SYSTEMATYKA 

GRZYBÓW

MIKOLOGIA

SYSTEMATYCZNA

Basidiomycota

Ascomycota

Glomeromyc
ota

Chytridiomycota

Zygomycota

faza

 

dikariotyczna – 

Dikaryomycota

Klasy:

Arthoniomycetes
Dothideomycetes
Eurotiomycetes
Laboulbeniomycetes
Lecanoromycetes
Leotiomycetes
Lichinomycetes
Orbiliomycetes
Pezizomycetes
Sordariomycetes
Geoglossomycetes

Klasa

Eurotiomycetes

Rząd 

Eurotiales

Klejstotecja
Worki prototunikowe

Stadia niedoskonałe głównie: 
          

Aspergillus – teleomorfy: Eurotium, Emericella, 
Neosartorya i inne
Penicillium – teleomorfy: Talaromyces, 
Eupenicillium

Saprobionty i oportunistyczne pasożyty

Emericella sp.

(zarodniki czerwone do purpurowych,
komórki Hülle‘a)

Eurotium sp. 

(owocniki żółte, zarodniki żółte)

Neosartorya sp. 

(owocniki białe, zarodniki bezbarwne)

Penicillium digitatum 
i P. italicum

Produkuje patulinę – toksynę i silny 
antybiotyk

W rozkładzie główną rolę odgrywają enzymy 
pektynolityczne

Penicillium expansum

Penicillium spp.

Penicillium notatum, P. chrysogenum – penicylina

Penicillium roqueforti, P. camemberti – produkcja serów

Roquefort
Gorgonzola
Stilton
Cabrales
Bleau 
d’Auvergne

Brie
Camembert

Aspergillozy:

A. flavus
A. fumigatus
A. glaucus
A. nidulans
A. niger
A. versicolor

Aflatoksyny – pochodne 

difumarokumaryny

Silne kancerogeny

Aspergillus oryzae
- enzymy amylolityczne

Produkcja:
Miso (pasta sojowa)
Shoyu (sos sojowy)
Sake

Elaphomyces spp.

Elaphomyces 
muricatus

Wnętrze owocnika wypełnione masą 
zarodników 

Ektomikoryza – symbioza mutualistyczna

Grzyby: Basidiomycota, Ascomycota, Zygomycota 

(Endogone spp.)

Struktury: mufka, sieć Hartiga, 

       grzybnia zewnętrzna

Rząd 

Onygenales

Bardzo duże zdolności lityczne:
celulolityczne, ligninolityczne, 
keratynoiltyczne

Uproszczone owocniki (klejstotecja) i worki 
prototunikowe

Ok. 120 gatunków

Onygena 
equina
Onygena 
corvina

Najważniejsze anamorfy dermatofitów:
Epidermophyton Microsporum
Trichophyton 

Microsporum canis – powoduje grzybice 
psów i kotów, może przenosić się na ludzi

Klejstotecja z 
przyczepkami 

Klasa 

Leotiomycetes

Rząd 

Erysiphales

Worki jednotunikowe,
zebrane w pęczek

Choroby: mączniaki prawdziwe

Stadium niedoskonałe Oidium sp. – obecnie 
ważna cecha 
taksonomiczna

Biotroficzne pasożyty 
roślin

Erysiphe (Microsphaera) alphitoides

Erysiphe (Sawadea) bicornis

Phyllactinia guttata

Rząd 

Leotiales

Neobulgaria pura

Leotia lubrica

Monilinia fructigena
Stadium niedoskonałe (anamorfa): 
Monilia

Monilia 
laxa

Monilia 
fructigena

Botryotinia 
fuckeliana 
– teleomorfa

Anamorfa: Botrytis cinerea 
(choroba: szara pleśń)

Regiony:
Tokaj (Węgry)
Sauternes (Francja)
Rheingau (Niemcy)

Botrytis cinerea
– szlachetna pleśń
(ang. noble rot)

Rząd 

Rhytismatales

Rhytisma acerinum

Choroba: czarna plamistość liści klonu

Lophodermium spp.

Choroba: osutka sosny

Perytecja pojedyncze lub w stromach

Worki jednotunikowe bezwieczkowe

Głównie pasożyty

Klasa 

Sordariomycetes

Rząd 

Hypocreales

Perytecja i askospory
(rozpadają się na pojedyncze komórki)

skleroty (sporysz) i 
podkładki

Claviceps purpurea (i inne gatunki: np. C. sorghi)

Stadium niedoskonałe 
(Sphacelia)

Słodka wydzielina

Claviceps purpurea

Sporysz (sklerota) produkuje
alkaloidy, m.in. ergotaminę, 
kwas lizerginowy (ergolinę) – prekursor 
LSD)

Ergotyzm (ogień św. Antoniego)
Objawy: ból, uczucie palenia w kończynach, 
skurcze macicy, nudności, gangrena, 
konwulsje, halucynacje, psychoza

Zastosowanie pochodnych alkaloidów sporyszu 
w medycynie:
tamowanie krwotoków, leczenie migreny 
(obkurczanie naczyń krwionośnych), leczenie 
choroby Parkinsona, hamowanie laktacji 
(agonistyczne działanie na receptory 
dopaminowe)

Cordyceps militaris
- podkładki na owadach

Cordyceps 
myrmecophila

Cordyceps 
polycephala

Cordyceps capitata – pasożyt owocników 
Elaphomyces

Epichloe typhina – endofit traw – produkcja neurotoksyn

Worki jednotunikowe 
z pierścieniem (amyloidalnym)

Perytecja w stromie lub pojedynczo

Saprobionty, pasożyty

Rząd 

Xylariales

Xylaria polymorpha

Xylaria hypoxylon

Hypoxylon 
fragiformae

Biała zgnilizna –
jednoczesny rozkład celulozy i ligniny

Teleomorfy: 
woskowate, malutkie apotecja, 
worki jednotunikowe 
bezwieczkowe

np. Orbilia sp.

Na drewnie, siedliska ubogie w azot

Klasa 

Orbiliomycetes

Rząd 

Orbiliales

Arthrobotrys sp.

Arthrobotrys anchonia

Arthrobotrys dactyloides

Arthrobotrys oligospora

Dactylellina sp.

Worki jednotunikowe wieczkowe 
lub pseudoprototunikowe (wtórnie!)

Klasa 

Pezizomycetes

Rząd 

Pezizales

Owocniki typu apotecjum lub (wtórne!) 
klejstotecjum

Peziza sp.

Sowerbyella sp.

Sarcoscypha sp.

Aleuria sp.

Ascobolus sp.

Saccobolus sp.

Morchella sp.

Gyromitra esculenta

gyromitryna – neurotoksyna

Tuber sp.

Ewolucja trufli

Klasa 

Dothideomycetes

Rząd 

Dothideales

Owocniki typu pseudotecjum 
(askostroma)

Worki dwutunikowe 

Venturia inaequalis

Pasożyt jabłoni
Choroba: parch jabłoni

Botryosphaeria spp.
Choroby: zamieranie pędów, zgnilizny pędów i 
owoców, 
zamieranie liści itp.

Gromada 

Basidiomycota

Ok. 37 % wszystkich opisanych gatunków 
grzybów

Wszystkie znane grupy troficzne i ekologiczne

Lądowe i wodne

Głównie strzępkowe, rzadziej drożdżoidalne 
(dymorfizm)

Cykl życiowy: haplodikariotyczny

Synapomorfia – podstawka (zarodnia, 
odpowiednik worka)

tu: kariogamia, mejoza, 
     wykształcenie haploidalnych zarodników – 
egzogennie

Dwa główne typy 
podstawek:

Holobazydia

podstawki 
niepodzielone

Fragmobazydia

podstawki 
podzielone

Inne cechy wyróżniające:

Sprzążki – 
związane z procesem migracji jąder podczas 
podziałów segmentów strzępkowych

Proces podobny do powstawania komórki 
haczykowatej 
u Ascomycota

balistospory – mejospory (zarodniki 

podstawkowe) 

    i zarodniki mitosporowe,
     aktywnie odrzucane (

siła > 10 

000g

),

     powstały bardzo wcześnie w 

ewolucji

kropla Bullera

Kiełkowanie zarodników podstawkowych:

kiełkowanie 
bezpośrednie

kiełkowanie powtarzalne

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Dane molekularne (rDNA), ultrastrukturalne, biochemiczne

Skład biochemiczny frakcji węglowodanowej 
ściany komórkowej:
Pucciniomycotina – dominacja mannozy, brak 
ksylozy

  

         

Ustilaginomycotina: dominacja glukozy, brak 
ksylozy

        

Agaricomycotina: dominacja glukozy, 
obecność ksylozy

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Większość pasożyty 

Bardzo zróżnicowane strukturalnie
Dymorfizm komórkowo-strzępkowy

Fragmobazydia podzielone poprzecznie 
(stychiczne) (wyjątkowo holobazydia)

Ok. 215 rodz., 7400 gat. 

Cecha wyróżniająca (apomorfia):
Proste septy, najczęściej z centralnym 
otworem 

         

Klasy: 

Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Większość to taksony monotypowe

Klasy: 

Pucciniomycetes

Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes
Microbotryomycetes
Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Pucciniomycetes

 – ok. 96 % opisanych 

gatunków, 
76 % rodzajów

Klasy: 

Pucciniomycetes
Cystobasidiomycetes
Agaricostilbomycetes

Microbotryomycetes

Atractiellomycetes
Classiculomycetes
Mixiomycetes
Cryptocolacomycetes

Microbotryomycetes

 – ok. 3 % gatunków, 3 

% rodzajów

Obligatoryjne pasożyty biotroficzne roślin 
naczyniowych,
tzw. rdze

Klasa 

Pucciniomycetes

Rząd 

Pucciniales

 

(= Urediniales)

Najczęściej infekcje lokalne, rzadko 
systemiczne

Rdze jednodomowe – pasożytujące na jednym 
żywicielu
i dwudomowe – pasożytujące na dwóch 
niespokrewnionych 

       ze sobą 

żywicielach

Cykl życiowy z występowaniem maksymalnie 5 
typów zarodników, różniących się:

funkcją
sposobem powstawania
ploidalnością

Ok. 164 rodzaje, 7000 gatunków

Puccinia graminis – rdza 
źdźbłowa

Kiełkowanie bazydiospory
Grzybnia 1n – infekcja I żywiciela (Berberis sp.)

0

 – 

Spermatangia

 (pyknidia)/

spermacja

 (pyknospory) 1n

strzępki przyjmujące 

1n

II – Uredinia 

/ 

urediniospory

 n+n (trawy)

I – Ecja

 / 

ecjospory

 n+n (berberys)

Kiełkowanie ecjospory – infekcja II żywiciela (trawy)

III – Telia 

/ 

teliospory

 n+n

Zimowanie

Teliospora: kariogamia (jądro 2n), mejoza
Kiełkowanie – podstawka podzielona

(IV) Zarodniki podstawkowe

 1n

Puccinia graminis

0  – spermatangia / spermacja

I   – ecja / ecjospory

II  – uredinia / urediniospory

III – telia / teliospory

IV – bazydiospory

I  żywiciel

II żywiciel

Cronartium ribicola – rdza dwudomowa

I żywiciel:
sosny 5-igłowe np. Pinus strobus (0, 
I)

II żywiciel:
Ribes sp. (II, III)

Gymnosporangium sabinae

I żywiciel: Pyrus spp. (0, I)

II żywiciel: Juniperus sp.(III)

Phragmidium violaceum 

żywiciel:  Rubus sp. (0, 
II, III)

Pasożyty roślin (gł. okrytozalążkowych)

Dymorfizm komórkowo-strzępkowy

Holobazydia lub fragmobazydia stychiczne 
(większość)

Ok. 80 rodz., 1400 gat. 

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Pory zakryte przez błoniaste kapturki 
lub dyski

Cykl życiowy:
Faza haploidalna (u większości drożdżoidalne 
komórki) 

Rozmnażanie przez pączkowanie komórek 

lub balistospory (blastokonidia)

Faza dikariotyczna – grzybnia, stadium 
infekcyjne

Klasy:

Ustilaginomycetes
Exobasidiomycetes

Ustilago tritici

Ustilago hordei

Ustilago nuda

Rząd 

Ustilaginales

Ustilago maydis

Lokalna lub systemiczna infekcja rośliny 

(rośliny chore wyższe niż zdrowe)

Kiełkowanie teliospor – mejoza, tworzenie podstawki

Wielokrotne powstawanie zarodników podstawkowych

Pączkowanie komórek haploidalnych

Koniugacja (syngamia) kompatybilnych 
komórek – dikariotyczna grzybnia infekcyjna

Wszystkie grupy ekologiczne 

Dymorfizm (w niektórych grupach)

Więkoszość tworzy owocniki

Fragmobazydia oraz holobazydia

Ok. 20 000 gatunków

Pucciniomycotina

Ustilaginomycotina

Agaricomycotina

Apomorfie:

Septy 
doliporowe
Parentosomy

Klasy:

Tremellomyctes
Dacrymycetes
Agaricomycetes

Klasa 

Tremellomycetes

Rząd 

Tremellales

Galaretowate owocniki

Exidia plana

Tremella foliacea

Tremella fuciformis

Pseudohydnum gelatinosum

Phlogiotis 
helvelloides

Fragmobazydia podzielone podłużnie 
(chiastyczne)

Wyjątkowo holobazydia

Pączkowanie zarodników podstawkowych

Owocniki galaretowato-
chrząstkowate

Klasa 

Agaricomycetes

Rząd 

Auriculariales

Auricularia auricula-judae

Auricularia polytricha, mun, muk nge, mu er, kikurage

Fragmobazydia 
stychiczne

Bardzo duża różnorodność form owocników

Trzy typy rozwoju owocników:

bez osłon (gymnokarpiczny)
z nietrwałymi osłonami (hemiangiokarpiczny)
gasteroidalny (angiokarpiczny)

Hymenofor – część owocnika, na której wykształca się 

hymenium

Agaricus – powierzchnia ok. 1200 cm

2

, 1.8 mld zarodników

Hymenium (warstwa rodzajna) 
– warstwa podstawek 
i płonych wstawek 
(bazydiole, cystydy)

Rząd 

Polyporales

Polyporus squamosus

Polyporus brumalis

Fomitopsis pinicola

Ganoderma lucidum, reishi, ling zhi

Trimityczny system strzępkowy

Strzępki generatywne

Strzępki łącznikowe

Strzępki szkieletowe

Rząd 

Boletales

Boletus edulis

Xerocomus chrysentheron

Paxillus involutus

Gomphidius 
glutinosus

- Selekcja na rozsiewanie zarodników przez wiatr 

(owocniki epigeiczne)

- Selekcja na rozsiewanie zarodników przez 
zwierzęta 

i na oszczędność wody (owocniki 

sekotioidalne 

i hypogeiczne)

Gastrosuillus sp.

Suillus sp.

Rhizopogon sp.

Serpula lacrymans

Scleroderma 
citrinum 

Rząd 

Agaricales

Agaricus sp.

Amanita spp.

Pleurotus ostreatus

Armillaria sp.

Podobny trend jak u Boletales: od 
naziemnych, kapeluszowych, poprzez 
sekotioidalne do podziemnych, np. 
Cortinarius – Thaxterogaster - Protoglossum

[

Rząd 

Lycoperdales]

Lycoperdon 
perlatum

Lycoperdon 
echinatum

Calvatia gigantea
(= Langermannia gigantea)

gleba

subgleba

Rząd 

Phallales

Phallus 
impudicus

Phallus indusiatus

Mutinus caninus

Mutinus ravenelli

Clathrus columnatus

Clathrus ruber

Clathrus archeri

Aseroe rubra

Hysterangium sp.

Rząd 

Geastrales

Geastrum sp.

Rząd 

Gomphales

Gomphus sp.

Clavaria sp.

Ramaria spp.

Gautieria sp.

Wykształcenie form gasteroidalnych 
następowało wielokrotnie w ewolucji

W wielu grupach wielokierunkowa 
ewolucja form owocników

Forma owocników nie świadczy o 
pokrewieństwie –
wynik konwergencji i presji ewolucyjnej