwój wspólnotowej polityki społecznej.
2. Kiedy została przyj ta Europejska Agenda Społeczna?
3. Wymie główne cele zawarte w Agendzie.
4. Co to jest Europejski Fundusz Społeczny?
5. Wymie obszary wsparcia, w ramach których realizowane s priorytety Europejskiego
Funduszu Socjalnego.
6. Omów reform EFS.
7. Jakimi zasadami kierował si Europejski Fundusz Społeczny?
8. Jakie inicjatywy zatrudnieniowe zatwierdzono w 1994 r.?
9. Ile obecnie wynosi bud et EFS?
10. Jakie podmioty realizuj polityk społeczn UE?
11. W jaki sposób ETS kształtuje prawo wspólnotowe?
12. Kiedy powołano Komitet ds. Zatrudnienia?
13. Co gwarantuje zasada swobodnego przepływu pracowników?
14. Które pa stwa s obj te koordynacj systemów zabezpieczenia społecznego?
15. Omów problematyk zatrudnienia w UE.
16. Na jakich płaszczyznach postrzegany jest dialog społeczny?
17. Na czym polega zasada równego traktowania kobiet i m czyzn?
18. Jakie zasady ustanawia Karta Praw Podstawowych?
53
19. W jakich przypadkach osoby fizyczne mog zwraca si do Europejskiego Rzecznika
Praw Obywatelskich?
20. Komu przysługuje prawo do zabezpieczenia społecznego?
.........................................................
/data i podpis słuchacza/
Test sprawdziła komisja w składzie: ........................................................
.........................................................
.........................................................
Ocena: ...................................................
Warszawa, .............................................