„Człowiek jako osoba podstawą życia społecznego”

Kim jest człowiek? Według encyklopedycznej definicji tego słowa, człowiek to „istota żywa wyróżniająca się wśród innych najwyższym rozwojem psychiki i życia społecznego, jedyna posiadająca kulturę i zdolna do jej tworzenia”¹. Według Alfreda N. Whitehead'a natomiast „człowiek to continuum „aktualnych okazji”: doświadczeń
i działań”, a także „cząstka natury i osobnik, (…) osoba”². Papież Jan XXIII dywagując o społeczności, powiedział: "społeczność ludzka... jest przede wszystkim wartością duchową. Dzięki niej ludzie, współdziałając ze światem prawdy, przekazują sobie wzajemnie swoją wiedzę, mogą bronić swoich praw i wypełniać obowiązki, otrzymują zachętę do starania się o dobra duchowe"³. Zapewne istnieje jeszcze szereg innych definicji tego pojęcia, każda, niezależnie od punktu widzenia autora, będzie prawidłowa.

Człowiek w powszechnej filozofii społecznej powinien przejść etap socjalizacji⁴, czyli „uspołecznienia”. Proces ten zachodzi u dzieci, które uczy się form przystosowania społecznego, czyli wpajania systemu wartości, norm i wzorców zachowań, które obowiązują w danej społeczności. Mentorami etapu socjalizacji są zazwyczaj osoby, które wychowują dzieci (rodzice, opiekunowie, ale także na przykład rodzeństwo, czy też dziadkowie). Ten etap nazywa się socjalizacją pierwotną i dotyczy dzieci, dorosłych natomiast obejmuje socjalizacja wtórna, czyli nauka życia jako osobnik dorosły, przybranie odpowiedniej roli, na przykład ojca, matki, księdza, nauczyciela, a co za tym idzie przyjęcie wszelkich obowiązków z tym związanych.

Człowiek w społeczności istnieje od zawsze. Już w dalekiej przeszłości pierwsi ludzie instynktownie łączyli się w plemiona, by później stworzyć narody i państwa. Stan ten uznaje się za pierwotny i naturalny. Uważa się, że życie w społeczności jest powołaniem człowieka⁵, dlatego właśnie obdarzony został specyficzną budową ciała
i wybitnie rozwiniętą inteligencją. Począwszy od prostych narzędzi tworzonych
z kamienia, człowiek doszedł do współczesności, gdzie „podbija” kosmos i bada wszechświat. Jednak to nie wszystko. Człowiek rozwija również swą duchowość, odnajduje swoje jestestwo poprzez kontakt z kulturą i sztuką⁶. I tak jak w przeszłości wszelkie malowidła skalne opowiadały historie polowań i służyły do kontaktu pomiędzy członkami plemienia, tak dziś są jednymi z najważniejszych historycznych źródeł poznania swoich korzeni, etapów rozwoju pisma, a w końcu wzbudzają zachwyt prostotą rysunku z jednoczesnym zachowaniem dbałości o szczegóły.

Człowiek funkcjonuje w trzech aspektach życia: natury, osobnika i osoby⁷. Rozważając wyżej wymienione kwestie należy wyjaśnić ich zasadność
w przywołanym kontekście. Otóż natura, jest powodem wszelkich działań człowieka – determinuje je od wewnątrz, spontanicznie, jest czynnikiem wpisanym
w podświadomość. Człowiek jest osobnikiem, to znaczy, że jest samodzielny
w swoich poczynaniach. Człowiek jest również, a może przede wszystkim, osobą – indywidualną istotą obdarzoną rozumem, inteligencją, wolnością wyboru
i wartościami. Człowiek jest istotą autonomiczną, rozumną i indywidualną.

Funkcjonując w świecie, w społeczności, człowiek jako jednostka dołącza do wybranej przez siebie grupy⁸ (lub sam ją tworzy), na przykład: rodzina⁹, ugrupowanie polityczne, klasa w szkole, wspólnota wyznaniowa. Człowiek sam nie byłby w stanie zapewnić sobie środków do życia, spowodowane to jest ściśle zintegrowanymi systemami, opierającymi się na współpracy ludzi w dziedzinach życia codziennego – rolnictwo, technologia, opieka zdrowotna. Funkcjonując w określonej grupie społecznej człowiek jest adresatem i nadawcą emocji, więzi. Grupa ta, to osoby posiadające podobne (bądź te same) wartości, normy, które sami wyznajemy. Dodatkowo, „życie społeczne człowieka obejmuje dwa poziomy: niższy – biologiczny i wyższy – umysłowy”¹⁰. Oznacza to, że człowiek naturalnie potrzebuje drugiego człowieka i kontaktu z nim, jednak dopiero za sprawą umysłu jest w stanie nawiązać kontakt i zrealizować swoje potrzeby, czy przekazać swoje wartości. Człowiek podświadomie dąży również do poznawania i odkrywania – nowe lądy, morza, oceany, a także kosmos i cały wszechświat. Samodzielna jednostka nie miałaby możliwości dokonania takiego postępu technologicznego, w jakim obecnie żyjemy.

Struktura człowieka jest dwuwymiarowa – ontologiczna (istnienie)
i aksjologiczna (wartości)¹¹. Pierwsza dotyczy człowieka jako jednostki, a druga służy odniesieniu człowieka-jednostki do społeczności. Człowiek jest jakby częścią układanki, elementem składowym całości – społeczności, dzięki której poprawnie funkcjonuje i się rozwija. Sam dla siebie człowiek jest całością, ale dla świata jest tylko częścią. Niestety człowiek wpływa destrukcyjnie zarówno na siebie, jak i na otaczającą go naturę¹². Czując władzę nad przyrodą, zmienia ją konformistycznie według swoich potrzeb. Często, pierwotną więź czuje dopiero na dzikich górskich szlakach. Uważa również, że w ewolucji zajmuje hierarchicznie wyższe miejsce od natury, ponieważ przetwarza ją na własną korzyść. Tak właśnie człowiek żyje na pograniczu swojego „ja” zakorzenionego w naturze i „ja” istniejącego jako osoba ludzka, dwie istoty rywalizujące ze sobą, samodzielnie niepotrafiące zaspokoić wszystkich potrzeb, ale istniejąc obok siebie spełniając je należycie. Odwieczna walka człowieka z człowiekiem – u progu rozwoju chcąc zachować wszystko co piękne
i dobre w naturze, jednocześnie przetwarzając to na własne potrzeby. Człowiek
w społeczności, który walczy sam ze sobą o swoje dobro.

Człowiek jest częścią składową społeczeństwa, swojego gatunku, świadomie więc dąży do dobra społecznego¹³. W swoich społecznych wyborach kieruje się nie tylko instynktownymi odruchami, ale także poznanymi wartościami (również religijnymi), równością wszystkich jednostek, miłością do drugiego człowieka oraz podstawą transcendencji człowieka czyli godnością osoby ludzkiej. Społeczeństwo podejmując rozliczne decyzje, kieruje je do każdego człowieka indywidualnie, tworzy również prawo, które nierzadko nakłada ograniczenia i obowiązki dla dobra społecznego. Każdy człowiek ma prawo do równego traktowania¹⁴, udziału w życiu politycznym, między innymi poprzez wybory czy też referenda¹⁵. Nieodłącznym elementem funkcjonowania każdego człowieka w społeczeństwie są prawa naturalne
i szeroko pojęta wolność. Poprzez wolność w uczestnictwie w życiu społecznym należy rozumieć to, iż człowiek poprzez możliwość podejmowania samodzielnych decyzji i decydując się tym samym na przyjęcie wszelkich konsekwencji z tym związanych, rozwija się wewnętrznie i kształtuje swoją osobowość. Wolność podejmowania decyzji jest „sercem” ludzkiego bytu, źródłem wartości. Bez niej człowiek byłby tylko podporządkowanym tworem. Podejmując odpowiedzialne decyzje, podążając za wolnością odpowiedzialną¹⁶, człowiek sam staje się odpowiedzialny i godny zaufania. Człowiek żyjąc w społeczeństwie nie tylko podnosi swoją wartość (samoocenę), ale także relatywnie mocno angażuje się w rozwój swojego społeczeństwa, jednocześnie okazując mu empatię i zrozumienie. Społeczeństwo polskie jednak dopiero powoli zaczyna zauważać konieczność przekształcenia swoich światopoglądów. Polacy są dopiero na początku długiej drogi do społeczeństwa obywatelskiego, istotne jednak jest to, że proces przekształcenia został już rozpoczęty i pomimo wszelkich politycznych manipulacji ciągle jesteśmy
w stanie zjednoczyć się w obliczu zagrożenia, na przykład akcja protestacyjna przeciwko ACTA.

Człowiek, jako podstawowa jednostka życia społecznego tworzy szeroką sieć powiązań, relacji oraz zależności. Jest nie tylko czynnikiem wiążącym grupę, ale również może działać na nią destrukcyjnie. Dlatego też tak ważnym pojęciem jest wolność odpowiedzialna. Uważam, że człowiek jest istotą imponującą nie tylko
w zakresie swoich rozwojowych czy też przywódczych umiejętności, ale przede wszystkim silnie oddziaływających na siebie wartości, kompilacji natury, nabywanych doświadczeń i podjętych działań. Myślę, że ludzie nie zdają sobie sprawy z tego, jak bardzo potrzebują drugiej osoby, która może okazać zrozumienie, wesprzeć w trudnej sytuacji, pochwalić, ale także – jeśli wymaga tego sytuacja – zwrócić uwagę na niewłaściwe zachowanie. Nie ma możliwości, aby uniknąć wszystkich konfliktów, jakie istnieją pomiędzy różnymi grupami społecznymi, możemy jedynie starać je rozważnie rozwiązać.

Bibliografia:

1. S. Kowalczyk, Człowiek a społeczność, zarys filozofii społecznej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005;

2. R. Ingarden, Książeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie Kraków, Kraków 1987;

3. Encyklopedia Powszechna PWN tom I i V, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2010;

4. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 02 kwietnia 1997 r. (zac. Art.);

5. Jan XXIII, enc. Pacem in terris, 35 (cyt.).

1Encyklopedia Powszechna PWN tom I, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2010, str. 203

2S. Kowalczyk, Człowiek a społeczność, zarys filozofii społecznej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005, str. 109

3Jan XXIII, enc. Pacem in terris, 35

4Encyklopedia Powszechna PWN tom V, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2010, str. 53

5S. Kowalczyk, op. cit., str. 119

6R. Ingarden, Książeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie Kraków, Kraków 1987, str. 15

7S. Kowalczyk, op. cit., str. 108

8Ibidem, str. 120

9R. Ingarden, op. cit., str. 15

10S. Kowalczyk, op. cit., str. 120

11Ibidem, str. 112

12R. Ingarden, op. cit., str. 14

13S. Kowalczyk, op. cit.,str. 128

14Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 02 kwietnia 1997 r., art. 32

15Ibidem, art. 62

16S. Kowalczyk, op. cit., str. 169

5/5