Data
Obowiązywanie normy
postępowania
Wykład 3, dr Maciej Dybowski
Data
Obowiązywanie normy
postępowania
Wykład 3, dr Maciej Dybowski
Nie każda norma
postępowania obowiązuje
✤
Norma postępowania obowiązuje kogoś - adresata
✤
Norma postępowania obowiązuje ze względu na pewne
kryteria (jest odpowiednio uzasadniona)
✤
Obowiązywanie normy jest stanem, polegającym na trwaniu
elementów kontekstu sytuacyjnego uważanych za istotne
przy danym rozumieniu obowiązywania normy
Norma postępowania nie ma
wartości logicznej
✤
Norma postępowania nie jest zdaniem w sensie logicznym,
dlatego nie ma wartości logicznej: nie jest ani prawdziwa,
ani fałszywa
✤
Wartość logiczną może mieć zdanie o obowiązywaniu normy
postępowania w danym systemie norm
Norma postępowania nie
„istnieje”
✤
Normom postępowania nie należy przypisywać bytu (błąd
hipostazowania), nie należy traktować ich jak tworów
„naturalnych”, które się opisuje
✤
Normy postępowania jako wypowiedzi są tworami
konwencjonalnymi
Norma postępowania
obowiązuje…
✤
... tzn. jest odpowiednio uzasadniona
✤
uzasadnienie jest zrelatywizowane do punktu widzenia kogoś, kto dane
uzasadnienie przyjmuje. Nie ma absolutnego uzasadnienia
✤
obowiązywanie nie jest stopniowalne
✤
zwykle każdy system norm określa własne uzasadnienie (kryteria
obowiązywania)
✤
najczęściej wskazuje się pewne typy uzasadnień, których nie należy traktować
rozłącznie:
✤
uzasadnienie tetyczne
✤
uzasadnienie aksjologiczne
✤
uzasadnienie behawioralne
✤
określenie pochodzi od greckiego thetikos - od czasownika
tithemi (położyć, ustawić)
✤
norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia tetycznego
gdy uzasadnienie odwołuje się do szczególnej pozycji tego,
kto normę ustanowił lub uznał
✤
szczególna pozycja normodawcy (władza, przemoc,
autorytet moralny, religijny, tradycja) jest ignotum tego
uzasadnienia
✤
Np. norma zakazująca palenia w lokalach
Uzasadnienie tetyczne
Uzasadnienie aksjologiczne
✤
określenie pochodzi od greckiego axia (wartość)
✤
norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia aksjologicznego,
jeżeli argumentem za jej realizowaniem jest to, że czyny przez
nią nakazywane są wartościowe, dobre, a czyny zakazywane - nie
wartościowe, złe
✤
uzasadnienie aksjologiczne może być:
✤
autonomiczne (we własnych ocenach)
✤
heteronomiczne (w cudzych ocenach)
✤
Np. norma zakazująca palenia w lokalach
Uzasadnienie behawioralne
✤
określenie pochodzi od angielskiego behaviour (zachowanie)
✤
norma obowiązuje na podstawie uzasadnienia
behawioralnego, gdy jej adresaci zachowują się zgodnie z tą
normą lub gdy za jej przekroczenie z dużym
prawdopodobieństwem grozi sankcja, tzn. norma jest
efektywna
✤
Np. norma zakazująca palenia w lokalach
Uzasadnienie tetyczne
✤
pewność co do obowiązywania normy
✤
łatwość przeprowadzenia „testu pochodzenia” normy
✤
łatwość określenia początku i końca obowiązywania normy
✤
niezależność od faktów i ocen
Uzasadnienie tetyczne
✤
brak odniesienia do treści normy (norma „niemoralna”
obowiązuje tak samo jak „moralna”)
✤
brak odniesienia do faktycznej efektywności normy (norma
obowiązuje także wtedy, gdy nikt jej nie realizuje)
✤
możliwe trudności z ustaleniem obowiązywania norm
ustanowionych na podstawie delegacji
Uzasadnienie aksjologiczne
✤
jeżeli adresat normy aprobuje ją lub jej skutki, będzie
prawdopodobnie przestrzegał normy
✤
w przypadku aprobaty dla normy nie zachodzi konflikt
między normą a sumieniem
Uzasadnienie aksjologiczne
✤
ocenność wywołuje spory
✤
może dochodzić do napięcia między uzasadnieniem
autonomicznym a heteronomicznym
✤
spór może dotyczyć oceny treści normy lub jej konsekwencji
✤
konsekwencje bywają trudne do przewidzenia
✤
trudności z określeniem początku i końca obowiązywania
normy
Uzasadnienie behawioralne
✤
norma behawioralna jest z definicji efektywna
✤
stosunkowo łatwo dowiedzieć się o normie korzystającej z
uzasadnienia behawioralnego
Uzasadnienie behawioralne
✤
trudności z określeniem początku i końca obowiązywania
normy
✤
brak pewności
✤
brak odniesienia do autorytetu lub wartości
Im więcej uzasadnień, tym
lepiej…
✤
Np. norma zakazująca palenia w lokalach
Definicja normy prawnej
✤
taka norma postępowania
generalna i abstrakcyjna,
która została ustanowiona
albo uznana przez
upoważniony organ państwa
✤
definicja robocza
✤
relatywizacja do współczesnych kultur prawnych
✤
ograniczenie do uzasadnienia tetycznego
✤
błędne koło pośrednie: „upoważniony organ państwa” to
organ stanowiący lub uznający normę na podstawie normy
prawnej
✤
dlaczego generalna i abstrakcyjna?
Problem sankcji w normie
prawnej
✤
sankcja to dolegliwość (zło) będąca konsekwencją
niezrealizowania normy
✤
potocznie - kara
Polski Kodeks karny
✤
Art. 32. Karami są:
1) grzywna,
2) ograniczenie wolności,
3) pozbawienie wolności,
4) 25 lat pozbawienia wolności,
5) dożywotnie pozbawienie wolności.
✤
Art. 39. Środkami karnymi są:
1) pozbawienie praw publicznych,
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub
prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
3) zakaz prowadzenia pojazdów,
4) przepadek przedmiotów,
5) obowiązek naprawienia szkody,
6) nawiązka,
7) świadczenie pieniężne,
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Sankcja jako część normy
prawnej?
✤
Anachroniczny pogląd, wg którego norma prawna miała
składać się z hipotezy, dyspozycji i sankcji (koncepcja
trójczłonowa)
✤
Uważano, że norma bez sankcji to nie prawo (lex
imperfecta):
✤
nieuzasadnione mylenie prawa z przemocą;
✤
prawo karne jako ideał prawa;
✤
mylenie przepisu z normą;
✤
intelektualny błąd konstrukcji trójczłonowej:
Rzekomo:
HIPOTEZA
określa
adresata i
okoliczności
DYSPOZYCJ
A
zachowanie
wyznaczone
adresatowi
gdy spełni
się hipoteza
SANKCJA
co czeka
adresata,
jeśli nie
postąpi
zgodnie z
dyspozycją
Naprawdę:
W tzw. normie trójczłonowej ukryte są 2 normy postępowania,
powiązane (nie pojęciowo, lecz funkcjonalnie), różniące się
adresatem, okolicznościami oraz wyznaczonym postępowaniem:
N1
wyznacza komuś jak
ma się zachować w
danych
okolicznościach
(norma
sankcjonowana przez
N2)
N2
nakazuje swemu
adresatowi (organ
państwa) zachowanie
polegające na
wymierzeniu sankcji w
okolicznnościach
niezrealizowania normy
N1
(norma sankcjonująca w
stosunku do N1)
Norma merytoryczna
✤
Norma „sankcjonowana” z poprzedniego przykładu to
zarazem norma merytoryczna, bo wyznacza adresatowi
jakieś zachowanie, które polega na dokonaniu czynności
psychoficzycznej (np. poddanie się szczepieniom przed
wyjazdem do Afryki) albo konwencjonalnej (np. skierowanie
ustawy do opublikowania w Dzienniku Ustaw)
✤
Nakazu dokonania czynności konwencjonalnej nie należy
mylić z upoważnieniem (udzieleniem kompetencji) do
dokonania takiej czynności, tzn. z normą kompetencyjną
Norma kompetencyjna
✤
uwaga! norma kompetencyjna NIE JEST:
✤
normą, która nakazuje dokonanie czynności
konwencjonalnej
✤
regułą sensu określonej czynności
✤
norma kompetencyjna JEST szczególnym rodzajem normy
postępowania
✤
szczególność polega na tym, że w okolicznościach takiej
normy „ukryty” jest dodatkowy podmiot - ten, którego norma
wyposaża w kompetencję
Norma kompetencyjna c.d.
ADRESAT
ktoś, komu
norma wyznacza
obowiązek
reakcji na
czynność
konwencjonalną
OKOLICZNOŚC
I
dokonanie
przez podmiot
upoważniony
czynności
konwencjonaln
ej
POSTĘPOWANI
E
reakja na
dokonaną
czynność
konwencjonaln
ą
Przykład
ADRESAT
sąd cywilny
OKOLICZNOŚC
I
wniesienie
przez powoda
pozwu
(czynność
konwencjonalna
)
ZACHOWANIE
reakcja na
czynność
konwencjonaln
ą: rozpatrzenie
pozwu