Procesy transformacji – od 

realnego socjalizmu do 

gospodarki rynkowej 

Plan prezentacji:

 

1.

Transformacja systemowa w krajach 
postkomunistycznych.

2.

Polityka przebudowy systemowej 
w Polsce – stabilizacja i liberalizacja.

3.

Prywatyzacja polskiej gospodarki.

4.

Ocena procesów transformacji w 
Polsce.

Transformacja systemowa 

w krajach postkomunistycznych

 

Przewrót  polityczny,  który  dokonał  się  w  Polsce 

w  połowie  1989  roku,  w  innych  krajach  Europy 

Środkowej 

uruchomił 

szybki 

bieg 

zdarzeń 

zamykających  okres  panowania  systemu  realnego 

socjalizmu w tej części kontynentu. Jesienią 1989 r. 

upadł  rząd  komunistyczny  na  Węgrzech,  w 

Czechosłowacji, w Bułgarii, w Rumunii, w NRD, a w 

roku 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec. 

Na  dawnym  terytorium  ZSRR  zaczęły  tworzyć 

się 

nowe 

struktury 

państwowe, 

odzyskały 

niepodległość  kraje  bałtyckie,  jednak  część  z 

byłych  republik  radzieckich  zdecydowała  się 

pozostać  w  stosunkowo  luźnym  związku,  który 

przyjął 

nazwę: 

Wspólnota 

Niepodległych 

Państw. Największym z nich jest Rosja

.

Transformacja systemowa 

w krajach postkomunistycznych

 

Rozpad ZSRR wiązał się z rozwiązaniem utworzonych w 

erze  stalinowskiej  organizacji:  Układu  Warszawskiego  i 
RWPG  (Rada  Wzajemnej  Pomocy  Gospodarczej).  Upadek 
radzieckiej  dominacji  i  rządów  komunistycznych  stworzył 
polityczne  warunki  do  rozpoczęcia  zasadniczych  reform 
systemowych,  obejmujących  także  transformację  ustroju 
społeczno  –  ekonomicznego.  W  toku  procesów  transformacji 
należało:

•   dokonać  demontażu  instytucji  i  mechanizmów  systemu 

realnego socjalizmu i jego odmian hybrydowych

• stworzyć  warunki  i  instytucje  umożliwiające  odbudowę 

systemu regulacji rynkowej 

• dokonać  przekształceń  własnościowych  służących  przejściu 

od  ustroju  kolektywistycznego  do  ustroju  opartego  na 
dominacji własności prywatnej. 

Transformacja systemowa 

w krajach postkomunistycznych

 

W  toku  dyskusji  nad  procesem  transformacji 

zarysowała się triada kierunków reform, składająca się 
z:

• stabilizacji,
• liberalizacji,
• prywatyzacji.

Wyłoniły  się  również  dwa  podejścia  do  kwestii 

przemian z uwagi na ich tempo:

• „terapia  szokowa”  –  dokonanie  zmian  w  drodze 

posunięć skoncentrowanych, prawie jednorazowych ,

• gradualistyczne  –  działania  rozłożone  w  czasie, 

wprowadzane stopniowo. 

Transformacja systemowa 

w krajach postkomunistycznych

 

W  największym  z  krajów  podejmujących 

transformację  –  w  Federacji  Rosyjskiej  – 

zdecydowano  się  na  terapię  szokową.  Opis  i 

bardzo  krytyczną  ocenę  transformacji  w  Rosji 

przedstawił  w  swej  pracy  „Globalizacja”  J.E. 

Stiglitz. Biorąc pod uwagę wpływ transformacji na 

działalność 

gospodarczą 

w 

skali 

makroekonomicznej, 

stosunkowo 

największe 

sukcesy,  zdaniem  Stiglitza,  odniosły  Polska, 

Węgry, Słowenia i  Słowacja.

 

Transformacja systemowa 

w krajach postkomunistycznych

 

Ogólnie 

do 

podstawowych 

efektów 

transformacji  w  krajach  byłego  realnego 

socjalizmu  należy  zaliczyć  przejście  do  systemu 

regulacji 

rynkowej 

i 

dekolektywizację 

wszelkich  obszarów  ich  gospodarki.  Z  reguły 

wiązało  się  to  z  wysokimi  kosztami  –  spadkiem 

produkcji,  bardzo  szybkim  rozwarstwieniem 

społeczeństw,  erozją  „kapitału  społecznego”, 

pojawieniem  się  na  wielką  skalę  bezrobocia  i 

ubóstwa szerokich rzesz ludności.

Transformacja systemowa 

w krajach postkomunistycznych

 

Polityka przebudowy systemowej 

w Polsce – stabilizacja i 

liberalizacja

 

Sytuacja  gospodarcza  w  Polsce  w  przełomowym  1989  r.  była 
określana jako dramatyczna. W pierwszym półroczu rozpoczął 
się  spadek  produkcji  przemysłowej  oraz  nasiliły  się  procesy 
inflacyjne,  powszechny  był  niedobór  towarów.  We  wrześniu 
1989  roku  rząd  Tadeusza  Mazowieckiego  przedstawił 
założenia  polityki  ekonomicznej.  Na  czoło  programu  – 
nazwanego od nazwiska ówczesnego wicepremiera i ministra 
finansów „planem Balcerowicza” – wysunięto:

• przywracanie równowagi rynkowej,
• energiczna walkę z inflacją,
• otwarcie gospodarki polskiej na otoczenie. 

Polityka przebudowy systemowej 

w Polsce – stabilizacja i 

liberalizacja

Rząd polski zdecydował się na przeprowadzenie  terapii 

szokowej,  zakładającej  przestawienie  gospodarki  na  tory 

systemu  rynkowego  i  uruchomienie  jego  mechanizmów  za 

pomocą posunięć niemal jednorazowych. 

Rząd współpracował ponadto z Międzynarodowym Funduszem 

Walutowym  oraz  Bankiem  Światowym  co  pozwoliło  uzyskać 

fundusz stabilizacyjny, szereg gwarancji kredytowych oraz 

przełożyć spłaty polskiego zadłużenia.

Polityka przebudowy systemowej 

w Polsce – stabilizacja i 

liberalizacja

Twarde posunięcia terapii szokowej przyniosły efekty:

• stopa inflacji z trzycyfrowej obniżyła się do dwucyfrowej,
• nastąpiła równowaga rynku, niestety kosztem spadku produkcji krajowej.

Innym  negatywnym  skutkiem  reform  było  obciążenie  jej  kosztami 

społeczeństwa:  wzrosło  bezrobocie,  zmniejszyły  się  realne  dochody 

ludności.  Dla  gospodarki  najpoważniejszym  problemem  była  głęboka 

recesja:  kilkunastoprocentowy  spadek  produkcji  przemysłowej  i  dochodu 

narodowego  na  początku  lat  90.,  następnie  falowanie  koniunktury  – 

przyrosty  i  spadki  produkcji.  W  1993  r.  nastąpiło  pewne  ożywienie,  ale  w 

drugiej połowie lat 90- tych znów zarysowały się tendencje spadkowe. 

Rok

19
85

19
86

19
87

19
88

19
89

19
90

19
91

19
92

19
93

19
94

19
95

19
96

Stop

a 

inflac

ji

15

,1

0

%

17,

70

%

25

,2

0

%

60

,2

0

%

25

1,

10

%

58

5,

80

%

70

,3

0

%

43

,0

0

%

35

,3

0

%

32

,2

0

%

27

,8

0

%

19

,9

0

%

Rok

19
97

19
98

19
99

20
00

20
01

20
02

20
03

20
04

20
05

20
06

20
07

 

Stop

a 

inflac

ji

14

,9

0

%

11,

80

%

7,

30

%

10

,1

0

%

5,

50

%

1,

90

%

0,

80

%

3,

50

%

2,

10

%

1,

00

%

2,

50

%

 

200

8

200

9

201

0

4,2

3,5

2,5

• W wyniku skoku cenowego został 

zrównoważony rynek – obniżenie realnych 

dochodów ludności spowodowało wydatne 

obniżenie popytu. Przyniosło to także jednak 

efekt niepożądany w postaci znacznego 

obniżenia poziomu produkcji krajowej 

zwłaszcza w gałęziach zależnych od popytu 

głownie w przemyśle lekkim i rolniczo - 

spożywczym. Zakłady należące do tych 

gałęzi natrafiły na dodatkowe trudności ze 

zbytem swoich wyrobów, spowodowane 

rosnącą konkurencją tworzoną przez 

otwarcie kraju dla importu różnych 

towarów. Z drugiej strony import w wysokim 

stopniu przyczynił się do wzbogacenia 

podaży i równoważenia rynku poprzez 

nasycenie go towarami pochodzenia 

zagranicznego.

Rok

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Stopa 

bezrobocia

6,50% 12,20% 14,30% 16,40% 16,00% 14,90% 13,20% 10,30% 10,40%

Rok

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Stopa 

bezrobocia

13,10% 15,10% 17,50% 18,00% 18,00% 19,00% 17,60% 14,80% 11,40%

9,5%

11,9

• W latach 1990 – 1993 bezrobocie gwałtownie rosło, stopa 

bezrobocia zwiększyła się o prawie 10 pkt. proc. Przyczyną 

tego była zarówno likwidacja ukrytego bezrobocia w 

przedsiębiorstwach, jak i spadek ogólnej koniunktury i popytu 

globalnego tak na rynkach wewnętrznych, jak i zewnętrznych, 

szczególnie w krajach dawnego bloku wschodniego. Pro-dukt 

krajowy brutto w latach 1990 – 1991 zmniejszał się. 

Ograniczenie tego zjawiska w kolejnych latach było 

wprawdzie widoczne, tym nie-mniej nie przełożyło się to na 

istotny wzrost zatrudnienia w gospodarce

• W Polsce wzrost gospodarczy miał, jak dotychczas przede 

wszystkim charakter bezzatrudnieniowy.

• Wyjątkowe pod tym względem wydają się być ostatnie lata, w 

których – na skutek wysokiego tempa wzrostu PKB – 

zaobserwowano utworzenie około 2 mln nowych miejsc pracy 

w rożnych sekcjach funkcjonowania gospodarki. Wynika to z 

faktu, iż we-dług różnych badań, przy obecnych 

uwarunkowaniach instytucjonalnych zatrudnienie w Polsce 

może wzrastać tylko wtedy, gdy dynamika PKB w ujęciu 

rocznym przekracza 5%. Przyczyną bezzatrudnieniowego 

wzrostu gospodarczego jest postęp techniczny, wynikający z 

otwarcia się polskiej gospodarki na świat po 1989 r., a co z 

tym związane – wzrost wydajności pracy, która w Polsce była 

bardzo niska.

• Dopiero w latach 1994 – 1997 nastąpił na tyle wysoki 

wzrost PKB (odpowiednio 5%, 6,9%, 5,9% oraz 6,7%), że 

pozwoliło to na wzrost za-trudnienia w gospodarce i spadek 

stopy bezrobocia w stosunku do 1993 r. o 6,1 pkt. proc.

• Lata 1998 – 2003 były jednak kolejnymi latami wzrostu 

bezrobocia w Polsce. Od 1998 r., w którym bezrobocie 

utrzymywało się na poziomie 1997 r., spowolnienie tempa 

wzrostu gospodarczego poniżej 5%, obniżenie popytu 

zewnętrznego w wyniku tak zwanego kryzysu rosyjskiego 

oraz wejście na rynek pracy osób urodzonych w okresie 

drugiego powojennego wyżu demograficznego, spowodowało 

stały wzrost bezrobocia aż do 2003 r., w którym stopa 

bezrobocia osiągnęła najwyższy, nie notowany wcześniej 

poziom 20%, a liczba bezrobotnych znacznie przekroczyła 3 

mln zarejestrowanych w urzędach pracy osób.

• W latach 2004 – 2007 bezrobocie zaczęło gwałtownie 

spadać. Przy-czyn tej tendencji należałoby upatrywać w 

wystąpieniu dwóch podstawowych czynników, mający istotny 

wpływ na zmiany sytuacji na krajowym rynku pracy. Był to, 

po pierwsze – dalszy szybki wzrost gospodarczy, który w 

latach 2006 – 2007 przekroczył 6% PKB oraz po drugie – 

wejście Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. oraz otwarcie 

granic dla polskich pracowników przez prawie wszystkie 

„stare” kraje Unii.

Prywatyzacja polskiej 

gospodarki

 

Przekształcenia  własnościowe  odegrały  kluczową 

role w procesie transformacji polskiej gospodarki. W 

lipcu  1990  r.  Sejm  uchwalił  ustawę  o  prywatyzacji 

przedsiębiorstw 

państwowych 

i 

powołał 

Ministerstwo  Przekształceń  Własnościowych.  Dnia 

30 

listopada 

1990 r. 

zainicjowano 

proces 

prywatyzacji,  ogłaszając  sprzedaż  akcji  5  wielkich 

przedsiębiorstw państwowych.

Prywatyzacja polskiej 

gospodarki

Formy przekształceń własnościowych: 

• prywatyzacja,

• program powszechnej prywatyzacji (PPP),

• program komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych,

• program: „Stabilizacja, Restrukturyzacja. 

Prywatyzacja” (SRP),

• prywatyzacja założycielska,

• reprywatyzacja.

Prywatyzacja polskiej 

gospodarki

Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych odbywa się z wykorzystaniem następujących 

procedur: 

•

Komercjalizacja – polegająca na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w 

jednoosobową spółkę skarbu państwa w celu prywatyzacji pośredniej (kapitałowej) przez 

sprzedaż akcji lub udziałów albo wniesienie ich do narodowych funduszy inwestycyjnych 

(NFI).

•

prywatyzacja bezpośrednia (do 1997 roku zwana likwidacyjną) – polegająca na 

rozporządzaniu majątkiem przedsiębiorstwa w celu jego sprzedaży, wniesienia go do 

powstającej spółki lub oddania w odpłatne użytkowanie (leasing). Tę metodę stosuje się 

przy likwidacji małych i średnich przedsiębiorstw znajdujących się w złej kondycji 

finansowej i w złej sytuacji rynkowej. Przedsiębiorstwo przestaje istnieć w sensie 

prawnym albo jednocześnie w sensie prawnym i fizycznym

•

likwidacja przedsiębiorstw państwowych gospodarki rolnej. – odbywająca się przez 

włączenie ich majątku do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w celu 

restrukturyzacji i prywatyzacji w trybie sprzedaży wniesienia do spółki lub oddania w 

odpłatne użytkowanie lub nieodpłatne przekazanie

R o k

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

1998

1999

Liczba 

sprywatyzowanych 

przedsiębiorstw

Komercjalizacja

58

250

172

156

209

246

131

42

86

60

Prywatyzacja 

bezpośrednia

72

878

509

497

275

246

231

248

179

187

ZWRSP

-

-

720

618

307

9

-

-

-

-

Ogółem

130

1128 1401 1271

791

501

362

290

265

247

R o k

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2008

2009

RAZEM

Liczba 

sprywatyzowanych 

przedsiębiorstw

Komercjalizacja

45

13

6

5

26

15

4

51

47

1622

Prywatyzacja 

bezpośrednia

208

144

92

68

81

83

31

15

5

4049

ZWRSP

-

-

-

-

-

-

-

-

-

1654

Ogółem

253

157

98

73

107

98

35

66

52

7325

Liczba przedsiębiorstw 

sprywatyzowanych 

w latach 1990-2009

Liczba przedsiębiorstw 

sprywatyzowanych w latach 

1990 - 2009

Inwestycje zagraniczne 

Na  przebieg  procesów  prywatyzacyjnych  istotny  wpływ 

mają  także  inwestycje  zagraniczne.  Kapitał  zagraniczny 

uczestniczy w przekształceniach struktury własnościowej 

w Polsce przez:

• prywatyzację założycielską (joint- venture)

• prywatyzację kapitałową 

• prywatyzację bezpośrednią 

Rok

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

Inwestycje zagraniczne

88

359

678

1715

1875

3659

4498

4908

Rok

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

 

Inwestycje zagraniczne

6365

7270

9342

5712

4131

4123

12355

 

Tempo i skala procesu 

prywatyzacji

 

Od momentu rozpoczęcia prywatyzacji, tzn. od 1 sierpnia 1990 r. 

do  końca  2007  r.  liczba  przedsiębiorstw  państwowych  zmalała  z 

8441 do 572.

Najbardziej  zaawansowany  jest  proces  tzw.  małej  prywatyzacji, 

obejmujący kapitałowy zakup małych przedsiębiorstw wytwórczych, 

usługowych  i  handlowych.  W  najmniejszym  stopniu  zostały 

sprywatyzowane duże przedsiębiorstwa.

Obrót  akcjami  sprywatyzowanych  w  pełni  przedsiębiorstw 

umożliwiło powstanie Giełdy Papierów Wartościowych.

Rok

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Liczba przedsiębiorstw 

państwowych

5924

4955

4357

3847

3369

2906

2599

2268

Rok

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

 

Liczba przedsiębiorstw 

państwowych

2054

1951

1736

1306

1029

913

572

 

Rok

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Liczba przedsiębiorstw 

prywatnych w mln

1,94

2,07

2,06

2,36

2,54

2,77

2,96

3,09

Rok

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

 

Liczba przedsiębiorstw 

prywatnych w mln

3,21

3,35

3,45

3,44

3,48

3,50

3,55

 

Rok

1991

1992

1993 1994

1995

1996

1997

1998

Przychody z  
 
prywatyzacji

170,9 484,5 780,4 1594,8 2641,6 3749,8 6537,7 7068,7

Rok

1999

2000

2001 2002

2003

2004 Razem

 

Przychody z 
prywatyzacji

13347,

5

27181,

8

6813,8 2859,7 4143,5

10254,

0

87628,

7

• Pierwsza sesja GPW odbyła się 12 

kwietnia 1991r. Notowano na niej 
akcje 5 spółek łączny obrót 
odpowiadał kwocie 2000 dolarów.

• W grudniu 2004 roku na runku 

urzędowym i nieurzędowym 
notowano akcje 230 spółek w tym 
5 zagranicznych, średnie obroty 
na sesji wynosiły 430 mln złotych

Ocena procesów 

transformacji 

w Polsce. 

 

Stopa bezrobocia w roku:

  Województwo:

2000

2005

2008 (styczeń)

  warmińsko- mazurskie

25,80%

27,20%

19,60%

  pomorskie

16,60%

19,20%

11,10%

  kujawsko- pomorskie

19,20%

22,30%

15,50%

  Polska

15,10%

17,60%

11,80%

•

Ocena procesów transformacji w 
Polsce dotyczy bardzo wielu 
aspektów rzeczywistości społeczno – 
gospodarczej. Przejście od systemu 
gospodarki zarządzanej centralnie do 
systemu rynkowego zostało w Polsce 
przeprowadzone w drodze 
zastosowania zalecanej przez MFW i 
przez wielu zagranicznym doradców 
terapii szokowej. Przyniosła ona 
niewątpliwie szybko widoczne efekty.

• Osiągnięcie stabilizacji gospodarki i 

wprowadzenie mechanizmów rynku nastąpiło 

niemałym kosztem. Proces stabilizowania 

gospodarki w okresie terapii szokowej w latach 

1990-1992 postępował przy znacznym obniżeniu 

rozmiarów produkcji i zatrudnienia.

• Niepomyślnym zjawiskiem było również 

utrzymywanie się przez długi czas stosunkowo 

wysokiego poziomu inflacji, pomimo że walka z 

nią w polityce makroekonomicznej zajmowała 

pierwszoplanowe miejsce. Zasadniczy przełom 

przyniósł dopiero początek XXI w.

• Niemniej jednak najgroźniejszym i 

najpoważniejszym problemem, który w czasie 

procesu transformacji w naszym kraju urósł do 

ogromnych rozmiarów i z którym w odróżnieniu 

do inflacji kraj do dziś się boryka jest bezrobocie. 

•

Bezrobocie pociąga za sobą poważne 

obciążenia dla obarczonego wysokim 

deficytem budżetu państwa. W 

ogólnym rozliczeniu należy 

uwzględnić także koszty związane z 

przejściem setek tysięcy ludzi na 

wcześniejszą emeryturę.

•

Z bezrobociem łączą się również 

trudno wymierne problemy społeczne 

tj. marginalizacja wielkich grup 

społecznych i regionów, przez co 

wyrosły w Polsce głębokie podziały 

społeczne.