Wychowanie estetyczne

Teoria wychowania

estetycznego rozumiana przez

Irenę Wojnar

• Teoria wychowania estetycznego jako nauka zajmuje

się wychowaniem przez sztukę, wychowaniem do

sztuki i wychowaniem za pomocą wartości

estetycznych tkwiących w naturze lub wytworach

techniki. Irena Wojnar stworzyła podstawy

teoretyczne tej nauki, wiążąc ją z jednej strony z

filozofią i estetyką, z drugiej z teoriami

poszczególnych dziedzin sztuki. Ze względu na liczne

wartości możliwe do pedagogicznej analizy i

wykorzystania w praktyce edukacyjnej ( np.

wyzwalanie spontanicznej twórczości u dzieci na

zajęciach artystycznych) sytuuje się ona wyraźnie w

grupie nauk pedagogicznych , nauk dotykających

problemów sztuki i dostrzegających w tej sztuce jej

liczne wartości możliwe do pedagogicznej analizy i

wykorzystania w praktyce edukacyjnej.

Trzy znaczenia terminu

„sztuka” wg Władysława

Tatarkiewicza.

Władysław Tatarkiewicz wyróżnił trzy znaczenia

słowa „sztuka”. Sztukę rozumiano jako:

• umiejętność- w tym przypadku terminem

sztuka określa się wyjątkowe zdolności

człowieka, umiejętności te dotyczyć mogą nie

tylko dziedzin artystycznych, ale i sportowych,

cyrkowych, technicznych czy naukowych;

• czynność- w tym znaczeniu sztuką nazywa się

samą czynność prowadzącą do powstania

dzieła;

• wytwór tej czynności- w tym znaczeniu

sztuką nazywa się całokształt wytworów

działalności artystycznej- zbiór dzieł sztuki

Jakie najważniejsze funkcje

przypisuje się sztuce?

„Funkcja” w przypadku nauk społecznych oznacza na ogół

pewne pożytki, jakie przynosi ludziom kontakt, w tym

przypadku ze sztuką.
Funkcje sztuki:

• poznawcza- sztuka staje się źródłem wiedzy o człowieku,

naturze, kulturze;

• kształcąca- sztuka kształtuje intelekt, wyobraźnię, pogłębia

wrażliwość emocjonalną jednostki, kontakt z arcydziełami

wzbogaca psychikę odbiorców;

• ludyczna- sztuka pełni funkcję ludyczną w dwóch zakresach:

kiedy jej treść pozwala odbiorcom na przyjemne spędzenie

czasu wolnego
kiedy tworzenie sztuki jest przyjemnym zajęciem i pozwala

na realizację twórczych uzdolnień

• oczyszczająca- sztuka pozwala usunąć z psychiki ludzkiej

nagromadzone w codzienności napięcia

• terapeutyczna- sztuka umożliwia również terapię

zaburzonych fragmentów psychiki człowieka. Istnieje

wyspecjalizowana dziedzina praktyki leczniczej przez

sztukę zwana auroterapią. Ludzie chorzy przez kontakt

ze sztuką mają szansę przełamania swoich ograniczeń.

Często dziedzina artystyczna jest jedyną płaszczyzną

rzeczywistości, gdzie ludzie chorzy i zdrowi spotykają się

na równych prawach;

• kompensacyjna- sztuka kompensuje niedostatki

teraźniejszości, ukazuje świat, w którym ludzie chętnie

by funkcjonowali w pełnym wymiarze swych ambicji,

możliwości zawodowych i społecznych. Dla biednych

szczególnie pociągający jest świat bogaczy, dla chorych-

jednostki zdrowe;

• moralna- treści dzieł zawierają różnorodne wartości

moralne. Można powiedzieć, że pełni ona tę funkcję w

dwojakim znaczeniu, raz dlatego, że zmusza człowieka

do wyboru pewnych wartości eksponowanych w dziele,

po drugie, iż kształtuje jego wrażliwość moralną;

• estetyczna- dzieła sztuki są źródłem wartości

estetycznych, które kształtują smak estetyczny

jednostki, wykorzystywane w życiu codziennym,

a wyrażane za pomocą stroju, własnego stylu,

przebywaniu w towarzystwie osób preferujących

określony styl;

• społeczna- posiada dwa znaczenia: po pierwsze

jest integralną częścią kultury, która umożliwia

zachowanie tożsamości kulturowej narodu;

drugie znaczenie sztuki wyraża się w zbiorowym

charakterze tworzenia określonego dzieła sztuki.

Dotyczy to szczególnie muzyki, spektaklu

teatralnego i filmu;

• afirmatywna- sztuka ukazuje wielkość

człowieka jako twórcy, gdyż jest on zdolny do

tworzenia nowych wartości, ale także do

kształtowania siebie.

W dziejach oświaty problem wychowania estetycznego był rozmaicie

rozumiany. Od dawna dostrzegano wartości wychowawcze działalności

artystycznej dla rozwoju dziecka, ale zajęcia artystyczne długo nie mogły

znaleźć miejsca w programach szkolnych. W programie edukacji dziecka wg J.

Sturma duże znaczenie miały zajęcia teatralne. Teatr szkolny wystawiał sztuki

klasyczne. Dzieci same przygotowywały wszystkie zasadnicze elementy

przedstawienia, począwszy od scenografii, kostiumów, aż po współreżyserię

spektaklu. Jednak szkoła Sturma była jedną z niewielu placówek

edukacyjnych, w których przykładano taką wagę do działalności artystyczne

uczniów. Na szerszą skalę wprowadzono przedmioty artystyczne do szkół

angielskich. Szczytne hasła propagatorów idei estetycznego wychowania

uczniów w szkole natrafiały jednak na znaczną barierę w postaci braku

wykwalifikowanej kadry pedagogicznej.
Zagadnienie kształcenia kadr nauczycielskich do realizowania przedmiotów

artystycznych jest szczególnie istotne w dobie współczesnej. Istnieje

współzależność pomiędzy kształtowaniem postaw twórczych dzieci a ich

osiągnięciami szkolnymi i zawodowymi w przyszłości. W okresie powojennym

jednym z najistotniejszych punktów nowej polityki kulturalnej państwa była

akcja masowego upowszechniania sztuki w społeczeństwie oraz stworzenie

warunków do swobodnej kreacji artystycznej wszystkim obywatelom. Zadania

te miały realizować placówki kultury oraz szkoły. W procesie edukacji

estetycznej społeczeństwa nie wystarcza tylko powierzchowny, często

przypadkowy kontakt człowieka z dziełem sztuki. Przedtem należy nauczyć

ludzi właściwego odczytywania znaczeń, odbioru wartości, które są zawarte w

tym dziele.

Co składa się na proces wychowania estetycznego
realizowany w szkole?

W latach sześćdziesiątych Irena Wojnar
zaproponowała koncepcję integracji estetycznej
przedmiotów szkolnych. Idea ta polega na tym, że
zagadnienia estetyczne realizuje się na wszystkich
przedmiotach szkolnych. Jej zdaniem we współczesnej
szkole trzeba radykalnie zmienić sposób prowadzenia
zajęć i uczynić go bardziej elastycznym w realizacji.
Chodzi tu zwłaszcza o wprowadzanie nowych technik
wyzwalania twórczości intelektualnej dzieci.
Główne zadania wychowania estetycznego młodego
pokolenia spoczywają na szkole. To właśnie szkoła,
obok rodziny, kształtuje smak estetyczny, daje
podstawy wiedzy o sztuce, organizuje doświadczenia
uczniów podnosząc w ten sposób poziom ich kultury
estetycznej.

Jakie są główne działy teorii

wychowania estetycznego?

Teoria wychowania estetycznego jako subdyscyplina

pedagogiczna aspiruje do nauki scalającej cząstkowe teorie i

metodyki wychowania poprzez konkretne dziedziny sztuki.
Wychowanie estetyczne jest wychowaniem przez: plastykę,

muzykę, literaturę, film, teatr, taniec. Każda z tych

dziedzin sztuki oddziałuje na różne zmysły człowieka i

posługuje się innym językiem artystycznym.

W wychowaniu plastycznym oddziałuje się przede

wszystkim na zmysł wzroku, przez który docierają do jednostki

informacje o otaczającym ją świecie. Podstawowym celem

wychowania plastycznego jest przygotowanie wychowanka do

odbioru plastyki oraz poprzez plastykę przygotowanie go do

realizacji zadań ważnych dla społeczeństwa. Sztukę traktuje

się tu jako środek wychowania całego człowieka, a zwłaszcza

jego sfery estetycznej i moralnej. Twórczość plastyczna jest

jedna z pierwszych manifestacji artystycznych dzieci.

W wychowaniu muzycznym istotne znaczenie maja

następujące elementy: kształcenie wrażliwości muzycznej odbiorcy,

rozwijanie umiejętności praktycznych w zakresie opanowania

umiejętności wokalnych i gry na instrumencie, dostarczenie wiedzy

o muzyce oraz nauczanie rozumienia specyfiki estetyki muzycznej.

Są to podstawowe zadania wychowania muzycznego rozumianego

jako proces kształtowania wrażliwości emocjonalnej jednostki, jej

intelektu i woli. Muzyka pełni również rolę terapeutyczną.

Literatura od najdawniejszych czasów służyła wychowaniu

młodych pokoleń. Dzieła literackie określają pozytywne wzorce

wychowawcze, są źródłem wiedzy o kulturze. W wychowaniu

literackim środki literackiego wyrazu i realizowane przezeń wartości

są czynnikiem kształtowania osobowości.

Film oddziałuje na wyobraźnię odbiorcy poprzez sugestywny

ruch, kolorowy obraz oraz dźwięk. Jest to sztuka ruchu i złudzenia.

Podstawowym celem wychowania filmowego jest kształtowanie

kultury filmowej odbiorców. Zakres tego pojęcia obejmuje określoną

postawę widzów wobec sztuki filmowej wyrażającą się w

osiągnięciu dojrzałości do odbioru, rozumienia i krytycznej oceny

treści filmu, rozróżnienia pozycji wartościowych od kiczu.

Teatr

od wieków był wykorzystywany jako narzędzie

wychowania młodzieży. Operuje swoistym językiem, który

oddziaływuje na wszystkie zmysły odbiorcy. Celem

wychowania teatralnego jest przygotowanie widza do

współdziałania ze sceną, z tym co się tam dzieje. Niezwykle

ważnym momentem w wychowaniu teatralnym jest

uczestnictwo dzieci i młodzieży w teatrze amatorskim. Muszą

tu oni sami wykonywać podstawowe składniki scenografii

teatralnej, zaadaptować tekst literacki na warunki sceny,

nauczyć się ról, ruchu scenicznego i poddać swoją grę

koncepcji reżysera. Współtworzenie wartości artystycznych w

zespole sprzyja pełnej socjalizacji młodzieży.

Wychowanie przez taniec

nie stanowi odrębnej

dziedziny teorii wychowania estetycznego, ze względu na

walory edukacyjne tej dziedziny umieszcza się ją przy muzyce

lub teatrze. Środkiem artystycznego wyrazu jest ciało

tancerza. Wychowanie przez taniec obejmuje następujące

zadania: dostarczenie młodzieży wiedzy o tańcu jako

dziedzinie sztuki i jako wartości integrującej społeczeństwo,

praktyczną naukę różnych tańców oraz kształtowanie smaku

estetycznego poprzez uczestnictwo w widowisku tanecznym.

Jaką rolę w wychowaniu

estetycznym odgrywają

twórczość i wyobraźnia?

Władysław Tatarkiewicz na podstawie studiów nad

problematyką twórczości wyraził pogląd, iż kreacja człowieka

ujawnia się poprzez dwie właściwości- ujawnia się w nowości

wytworu i swoistej energii umysłowej, wydatkowanej na jego

wyprodukowanie. Tylko wysoki poziom twórczości przesądza

o uznaniu danego dzieła za twórcze. Badania nad twórczością

wskazują na jej ogromne znaczenie, to właśnie ona poprzez

twórców rozwinęła cywilizację techniczną i artystyczną, to

twórcy, poprzez swoje dzieła, apelują do sumień wrażliwych

ludzi ukazując ważkie problemy współczesności. Poprzez

twórczość środowisko człowieka zostaje wzbogacone o nowe

jakości, które ukazują inne perspektywy jego funkcjonowania.
Wśród wielu dyspozycji zaangażowanych w edukację

człowieka szczególne miejsce zajmuje wyobraźnia. W

psychologii wyobraźnię traktuje się jako źródło twórczych

zachowań człowieka. Wyobraźnia jest zatem źródłem

twórczości..

Sztuka jest jedną z dziedzin ludzkiej aktywności, w

której bardzo silnie zaangażowana jest wyobraźnia.

Występują liczne związki między sztuką i wyobraźnią

ujmowane z perspektywy pedagogicznej. Wyobraźnię

uznaje się za źródło sztuki i równocześnie drogę do jej

poznania. Bez wyobraźni nie byłoby sztuki, ale bez

sztuki nie byłoby wyobraźni, jaka obecnie jest. Jeden

czynnik nie może występować bez drugiego. Bowiem

sztuka i twórczość artystyczna dziecka będąc

wytworem wyobraźni jest też środkiem jej

wzbogacania i kształtowania. Częsty kontakt ze

sztuka wzbogaca wyobraźnię odbiorcy wyzwalając

jego twórcze możliwości. Dzięki wyobraźni człowiek

dociera do istoty wartości zawartych w dziele sztuki i

ona też pozwala mu budować siebie samego, własną

osobowość.

Wychowanie estetyczne wraz z wychowaniem umysłowym i moralno-

społecznym składają się na proces kształtowania osobowości człowieka. Aktywny
kontakt ze sztuką sprzyja wytwarzaniu się zdolności i umiejętności

spostrzegania,

odczuwania i rozumienia wartości piękna i sztuki.. Poprzez kontakt ze sztuką
rozwojowi ulega wyobraźnia oraz pogłębia się życie intelektualne i emocjonalne
jednostki. Dzieła sztuki odkrywają przed nami ciekawy i różnorodny świat
dźwięków, kolorów, słów i kształtów. Sztuka ma na celu nie tylko kształcenie
człowieka w zakresie jego kultury estetycznej, lecz równie we wszystkich innych
sferach działań i przeżyć: ma wpływ na postawę moralną, życie umysłowe,

uczucia.

Wychowanie estetyczne obejmuje sztuki opierające się na wrażeniach
wzrokowych,
słuchowych, dotykowo-mięśniowych. Do sztuk opierających się na wrażeniach

wzrokowych zalicza się architekturę, rzeźbę, malarstwo, fotografikę. Sztuki

opierające się na wrażeniach słuchowych to: muzyka i recytacja, natomiast na
wrażeniach dotykowo - mięśniowych - rytmika i taniec. Wśród sztuk łączących
wrażenia kilku zmysłów wymienić należy film i teatr.

W wychowaniu estetycznym
wyróżnić można trzy zasadnicze
kierunki
działania

1. Pierwszym kierunkiem jest zetknięcie się

ucznia z dziełami sztuki,
poznanie i przeżycie ich wyboru, przyswajanie

potrzebnej wiedzy na temat sztuki. Nieodzowne

jest udostępnienie najcenniejszych dzieł sztuki z

dziedziny literatury, muzyki, plastyki. Obcowanie

z dziełami sztuki pozwoli młodzieży poznać,

przeżyć i zrozumieć dzieła wielkich twórców.

"Bogate przeżycie artystyczne, jakich dostarcza

kontakt z dziełami sztuki, pomagają w

kształtowaniu się różnorodnych postaw człowieka,

mogą więc mieć poważny wpływ na jego

charakter".

Drugi kierunek stanowi uprawianie sztuki. Jest to własna działalność

odtwórcza na miarę zdolności i zainteresowań ucznia. Ważną rolę odgrywa
rozbudzanie

zaspokajanie

potrzeb

aktywności

artystycznej,

charakteryzującej niemal każde dziecko. Przewidziana jest tu gra na

instrumentach, śpiew, gra sceniczna, rytmika, taniec. Czynne uprawianie

sztuki dostarcza człowiekowi nowych doświadczeń, zmniejsza konflikty i

wewnętrzne napięcia oraz służy przywróceniu równowagi i harmonii.

3. Trzecim zadaniem, jakie stawia sobie wychowanie estetyczne są próby
własnej twórczości podejmowane przez dzieci. Zalicza się do nich próby
twórczości literackiej, rysunek, malarstwo, fotografikę, improwizacje
rytmiczną, melodyczną, wokalną, instrumentalną, układanie melodii do
słów. Rozwój twórczych zainteresowań dziecka odgrywa dużą rolę w
kształtowaniu jego osobowości oraz pomaga w poznawaniu, przeżywaniu i
rozumieniu dzieł sztuki. Zdolność do wyrażania własnych odczuć i refleksji,
a tak e postawa twórcza, przenoszą się na inne dziedziny życia.

Document Outline