OD CZEGO ZALEŻY 

NASZE ZDROWIE ?

Prof. Wiesław Makarewicz

Katedra Pielęgniarstwa AP 

w Słupsku

 

 

 

 

Definicja czynnika 

ryzyka

• Czynnik ryzyka jest parametrem, 

który można określić, nazwać i 

zmierzyć, który pozwala 

przewidzieć prawdopodobieństwo 

rozwoju choroby lub jej powikłań. 

• Czynnik ryzyka jest cechą 

występującą u danego człowieka, 

która zwiększa 

prawdopodobieństwo wystąpienia  

w przyszłości określonej choroby 

 

 

MIERNIKI RYZYKA

MIERNIKI RYZYKA

• Takie cechy lub ich poziom, których 

obecność zwiększa prawdopodobieństwo 
wystąpienia danej choroby

• Maja duże znaczenie w ocenie stopnia 

narażenia na występowanie chorób 
przewlekłych

• Użyteczność mierników ryzyka łączy się z 

możliwością wykrywania chorób społecznych

• Ich upowszechnienie w ocenie stanu zdrowia 

ludności wiąże się z rozwojem czynnej formy 
opieki zdrowotnej

 

 

CZYNNIKI RYZYKA

CZYNNIKI RYZYKA

   Osobnicze

   Zbiorowe

 

 

CZYNNIKI  RYZYKA

CZYNNIKI  RYZYKA

  

  

OSOBNICZE

OSOBNICZE

Obejmują cechy genetyczne, 

psychiczne (nawyki, tryb życia i 

styl życia) oraz oddziaływanie 

środowiska. Cechy te oraz 

środowisko zwiększają lub mogą 

zwiększać prawdopodobieństwo 

wystąpienia jednostki chorobowej 

u danej osoby. Im więcej czynników 

ryzyka dotyczy jednego osobnika 

tym prawdopodobieństwo 

wystąpienia choroby jest większe.

 

 

CZYNNIKI  RYZYKA  

CZYNNIKI  RYZYKA  

ZBIOROWE

    

Zjawiska działające niekorzystnie na całą 

populację lub na wybraną grupę populacji, 

w taki sposób, że ich obecność zwiększa 

prawdopodobieństwo wystąpienia 

określonej choroby lub zespołu chorób. Do 

niekorzystnych czynników populacyjnych 

zaliczyć można zanieczyszczenia wody, 

powietrza, gleby, produktów 

żywnościowych np. pestycydami, skażenie 

radioaktywne oraz nawyki żywieniowe 

populacji i warunki mieszkaniowe.

    Znajomość czynników ryzyka umożliwia 

wyodrębnienie 

grup ryzyka

 

 

Rodzaje czynników

• modyfikowalne – to zależne od 

stylu życia, których negatywny 

wpływ możemy zredukować 

• niemodyfikowalne – to 

indywidualne, 

charakteryzujące daną osobę, 

na które nie mamy wpływu

 

 

Globalne ryzyko

• Poszczególne czynniki ryzyka 

sumują się, dając całkowite ryzyko, 
zwane często  globalnym  ryzykiem  

• Jedynie jednoczesne, konsekwentne 

zwalczanie wszystkich czynników 
ryzyka stanowi drogę do osiągnięcia 
pełnego sukcesu w leczeniu

 

 

•PREWENCJA

•PROFILAKTYKA

•ZAPOBIEGANIE

PREWENCJA = PROFILAKTYKA = ZAPO -
                                                       - 

BIEGANIE

 

 

Prewencja pierwotna

• Prewencja pierwotna zapobiega 

wystąpieniu chorób (Np. układu 

sercowo-naczyniowego,  poprzez 

redukcję masy ciała  czy 

kontrolowanie ciśnienia 

tętniczego).

• Prewencja pierwotna powinna być 

rozpoczęta możliwie jak 

najwcześniej i konsekwentnie 

realizowana, tak by zmniejszyć do 

minimum szansę rozwoju choroby. 

 

 

Prewencja wtórna

• Prewencja wtórna nie dopuszcza do 

rozwoju powikłań i nowych chorób       
 u pacjentów, którzy już doświadczyli 
niepożądanych zdarzeń, takich jak  

   np. zawał lub udar. 
• Mówimy o niej np. gdy pacjent po 

zawale lub udarze przyjmuje leki 
stabilizujące blaszkę miażdżycową      
  i obniżające poziom cholesterolu. 

 

 

•MEDYCYNA  NAPRAWCZA   

(lecznictwo)

•MEDYCYNA ZAPOGIEGAWCZA  

(profilaktyka)

• lepiej i taniej zapobiegać
   niż leczyć!

 

 

Grupy czynników 

kształtujących stan zdrowia 

jednostki i populacji

 

• Czynniki środowiska naturalnego 

(geograficznego),

• Czynniki demograficzne, 
• Czynniki społeczno-ekeonomiczne,
• Czynniki psychologiczno-kulturowe,
• Czynniki polityczno-administracyjne,
• Czynniki związane z organizacją i 

funkcjonowaniem systemu opieki 

zdrowotnej.

 

 

Czynniki warunkujące zdrowie człowieka 

(1)

• Czynniki biologiczne – zasób genów danej 

osoby i rodziny (przodków)

• Zachowania indywidualne – zwyczaje 

dietetyczne, palenie i picie alkoholu, 

prowadzenie pojazdów, ogólna skłonność do 

ryzyka

• Styl życia – jest wąskim wyborem spośród 

szerokiego zakresu możliwości, zachowania są 

elementami stylu życie. Ale ponadto określa 

go kultura i środowisko psychospołeczne 

łącznie z rodziną

 

 

Czynniki warunkujące zdrowie 

człowieka (2)

• Środowisko fizyczne – warunki 

mieszkaniowe, warunki pracy, klimat, 
ogólnie cechy fizyczne bliższego i dalszego 
otoczenia człowieka

• Środowisko psychospołeczne – status 

społeczny, ekonomiczny etc.

• System opieki zdrowotnej – jest tylko 

jednym wielu kształtujących zdrowie (mniej 
ważny!). Odnosi się jedynie do czynników 
biologicznych i zachowań indywidualnych

 

 

Czynniki warunkujące zdrowie 

człowieka (3)

• Praca (lub jej brak) – bardzo ważny czynnik. 

Funkcje pełnione w pracy, stosunki społeczne, 

jakość życia w miejscu pracy

• Stosunki społeczne – każda społeczność poprzez 

własne systemy wartości, standardy, systemy 

wsparcia i sieć współpracy ma decydujący wpływ na 

zdrowie 

• Środowisko – urbanizacja, uprzemysłowienie, 

technologia hodowli roślin i zwierząt skutkują 

wzrostem stopnia zanieczyszczenia fizycznego, 

chemicznego i biologicznego powietrza, wody, gleby 

i żywności

 

 

STYL ŻYCIA

   

Styl życia

 – 

jest wąskim 

wyborem spośród 

szerokiego zakresu 

możliwości; zachowania są 

elementami stylu życie.  Ale 

ponadto określa go kultura i 

środowisko 

psychospołeczne łącznie z 

rodziną

 

 

Trzy główne kategorie, które 

kształtują zachowania 

zdrowotne:

   Czynniki predysponujące

 – czyli

                    

postawy, wartości, przekonania

   Czynniki wzmacniające

 – czyli

                                            

normy obyczajowe

   Czynniki umożliwiające

 – czyli

       

uwarunkowania środowiskowe, 

dostępność
      opieki zdrowotnej

 

 

 

Co składa się na zdrowy styl 

życia ?

   Zdrowe odżywianie zarówno pod względem
      ilościowym jak i jakościowym,

  Unikanie nałogów (palenie tytoniu, picie
      alkoholu, lekomanie, narkomanie),

  Aktywność fizyczna, uprawianie sportu i
      rekreacja,

  Racjonalny wypoczynek i dostateczna ilość
     snu.

  Unikanie stresu i niekonfliktowe relacje
      interpersonalne

  Okresowa kontrola stanu zdrowia,
      wykonywanie badań profilaktycznych

  Minimalizacja czynników ryzyka
     predysponujących do różnych schorzeń

 

 

Na czym polega zdrowy styl 

życia

• Odpowiednia 

dieta

• Umiarkowana 

aktywność fizyczna

• Życie 

bez uzależnień

 (alkohol, papierosy)

• Kontrola stresu

• Aktywność umysłowa

 

(zainteresowania, praca, aktywność 
społeczna)

• Dobre 

relacje interpersonalne

 

(rodzina, przyjaciele)

 

 

statystyka

• choroby układu krążenia są 

najczęstszą przyczyną umieralności w 

Polsce. Rokrocznie z tego powodu 

umiera ponad 170.000 kobiet i 

mężczyzn, najczęściej na skutek 

zawału serca, choroby wieńcowej, 

chorób naczyń mózgu (tzw. udarów). 

• choroby układu krążenia są przyczyna 

ok. 30% wszystkich zejść śmiertelnych 

na świecie

 

 

Lista czynników ryzyka chorób 

sercowo-naczyniowych wg 

WHO

• nadciśnienie tętnicze krwi (>140/90 mm 

Hg)

• zaburzenia gospodarki lipidowej 

(podwyższone stężenie we krwi cholesterolu 

całkowitego, LDL-cholesterolu, triglicerydów 

i niskie stężenie HDL-cholesterolu)

• palenie tytoniu

• niska aktywność ruchowa

• nadwaga i otyłość

• upośledzona tolerancja glukozy