Uprzedzenia i stereotypy
Stereotyp- schemat reprezentujący grupę osób
wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo
zauważalną cechę określającą ich społeczną
tożsamość (rasa, płeć, narodowość, religia,
pochodzenie społeczne, zawód).
Stereotyp jest zwykle:
- nadmiernie uproszczony (zwykle jednorodny
afektywnie),
- nadogólny (wszyscy członkowie grup są tacy sami)
- niepodatny na zmiany w wyniku otrzymania nowych
informacji
- społecznie podzielany (elementy kultury danej
społeczności)
Stereotypy i uprzedzenia
Uprzedzenie czyli negatywny lub rzadziej pozytywny
stosunek do członków jakiejś grupy, utrzymywany tylko z
tego powodu, że, są jej członkami.
Najczęstsze postacie to:
-etnocentryzm – odrzucanie osób należących do grup
rasowo/kulturowo odmiennych, a akceptowanie osób
kulturowo podobnych (rasizm, nacjonalizm, szowinizm,
seksizm)
-dyskryminacja – wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie
wobec osób należących do stereotypizowanej grupy (na
podstawie samej przynależności do grupy, a nie
indywidualnych właściwości danego człowieka).
Uprzedzenia i stereotypy bywają
funkcjonalne (wykorzystywanie
wiedzy innych i usprawiedliwianie
istniejącego porządku społecznego,
oszczędność czasu i wysiłku
poznawczego) lub dysfunkcjonalne
(zaostrzenie konfliktów
społecznych, niesprawiedliwe
traktowanie, marnowanie talentów
czy ocenianie osoby przez pryzmat
grupy, a nie indywidualnie).
Przyczyny uprzedzeń
Większość stereotypów, a także uprzedzeń i
skłonności do dyskryminacji jest
przejmowana przez jednostkę z otoczenia
społecznego w jakim wzrasta.
Międzygrupowa asymetria językowa (A.Maass)
polega na abstrakcyjnym opisie zachowań i
zdarzeń stawiających w dobrym świetle
członków grupy własnej, a w złym świetle –
członków grup obcych.
Ważnym
pośrednikiem jest język, np. „oszwabić”,
„ocyganić”.
- „twarzyzm” – wizerunek mężczyzny
zdominowany przez twarz, a kobiety przez
ciało
- teoria rzeczywistego konfliktu interesów –
rywalizacja grup o skąpe lub trudno
dostępne dobra, powodująca wrogie
nastawienie pomiędzy grupowej (gra o
sumie zerowej)
- teoria przeniesienia agresji – uprzedzenie
jako wynik przenoszenia na grupy
mniejszościowe agresji wywołanej
frustracją, której sprawca nie może być
zaatakowany (abstrakcyjny, nieznany lub
zbyt silny)
- teoria kategoryzacji społecznej –
stereotypy są skutkiem ubocznym
normalnego funkcjonowania ludzkiego
umysłu – dzielenia napotkanych osób
na kategorie i gromadzenie wiedzy o
nich (oszczędność czasu i zasobów
umysłowych)
Wzrost spostrzeganych różnic
międzykategorialnych oraz spadek
spostrzeganych różnic
wewnątrzkategorialnych (wszystkie
kobiety to marudy; biali są bardziej
inteligentni niż kolorowi).
Pozytywne znaczenie stereotypów i uprzedzeń:
-pozwalają wykorzystać wiedzę innych
-usprawiedliwiają istniejący porządek
społeczny
-zaoszczędzić czas i wysiłek poznawczy
-spostrzegać ludzi w trakcie równoczesnego
wykonywania innych zadań.
Dysfunkcjonalne oddziaływania stereotypów i
uprzedzeń:
-przyczyniają się do zaostrzenia konfliktów
społecznych
-powodują nie sprawiedliwe traktowanie
jednostek
-powodują marnowanie talentów osób z
stereotypizowanej grupy.
Modyfikacja stereotypów i
uprzedzeń.
1.Hipoteza kontaktu – zakłada, że
źródłem stereotypów jest niewiedza i
brak kontaktu z grupami obcymi. Aby
zlikwidować stereotypy i uprzedzenia
należy doprowadzić do wzajemnych
kontaktów i poznawania się przez
członków różnych grup, co zaowocuje
rozpoznaniem, że nie wszystkie cechy
członków grupy obcej są negatywne i
nie wszyscy oni są tacy sami.
2.Rekategoryzacja – inspirowanie ludzi, by
spostrzegali innych nie jako przedstawicieli
grupy obcej lecz jako „egzemplarze”
szerszych kategorii, do których należy też i
spostrzegający podmiot, albo
przedstawicieli kategorii niewywołujących
negatywnych uprzedzeń (np.więc nie
spostrzeganie jako Żyda, lecz jako lekarza).
3.Świadoma kontrola – powstrzymywanie się
od tego, aby uprzedzenie i stereotypy
wpłynęły na nasze zachowania (skutkiem
może być efekt sprężyny, czyli wzrost
wpływu stereotypy na spostrzeganie i
zachowanie, gdy człowiek przestaje się już
kontrolować).