Ustrój polityczny i społeczny Lacedemonu

Królowie



Zawsze występowało dwóch



Herodot tłumaczył ten fenomen

urodzeniem się legendarnemu
królowi Aristodemosowi bliźniaków.
Które Pytia poleciła uznać za królów



Właśnie od synów Aristodemosa –

Eurystenesa i Proklesa tradycja
wywodi dwa rody panujących –
Agiadów i Eurypontydów

Uprawnienia królów -

thimai



Eirenaia – uprawnienia czasu pokoju:

Tas pros tous theous – sprawy religijne. Królowie

byli najwyższymi kapłanami, jeden Zeusa

Lacedemońskiego (Zeus Lakedaimonios), drugi

Zeusa Niebiańskiego (Zeus Uranios)

Nie wiemy czy funkcje kapłańskie były podzielone

między królów, czy sprawowali je wspólnie

Likurg postanowił że: Król składa wszystkie ofiary

publiczne w imieniu państwa jako potomek boga

Każdego miesiąca dostarczano im na cele kultu

jedno zwierzę ofiarne do świątyni Apollona,

medimnos mąki jęczmiennej i ćwiartkę wina.

Na igrzyskach zajmują miejsca honorowe (proedria)

Ksenofont (Xen. Lak. Pol. XV, 2) napisał, że Król

otrzymuje zaszczytny dar z ofiar (gera apo ton

thyomenon).

Uprawnienia królów -

thimai



Ta empolemia - prawa czasu wojny

Zazwyczaj jeden z królów sprawuje w czasie wojny dowództwo naczelne

nad wojskiem.

Na wojnie król jest strategos autokrator – wodzem najwyższym z pełnią

uprawnień.

Zdaniem Herodota (VI 56) królowie mieli prawo polemon g’ ekpherein ep’

hen an boulontai choren – wypowiadania wojny jakiemu zechcą krajowi.

Ksenofont natomiast (Xen. Lak. Pol. XV, 2) twierdzi, że król „prowadzi

wojsko, gdziekolwiek je państwo wyśle”

W okresie klasycznym apellawypowiadała wojnę i wybierała króla,

któremu powierzano dowództwo (Tukidydes, Ksenopfont).

Nie oznacza to jednak, by król był skrępowany w zakresie sposobu

prowadzenia operacji wojennych, choć towarzyszyli mu jako

obserwatorzy tzw. probouloi czyli doradcy a potem dwóch eforów, którzy

jednak mogli króla rozliczyć dopiero po powrocie do Sparty

Król może negocjować wstępne warunki pokoju, ale nie może go

zawierać.

Król nie tylko dba o sprawy militarne, ale i o kult Zeusa Agetora czyli

Przywódcy, składa też ofiary Atenie, a bezpośrednio przed walką Muzom

Królowi towarzyszy setka doborowych wojowników logades, dobranych

osobiście przez wodza spośród 300 hippeis

Uprawnienia sądownicze

królów



Herodot (VI 57, 4-5) informuje „Wyłącznie królowie

wyrokują [dikazein] w następujących tylko

sprawach: kogo ma poślubić dziewica, która

dziedziczy cały majątek po ojcu [patrouchos], jeżeli

ojciec już jej nie zaręczył; potem w sprawie dróg

publicznych [hodon demosieon peri]. Także jeśli ktoś

chce kogoś usynowićczyni to przed królami”.



Z twierdzenia Arystotelesa, że królom przekazano

wszelkie sprawy religijne można wysnuć wniosek, że

sadzili oni też sprawy związane z życiem religijnym



W czasie wyprawy wojennej król odsyła sprawy

sporne między spartiatami a cudzoziemcami do

helladonikai. Sam zaś według niejasnego i

uszkodzonego fragmentu u Arystotelesa ma chyba

wobec swoich żołnierzy prawo życia i śmierci.

Inne regulacje dotyczące

królów



Mieli obowiązek uczestnictwa w syssitiach, choć jadali w osobnej syssitii
finansowanej ze skarbu państwa, a nie ze składek i korzystali z przywileju
otrzymania podwójnej porcji żywności (nie żeby dwa razy jedli, lecz by i z
tego mogli komuś okazać cześć, gdyby chcieli – Xen. Lak. Pol. XV, 4)



Zdaniem Ksenofonta „Królowi przypada tyle wyborowej ziemi w wielu
poleis periojków, iż ani nie adczuwa braku tego, co potrzebne do życia,
ani też nie wyróżnia się bogactwem”



Mogli zabierać jedno prosię z pomiotu każdej świni.



Ze składanych ofiar przypadały im skóry i grzbiety zwierząt.



Następcy tronu byli zwolnieni z agoge.



W przytomności królów wszyscy oprócz eforów powstawali



W czasie uczt po ofiarach publicznych królowie pierwsi zasiadali do stołu
i pierwsi byli obsługiwani.



W czasie pokoju byli honorowymi członkami geruzji



Nie powinni mieć dzieci z cudzoziemkami



Eforowie mogli ukarać króla grzywną a nawet śmiercią, jeżeli przekraczał
swoje uprawnienia



Np. Archidamos został ukarany za poślubienie bardzo niskiej kobiety,
bowiem jak stwierdzili eforowie „będzie ona rodzić nie królów, którzy
nami będą rządzić, lecz królików”

Geruzja



Gerontów wybiera apella spośród

obywateli, którzy ukończyli 60 rok życia



Nie istniały ograniczenia z powodu majątku

lub urodzenia



Arystoteles twierdzi jednak, że wybory

ograniczały się do elity Sparty, co można

wyjaśnić tym, że chętniej głosowano na

osoby sprawdzone jako eforowi, czy inni

urzędnicy



Możliwe, że wybierano najchętniej tych,

których przodkowie byli gerontami



Gerontem było się dożywotnio



Geronci urzędujący nie podlegali żadnej

kontroli

Uprawnienia geruzji



Plutarch, Demostenes, Polibiusz, Dionizjusz z

Halikarnasu i Izokrates uważali, że geruzja jest

organem rządzącym Spartą.



Mimo to trudno w źródłach znaleźć

potwierdzenie rozstrzygającej roli geruzji w

życiu politycznym.



Geruzja z eforami sprawowała nadzór nad

prawami (nomophylakia)



Geronci przygotowywali sprawy do

przedłożenia apelli



Rozpatrywali sprawy zagrożone karą śmierci,

wygnania lub utraty praw obywatelskich.



Geruzja mogła sądzić króla, lecz w takim

przypadku skład sędziowski poszerzano o

eforów i drugiego króla.

Eforowie - uprawnienia



Zwoływali apellę



Jeden z nich przewodniczył jej obradom



Wykonywali postanowienia apelli



Pomiędzy zebraniami apelli (zbierała się rzadko) reprezentowali władzę
państwową



Mieli władzę dyscyplinarną nad ogółem obywateli



Wypowiadają w imieniu polis wojnę helotom



Mogą zdjąć urzędnika ze stanowiska, a nawet postawić go przed sądem



Sądzili i karali śmiercią periojków



Możliwe, że prowadzili śledztwa wobec spartiatów w sprawach gardłowych.



Decydowali o tym które czyny są naganne



Sprawowali nadzór nad królami i reprezentowali wspólnotę obywateli w
składaniu z królami comiesięcznej obustronnej przysięgi o przestrzeganiu
praw i wzajemnym wsparciu.



Co dziesięć lat zarządzali obserwację nieba i jeżeli pokazywała się kometa,
wytaczali królowi proces o znieważenie bogów. (asteroskopia)



Mieli prawo aresztowania króla



Przeprowadzali mobilizację w czas wojny

Apella



Pierwotnie zgromadzenie zbierało

się raz w roku (miesiąc Apellaios)



Zbierano się „między Babyką a

Knakionem”



Zbierano się horas ex horas czyli

od czasu do czasu



Możliwe, że zebrania odbywały się

raz na miesiąc.



Od V w. p.n.e. zgromadzenia

zwołują eforowie

Apella - uprawnienia



Ustalanie praw



Wnioski zgłaszać mogli archegetai czyli

królowie i geronci



„Kiedy tłum [plethos] był zgromadzony,

nikomu innemu (poza starszymi i królami) nie

wolno było składać wniosku, ale lud [demos]

miał prawo oceniać [epikrinai] wniosek

przedłożony przez starszych i królów.”



Poprawka królów Polydora i Theopompa

głosiła, że jeżeli lud wypowiada się „krzywo” i

próbuje zmieniać stawiane wnioski geronci

mogą je wycofywać.



W praktyce poprawki i wnioski wnosili później

tylko eforowie

Spartiaci



Pełnia praw obywatelskich



Obowiązek służby wojskowej



Sprawy sporne:

Problem bogactwa i zbytku

Teoretyczne i praktyczne znaczenie
równości obywateli

Kwestia posagów

Podział klerosów

Heloci – podstawowe

problemy



Pochodzenie



Problem wysokości świadczeń helotów, której

spartiata pod groźbą klątwy nie mógł przekroczyć



Czy heloci byli własnością prywatną czy państwową



Zakaz sprzedaży helotów za granicę



Strój wyróżniający helotę – czapka skórzana kynee i

kaftan z kapturem diphthera.



Możliwość wyzwolenia tylko przez państwo



Wojny z helotami



Krypteja



Podstępna eksterminacja helotów w czasie wojny

peloponeskiej



Helotobicie i poniżanie helotów



Heloci w wojsku

Periojkowie



Osady zamieszkiwane przez periojków

określano w źródłach jako polis leżały

głównie w Lakonii



Stanowili część wspólnoty

Lacedemończyków (spartiaci + periojkowie)



Poleis periojków miały prawo do

prowadzenia swojej polityki wewnętrznej.



Działały pod kontrolą spartańskich

harmostai



Periojkowie wnosili na pewno świadczenia

w postaci pracy rzemieślniczej, nie

wiadomo jednak czy były one odpłatne



Spartiaci podtrzymywali w poleis periojków

struktury oligarchiczne.

Document Outline