Opieka pielęgniarska w stanach 

zapalnych i zakażeniach narządów 

płciowych u kobiety

Dr n.med. Jolanta Olszewska 

21-12-3 11:56 PM

1

Opieka ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach zapalnych..

Zakażenie/infekcja 

• To proces 

wtargnięcia 
drobnoustrojów 
chorobotwórczyc
h do organizmu

• Zapalenie to 

odczyn obronny 
organizmu na 
miejscowe 
działanie 
czynników 
szkodliwych

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

2

Zapalenie objawia się..

• Zmianami w 

ukrwieniu tkanki

• Zmianą czynności 

naczyń

• Reakcją ze strony 

tkanki łącznej i 
uszkodzeniem 
funkcji:

• Zaczerwienienie
• Wzmożone ucieplenie
• Obrzęk
• Ból 

  

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

3

Drogi zakażenia 

• Wstępujące – 

zewnątrzpochodn
e:

– Zakażenia 

nieswoiste/bakter
yjne/

– Zakażenia swoiste

• Kiła
• Rzeżączka
• Rzęsistkowica
• Grzybica 

• Zstępujące – 

wewnątrzpochodne, 
z ognisk istniejących 
w innych narządach:

• Gruźlica

• zakażenia 

nieswoiste/bakteryjn
e

• Paciorkowce
• Gronkowce
• Pałeczka 

okrężnicy

• inne

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

4

Przed rozwojem infekcji..

• na narząd rodny 

jest stale 
narażony, chronią 
własne 
mechanizmy 
obronne:

• Obecność licznych 

pałeczek 
Döderleina-gram 
(+)

• Obecność 

nabłonka pochwy 
bogatego w 
węglowodany

• Właściwe pH 

środowiska 
pochwy/kwasota 
pochwy 4,2-4,5/

• Zasadowy odczyn 

czopa śluzowego 
szyjki macicy

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

5

Ochrona mechaniczna

• Przyleganie ścian 

pochwy do siebie,

• Obecność   błony 

dziewiczej

• Perystaltyczne ruchy 

jajowodów

• Obecność czopa 

śluzowego w szyjce 
macicy

• Szczelność przedsionka 

pochwy

• Mechanizm 

obronny 
narządów 
płciowych 
uzależniony jest 
od

•  stopnia 

dojrzałości ustroju

• Ogólnego stanu 

zdrowia

• Zmian w czasie 

cyklu

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

6

Procesy zapalne w 

poszczególnych odcinkach

• Narządu rodnego mogą 

mieć przebieg ostry lub 
przewlekły:

• Różnorodność 

etiologiczna

• Kliniczny przebieg 

procesów zapalnych

• Zakażenia w obrębie 

narządów rodnych

• Stan wiedzy kobiet o 

schorzeniu i działaniach 
profilaktycznych, 
powinny być 
wyznacznikami do 
planowania opieki 
pielęgniarskiej 

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

7

Udział położnej w rozpoznawaniu, leczeniu, 

pielęgnowaniu i profilaktyce stanów zapalnych 

narządu rodnego jest realizowany przez:

• Prowadzenie obserwacji 

i interpretowanie 
objawów klinicznych

• Przygotowanie kobiety 

do badan 
diagnostycznych i 
wykonywanie zleconych 
przez lekarza badań

• Podawanie leków 

zgodnie z zaleceniami, 
zawartymi w ustalonej i 
obowiązującej 
dokumentacji

• Wykonywanie 

zaplanowanych zabiegów 
pielęgnacyjnych i 
higienicznych

• Podejmowanie działań 

profilaktycznych 
obejmujących właściwą 
edukację kobiety

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

8

Zapalenie sromu

• Srom jest bardzo 

odporny na 
zakażenie

• Stany zapalne 

najczęściej pojawiają 
się w miejscu 
uszkodzenia 
nabłonka pochwy lub 
z powodu 
zmniejszenia jego 
odporności na 
czynniki zakaźne, co 
następuje w wyniku:

• Urazu 

mechanicznego

• Nieprzestrzegania 

higieny

• Upławów/drażnią 

nabłonek i są 
nosicielami 
infekcji/

• Otyłości/sprzyja 

zakażeniom 
bakteryjnym i 
grzybiczym, 
utrudnia 
utrzymanie higieny

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

9

cd….

• Alergii na:

–  środki piorące
– Zmiękczające
– Materiał z którego 

wykonana jest bielizna 
osobista

•

Zwiększonej podatności na 
urazy i infekcje u kobiet z 
niedoborem estrogenów w 
czasie menopauzy i po 
menopauzie

•

Stanów chorobowych takich 
jak:

• Cukrzyca
• Zapalenie nerek
• Niedokrwistość
• Białaczka

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

10

Procesy zapalne i zakażenia 

obejmujące srom i jego okolicę 

mogą przebiegać w postaci:

• Zakażeń 

bakteryjnych

• Zapalenie ostre 

sromu

• Zapalenie 

przewlekłe sromu

• Zapalenie torebek 

włosowych

• Czyraczność 

sromu

• Świąd sromu
• Owrzodzenia 

kiłowe sromu

• Wrzód miękki

• Ostry wrzód sromu
• Zapalenie 

gruźlicze sromu

• Zapalenie gruczołu 

przedsionkowego 
większego/Bartholi
na/

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

11

cd…

• Zakażeń grzybiczych

• Drożdżakowe 

zapalenie sromu

• Zakażeń wirusowych

• Kłykciny kończyste
• Opryszczka sromu

• Zakażeń 

pasożytniczych

• Wszawica łonowa
• Świerzb
• owsika

• Zapalenia sromu 

wywołanego 
reakcją 
nadwrażliwości

• Leki
• Detergenty
• Pudry
• Kremy 

antykoncepcyjne

• Krążki 

dopochwowe 

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

12

cd…

• Świądu sromu 

towarzyszącego 
chorobom 
ogólnoustrojowy
m:

– Cukrzyca
– Schorzenia dróg 

żółciowych 
przebiegających z 
żółtaczką

– Choroba 

nowotworowa

– Schorzenia nerek 

przebiegające z 
mocznicą

– Niedoborom 

hormonalnym/

hipoestr

ogenizm

– Niedoborom 

witaminowym

– Awitaminozy A, B2, 

B12, żelaza, kwasu 
foliowego

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

13

Proces pielęgnowania należy 

rozpocząć od:

• Zebrania 

wywiadu i 
określenia stanu 
fizycznego, 
psychicznego i 
społecznego 
pacjentki i 
wyłonienia 
problemów 
pielęgnacyjnych

• Diagnoza 

pielęgniarska jest 
podstawą do 
określenia celu i 
planu opieki  

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

14

cd…

• Określenie stanu 

fizycznego to 
poznanie 
występujących 
objawów 
obiektywnych i 
subiektywnych

• Położna powinna 

znać objawy 
kliniczne 
różnicujące 
poszczególne 
postaci zapaleń.

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

15

Wśród objawów zapalenia sromu 

najczęściej występują:

• Świąd
• Zaczerwienienie
• Obrzęk
• Wzmożone napięcie
• Pieczenie
• Wzmożona 

wilgotność

• Powiększenie i 

bolesność 
pachwinowych 
węzłów chłonnych

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

16

Przed rozpoczęciem leczenia 

należy ustalić przyczynę

• W leczeniu 

miejscowym 
stosuje się środki: 

• Bakteriobójcze
• Grzybobójcze
• Przeciwzapalne
• Przeciwbólowe w 

postaci kremów, 
maści, zasypek

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

17

Diagnoza pielęgniarska

• Problemy 

pielęgnacyjne:

• Świąd sromu
• Obrzęk
• Zaczerwienienie
• Wzmożona 

wilgotność skóry 
sromu

• Ból i pieczenie 

skóry sromu

• Ból i pieczenie 

skóry sromu

• Przygnębienie 

pacjentki 
spowodowane 
przykrymi 
dolegliwościami

• Obrzęk i bolesność 

pachwinowych 
węzłów chłonnych

• Brak wiedzy o 

pielęgnacji krocza

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

18

Cel opieki

• Złagodzenie i 

zlikwidowanie 
uciążliwych dla 
kobiety objawów

• Utrzymanie 

krocza w 
czystości i 
unikanie 
podrażnień

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

19

Plan pielęgnowania

• Ochrona sfery 

intymnej 
pacjentki podczas 
wykonywania 
wszystkich 
zabiegów 
pielęgniarskich,

• Stosowanie leków 

zgodnie ze 
zleceniem 
lekarza,

• Obserwację 

objawów i ocenę 
skuteczności 
stosowanej 
terapii,

• Częstą zmianę 

bielizny 
pościelowej

– Zastosowanie reżimu 

łóżkowego w ostrym 
okresie choroby

– Niskie ułożenie 

miednicy

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

20

cd…

• Działania 

pielęgnacyjne

• Ogolenie okolicy 

krocza

• Utrzymanie krocza 

w czystości

• Wykonywanie 3-4 

razy dziennie 
okładów z 
rozcieńczonego 
roztworu KMNO4 i 
naparu rumianku

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

21

cd…

• Osuszanie miękkim 

ręcznikiem poprzez 
dotykanie/nie 
pocieramy/

• Stosowanie 

właściwej bielizny, z 
surowców 
naturalnych

• Smarowanie skóry 

sromu maścią p-w 
świądową, np. 0,5-
1% maść 
hydrokortyzonową

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

22

cd..

• Umożliwienie 

rozmowy z 
lekarzem

• Wsparcie i 

rozmowy 
zmierzające do 
rozwiązywania 
problemów 
natury 
psychicznej

• Wykonywanie 

zabiegów 
delikatnie

• Okazywanie 

życzliwości

• Zapewnienie 

diety obfitującej 
w witaminy i duża 
zawartość białka

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

23

Edukacja pacjentki

• Nauka obserwacji 

objawów zapalenia

• Przestrzeganie zasad 

higieny

• Poinformowanie o 

konieczności 
wyeliminowania 
ewentualnego 
czynnika 
uszkadzającego

• Poinformowanie o 

ograniczeniu 
aktywności płciowej 
w przypadku 
wystąpienia stanu 
zapalnego

• Objaśnienie 

przykrych 
konsekwencji i 
lekceważenia 
niepokojących 
objawów

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

24

cd…

• Poinformowanie kobiet w 

okresie menopauzy o 
możliwości wystąpienia 
zapalenia sromu

• Nauczenie stosowania 

środków leczniczych i 
zabiegów 
pielęgnacyjnych

• Poinformowanie o 

konieczności 
wykonywania 
kontrolnych badan 
ginekologicznych

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

25

Zapalenie pochwy

• To jeden z 

najczęściej 
występujących 
stanów zapalnych 
kobiet.

• Jej bezpośrednią 

przyczyną jest 
zaburzenie 
biocenozy pochwy

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

26

Do czynników zaburzających 

biocenozę pochwy należy:

• Osłabienie czynności 

jajników

• Fizjologiczne wahania 

poziomu hormonów w 
organizmie kobiety:

• Miesiączka
• Cykl płciowy
• Ciąża
• Połóg
• Klimakterium
• starość

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

27

cd….

• Długotrwałe leczenie 

antybiotykami i 
glikokortykoidami

• Czynniki 

ogólnoustrojowe:

• Cukrzyca
• Awitaminozy
• Niedokrwistość
• Niedożywienie
• Choroby 

wyniszczające

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

28

cd…

• Urazy 

mechaniczne:

• Stare pęknięcia 

krocza

• Obniżenie się 

ścian pochwy

• Ciała obce w 

pochwie, jak:

– Gąbki
– Krążki
– Kapturki 

szyjkowe

– tampony

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

29

cd…

• Niewłaściwa 

higiena osobista:

– Niewłaściwe 

mydła

– Dezodoranty 

intymne

– Płukania pochwy
– Zbyt częste 

irygacje

– Niewłaściwa 

bielizna

– tampony

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

30

cd…

• Brak higieny 

osobistej

• Wzmożona 

aktywność seksualna

• Obecność chorób 

przenoszonych 
drogą płciową

• Masturbacja
• Zabiegi chirurgiczne 

na pochwie i szyjce 
macicy

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

31

Etiologia zapalenia 

pochwy

• Grzybica pochwy
• Bakteryjne 

zakażenie pochwy

• Rzęsistkowica
• Atroficzne 

zapalenie pochwy

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

32

U nieaktywnych seksualnie 

nastolatek najczęściej 

obserwuje się:

• Kandydozę
• Bakteryjne 

zakażenie pochwy

• Stan zapalny w 

związku z 
obecnością w 
pochwie ciała 
obcego 

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

33

We wszystkich typach 

zapalenia pochwy występują:

• Upławy
• Świąd
• Dysuria
• Ból i uczucie 

kłucia w pochwie

• dyspareunia

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

34

Położna powinna umieć:

• Opisać charakter 

występującej 
wydzieliny 
pochwowej

• Wygląd
• Nasilenie
• Kolor
• Zapach

• Ocenić częstość i 

nasilenie 
dodatkowych 
objawów 
towarzyszących 
infekcji

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

35

Diagnostyka stanów zapalnych 

pochwy powinna obejmować:

• Wywiad
• Badanie 

przedmiotowe

– Ginekologiczne

• Badania 

laboratoryjne:

– Pomiar pH 

pochwy

– Wymaz z pochwy
– Posiew z pochwy

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

36

Prawidłowo zebrany wywiad 

ułatwia rozpoznanie, powinien 

uwzględnić:

• Wiek chorej
• Objawy
• Aktywność seksualną i 

zachowania seksualne

• Stan zdrowia partnerów 

seksualnych

• Przebyte choroby 

przenoszone drogą 
płciową

• Udział czynników 

zewnętrznych

• Stosowane metody 

antykoncepcji

• Nawyki higieny osobistej
• Choroby 

ogólnoustrojowe

• Choroby skóry
• Stosowane 

chemioterapeutyki

• Zaburzenia hormonalne
• Obecność ciąży

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

37

Stany zapalne pochwy i 

sromu u dziewcząt w okresie 

dojrzewania

• Przyczyny:

• Niski poziom higieny 

osobistej

• Używanie tamponów 

dopochwowych

• Noszenie obcisłej 

bielizny

• Aktywność seksualna 

nastolatków

• Aktywność 

patogenów 
środowiskowych

» Alergeny
» Pasożyty  

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

38

Drogą płciową najczęściej są 

przenoszone:

• Chlamydia 

trachomatis

• Neisseria 

gonorrhoeae

• Trichomonas 

vaginalis

• Gardnella 

vaginalis

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

39

Edukacja nastolatek

• Umiejętność 

okazania 
współczucia, 
życzliwości, 
pozyskania zaufania, 
nawiązania z nią 
dobrego kontaktu

• Zapewnienie 

właściwego przekazu 
informacji 
medycznej rodzicom 
lub opiekunom

• Znajomość 

przepisów 
prawnych – czy 
nastolatka może 
podejmować 
samodzielne 
decyzje, np. 
dotyczące 
stosowania 
antykoncepcji

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

40

cd…

• Przeprowadzenie 

dokładnego 
wywiadu:

• Ginekologicznego
• Ogólnomedyczneg

o

• Rodzinnego

• Obecność rodziców 

jest zawsze 
korzystna

• Dokładne 

wyjaśnienie celu i 
przebiegu badania 
przedmiotowego

• Omówienie 

stosowanej terapii

• Przeprowadzenie 

kontroli leczenia

• Omówienie 

następstw zakażeń 
pochwy

• Zachęcanie do 

praktykowania 
bezpiecznych 
zachowań 
seksualnych

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

41

We wszystkich zapaleniach pochwy 

istotnymi problemami są:

• Nawroty
• Terapia u kobiet 

ciężarnych

• Leczenie partnerów
• Podejmowanie 

błędnego 
samoleczenia 
wynikającego z 
dostępności leków 
bez recepty 

21-12-3 11:56 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

42

Rzęsistkowe zapalenie 

pochwy

• Infekcję wywołuje 

pierwotniak – 
Trichomonas 
vaginalis

• Zakaża:

–  pochwę, 
– cewkę moczową, 
– Gruczoły 

przycewkowe

• Może również 

wnikać:

–  do gruczołów 

Bartholina

– Kanału szyjki
– Macicy
– Jajowodów

• Najczęściej 

dotyka kobiety w 
wieku 20-35 lat

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

43

cd…

• Wydzielina 

pochwowa jest:

– Obfita
– Pienista
– Żółta lub 

zielonoszara o 
nieprzyjemnej 
mdłej woni

• Upławom 

towarzyszy świąd 
i pieczenie

• W ostrym stanie 

choroby 
następuje 
całkowita 
niemożność 
współżycia 
płciowego

• Po ostrym okresie 

choroby może 
przejść w stan 
przewlekły, 
bezobjawowy

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

44

cd…

• Jeśli dojdzie do 

zakażenia 
mężczyzny, stają 
się oni 
nosicielami, 
choroba u nich 
przebiega 
bezobjawowo

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

45

Pośrednie drogi zakażenia

• Kontakt z osobą 

zarażoną w:

•  rodzinie
• Internacie
• Domu dziecka
• Szkole poprzez 

korzystanie ze 
wspólnej łazienki:

– Ubikacji
– Mokrych 

ręczników

• Korzystanie ze 

zbiorowych 
kąpielisk

•  

niezdezynfekowa
ny fotel 
ginekologiczny

• Noworodki od 

matek w czasie 
porodu i 
bezpośrednio po 
porodzie

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

46

Rozpoznanie opiera się 

na:

• Objawach 

klinicznych

• Badaniu 

mikroskopowym 
wydzieliny 
pochwowej

• Pobrany materiał 

rozprowadza się 
na szkiełku  i 
zakrapla kroplą 
0,9% NaCL

• W leczeniu 

stosuje się:

• Metronidazol lub 

Tinidazol

• W trakcie kuracji 

w/w lekami nie 
należy spożywać 
alkoholu 

– Wymioty
– Skurcze
– Bóle głowy

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

47

Cele opieki

• Zlikwidowanie 

przykrych 
dolegliwości i 
przywrócenie 
lepszego 
samopoczucia 
pacjentki

• Zlikwidowanie 

przyczyny stanu 
zapalnego

• Odtworzenie 

prawidłowej flory 
bakteryjnej 
pochwy

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

48

Plan działań położnej

• Wyjaśnienie 

techniki 
zakładania 
zleconych 
globulek i 
tabletek 
dopochwowych

• Poinformowanie 

pacjentki o 
niezbędnej 
potrzebie leczenia 
partnera 

• Zaniechanie 

wszelkich 
kontaktów 
seksualnych w 
czasie leczenia

• Wyjaśnienie 

zasad zachowania 
właściwej higieny

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

49

Zapobieganie 

• Pozostawania w 

związku z jednym 
partnerem, osobą 
niezakażoną

• Unikanie 

ryzykownych 
zachowań 
seksualnych

• Używanie 

prezerwatywy

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

50

cd…

• Obserwację 

wydzieliny 
pochwowej

• Obserwację objawów 

dodatkowych

• Korzystanie z porady 

lekarskiej w 
przypadku 
wystąpienia 
niepokojących 
objawów i nie 
stosowanie 
samoleczenia.

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

51

Piśmiennictwo 

• 1. Benrubi G.L (red.) Stany 

naglące w położnictwie i 
ginekologii. Springer PWN

• 2. Sipiński A (red.) Opieka w 

ginekologii. Medical Project 
Poland Sp. zo.o. bielsko-Biała 2010

• 3. Opala T. (red.) Ginekologia. 

PZWL, W-wa 2003

21-12-3 11:57 PM

Opieka 

ginekologiczna_Opieka 

pielęgniarska w stanach 

zapalnych..

52