Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego

Definicja

Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego (coxarthrosis,
koksartroza) polega na przedwczesnym zużyciu i
zwyrodnieniu tkanek tworzących staw biodrowy (chrząstki
stawowej, warstwy podchrzęstnej kości, płynu stawowego,
torebki stawowej, więzadeł i mięśni).
W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia chrząstki
stawowej, przebudowy kości z tworzeniem wyrośli
kostnych (osteofity), stwardnienia warstwy podchrzęstnej
oraz do powstawania torbieli podchrzęstnych. Często
dochodzi do zaburzenia funkcji błony maziowej.
Chorobę zwyrodnieniową stawu biodrowego charakteryzują
skargi na ból pochodzący ze stawu podczas ruchu i zmiany
stwierdzone badaniem radiologicznym.

W zależności od kształtu panewki stawu biodrowego
koksartrozę można podzielić na:
• koksartrozę z panewką zbyt płytką (dysplastyczna)
• koksartrozę z panewką zbyt głęboką (protruzyjna)
• koksartrozę z prawidłową panewką
W zależności od stosunku pomiędzy procesem destrukcji i
procesem wytwórczym można podzielić na:
• koksartrozę destrukcyjną uważaną również za postać

martwicy aseptycznej głowy kości udowej dorosłych

• koksartrozę hiperostotyczną - z przewagą osteofitów nad

cechami destrukcji. W postaci tej dysfunkcja kończyny
związana jest głównie z ograniczeniem ruchomości w stawie

• postać mieszaną

Epidemiologia

Choroba zwyrodnieniowa stawów ujawnia się już w 2 i 3 dekadzie życia a w
wieku powyżej 60 lat występuje u około 60% osób, będąc najczęstszą
przyczyną bólu stawów. Na rozwój choroby zwyrodnieniowej istotny wpływ
mają liczne czynniki predysponujące:
• późny wiek
• czynniki etniczne
• czynniki wrodzone
• nieprawidłowa biomechanika stawu
• nadwaga
• wykonywany zawód
• aktywność fizyczna
• duża masa kostna
• poziom hormonów
Zwyrodniene stawów dotyczy jednakowo często mężczyzn i kobiet, chociaż
mężczyźni częściej chorują przed 45 rokiem życia, a kobiety później.

Etiologia

• Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyny

schorzenia. Choroba zwyrodnieniowa stawów jest skutkiem
wpływu wielu czynników działających zarówno na sam staw
jak i na cały organizm.

• Jeśli czynnik etiologiczny jest nieuchwytny mamy do

czynienia z pierwotną lub samoistną chorobą
zwyrodnieniową (arthrosis deformans idiopathica s.
primaria). W etiologii tej postaci istotną rolę mogą odgrywać
nieprawidłowości krążenia miejscowego w obrębie stawów
doprowadzające do zmian w składzie płynu stawowego,
który odżywia chrząstkę. Na chorobę może mieć również
wpływ nadmierne obciążenia stawów w trakcie uprawiania
sportu wyczynowego czy też ciężkiej pracy fizycznej.

Liczniejszą grupę choroby zwyrodnieniowej stawów stanowi
wtórna choroba zwyrodnieniowa (arthrosis deformans
secundaria) rozwijająca się pod wpływem określonych czynników
przyczynowych do których należą:
• czynniki wrodzone lub dziedziczne, np. wrodzona dysplazja

biodra, hemofilia, hemochromatoza, alkaptonuria.

• czynniki nabyte:
miejscowe, np. urazy (powtarzające się skręcenia stawu,
jednorazowy większy uraz lub wielokrotne małe urazy, złamania
z nieprawidłowym zrostem), zapalenie stawu septyczne lub
gruźlicze, martwica aseptyczna,
układowe, np. choroby metaboliczne takie jak dna moczanowa,
reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekła kortykoterapia,
zaburzeń neurologicznych (mózgowe porażenie dziecięce)

Zmiany zwyrodnieniowe rozpoczynają się w
chrząstce stawowej i zmianom tym nie
towarzyszą dolegliwości bólowe, co wynika
z braku unerwienia czuciowego chrząstki
stawowej. Dolegliwości bólowe i
ograniczenie ruchomości stawu są wynikiem
przeciążenia więzadeł, torebki stawowej lub
mięśni, procesów zwyrodnieniowych i
towarzyszącemu im procesowi zapalnemu
błony maziowej z wysiękiem do jamy stawu.

Objawy

Początek choroby jest dyskretny a pierwszymi objawami mogą być

osłabienie

kończyny dolnej i uczucie zmęczenia

. Najwcześniejszym objawem

choroby jest

ból biodra

, początkowo zaostrzające się podczas ruchu lub przy

obciążaniu stawu, a ustępują lub zmniejszają się po odpoczynku. W miarę postępu
choroby ból staje się ciągły zarówno w ciągu dnia jak i nocy, zmuszający chorego
do przyjmowania leków przeciwbólowych.

Zmniejsza się ruchomość

stawów

oraz pojawiają się

przykurcze zgięciowe, stawy stają się

bolesne przy dotyku, a w czasie ruchu zauważalne jest
trzeszczenie lub "tarcie"

. U niektórych pacjentów choroba objawia się bólem

kolana, co wynika z podrażnienia zakończeń nerwu zasłonowego znajdujących się
w torebce stawu biodrowego.
W przebiegu choroby zwyrodnieniowej dochodzi do powiększania się i
zniekształcenia obrysów stawów co jest wywołane rozrostem chrząstki, kości,
więzadeł, ścięgien i torebek oraz przewlekłym stanem zapalnym błony maziowej.
Ograniczenie ruchów biodra dotyczy przede wszystkim odwiedzenia i rotacji
wewnętrznej. Oszczędzanie chorej kończyny doprowadza do zaników mięśniowych
w obrębie uda i pośladka. W przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawu
biodrowego może występować skrócenie kończyny i utykanie podczas chodzenia.

Rozpoznanie

Zmiany zwyrodnieniowe zwykle nie powodują odchyleń w
badaniach laboratoryjnych, a do ustalenia rozpoznania wystarczy
zwykle badanie lekarskie i zdjęcie radiologiczne wykonane w dwóch
płaszczyznach
(PA i Bok).
Charakterystyczny wywiad i skargi pacjenta na ból wywołany
ruchem i obciążeniem kończyny, najsilniejsze podczas pierwszych
ruchów po okresie bezruchu, zlokalizowane od pachwiny do kolana,
najczęściej w przednio-bocznej i przedniej części uda potwierdzają
rozpoznanie. Badanie chorego potwierdza ograniczenie ruchomości
w stawie i ból przy skrajnych ruchach.
Badanie RTG nie wykrywa wczesnych zmian zwyrodnieniowych,
kiedy dotyczą one jedynie chrząstki stawowej. Za dowód
rozpoznania należy uważać obecność osteofitów na krawędzi
panewki lub wokół główki kości udowej.

Obraz radiologiczny choroby zwyrodnieniowej stawu
biodrowego cechują:
• zwężenie szpary stawowej a w późniejszym

stadium jej zniesienie w strefie nośnej

• przejaśnienia zwane cystami kostnymi

występujące w głowie kości udowej i dachu
panewki

• wyrośla kostne na krawędziach panewki i na

pograniczu głowy z szyjką

• grzybowate zniekształcenie głowy kości udowej
• poszerzenie szyjki kości udowej.

Profilaktyka

W profilaktyce chorób
zwyrodnieniowych najważniejsze są
przede wszystkim:
• prawidłowa masa ciała i prawidłowe

żywienie

• umiarkowana aktywność fizyczna
• brak nadmiernego obciążania

stawów

• unikanie niepotrzebnego dźwigania

ciężarów

• usuwanie z organizmu przewlekłych

ognisk zakażenia

Leczenie

Istnieje wiele sposobów leczenia chorób zwyrodnieniowych,
jednak najważniejsze jest, aby leczenie było kompleksowe
obejmujące:
• leczenie niefarmakologiczne (odpowiedni tryb życia, żywienie,

odchudzenie, stosowanie wkładek do obuwia, ćwiczenia
zwiększające masę mieśniową)

• leczenie farmakologiczne (przyjmowanie leków)
• rehabilitację fizyczną (kinezyterapia i fizykoterapia)
W przypadku, kiedy przyczyna powstania choroby jest nieznana
leczenie skupione jest na likwidowaniu objawów i modyfikacji
przebiegu choroby, natomiast jeśli przyczyna choroby jest
znana, leczenie dotyczy zarówno przyczyny, jak i objawów i
przebiegu choroby. Każdy chory jest leczony w sposób zależny
od rodzaju i przebiegu choroby.

Farmakoterapia

• W przypadku chorób reumatycznych jednym z najbardziej uciążliwych objawów jest ból, którego

nasilenie jest całkowicie indywidualna sprawą chorego.

• Najczęściej stosowanymi lekami w chorobie zwyrodnieniowej stawów są leki nieopioidowe

(paracetamol), które działają przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, albo niesteroidowe leki
przeciwzapalne (tzw. NLPZ: diklofenak, ibuprofen, kwas acetylosalicylowy, indometacyna,
ketoprofen, naproxen, piroksykam, sulindak) działające przeciwbólowo, przeciwzapalnie i
przeciwgorączkowo. Leki te mogą być podawanie doustnie, doodbytniczo lub stosowane
miejscowo na skórę pod postacią kremów, maści czy żeli. Jeżeli ból jest niewielki lub występuje
na niedużej powierzchni, wystarczy zastosować żel, krem lub maść na bolące miejsce a w
przypadaku bardziej nasilonych dolegliwości wskazane są doustne lub dododbytnicze formy
leków. Większość z leków przeciwbólowych jest bezpieczna w stosowaniu.

• Czasem podje się glikokortykosteroidy bezpośrednio do bolącego stawu lub w jego okolicę.

Leków tych nie wolno podać więcej niż 1- 3 iniekcji w ciągu jednego roku gdyż większa ilość
substancji wstrzykniętej może doprowadzić do szybszego i większego zniszczenia stawu. W
przypadku części chorób stosuje się leki zmieniające przebieg choroby (suflasalazyna, D-
penicylamina, preparaty złota, leki immunosupresyjne np. metotreksat). Leki modyfikujące,
immunosupresyjne czy steroidy są znacznie silniejsze jednak mogą wywołać różne działania
niepożądane takie jak wymioty nudności, bóle głowy, wymioty, zaczerwienienie i swędzenie
skóry z wysypką, zaburzenia żołądkowo jelitowe, biegunki.

• Ponadto stosuje się leki miorelaksacyjne (tetrazepam, tolperizon).

Kinezyterapia (leczenie

ruchem)

Celem ćwiczeń jest zapobieganie dalszym deformacjom i
korekcja zniekształceń stawów. Odpowiednie wykonywanie
ćwiczeń prowadzi do zmniejszenia dolegliwości bólowych.
Kinezyterapię można podzielić na ćwiczenia czynne i
bierne wykonywane z pełnym obciążeniem kończyny,
częściowym lub bez niego, ćwiczenia oporowe,
izotoniczne i izometryczne. Program ćwiczeń powinien
być przygotowany indywidualnie do danego pacjenta w
zależności od stanu ogólnego pacjenta, okresu choroby, w
jakim się znajduje i ciężkości objawów. W początkowym
okresie ćwiczenia powinny być wykonywane pod okiem
rehabilitanta, jednak później większość ćwiczeń może być
wykonywana samodzielnie.

Elektroterapia (diatermia)

Metoda lecznicza wykonana z wykorzystaniem
prądu elektrycznego, przepuszczanego przez okolice
dotknięte schorzeniem.
Elektroterapia powoduje zmniejszenie dolegliwości,
poprawia ukrwienie tkanek. Rodzajem elektroterapii
jest jontoforeza (jonoforeza) dzięki której leki
przeciwbólowe, najczęściej niesterydowe leki
przeciwzapalne są wprowadzone do tkanek siłami
pola elektrycznego. Najnowsze metody z tego
zakresu to Terapuls (diatermia krótkofalowa) i
magnetoterapia z laseroterapią (stymulacja
metabolizmu tkankowego).

Zaopatrzenie ortopedyczne

W przypadku chorób reumatycznych
dość często stosuje się:
• kołnierze ortopedyczne, sznurówki,

gorsety do okresowego stosowania

• stabilizatory np. stawu kolanowego

zapobiegające dalszej deformacji
stawu

Leczenie chirurgiczne

W przypadku gdy leczenie zachowawcze nie skutkuje, albo
występują duże zniekształcenia stawów, uniemożliwiające
samodzielne funkcjonowanie, należy przeprowadzić leczenie
operacyjne. W zależności od rodzaju choroby stosuje się:
• operacje korygujące ustawienie kości i powierzchni stawowych

(osteotomie)

• operacje wymieniające powierzchnie stawowe

(endoprotezoplastyki) - Zabieg operacyjny endoprotezoplastyki
stawu polega na wycięciu zniszczonych części stawu i zastąpieniu
ich nowymi elementami metalowymi lub plastikowymi.

• operacje usztywniające staw
• operacje korekcyjne - Przy znacznym uszkodzeniu stawów, np.

rąk, chirurgicznie koryguje się przebieg ścięgien i ustawienie
kości, co prowadzi do poprawy funkcji dłoni.

Document Outline