Slajd 1

CZYM JEST GMO?

Modyfikacje genetyczne, określane również jako „inżynieria genetyczna" lub
"rekombinacja DNA", zostały pierwszy raz zastosowane w 1970r. Jest to jedna z
najnowszych metod otrzymywania nowych odmian mikroorganizmów, roślin i
zwierząt. W przeciwieństwie do innych metod doskonalenia genetycznego,
zastosowanie tej techniki jest regulowane rygorystycznym prawem.
Genetycznie modyfikowany organizm (GMO) lub produkty spożywcze
otrzymane z GMO mogą być dopuszczone do sprzedaży w UE dopiero po
autoryzacji w oparciu o szczegółowe procedury. Procedury opierają się na
naukowej ocenie niebezpieczeństwa dla zdrowia lub środowiska. Produkty GM
nie mogą naruszać praw konsumenta.
GMO można określić jako organizmy, których materiał genetyczny został
zmieniony w sposób inny niż krzyżowanie czy naturalna rekombinacja.
Zastosowanie nowoczesnej biotechnologii pozwala przenieść konkretny gen z
jednego organizmu do drugiego, również pomiędzy niespokrewnionymi
gatunkami.
Większość GMO, które zostały skomercjalizowane, to genetycznie
modyfikowane rośliny uprawne, czyli odmiany kukurydzy, soi, rzepaku czy
bawełny. Naukowcy zmodyfikowali te gatunki głównie po to, by uodpornić je na
konkretne insekty i herbicydy.
Uprawa roślin odpornych na insekty (jak np. bawełna Bt) redukuje zużycie
groźnych insektycydów, koniecznych do ochrony plonów przed szkodnikami.
Użycie roślin, które tolerują nieselektywne herbicydy pozwala na ich użycie bez
ryzyka zniszczenia uprawy. Dzięki temu można wykonywać mniej oprysków, niż
w przypadku herbicydów niszczących tylko jeden lub kilka gatunków chwastów.

UPRAWA ROŚLIN GMO W EUROPIE I NA

ŚWIECIE



Dynamika wzrostu powierzchni upraw rośli genetycznie modyfikowanych na świecie
rośnie w tempie 3-15% rocznie (od niespełna 20 mln ha w 1997 r. do ponad 175 mln
ha w 2013) (1). Uprawy GMO znajdują się już w 27 krajach na świecie, ale
zdecydowanym liderem w zakresie ich powierzchni są nieprzerwanie Stany
Zjednoczone. Poza tymi 27 krajami, wiele państw – w tym Polska – dopuszcza import
produktów GMO.



Na terenie Unii Europejskiej dopuszczona jest do uprawy kukurydza MON 810. Do
grudnia 2013 roku pozwolenie dotyczyło również uprawy ziemniaka Amflora z
przeznaczeniem do produkcji mączki ziemniaczanej, jednak Sąd UE uchylił decyzję
Komisji Europejskiej o dopuszczeniu jego uprawy, uznając że KE wydając takie
zezwolenie popełniła błędy proceduralne.



Spójną strategię w zakresie upraw roślin GMO nakreśla Rozporządzenie (WE) nr
1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie
genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy (2). Jako że prawodawstwo unijne nie
może bezpośrednio narzucić polityki poszczególnym krajom członkowskim, to każdy z
krajów indywidualnie reguluje swoje prawo dotyczące tych upraw, co w następstwie
prowadzi do braku spójności. Siedem państw członkowskich (Polska, Austria, Węgry,
Francja, Grecja, Niemcy i Luksemburg) ogranicza lub całkowicie zakazuje upraw
kukurydzy MON810 na swoich terytoriach (3).



Oprócz dopuszczenia upraw transgenicznych, zatwierdzenia przez Komisje Europejską
wymaga także wprowadzenie na rynek unijny produktów pochodnych GMO
wykorzystywanych przy produkcji żywności i pasz. Na chwilę obecną (grudzień 2013)
lista dozwolonych GMO obejmuje: jeden produkt z buraka cukrowego, jeden z
ziemniaka, siedem z soi, trzy z rzepaku, osiem z bawełny, oraz dwadzieścia dziewięć z
kukurydzy.

ZAKAZ UPRAWY ROŚLIN GMO W POLSCE -

KUKURYDZY MON 810 I ZIEMNIAKA AMFLORA



Uprawa kukurydzy MON 810 na terenie Unii Europejskiej jest prawnie dozwolona. Kraje członkowskie mogą
wewnętrznymi przepisami czasowo ograniczyć lub zakazać tych upraw na swoim terytorium. O takich
regulacjach władze krajowe muszą powiadomić Komisję Europejską, uzasadniając to względami bezpieczeństwa
dla zdrowia ludzi i środowiska (1). Do grudnia 2013 roku pozwolenie dotyczyło również uprawy ziemniaka
Amflora, jednak Sąd UE uchylił decyzję Komisji Europejskiej o dopuszczeniu jego uprawy, uznając że KE wydając
zezwolenie popełniła błędy proceduralne.



Z możliwości ograniczenia upraw GMO skorzystało już osiem państw członkowskich: Austria, Węgry, Francja,
Grecja, Niemcy, Luksemburg, Bułgaria i Włochy (zakazy dotyczą upraw jednej lub obydwu odmian). Zgodnie z
informacją Greenpeace strefy wolne od GMO znajdują się też na terenie Irlandii, Walii i Anglii. Ponadto w Europie,
ale poza strukturami Unii, moratorium na uprawy GMO, wprowadzone w wyniku ogólnonarodowego referendum,
obowiązuje w Szwajcarii. Szacuje się, że na przestrzeni lat 2008-2010 areał upraw GMO w Europie spadł o 23%.
Najwięcej europejskich upraw GMO (kukurydzy) znajduje się w Hiszpanii, a na znacznie mniejszą skalę także w
Portugalii, Czechach, Słowacji i Rumunii.



W styczniu 2013 roku do grona państw, które nie chcą upraw roślin GMO na swoim terytorium, dołączyła także
Polska. Zakaz upraw GMO w naszym kraju obowiązuje od 28 stycznia 2013 na podstawie dwóch rozporządzeń
obejmujących 235 odmian kukurydzy MON 810 oraz, aktualnie niedopuszczonego do upraw w UE, ziemniaka
Amflora. Obydwa rozporządzenia polskiego rządu były konsekwencją uchwalenia przez parlament, w listopadzie
2012 r., ustawy o nasiennictwie, która po podpisaniu przez Prezydenta RP (21 grudnia 2012 r.) weszła w życie z
dniem 28 stycznia 2013 r. Obecny stan prawny oznacza, że w Polsce można handlować materiałem
siewnym roślin GMO, ale nie można robić z niego praktycznego użytku, a więc uprawiać tych roślin.



Zakaz uprawiania kukurydzy MON 810 na terenie Polski został uzasadniony przez polski rząd niemożnością
współistnienia upraw roślin genetycznie modyfikowanych oraz odmian naturalnych, bez ryzyka
skażenia tych drugich. Wytwarzane przez kukurydzę MON 810 toksyczne białko Cry1Ab zwalcza nie tylko
omacnicę prosowiankę (szkodnik roślin uprawnych), ale także stanowi zagrożenie dla innych organizmów żywych
(szczególnie owadów, w tym chronionych gatunków motyli), co niekorzystnie wpływa na środowisko naturalne.
Ponadto istnieje duże ryzyko zanieczyszczenia pyłkiem kukurydzy MON 810 miodów produkowanych na terenie
kraju, w tym miodów zarejestrowanych jako produkty tradycyjne (2), co obniży ich wartość handlową oraz
zmniejszy spożycie.

ZAKAZ UPRAWY ROŚLIN GMO W POLSCE -
KUKURYDZY MON 810 I ZIEMNIAKA AMFLORA



Z kolei ziemniak Amflora, mimo zwiększonej odporności na niektóre choroby wirusowe (bakteriozę ziemniaka), nie
spełnia w tym zakresie restrykcyjnych kryteriów, obowiązujących w Polsce. Udowodniono również, że krzyżuje się on
z innymi odmianami ziemniaków, co zagraża czystości upraw. Uprawa na terenie Polski ziemniaka Amflora w ocenie
Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi niesie ryzyko ogromnych strat finansowych dla polskich producentów
ziemniaków i skrobi ziemniaczanej, co jest bardzo istotne z uwagi na fakt, iż Polska należy do czołowych producentów
ziemniaka w Europie (2).



Zgodnie z zapisami nowej Ustawy o nasiennictwie z 28 grudnia 2012 r. nielegalne uprawy roślin genetycznie
modyfikowanych obłożone są sankcjami prawnymi. Właścicielowi nielegalnych upraw GMO grozi kara w wysokości do
200% wartości materiału siewnego oraz zniszczenie uprawy (3).



W połowie 2010 r. KE zaproponowała zmianę dyrektywy dotyczącej GMO, która pozwoliłaby poszczególnym krajom
indywidualnie zakazać lub ograniczyć uprawy GMO na swoim terytorium bez konieczności udowadniania zagrożenia
dla zdrowia lub środowiska. Jednak propozycja ta utknęła w Radzie UE, ponieważ utworzyła się mniejszość blokująca
ten postulat. Kraje, które są przeciwne projektowi KE, argumentują, że takie krajowe zakazy doprowadzą do
"fragmentaryzacji" wewnętrznego rynku UE. Zgodnie z informacją komisarza do spraw zdrowia UE Tonio Borga ze
stycznia 2013 r. prace KE dotyczące powyższych zmian prawnych nie będą prowadzone aż do końca kadencji Komisji
Europejskiej, która upływa w 2014 r. Oznacza to, że zmiany prawa w tym obszarze może dokonać dopiero Komisja
Europejska w nowym składzie.



Polska Ustawa o nasiennictwie i wprowadzone na jej podstawie rozporządzenia tymczasowo chronią nasz kraj przed
uprawami roślin GMO, jednak nie chronią Polaków od obecności organizmów modyfikowanych genetycznie
w ogólnodostępnych produktach spożywczych i paszach dla zwierząt. Import i obrót genetycznie
modyfikowanymi produktami, w tym paszami, wpisanymi do specjalnego rejestru UE, dozwolony jest na terenie
krajów Unii Europejskiej (4).



W Polsce znowelizowana ustawa o paszach umożliwia w kolejnych latach (do 1 stycznia 2017 r.) wykorzystanie w
żywieniu zwierząt pasz genetycznie zmodyfikowanych (5). Rocznie Polska importuje ok. 2 mln ton soi
modyfikowanej genetycznie na potrzeby produkcji pasz dla drobiu, bydła i trzody chlewnej (6). Produkty
pochodzące od tych zwierząt (w tym jaja) są dopuszczone do obrotu, ale - zgodnie z obowiązującym prawem -
konsumenci nie mają wiedzy o tym, ponieważ informacja na ten temat nie jest wymagana na opakowaniu. Nie jest to
zgodne z oczekiwaniami Polaków. Według badań ok. 80% naszych konsumentów uważa, że zarówno produkty
bezpośrednio wytworzone z GMO, jak i produkty od lub ze zwierząt karmionych paszami GMO powinny być
odpowiednio oznakowane. Obecność na sklepowych półkach żywności zawierającej GMO budzi szereg kontrowersji
ze względu na wątpliwości dotyczące ich wpływu na zdrowie konsumentów

ZNAKOWANIE OPAKOWAŃ

Oznakowanie żywności

W zakresie prawa polskiego oznaczenie żywności jest regulowane w
rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 15
lipca 1994r. (Dz.U. z 1994r. Nr 86, poz. 402). Zgodnie z tym
rozporządzeniem obowiązek właściwego oznaczania (etykietowania)
ciąży na producencie a także na sprzedawcy.
Opakowanie musi zawierać następujące informacje:



naturze, przeznaczeniu i innych właściwościach produktu;



trwałości produktu;



składzie wewnętrznym zawartości;



pochodzeniu;



metodzie wytworzenia;



warunkach, sposobach przechowywania lub wykorzystania - w
niezbędnym zakresie.
Rozporządzenie to zawiera cały szereg szczegółowych wymagań
dotyczących oznaczeń. Z rozporządzenia tego wynika także, że
informacja o specjalnym sposobie produkcji ("wyprodukowano
metodami ekologicznymi") jest dozwolona pod warunkiem posiadania
atestu.

PRODUKTY GMO

Szczególne obowiązki w zakresie oznaczania produktów dotyczą tzw. "produktów GMO". Jako
"produkt GMO" ustawa z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie modyfikowanych (Dz.U.
z 2001r. Nr 76, poz. 811 z późn. zm.) rozumie "GMO lub każdy wyrób składający się z GMO lub
zawierający GMO lub ich fragmenty lub kombinację GMO, który jest wprowadzany do obrotu lub
wywożony za granicę lub przewożony tranzytem przez terytorium Rzeczpospolitej Polskiej." GMO,
czyli organizmy genetycznie zmodyfikowane zostały szczegółowo określone w art. 3 pkt 2) ww.
ustawy. Ustawa ta wprowadziła obowiązek znakowania produktów GMO, z wyjątkiem, gdy ich
zawartość w produkcie nie przekracza 1% masy. Oznakowanie produktu GMO, które powinno
znajdować się na etykiecie, zawierać musi następujące informacje:

•nazwę produktu GMO i nazwy zawartych w nim GMO,

•imię i nazwisko lub nazwę producenta lub importera oraz adres,

•przewidywany obszar stosowania produktu GMO: przemysł,
rolnictwo, leśnictwo, powszechne użytkowanie przez konsumentów lub
inne specjalistyczne zastosowanie,

•zastosowanie produktu GMO i dokładne warunki użytkowania wraz z
informacją, w uzasadnionych przypadkach, o rodzaju środowiska, dla
którego produkt jest odpowiedni,

•szczególne wymagania dotyczące magazynowania i transportu, jeżeli
zostały określone w zezwoleniu,
informacje o różnicy wartości użytkowej między produktem GMO a
jego tradycyjnym odpowiednikiem
środki, jakie powinny być podjęte w przypadku niezamierzonego
uwolnienia GMO, niezgodnego z wymaganiami dotyczącymi
wprowadzenia produktu GMO do obrotu, jeżeli zostały określone w
zezwoleniu, numer zezwolenia.

KORZYŚCI ORAZ POTENCJALNE ZAGROŻENIA

ZWIĄZANE Z UPRAWA ROŚLIN GENETYCZNIE

MODYFIKOWANYCH

Różnorakie korzyści jakie przynosi uprawa roślin genetycznie
modyfikowanych można rozpatrywać na poziomie mikro i
makro.
Na poziomie mikro korzyści odnoszą przede wszystkim rolnicy
w postaci wzrostu dochodów i poprawie konkurencyjności
dzięki:
- zwiększeniu plonowania, zmniejszeniu obniżek plonów
spowodowanych zachwaszczeniem i szkodnikami, oraz strat
związanych ze zbiorem, a także dzięki poprawie jakości i
wyrównania zbioru.
- zmniejszeniu kosztów bezpośrednich w rezultacie
ograniczenia zużycia środków ochrony roslin i zmniejszenia
ilości zabiegów pielęgnacyjnych, uproszczenia uprawy,
Ponadto ważne jest także następcze oddziaływanie w
płodozmianie, ułatwienie planowania prac w gospodarstwie,
zmniejszanie spiętrzenia prac sezonowych. Te pośrednie
pozytywne skutki nie są na ogół wyceniane.

KORZYŚCI ORAZ POTENCJALNE ZAGROŻENIA

ZWIĄZANE Z UPRAWA ROŚLIN GENETYCZNIE

MODYFIKOWANYCH

Nie doceniane dotychczas są także korzyści wynikające ze zmniejszenia niebezpieczeństwa
zanieczyszczenia produkowanych zbóż i pasz mykotoksynami na skutek mniejszego
porażenia zdrowych, nieuszkodzonych roślin grzybami. Uprawa roślin GMO znacząco obniża
zawartość mykotoksyn, a tym samym podnosi bezpieczeństwo zdrowotne produkowanej
żywności pochodzenia zwierzęcego. Zmniejsza także ryzyko nie spełnienia wymogów
dotyczących zawartości mykotoksyn w ziarnie zbóż sprzedawanym w systemie interwencji
lub do przemysłu paszowego. Przyczynia sie to do ograniczenia ryzyka ekonomicznego
związanego z prowadzeniem produkcji rolniczej i działa na rzecz stabilizacji dochodów
rolniczych.
Z drugiej strony warto uwzględnić, że potencjalnie dodatkowe koszty może powodować
pojawienie sie chwastów odpornych na glifosat i glufosynat oraz przenoszenie genów w
postaci samosiewów. Można im jednak łatwo zapobiegać poprzez zmianowanie lub
dodatkowe zabiegi pielęgnacyjne.
Znacznie większym problemem mogą okazać sie trudności ze znalezieniem zbytu na
produkty wytworzone z roślin genetycznie modyfikowanych. Obawy konsumentów wynikające
z niewiedzy i potęgowane przez obrońców środowiska naturalnego, czy zwolenników
żywności naturalnej mogą powodować, że ceny oferowane za produkty uzyskane z roślin
modyfikowanych genetycznie mogą być o tyle nisze, że korzyści z tytułu wyższej produkcji i
niższych kosztów zostaną zniwelowane. Może to dotyczyć tych produktów, które są
bezpośrednio konsumowane przez człowieka. Trudności ze zbytem produktów wytwarzanych
z roślin modyfikowanych genetycznie nie powinny natomiast dotyczyć produktów
wykorzystywanych na cele nieżywnościowe. W pierwszym rzędzie dotyczy to roślin
uprawianych na cele energetyczne, ale równie na cele przemysłowe (bawełna) oraz na pasze.

KORZYŚCI ORAZ POTENCJALNE ZAGROŻENIA

ZWIĄZANE Z UPRAWA ROŚLIN GENETYCZNIE

MODYFIKOWANYCH



Na poziomie makro korzyści odnoszą głównie konsumenci z tytułu:



- poprawy jakości biologicznej żywności na skutek zmniejszenia zawartości pestycydów w
pożywieniu i w środowisku, zmniejszenia ilości mykotoksyn w żywnosci pochodzących z
grzybów rozwijających sie na roślinach porażonych przez szkodniki, zmniejszenia ilości
szkodliwych nasion chwastów w zebranym plonie,



- obniżek cen żywności na skutek zmniejszenia strat, ograniczenia zabiegów uzdatniających,
zwiększenia jej trwałości;



Korzyści dla środowiska:



- zmniejszenie zużycia nieodnawialnych zasobów surowców i energii, których nie trzeba
zużywać na przeprowadzenie zbędnych zabiegów pielęgnacyjnych i ochrony roślin, dzięki
zwiększonej odporności roślin;



- ochrona gleby przed erozja dzięki ograniczeniu ilości wykonywanych zabiegów uprawowych
i intensywności ich przeprowadzania;



Korzyści dla społeczeństwa:



- bardziej zrównoważona eksploatacja ekosystemów i zmniejszenie obciążenia środowiska z
tytułu produkcji żywności;



- zmniejszenie natężenia chorób cywilizacyjnych (zwłaszcza alergii);



- łagodzenie napiec społecznych z tytułu niezrównoważonego rozwoju różnych obszarów;



- obniżka kosztów energii odnawialnej;



- eliminacja głodu w krajach borykających sie z niedoborami żywności;



Korzyści dla budżetu:



- zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej;



- zmniejszenie kosztów działań na rzecz ochrony środowiska;

STAN PRAWNY PRODUKCJI I

STOSOWANIA -ŻYWNOŚCI

GENETYCZNIE MODYFIKOWANEJ

Od początku pracom nad roślinami modyfikowanymi

genetycznie towarzyszyło wiele kontrowersji. Z jednej
strony nowe rozwiązania dają dużą szanse rozwoju
wielu dziedzin związanych z rolnictwem, ochrona
środowiska czy przemysłem, jednak z drugiej budzą
wiele wątpliwości co do ich bezpieczeństwa i wpływu na
otoczenie w tym zwłaszcza na zdrowie ludzi.

Prace legislacyjne nad GMO skupiają sie wiec przede

wszystkim na zapewnieniu szczelnej kontroli nad całym
procesem tworzenia nowych roślin i ich produktów,
począwszy od prac laboratoryjnych, poprzez możliwości
ich przemieszczania a do pojawienia sie gotowych
produktów na półce sklepowej wraz z odpowiednimi
oznaczeniami. Kwestie te regulowane są przede
wszystkim prawem krajowym oraz lokalnym i
regionalnym, ale istnieją także akty prawne o
charakterze międzynarodowym.

STAN PRAWNY PRODUKCJI I STOSOWANIA

-ŻYWNOŚCI GENETYCZNIE MODYFIKOWANEJ

Pierwszym aktem międzynarodowym odnoszącym sie pośrednio
do GMO jest Konwencja o różnorodności biologicznej z 1992 roku
( ratyfikowana przez Polskę w 1995 roku). Celem konwencji jest
„ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie
jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści
wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych, w tym
przez odpowiedni dostęp do zasobów genetycznych i odpowiedni
transfer właściwych technologii, z uwzględnieniem wszystkich
praw do tych zasobów i technologii, a także odpowiednie
finansowanie”. W ramach powyższej konwencji uchwalony został
protokół o Bezpieczeństwie Biologicznym z Kartageny
(ratyfikowany przez Polskę w 2003r.). Określa on zasady i
procedury dotyczące bezpiecznego przemieszczania (a zwłaszcza
przemieszczeń transgranicznych organizmów), przekazywania i
wykorzystania żywych zmodyfikowanych organizmów, które
mogą wywierać negatywny wpływ na zachowanie i
zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej, z
uwzględnieniem zagrożeń dla ludzkiego zdrowia.

STAN PRAWNY PRODUKCJI I STOSOWANIA

-ŻYWNOŚCI GENETYCZNIE MODYFIKOWANEJ

Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi zagadnienie GMO w Unii
Europejskiej były dwie dyrektywy z 1990 r., które w późniejszych latach zostały
zmienione:



Dyrektywa Rady nr 219 z dnia 23 kwietnia 1990 roku w sprawie zamkniętego
użycia genetycznie zmodyfikowanych mikroorganizmów (nowelizacja
Dyrektywa nr 81 z dnia 26 października 1998 roku).



Dyrektywa Rady nr 220 w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska
organizmów genetycznie zmodyfikowanych, która została uchylona Dyrektywą
Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 18 z dnia 12 marca 2001
roku.
Pierwsza z nich szczegółowo reguluje zasady zamkniętego użycia genetycznie
modyfikowanych mikroorganizmów w celu wyeliminowanie wszelkich
potencjalnych zagrożeń jakie mogłyby wywierać na środowisko i zdrowie ludzi.
Druga dyrektywa reguluje procedury związane z zamierzonym uwolnieniem
GMO do środowiska (eksperymenty i doświadczenia polowe) oraz kwestie
związane z wprowadzeniem do obrotu GMO w charakterze lub składzie
produktów. Tak jak poprzednia dyrektywa jej zapisy skupiają sie przede
wszystkim na zapewnieniu przez państwa członkowskie zharmonizowanego i
szczelnego monitoringu wszystkich prac ze szczególnym uwzględnieniem
skumulowanego oddziaływania poszczególnych organizmów na środowisko i
zdrowie ludzi.

STAN PRAWNY PRODUKCJI I STOSOWANIA

-ŻYWNOŚCI GENETYCZNIE MODYFIKOWANEJ

Jednak praktyczne problemy ze stosowaniem dyrektywy,
szybkość zmian i postęp naukowy oraz coraz większe
sprzeciwy opinii publicznej dotyczące zwłaszcza
dopuszczenia GMO do obrotu, spowodowało, e w 2003 r.
dotychczasowe regulacje uzupełniono dwoma
Rozporządzeniami:



Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
1829/2003 z dnia 15 lipca 2003 roku w sprawie
genetycznie zmodyfikowanej żywności i pasz;



Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
1830/2003 z dnia 22 wrzesnia2003 roku w sprawie
identyfikacji i oznakowania organizmów genetycznie
zmodyfikowanych oraz identyfikacji produktów
żywnościowych i paszowych wytworzonych z organizmów
genetycznie zmodyfikowanych (nowelizujące Dyrektywą
2001/18/WE).

STAN PRAWNY PRODUKCJI I STOSOWANIA

-ŻYWNOŚCI GENETYCZNIE MODYFIKOWANEJ



Rozporządzenia te odnoszą sie głównie do zapisów dyrektywy 2001/18 w części
dotyczącej wprowadzania do obrotu produktów GMO. Rozszerzają i uzupełniają
procedury związane z kontrola oraz udzielaniem pozwoleń na wprowadzenie do
obrotu artykułów spożywczych i pasz jako GMO lub GMO zawierające w swoim
składzie. Wprowadzają równie nowy system ich znakowania18.



Zgodnie z zapisami artykułu 23 tego rozporządzenia oraz artykułu 12 novel
foods każde z państw członkowskich na podstawie nowych informacji lub w
efekcie przeprowadzenia oceny istniejących informacji, posiadające
uzasadnione podstawy by uznać, że stosowanie żywności lub składnika
żywności zgodnego z wymaganiami niniejszych rozporządzeń stanowi
zagrożenie dla zdrowia ludzkiego lub środowiska naturalnego, może okresowo
ograniczyć lub zawiesić handel oraz wykorzystanie danej żywności lub składnika
żywności na własnym terytorium. Na tej podstawie (oraz na podstawie zapisów
dyrektywy 90/220) wydano następujące zakazy narodowe używania GMO:



· kukurydza Bt 176 (Austria, Luksemburg, Niemcy),



· kukurydza MON810 (Austria, Grecja, Węgry),



· kukurydza T25 (Austria),



· rzepak Topas 19/2 (Grecja, Francja),



· rzepak MS1xRF2 (Francja).

STAN PRAWNY PRODUKCJI I STOSOWANIA

-ŻYWNOŚCI GENETYCZNIE MODYFIKOWANEJ



Take rząd polski przedłożył w marcu 2005 r. wniosek o zakaz stosowania do siewu materiału
genetycznie zmodyfikowanych odmian kukurydzy MON810 oraz odmian konwencjonalnych
ze względu na ich wczesność (długość okresu wegetacyjnego) oraz braku możliwości ich
stosowania w warunkach polskich. Po rocznej wymianie dokumentów i modyfikacjach
wniosku Komisja Europejska w dniu 9 marca 2006 r. podjęła decyzje, w której zezwala na
wprowadzenie zakaz używania nasion 16 odmian kukurydzy GMO (wnioskowano o 17) oraz
ok. 700 odmian kukurydzy tradycyjnej (wnioskowano o ok. 1800 odmian).



Zakazy narodowe stały sie także podstawa dużego sporu miedzy EU a Stanami
Zjednoczonymi, Kanada i Argentyna, które złożyły pozew przeciwko takim praktykom do
WTO. Na początku lutego 2006 r. WTO wydało wstępne orzeczenie udzielające
warunkowego poparcia pozywającym państwom.



Ostatnim z elementów systemu prawnego obejmującego GMO jest Rozporządzenie
Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 1946 z dnia 15 lipca 2003 roku w
sprawie transgranicznego przemieszczania organizmów genetycznie zmodyfikowanych.
Rozporządzenie to nakazuje ustalenie przez państwa członkowskie wspólnego systemu
zgłoszeń oraz informacji w odniesieniu do transgranicznego przemieszczania organizmów
zmodyfikowanych genetycznie (GMO) oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony w
dziedzinie bezpiecznego przemieszczania, przekazywania oraz wykorzystywania GMO.
Uwzględnia ona, e organizmy żywe uwolnione do środowiska naturalnego zarówno w dużej
jak i w małej liczbie w celach doświadczalnych albo jako produkty dostępne w handlu,
mogą rozmnażać sie w środowisku naturalnym i przekraczać granice państwowe. Zapisy
rozporządzenia wprowadzają tym samym postanowienia protokołu kartageńskiego o
bezpieczeństwie biologicznym i zapewniają ich spójne wdrażanie przez Unie Europejska.

STAN PRAWNY PRODUKCJI I STOSOWANIA

-ŻYWNOŚCI GENETYCZNIE MODYFIKOWANEJ

Polski system regulacji prawnej GMO miał swoje początki w
pierwszych latach 80-tych, kiedy to w ramach ustawy o ochronie i
kształtowaniu środowiska wprowadzono fragmentaryczne zapisy o
ich kontroli. Jednak dopiero w 1997 roku wprowadzono konieczność
posiadania zezwolenia na doświadczenia polowe nad GMO (w
praktyce działające od 1999 r.)
W wyniku takiego stanu, przez cały ten okres, mogło dochodzić do
niekontrolowanego uwalniania GMO do środowiska, a być może w
obrocie znajdowały sie nawet produkty w składzie których zawarte
było GMO. Kompleksowo zagadnienia GMO w Polsce zostały
unormowane w 2001 roku ustawa o organizmach genetycznie
zmodyfikowanych20, która reguluje:



zamknięte użycie organizmów GMO,



zamierzone uwalnianie GMO do środowiska, w celach innych ni
wprowadzanie do obrotu,



wprowadzanie do obrotu produktów GMO,



wywóz za granice i tranzyt produktów GMO,



właściwość organów administracji rządowej do spraw GMO

STAN PRAWNY PRODUKCJI I STOSOWANIA

-ŻYWNOŚCI GENETYCZNIE MODYFIKOWANEJ



Ustawa harmonizuje prawo polskie z częścią prawa europejskiego oraz zagadnienia
związane z protokołem kartageńskim. W 2003 r. ustawa doczekała sie nowelizacji22, w
której zawarty jest zapis obligujący ministra środowiska do sporządzenia projektu Krajowej
Strategii Bezpieczeństwa Biologicznego oraz wynikającego z niej programu działań.
Projekt taki powstał w 2005 r. w Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Zapisy strategii
szczegółowo omawiają procedury postępowania z GMO w świetle prawa krajowego i
międzynarodowego oraz przedstawiają główne cele i zadania wynikające z tej strategii:
Cele:



Rozpoznanie i monitorowanie zakresu działań związanych z użytkowaniem organizmów
genetycznie zmodyfikowanych, które mogą mieć wpływ na zachowanie bezpieczeństwa
biologicznego.



Usuwanie lub ograniczanie aktualnych i potencjalnych zagrożeń wynikających ze
stosowania GMO.



Integracja działań zmierzających do wdrożenia i utrzymania bezpieczeństwa
biologicznego.
Zadania:



Przegląd i ocena stanu prawa w zakresie GMO w Polsce.



Utworzenie systemu kontrolnego (z uwzględnieniem roli poszczególnych organów
kontrolnych).



Uszczelnienie i zabezpieczenie granic przed niekontrolowanym przemieszczaniem GMO.



Opracowanie systemu informatycznego na potrzeby działań związanych z GMO oraz
włączenie Polski do Międzynarodowego Systemu Wymiany Informacji.



Edukacja ludności w sprawie bezpieczeństwa biologicznego.

Document Outline