Gleba jako środowisko życia

roślin

GLEBA

- to powierzchniowa, biologicznie

aktywna warstwa skorupy ziemskiej,

powstała z różnych skał

macierzystych pod wpływem

czynników glebotwórczych i

podlegająca stałym przemianom w

procesie glebotwórczym

Rola

– powierzchniowa warstwa gleby poddana bezpośrednio wpływowi

maszyn i urządzeń uprawowych.

Grunt

– skała występująca w podłożu lub otoczeniu działalności ludzkiej,

która współdziała lub będzie współdziałać z nim w przyszłości. Dany

grunt współdziała z obiektem działalności ludzkiej, wpływając na ten

obiekt i podlegając jego wpływom.

Ziemia ogrodnicza

– to specjalnie przygotowane podłoże w pojemnikach

i poza środowiskiem naturalnym wykorzystywane do uprawy roślin

ogrodniczych pod osłonami.

Gleboznawstwo

– nauka badająca gleby, jej właściwości i zachodzące w

niej przemiany

Żyzność

– to zdolność gleby do zapewnienia jak najlepszych

warunków wzrostu i rozwoju roślinom.

Urodzajność

- właściwość gleby, określająca jej zasobność w

składniki pokarmowe i zdolności zaspokajania potrzeb roślin,

dzięki odpowiednim właściwościom glebowym (fizycznym,

chemicznym i biologicznym). Gleba może być mało urodzajna

(niesprzyjająca uprawom rolnym), średnio urodzajna lub wysoko

urodzajna (dająca wysokie plony upraw rolnych). Zależy od

stopnia stosowania zabiegów agrotechnicznych (melioracja,

nawożenie, mechanizacja)

Sfery ziemi:



Atmosfera



Hydrosfera



Litosfera



biosfera

Minerały

- pierwiastki rodzime oraz związki chemiczne występujące w skorupie

ziemskiej powstałe w sposób naturalny i charakteryzujące się określonym
składem chemicznym i specyficznymi właściwościami fizycznymi.

Minerały skałotwórcze

pierwotne

Minerały skałotwórcze

wtórne

Powstałe jako następstwo

krystalizacji magmy:



Krzemiany



Kwarc,



Glinokrzemiany,



Skalenie:

ortokłaz,płagiokłazy



miki :

muskowit, biotyt



amfibiole :

norublenda i

pirokseny



Bezkrzemianowe



Węglany:

kalcyt i dolomit



Azotany,



Fosforany,



Siarczany:

gips i anhydryt

Powstałe w procesie przemian

i rozpadania się glinokrzemianów
i innych minerałów pierwotnych



Ilaste:

montmorylonitu, kaolinitu, ilitu,

wernikulit glaukonit i chloryty

PODZIAŁ MINERAŁÓW ZE WZGLĘDU NA ODPORNOŚĆ

NA WIETRZENIE :



bardzo nieodporne: gips, kalcyt



nieodporne: plagioklazy bogate w wapń



średnio odporne: pozostałe plagioklazy augit, hernblenda,
biotyt



bardzo odporne: muskowit



wyjątkowo odporne: kwarc, minerały ilaste

gips

kalcyt

plagioklaz

augit

hernblenda

biotyt

muskowit

kwarc

PODZIAŁ SKAŁ ZE WZGLĘDU NA GENEZĘ

•

Magmowe

•

Osadowe

•

Metamorficzne

•SKAŁY MAGMOWE

• głębinowe –granit,sjenit, dioryt, gabro

• wylewne - ryolit, andezyt, bazalt

• żyłowe – diabaz

• SKAŁY PRZEOBRAŻONE

gnejsy, marmury, łupki krystaliczne,
kwarcyty, amfibolity, zieleńce

SKAŁY OSADOWE LUŹNE
Zajmują ponad 90% obszaru Polski
Utwory te dzielimy na:
- żwiry

a. pochodzenia wodnego

b. zwałowe
c. wietrzeniowe

- piaski

a. zwałowe

b. wodnolodowcowe
c. starych tarasów akumulacyjnych
d. aluwialne holoceńskie
e. wydmowe
f. morskie
g. deluwialne

- gliny

a. zwałowe

b. wodnolodowcowe
c. wietrzeniowe
d. aluwialne
e. deluwialne

Iły

a. lodowcowe
b. rzeczne
c. jeziorne
d. morskie
e. poznańskie (pstre)
f. wietrzeniowe

- utwory pyłowe różnej genezy
- lessy (eoliczne)

SKAŁY OSADOWE SCEMENTOWANE
- brekcje (ostrokrawędziste), zlepieńce (obtoczone)
- piaskowce

a. kwarcowe

b. arkozy – gruboziarnisty piaskowiec ze znaczną

zawartością świeżych skaleni i niewielką ciemnych – spoiwo
krzemionokowo-żelaziste

c. szarogłazy – kwarc + skalenie + okruchy, skład

drobnoziarnisty spoiwo krzemionkowo-ilaste (piaskowce i
zlepieńce)

d. iłowce i łupki ilaste

SKAŁY OSADOWE ORGANOGENICZNE I CHEMICZNE
- wapienie (dewońskie, permskie, jurajskie, kredowe,
trzeciorzędowe)
- dolomity
- margle

torfy

a. niskie
b. wysokie
c. przejściowe

gytje – osady jeziorne (plankton + cz. mineralne +
ekskrementy itp.)
- skały krzemionkowe
- gipsy i anhydryty

WIETRZENIE - jest to proces przystosowania się skały do

panujących warunków fizycznych i chemicznych. Jest to rozkład

mechaniczny

i rozkład chemiczny skał w skutek działania energii słonecznej ,

powietrza, wody i organizmów żywych.

Wynikiem wietrzenia jest rozdrobnienie oraz powstanie nowych

wtórnych minerałów na powierzchni ziemi oraz na dnie mórz i

oceanów. Minerały te są kształtowane pod wpływem różnych sił

atmosferycznych i hydro-sferycznych. W procesach wietrzenia

bierze udział biosfera.

Typy wietrzenia

Wietrzenie fizyczne

Wietrzenie

chemiczne



wahanie temperatury



zamarzanie wody



działanie fal morskich wody
bieżącej krystalizacja soli



wiatry



lodowce



szata roślinna budowa skał
ekspozycja



hydroliza, rozpad na jony pod
wpływem wody hydratacja ,



uwodnienie przyłączenie cząstek
wody do minerałów bezwodnych



karbonatyzacja, uwęglenie



dekarbonatyzacja, odwęglenie
występowanie procesów
krasowych



utlenianie,



oksydacja



redukcja



desilikacja,



(odkrzemionkowanie)



sorpcja

Minerały glebotwórcze:



Tlen,



Krzem,



Glin,



Żelazo,



Wapń,



Magnez,



Sód,



Potas,



Wodór,



Węgiel,



Fosfor.

Proces glebotwórczy - całokształt zjawisk fizycznych ,
chemicznych i biologicznych zachodzących
w powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej
w wyniku których kształtują się gleby

Procesy
glebotwórcze:



Humifikacja



Bielicowanie



Brunatnienie



Oglejenie



Lateryzacja



Solinizacja



Ługowanie



Płowienie



Torfienie



Murszenie

Znaczenie gleby w przyrodzie i gospodarce człowieka

gleba

magazyn

składników

pokarmowy

ch

Magazyn wody

Źródło paliw,

materiałów,

żywności

Składnik

krajobraz

u

Środowisko

życia roślin i

zwierząt

Miejsce

składowani

a odpadów

Miejsce

obiegu

składników

pokarmowych

i wody

Filtr wody

KSZTAŁTOWANIE SIĘ GLEB

O powstawaniu i kształtowaniu się gleb decydują następujące czynniki
glebotwórcze:

- klimat
- świat roślinny
- świat zwierzęcy
- woda
- rzeźba terenu
- skała macierzysta
- działalność człowieka
- czas tworzenia się gleb

BIOSFERA

HYDROSFERA

KLIMAT
najważniejsze elementy:
insolacja (nasłonecznienie) temperatura
wilgotność powietrza
zachmurzenie i opady
ciśnienie atmosferyczne i związane z nim wiatry

Klimat wpływa na:
- procesy glebotwórcze proces wietrzenia
- procesy glebowe

(bielicowanie, brunatnienie itp.)

Bezpośredni wpływ klimatu na glebę:
- zmywanie powierzchni gleby wodami opadowymi
- wywiewanie materiału glebowego
Pośredni wpływ klimatu na glebę:
- roślinność
- typ gospodarki rolnej i leśnej
- wilgotność gleby i kierunek ruchu wody w glebie

klimat wilgotny – ruch wody zstępujący.
Przesiąkająca woda rozpuszcza
i przemieszcza składniki - proces
przemywania gleb

klimat suchy – ruch wody wstępujący. Woda
wyparowująca z gleby wzbogaca wierzchnie
warstwy w sole rozpuszczalne - proces
zasolenia gleb

RZEŹBA TERENU
- wpływa pośrednio na kształtowanie się gleb poprzez
oddziaływanie na:

- erozję
- klimat i roślinność
- obieg wody w glebie

MORFOLOGICZNE TYPY KRAJOBRAZOWE wydzielane są na
podstawie rozpiętości i częstotliwości wahań wysokości w
przestrzeni:

typ równinowy: wahania różnic wysokości względnych na
długości 2km od 0 do 300 m
a. niziny 0-200 m n.p.m.
b. wyżyny wzniesione ponad 200-300 m n.p.m.
typ górski- wahania różnic wysokości względnych na długości
2km ponad 300m.
a). góry niskie 300-500m,
b). średnio wysokie 500-1000m,
c). wysokie >1000m

FORMY RZEŹBY TERENU

- płaskie
- wypukłe
- wklęsłe

WODA (czynnik hydrologiczny)

Znaczenie wody jako czynnika glebotwórczego:
- przemieszcza i osadza materiał skalny i glebowy,
- wpływa na przebieg procesów glebotwórczych i
glebowych,
- decyduje o krążeniu składników w profilu glebowym,
- warunkuje życie gleby

Wpływ wód powierzchniowych na tworzenie się gleb:
- wody przepływowe proces aluwialny
mady
-wody spływające z miejsc wyżej położonych w niższe w
terenie urzeźbionym
proces deluwialny gleby deluwialne

Wpływ nadmiernego uwilgotnienia na tworzenie się
gleb:
- proces glejowy gleby glejowe
- proces torfotwórczy gleby torfowe

ORGANIZMY ŻYWE - MIKROORGANIZMY
- ROŚLINY WYŻSZE
- ZWIERZĘTA WYŻSZE

Proces tworzenia się gleby ze skały
rozpoczynają żywe organizmy.

Roślinność oddziałuja na:

- proces wietrzenia,
- kształtowanie się budowy i morfologii profilu
glebowego (poziomy Olfh, Pt, Ot, Mt, Ad, A),
- właściwości fizyczne i fizykochemiczne i chemiczne
gleby (struktura gleby, pH, sorpcja biologiczna)

MIKROORGANIZMY GLEBOWE: (bakterie,

grzyby, promieniowce)

- rozkład substancji organicznej,

- udział w procesie humifikacji,
- wiązanie azotu atmosferycznego i procesy jego przemian w
glebie (amonifikacja, nitryfikacja, denitryfikacja),
- nagromadzenie niektórych składników w glebie (siarka, żelazo),
- uruchamianie trudno rozpuszczalnych związków fosforowych w
glebie,
- są wskaźnikiem dla gleb świadczącym o wysokiej ich aktywności

ŚWIAT ZWIERZĘCY

mezofauna glebowa (mięczaki, stawonogi i drobne ssaki)
- spulchniają glebę,
- drążą w glebie kanały i kanaliki,
- zwiększają porowatość, przewiewność i przepuszczalność
gleb,
- rozdrabniają szczątki organiczne i mieszają je z częściami
mineralnymi, wpływając przez to na proces humifikacji,
- wykazują szczególną aktywność w poziomach O oraz Ad

SKAŁA MACIERZYSTA

wpływa na:
- mineralny
- chemiczny
- granulometryczny skład gleby
- właściwości chemiczne i fizyczne gleby
- cechy morfologiczne
W różnych typach gleb obserwujemy różny wpływ skały w
cyklu rozwojowym gleby.

Etapy procesu glebotwórczego:



Wietrzenie skały macierzystej



Powstanie zwietrzeliny



Rozwój roślinności i działalność mikroorganizmów



Powstanie próchnicy

FUNKCJE GLEBY W ŚRODOWISKU

Produkcyjna:

Sanitarna:



zasobność gleby zawartość
związków mineralnych,
makropierwiastków



+ makroelementy, azot , fosfor,
potas-budują masę roślinną



+ mikroelementy- warunkują
funkcje życiowe, oddychanie,
pobieranie wody, cynk, miedź,
bór.



żyzność gleby (możliwość
udostępniania składników
mineralnych)



urodzajność gleby(plon-zależy od-
gleba, człowiek, klimat, roślina)



bytujący w glebach zespół
mikroorganizmów rozkłada
resztki roślinne i zwierzęce

Życiowa

Są siedliskiem
życia dla roślin i
zwierząt