SZKODLIWE 

CZYNNIKI 

ZABURZAJĄC

E ROZWÓJ W 

OKRESIE 

PRENATALNY

M

Wykonały:

Konieczna 

Anna 

Koza Anna

Rozwój człowieka zależy od trzech 

grup czynników, którymi są:



 czynniki genetyczne



czynniki paragenetyczne



czynniki pozagenetyczne

Czynniki 

genetyczne

Zaburzenia rozwoju o charakterze genetycznym są przekazywane dziedzicznie lub wynikają z zadziałania 
na komórki rozrodcze: zygotę i embrion uszkadzających czynników powodujących zmiany materiału 
dziedzicznego.

Zaburzenia te mogą się przejawiać w postaci:



 aberracji chromosomowych strukturalnych np. „zespół miauczącego kota”



 aberracji chromosomowych liczbowych, które dotyczą: 

AUTOSOMÓW np. zespół Downa lub CHROMOSOMÓW PŁCIOWYCH np. Zespół Turnera, Klinefeltera



mutacji monogenowych przekazywanych w sposób dominujący np. choroba Bourneville’a, Aperta, Marfana, 

Crouzona, Sturge-Webera, lub w sposób recesywny np. fenyloketonuria, galaktozemia, sprzężonych z płcią 
np. hemofilia, dystrofia mięśniowa typu Duchena



mutacji poligenowych, które ujawniają się wskutek sumowania działania wielu genów, a często również 

czynników środowiskowych np. choroby psychiczne

Czynniki 
paragenetyczne

Czynniki paragenetyczne to 
genetyczno-konstytucjonalne 
właściwości matki stanowiące 
tzw. regulator matczyny  
wpływający na modyfikację 
predyspozycji genetycznych 
dziecka.

Czynniki 
pozagenetyczne

Czynniki pozagenetyczne są przyczyną chorób i wad wrodzonych 
powstałych w okresie jajowym tzw. blastopatie 1. -2. tydzień, w 
okresie zarodkowym tzw. embriopatie 3. – 8. tydzień i w okresie 
płodowym tzw. fetopatie od 9. tygodnia do urodzenia.

Do czynników pozagenetycznych należą:



 wirusy (różyczki, cytomegalii, świnki, żółtaczki zakaźnej, półpaśca, grypy)



Bakterie (kiły, listeriozy)



Pasożyty (toksoplazmozy)



Promieniowanie (ultrafioletowe, rentgenowskie, izotopem, odpadami radioaktywnymi



Toksyny (alkohol, narkotyki, nikotyna, leki zwłaszcza hormonalne , psychotropowe,  antybiotyki, związki 

ołowiu, rtęci i azbestu,  środki ochrony roślin)

Do czynników pozagenetycznych należą 
(ciąg dalszy):



Niedotlenienie (z powodu zaburzonego 

krążenia krwi w organizmie matki, dziecka 
lub łożyska)



Stany niedoborowe ilościowe, czyli 

niedożywienie i jakościowe (niedobór wit. 
A czy B2)



Choroby matki (cukrzyca, choroby nerek, 

 choroby serca)



Komplikacje ciążowe (zagrażające 

poronienie, krwawienia w czasie ciąży, 
zatrucia ciążowe, wysokie miano 
przeciwciał w wyniku niezgodności 
głównych grup krwi lub czynnika Rh



Stres matki

Szkodliwość danego czynnika oraz rozmiar 
 i znaczenie powstałego zaburzenia dla 
rozwijającego się dziecka zależy od:



 właściwości organizmu matki oraz 

łożyska



właściwości konstytucyjnych dziecka, 

które czynią dziecko bardziej lub mniej 
odpornym na działające czynniki 
uszkadzające



okresu rozwojowego, w którym dany 

czynnik zadziałał



innych czynników, które zadziałały 

wcześniej, lub w tym samym czasie, które 
zwiększają działanie głównego czynnika 
negatywnego



siły, rodzaju, długości czasu działania 

czynnika uszkadzającego

Im  wcześniejszy  etap  w  rozwoju,  tym  szybsze  tempo  wzrostu, 
intensywne dojrzewanie, słabsza obrona kosmówkowa lub łożyskowa 
oraz  słabsza  odporność  dziecka,  stąd  bardziej  rozległe  i  poważne 
efekty  patogenne  działających  czynników,  które  mogą  zaburzyć 
kształtowanie  się  tego,  co  zostało  dziedzicznie  przekazane  (okresy 
krytyczne)

Czynniki szkodliwe 
- leki

ASPIRYNA – zbyt duże ilości mogą powodować poronienia, krwawienia, problemy noworodka z oddychaniem
BARBITURATY (środki nasenne) – mogą powodować problemy dziecka z oddychaniem
DES (lek zapobiegający poronieniom) – może powodować raka szyjki macicy i pochwy u kobiety, a u dziecka anomalie narządów 
płciowych u obu płci
IZORETYNA (przy leczeniu wysypek) – może powodować  zniekształcenia głowy i uszu, uszkodzenia serca i centralnego układu 
nerwowego, problemy z zachowaniem
FENYTOINA (lek rozkurczowy) - trzykrotny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia wad serca i zahamowania wzrostu
STREPTOMYCYNA  - może powodować utratę słuchu
TETRACYKLINA – może powodować plamy na zębach, może wpływać na rozwój kości
TALIDOMID -  może powodować deformacje kończyn, deficyty sensoryczne, uszkodzenia narządów wewnętrznych, śmierć

Czynniki szkodliwe 
- narkotyki

KOKAINA I CRACK– może powodować zahamowanie wzrostu, przedwczesny poród, 
drażliwość noworodka, syndrom głodu narkotycznego
HEROINA I METADON – mogą powodować zahamowanie wzrostu, przedwczesny poród, 
drażliwość noworodka, syndrom głodu narkotycznego, syndrom nagłej śmierci
LSD I MARIHUANA - Przy znacznych ilościach – prawdopodobny powód przedwczesnych 
porodów i zahamowań wzrostu, uważane za przyczynę odrywania się kawałków 
chromosomów, ale efekt ten nie jest pewny

Czynniki szkodliwe 

związane z matką

WIEK - nastoletnie matki oraz kobiety powyżej 35 roku 
życia mają dzieci z niższą wagą urodzeniową niż matki w 
optymalnym wieku rozrodczym, prawdopodobieństwo 
urodzenia dziecka z syndromem Downa rośnie wraz z 
wiekiem
ALKOHOL – może powodować uszkodzenia mózgu, serca, 
zahamowanie wzrostu, opóźnienie umysłowe, płodowy 
zespół alkoholowy
CUKRZYCA - trzykrotny wzrost prawdopodobieństwa 
wystąpienia wszystkich typów wad wrodzonych, nie 
wyłączając takich jak: bezmózgowie, rozszczepienie 
kręgosłupa, wady wrodzone serca
NIEDOŻYWIENIE - wzrost prawdopodobieństwa 
zahamowania wzrostu, wcześniactwo, kłopoty z 
koncentracja uwagi, małe zdolności społeczne, szczególnie 
wtedy gdy matka była niedożywiona w okresie 
poprzedzającym ciążę
FENYLOKETONURIA - opóźnienia rozwojowe mózgu i głowy, 
opóźnienie umysłowe, wady serca
TYTOŃ - zahamowanie wzrostu, wcześniactwo

Czynniki szkodliwe 
– infekcje 

AIDS - wrodzone deformacje, dziecko bezbronne wobec infekcji
CYTOMEGALOWIRUS - głuchota, ślepota, anomalie rozwoju głowy i mózgu, opóźnienie umysłowe
LISZAJE - opóźnienie umysłowe, uszkodzenie oczu, śmierć
RÓŻYCZKA - opóźnienie umysłowe, uszkodzenie oczu, głuchota, wady wrodzone
SYFILIS - opóźnienie umysłowe, poronienie, ślepota, głuchota, śmierć
TOKSOPLAZMOZA - anomalie rozwoju głowy i mózgu, opóźnienie umysłowe

Zagrożenia 
środowiskowe

OŁÓW - poronienie, anemia, opóźnienie umysłowe
RTĘĆ - anomalie rozwoju głowy i mózgu, brak koordynacji motorycznej, opóźnienie 
umysłowe,
PCV – zahamowanie wzrostu
PROMIENIOWANIE - białaczka, anomalie rozwoju głowy i ciała, rak, zmiany genetyczne, 
poronienie, urodzenie martwego dziecka

Czynniki szkodliwe 
– alkohol



W ciągu kilku minut po spożyciu alkoholu przez matkę ciężarną przedostaje się on do krwiobiegu 

matki, niemal natychmiast przechodzi przez łożysko i pojawia się we krwi płodu



Spożyty przez matkę alkohol przedostaje się w niewielkiej ilości do wód płodowych, które jak 

wiadomo, płód połyka. Alkohol pojawia się w wodach płodowych później niż we krwi matki, ale 
pozostaje w nich dłużej



Mniej więcej pół godziny po tym jego stężenie osiąga maksimum we krwi matki, podobne 

maksimum osiąga ono we krwi płodu



Około połowy krwi matki płynie do jej mózgu, trafia tam więc około połowy zawartego we krwi 

alkoholu, u płodu proporcja ta jest jeszcze większa



Zatem gdy upija się matka, upija ona także dziecko, które nosi ona w swoim łonie

Czynniki szkodliwe - 
palenie



Zaciągnięcie się przez kobietę dymem z papierosa powoduje 

wprowadzenie do płuc podobnej ilości tlenku węgla jak podczas 
wdechu gazów wydobywających się z rury wydechowej



Wypalając jednego tylko papierosa wprowadza ona do organizmu 

jedną dziesiątą część śmiertelnej dawki nikotyny, znaczną część 
cyjanku oraz innych substancji chemicznych, z których większość 
jest szkodliwa, jeśli nie wręcz trująca



Tlenek węgla z wypalonej w ciągu dnia choćby tylko połowy 

paczki papierosów zmniejsza o od 1/3 do ½ ilość tlenu normalnie 
dostarczanego komórkom, podczas gdy układ nerwowy pobudzany 
jest sztucznie przez nikotynę



Organizm dorosłego jest dostatecznie silny i stabilny, by – do 

pewnego stopnia przynajmniej – wytrzymać takie zaburzenia 
fizjologiczne



Ale organizm płodu dopiero się rozwija i ta sama ilość nikotyny, 

która stymuluje układ nerwowy człowieka dorosłego, może 
obniżyć aktywność płodu



Dlatego gdy matka zapala papierosa płód zaczyna „mniej” 

oddychać



Palenie wpływa także na zahamowanie wzrostu płodu

Czynniki szkodliwe 
- niedotlenienie



Duże wysokości nad poziomem morza: stężenie tlenu w powietrzu jest z naturalnych przyczyn zmniejszone.



 Gdy nie zaaklimatyzowany dorosły wespnie się na szczyt wysokiej góry, będzie prawdopodobnie odczuwał skutki niedotlenienia, w 

postaci ostrej choroby wysokościowej. Jej objawami są: ból głowy, osłabienie, drażliwość, trudności w koncentracji uwagi, bezsenność. 



Kobiety żyjące na dużych wysokościach kompensują niską zawartość tlenu w powietrzu, wytwarzając szczególnie duże łożyska – 

wówczas choć we krwi matki jest mniej tlenu, który może zostać przekazany do krwi płodu, przynajmniej jest on przekazywany bardziej 
wydajnie. 



Nie pozwala to jednak na całkowicie skompensowanie niedoboru tlenu we krwi.

Badania Saco-Pollitt porównujące dzieci peruwiańskich 
urodzonych w Andach na wysokości 4200 m n.p.m. z 
dziećmi urodzonymi niemal na poziomie morza w Limie 
(przy uwzględnieniu wykształcenia i pochodzenia 
społecznego rodziców, zawodu ojca i in. zmiennych) 
pokazały, że dzieci urodzone w Andach:



Ważyły mniej,



Miały słabsze napięcie mięśniowe,



Poruszały się mniej i gwałtowniej,



Słabiej się koncentrowały



Więcej płakały – zatem zachowywały się jak cierpiący na 

ostre niedotlenienie dorośli

Istnieją też pośrednie dowody na to, że niedotlenione płody, 
podobnie jak niedotlenieni dorośli, cierpią na bóle głowy