DEMOGRAFIA SPOŁECZNA

Marek Okólski

Wykład 12

Migracje

Współczesne migracje jako proces dostosowawczy i

korekcyjny

Migracje

jako proces dostosowawczy i

korekcyjny wobec biologicznego aspektu
reprodukcji ludności

• Porządek terminologiczny
• Dlaczego początek modernizacji stanowi moment

przełomowy?

• Migracje a urbanizacja
• Hipoteza transformacji mobilności przestrzennej
• Perspektywy i sposoby wyjaśniania migracji
• Próba syntezy teoretycznej
• Migracje a globalizacja: rys historyczny migracji

zagranicznych

• Ekonomiczne i społeczne aspekty współczesnych

migracji

Migracje

Porządek terminologiczny

• Mobilność przestrzenna a migracja (ruch

wędrówkowy)

• Definicja migracji: kryteria wyróżnienia
• Podstawowe typy/kategorie/rodzaje

migracji

• Migracja jako proces; metamorfozy

migracji

Migracje

Dlaczego początek modernizacji

stanowi moment przełomowy?

• Przejście demograficzne
• Usunięcie barier politycznych dla

ruchliwości terytorialnej

• Stymulanty mobilności społecznej
• Industrializacja – przeorientowanie

rozmieszczenia popytu i podaży pracy

Migracje

Migracje a urbanizacja

• Odsetek mieszkańców miast przed

modernizacją

• Odsetek mieszkańców miast po

modernizacji – rola migracji

• Aglomeracje, metropolie i konurbacje

Migracje

Hipoteza transformacji mobilności

przestrzennej

• Wilbur Zelinsky, 1971
• Rola przejścia demograficznego
• Fazy modernizacji
• Różne formy mobilności: migracja,

cyrkulacja i mobilność uniknięta

ile

ęd

ró

Społeczeństwo

tradycyjne

Wieś-miasto

Miasto-miasto / wewnątrzmiejskie

Cyrkulacje

Zagraniczne

Kolonizacja

„nowych” terenów

wewnątrz kraju

czas

Społeczeństwo we

wczesnej fazie

transformacji

Społeczeństwo w

późnej fazie

transformacji

Społeczeństwo

zaawansowane

Społeczeństwo

przyszłości (super-

zaawansowane)

Fazy rozwojowe

Migracje

Perspektywy i sposoby wyjaśniania

migracji

 Cztery perspektywy: bilansowa, adaptacyjna, cyklu życia

i racjonalnego wyboru

 Główne fazy: gotowość (potencjał), podejmowanie

decyzji, wędrówka, integracja

 Podstawowe typy migrantów: kryterium uwarunkowań i

regulacji prawnych

 Prawa Ravensteina
 Model grawitacji
 Pull & push factors

TYPY MIGRANTÓW (wg P. MARTINA, 2003)

WEDŁUG GRUP DETERMINANTÓW MIGRACJI

(na poziomie indywidualnej decyzji)

DETERMINANTY MIGRACJI

TYP

MIGRANTA

POPYTOWE/

/PRZYCIĄGAJĄCE

PODAŻOWE/

/WYPYCHAJĄCE

SIECI

I INNE

EKONOMICZNY

na skutek werbunku

pracowników (np.

pracownicy-goście)

na skutek

bezrobocia lub

niepełnego

zatrudnienia;

na skutek

niedostatecznej

płacy;

na skutek braku

zbytu zebranych

płodów rolnych

na skutek

efektywnego

przepływu

informacji o

zatrudnieniu

i płacach (np.

migracja syna w

ślad za ojcem)

NIEEKONOMICZNY łączenie rodzin (np.

członkowie rodziny

podążają za jej

„głową”)

uciekinierzy z

powodu wojny lub

prześladowań (np.

osoby wysiedlone,

azylanci,

uchodźcy)

na skutek rozwoju

łączności i

transportu;

na skutek działań

organizacji

pomocowych;

ze względu na

potrzebę nowych

doświadczeń lub

przeżycia przygody

Region 1

Czynniki przyciągające

(pull)

Region 2

Czynniki wypychające

(push)

migracja

Region 1

Czynniki przyciągające

(pull)

Region 2

Czynniki wypychające

(push)

migracja

potencjał

migracyjny

granica

Migracje wewnętrzne

Migracje zagraniczne

ciążenie

Migracje

Próba syntezy teoretycznej

Douglas Massey, 1999

• Wyjaśnianie odrębne dla odrębnych faz
• Komplementarność wcześniejszych teorii

o Teoria neoklasyczna
o Teoria dualnego rynku pracy
o NELM (nowa ekonomika migracji pracowniczych)
o Teoria sieci migracyjnych

•

Migracje międzynarodowe mają źródło w transformacjach

społecznych, ekonomicznych, kulturowych i politycznych,

jakie towarzyszą penetracji przez struktury kapitalistyczne

społeczeństw „tradycyjnych” (nie-rynkowych lub na wpół

urynkowionych).

•

Implantacja instytucji rynkowych i intensywnych kapitałowo

technologii produkcji rozsadza istniejące układy społeczne i

ekonomiczne oraz powoduje podkopanie zwyczajowych

źródeł utrzymania ludzi i tym samym stworzenie mobilnej

zbiorowości osób aktywnie poszukujących pracy w celu

zapewnienia sobie trwałego źródła utrzymania.

•

Z tego powodu, w rzeczywistości migranci międzynarodowi

nie wywodzą się z peryferyjnych gospodarek lub ich

regionów, które nie są połączone gospodarczo z rynkami

światowymi, lecz z tych, które poddawane są szybkim

zmianom w wyniku ich inkorporacji do obiegu

międzynarodowego. Migracje międzynarodowe nie biorą się z

braku rozwoju gospodarczego, lecz przeciwnie – właśnie z

wystąpienia tego rozwoju.

•

Podstawowym sposobem zapewnienia sobie trwałego źródła

utrzymania przez „wyrugowaną” ludność jest sprzedaż

własnej siły roboczej na wyłaniających się rynkach lokalnych,

lub istniejących rynkach regionalnych albo

międzynarodowym rynku pracy. Zróżnicowanie płac jest

podstawowym wskaźnikiem kierunku geograficznego dla

migrantów.

•

Stawki płac są oczywiście wyższe w bardziej rozwiniętych

gospodarkach, co skłania znaczna część potencjalnych

migrantów do wybrania migracji międzynarodowej jako opcji.

 Międzynarodowe zróżnicowanie stawek płac nie jest jedynym,
ani nawet najważniejszym czynnikiem motywującym do migracji.
Podstawowym czynnikiem jest tu raczej dążenie gospodarstw
domowych do zniwelowania skutków niedoskonałości
funkcjonowania rynków.

 Podczas gdy – w myśl zasad neoklasycznych – racjonalnie
postępujący aktor ekonomiczny zmierza do emigracji i
osiągnięcia jak najwyższej różnicy w poziomie wynagrodzeń w
ciągu całego swego życia, to zasada NELM głosi, że w
odpowiedzi na niedoskonałości rynkowe migruje on za granicę
tymczasowo w celu repatriowania zarobków w formie
regularnych przekazów lub jednorazowego transferu sumy
oszczędności.

 Z drugiej strony, ponowoczesny wzorzec wzrostu
gospodarczego rodzi dychotomię rynku pracy w gospodarkach
najbardziej zamożnych. Segmenty niższe oferujące niskie płace i
niewielka stabilność zatrudnienia generują strukturalny popyt
na pracę imigrantów.

 Aktywnym czynnikiem zatrudnienia w segmentach niższych są
pracodawcy, natrafiający na barierę wewnętrznej podaży pracy.
Inicjują oni napływ imigrantów za pomocą formalnego
werbunku.

 Po pewnym czasie werbunek okazuje się kosztowniejszy od
działania sieci migracyjnych, a więc zbędny. Łańcuch migracyjny
jest napędzany przez akumulację odpowiedniego kapitału
społecznego.