ORGANIZACJA 

OCHRONY 

PRZECIWPOŻARO

WEJ

SPIS TREŚCI

1.Ochrona przeciwpożarowa
2.Pożar

A)   Podział pożarów
B)   Fazy rozwoju pożaru

3.Sposoby walki z ogniem

 A)   Woda
 B)   Piana gaśnicza
 C)   Proszki gaśnicze
 D)  Dwutlenek węgla i inne gazy gaśnicze
 E )  Piasek

4.Jednostki ochrony przeciwpożarowej
5.Państwowa Straż Pożarna

A)   Zadania PSP
B)   Jednostki organizacyjne PSP
C)   Krajowy System Ratowniczo – Gaśniczy

6.Wojskowa Straż Pożarna
7.Ochotnicza Straż Pożarna

A)   Cele OSP
B)   Jednostka Operacyjno Techniczna
C)   Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze

Ochrona przeciwpożarowa  polega na realizacji 
przedsięwzięć mających na celu ochronę  życia, 
zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem,  
klęską żywiołową lub innym  miejscowym 
zagrożeniem poprzez :
• zapobieganie powstaniu i rozprzestrzenianiu się 

pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego  
zagrożenia,

• zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, 

klęski żywiołowej lub innego miejscowego 
zagrożenia,

•  prowadzenie działań ratowniczych.

OCHRONA 

PRZECIWPOŻAROWA

Jest to niekontrolowany proces spalania w miejscu 
do tego nieprzeznaczonym. Warunkiem 
zapoczątkowania i przebiegu procesu jakim jest 
pożar (podobnie jak w procesie spalania) jest 
istnienie czworokąta spalania:
• materiał palny
• utleniacz
• ciepło
• skomplikowane reakcje łańcuchowe (wolne 

rodniki)

Pożary należą do grupy najważniejszych zagrożeń 
zarówno czasu wojny, jak i pokoju (pożary 
naturalne i wywołane działalnością człowieka).

POŻAR

PODZIAŁ POŻARÓW

• Pożar ciał stałych
• Pożar cieczy palnych i substancji 

topiących się pod wpływem 
ciepła

• Pożary gazów palnych
• Pożary metali 
• Pożary tłuszczów

FAZY ROZWOJU 

POŻARU

• Faza I 

- charakteryzuje się rozszerzaniem ognia 

od źródła zapalenia, w tej fazie następuje 
gwałtowny wzrost temperatury.

• Faza II 

- Pożar osiąga pełny rozwój przez objęcie 

płomieniem całego pomieszczenia, lub przez 
wniknięcie w głąb materiału palnego, faza ta ma 
najwyższą temperaturę ok. 800-1200°C

• Faza III 

- następuje dopalanie się resztek 

materiału palnego oraz żarzenie, w fazie tej 
temperatura stopniowo zaczyna spadać

• Faza IV 

- jest to faza, w której następuje 

stygnięcie pogorzeliska, a temperatura osiąga 
wartość sprzed zapaleniem.

SPOSOBY WALKI Z 

OGNIEM

• Woda
• Piana gaśnicza
• Proszki gaśnicze
• Dwutlenek węgla i inne 

gazy gaśnicze 

• Piasek

Woda absorbuje z palącego się ciała duże ilości ciepła tym samym 
uniemożliwiając dalsze palenie się. W zetknięciu z pożarem z wody 
wytwarza się para wodna, która wypiera tlen z ogniska pożaru, hamując 
cały proces palenia się. W przypadku pożaru palnych cieczy mieszających 
się z wodą (np. etanolu) działa ona poprzez rozcieńczanie palnej cieczy, 
która w końcu gaśnie, gdy jej stężenie w roztworze znacznie spadnie.

Nie może być użyta do gaszenia:
• ciał reagujących chemicznie z wodą (np. karbid) – co powoduje 

zwiększenie pożaru

• ciał żarzących o bardzo wysokiej temperaturze żaru (groźba rozkładu 

wody na wodór i tlen)

• płynów łatwopalnych lżejszych od wody (powoduje rozbryzg palącej się 

cieczy)

• urządzeń elektrycznych pod napięciem (przewodzi prąd i może 

spowodować porażenie)

WODA

Jej działanie gaśnicze polega na odizolowaniu dostępu 
tlenu do powierzchni palącego się materiału, oraz ma 
działanie chłodzące (obniża temperaturę).
Nie może być użyta do gaszenia :
• ciał reagujących chemicznie z wodą (np. karbid) – co 

powoduje zwiększenie pożaru.

• ciał żarzących o bardzo wysokiej temperaturze żaru 

(groźba rozkładu wody na wodór i tlen).

• urządzeń elektrycznych pod napięciem (przewodzi 

prąd i może spowodować porażenie).

Ograniczenia te wynikają z zawartości wody w składzie 

piany.

PIANA GAŚNICZA

Są to drobno zmielone (niepalne) związki 
węglanowe lub fosforanowe, mają za 
zadanie odizolować płonące ciała od 
dostępu tlenu. Dodatkowo mogą wydzielać 
dwutlenek węgla mający właściwości 
tłumiące ogień.
Nie mogą być użyte do gaszenia 
precyzyjnych urządzeń mechanicznych w 
ruchu (mogą powodować ich mechaniczne 
zatarcie)

PROSZKI GAŚNICZE

Są bardzo skutecznym środkiem gaśniczym, ich rola polega na 
odizolowaniu palącego się materiału od powietrza oraz obniżeniu 
temperatury.
Dwutlenek węgla jest uniwersalnym i skutecznym środkiem 
gaśniczym:
• nie przewodzi prądu
• nie reaguje z palącymi się materiałami
• skutecznie izoluje od powietrza (większy ciężar właściwy niż 

powietrze)

• nie niszczy urządzeń mechanicznych w ruchu
Wadą jest duży ciężar gaśnicy, oraz (w przypadku dwutlenku 
węgla jego dość niska temperatura krytyczna i przez to wrażliwość 
na podwyższoną temperaturę otoczenia gaśnicy).

DWUTLENEK WĘGLA I 
INNE GAZY GAŚNICZE

Piasek należy do łatwo dostępnych środków 
gaśniczych. Jego działanie polega na odcinaniu 
dostępu tlenu do palącego się materiału, użycie piasku 
zapobiega rozbryzgom. Jest higroskopijny a przez to 
ma zmienne właściwości, może przewodzić prąd, zimą 
od zawartej wilgoci może ulec zbryleniu.

PIASEK

Nie może być użyty do gaszenia:
• płynów łatwopalnych lżejszych od wody (tonie w 

palącej się cieczy)

•  precyzyjnych urządzeń mechanicznych (powoduje 

ich mechaniczne uszkodzenie)

• urządzeń elektrycznych pod napięciem

W zależności od sposobu ich powoływania dzielą się na :
•jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej
•jednostki organizacyjne wojskowej ochrony przeciwpożarowej
•zakładowe straże pożarne, zakładowe służby ratownicze
•gminne zawodowe straże pożarne,  powiatowe,  miejskie 

zawodowe straże pożarne, terenowe służby ratownicze

•ochotnicze straże pożarne
•inne jednostki ratownicze

JEDNOSTKI OCHRONY 

PRZECIWPOŻAROWEJ

Przeznaczone są do walki z pożarami, klęskami 
żywiołowymi lub innymi zagrożeniami. Są to jednostki 
organizacyjne umundurowane i wyposażone  w  sprzęt 
specjalistyczny.  

Zawodowa, umundurowana i 
wyposażona w specjalistyczny sprzęt 
formacja przeznaczona do walki z 
pożarami, klęskami żywiołowymi i 
innymi miejscowymi zagrożeniami. 
Komendant Główny PSP jest organem 
podległym wobec Ministra Spraw 
Wewnętrznych i Administracji.

PAŃSTWOWA STRAŻ 

POŻARNA

• Rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych 

zagrożeń.

• Organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie 

pożarów, klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych 
zagrożeń.

• Wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności 

ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji 
miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze.

• Kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej i innych 

jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego 
systemu ochrony ludności.

• Nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych.
• Prowadzenie prac naukowo – badawczych w zakresie ochrony 

przeciwpożarowej oraz ochrony ludności.

ZADANIA 

PAŃSTWOWEJ 

STRAŻY POŻARNEJ

• Komenda Główna
• Komenda wojewódzka
• Komenda powiatowa / miejska 
• Szkoła Główna Służby Pożarniczej, 

pozostałe szkoły oraz ośrodki 
szkolenia

• Jednostki badawczo – rozwojowe
• Centralne Muzeum Pożarnictwa

JEDNOSTKI 

ORGANIZACYJNE PSP

Państwowa Straż Pożarna jest organizatorem 
krajowego systemu ratowniczo – gaśniczego, 
mającego na celu ochronę życia, zdrowia, mienia 
lub środowiska poprzez:
• walkę z pożarami lub innymi klęskami 

żywiołowymi

• ratownictwo techniczne
• ratownictwo chemiczne
• ratownictwo ekologiczne
• ratownictwo medyczne

KRAJOWY SYSTEM 

RATOWNICZO - GAŚNICZY

Służba w Wojskowej Straży 
Pożarnej jest podobna do tej, 
jaką pełnią funkcjonariusze 
Państwowej Straży Pożarnej. Do 
tej służby wybierani są przede 
wszystkim poborowi, którzy w 
swoim życiu mieli już kontakt z 
działalnością pożarniczą np. w 
Ochotniczej Straży Pożarnej. 

WOJSKOWA STRAŻ 

POŻARNA

W większości jednak są to już dobrze 
wyszkoleni i wyposażeni pracownicy 
cywilni wojska.

Ochotnicza Straż Pożarna jest stowarzyszeniem 
opierającym się na pracy społecznej swoich 
członków. Jako stowarzyszenie OSP działa na 
podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia    1989 r. 
prawo o stowarzyszeniach oraz ustawy z dnia 
24 sierpnia 1991 r. o ochronie 
przeciwpożarowej, a także w oparciu o 
uchwalony statut. Ochotnicza Straż Pożarna 
może być powołana w miejscowości (tzw. 
terenowa ) lub w zakładzie pracy (zakładowa).

OCHTNICZA STRAŻ 

POŻARNA

CELE OSP

• Prowadzenie działalności zmierzającej do zapobiegania 

pożarom oraz współdziałanie w tym  zakresie z instytucjami i 
stowarzyszeniami.

• Branie udziału w akcjach ratowniczych przeprowadzonych w 

czasie pożarów, zagrożeń ekologicznych związanych z ochroną 
środowiska oraz innych klęsk i zdarzeń.

• Informowanie ludności o istniejących zagrożeniach pożarowych 

i ekologicznych  oraz sposobach ochrony przed nimi.

• Rozwijanie wśród członków OSP kultury fizycznej i sportu oraz 

prowadzenie działalności kulturalno – oświatowej i rozrywkowej.

• Uczestniczenie i reprezentowanie OSP w organach 

samorządowych i przedstawicielskich.

• Wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów  o  

ochronie przeciwpożarowej i statutu.

Przy jednostkach OSP działają Jednostki 
Operacyjno-Techniczne, będące społecznym 
odpowiednikiem jednostek ratowniczo-gaśniczych 
PSP. Osoby wyznaczone do działania w strukturach 
takiej jednostki muszą posiadać odpowiedni wiek 
(18…60 lat), posiadać aktualne badania lekarskie, 
jak również posiadać ukończone przeszkolenie 
pożarnicze – odpowiednie do zajmowanej funkcji. 
Skład JOT bierze bezpośredni udział w działaniach 
ratowniczych.

JEDNOSTKA OPERACYJNO 

– TECHNICZNA (JOT)

Przy ochotniczych strażach pożarnych powoływane są 
również Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze (MDP), które 
stanowią w pewnym sensie przyszłe kadrowe zaplecze 
każdej jednostki. Młodzieżowa drużyna pożarnicza jest 
integralną część składową danej jednostki OSP. Osoby 
działające w takiej drużynie poznają zasady funkcjonowania 
ochrony przeciwpożarowej w Polsce, zapoznają się ze 
sprzętem będącym na wyposażeniu danej OSP, uczą się 
zachowania w sytuacjach niecodziennych, od najmłodszych 
lat wyrabiają w sobie poczucie odpowiedzialności, uczą się 
opanowania, dyscypliny, a także podnoszą swoją sprawność 
fizyczną poprzez udział w zawodach sportowo-pożarniczych.

MŁODZIEŻOWE DRUŻYNY 

POŻARNICZE

AUTOR

Marcin Kwieciński