System wydatków
jednostek samorządu
terytorialnego
System wydatków
jednostek samorządu
terytorialnego
Ekonomiczne i prawne
klasyfikacje wydatków
publicznych
Najczęściej wydatki samorządowe rozpatruje się w
aspektach:
ich ekonomicznych i prawnych klasyfikacji
ich struktury w układzie działowym
relacji do wydatków budżetu państwa i do PKB
zadań wykonywanych przez j.s.t.
ogólnych
zasad
dokonywania
wydatków
publicznych
Wskaźnik stosunku wydatków
samorządu
terytorialnego
do
wydatków budżetu państwa
jest
jednym
z
najistotniejszych
mierników decentralizacji finansów
publicznych i w sposób bezpośredni
odzwierciedla zakres decentralizacji
zadań (wydatków) publicznych.
Stosunek wydatków budżetowych j.s.t. do
wydatków budżetu państwa w Polsce
systematycznie wzrasta, podczas gdy w 1991
r. wynosił - 18,5%, to w 1999 roku osiągnął
już - 47,5%, zaś w 2000 r. stanowił 50,1%.
Powyższa tendencja oznacza, że jednostki
samorządu terytorialnego realizują w Polsce
coraz większą część zadań publicznych,
pomimo że w ostatnich latach powoływany
wskaźnik nieco się obniżył.
Wysokiemu
udziałowi
wydatków
samorządowych w ogólnej kwocie
wydatków
budżetu
państwa
nie
towarzyszy jednak pełna swoboda j.s.t.
w dokonywaniu tych wydatków.
Samodzielność
wydatkowa
j.s.t.
jako
samodzielność
wydatkowa
jednostek publicznych jest bowiem
ograniczana przepisami prawa.
Wydatki
samorządowe
mogą
być
klasyfikowane według różnych kryteriów.
Na pierwszym miejscu wyróżnia się
kryterium funkcjonalne
w podziale
wydatków
samorządowych,
tj.
w
zależności od przeznaczenia środków
pieniężnych na finansowanie różnych sfer
działalności (wydatki według działów).
Zgodnie z tym wyróżnia się wydatki na:
rolnictwo
leśnictwo i łowiectwo
przetwórstwo przemysłowe
wytwarzanie
i
zaopatrywanie
w
energię
elektryczną,
gaz
i wodę
handel, transport i łączność
turystykę
gospodarkę mieszkaniową
działalność usługową
informatykę i naukę
administrację publiczną
bezpieczeństwo
publiczne
i
ochronę
przeciwpożarową
dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od
innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej
wydatki związane z ich poborem
obsługa długu publicznego
różne rozliczenia, oświata i wychowanie
ochrona zdrowia
pomoc społeczna
pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej
edukacyjna opieka wychowawcza
gospodarka komunalna i ochrona środowiska
kultura i ochrona dziedzictwa narodowego
ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne
obszary
i obiekty przyrody chronionej
kultura fizyczna i sport
Wymienionych 25 działów klasyfikacji budżetowej
występuje na ogół w budżetach
po stronie
wydatkowej
(chociażby w nieznacznej kwocie).
Część z nich jest charakterystyczna dla
samorządu lokalnego, część dla regionalnego.
Podobnie
jak
w przypadku dochodów, niektóre dziedziny
z pozostałych działów klasyfikacji budżetowej nie
są finansowane z budżetów samorządowych - jako
zastrzeżone dla szczebla centralnego. Przykładem
są: obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości,
obowiązkowe ubezpieczenia społeczne.
Kształtowanie się struktury wydatków j.s.t.
w Polsce zgodnie podziałem funkcjonalnym
(z uwzględnieniem działów)
zmienia się
wraz ze zmianą zadań i kompetencji
przekazywanych samorządom.
Na przykład w ostatnich latach przekazano
gminom zadania w zakresie wypłaty
świadczeń rodzinnych i zasiłków, co
zwiększyło wydatki na pomoc społeczną.
Najwięcej środków samorządy przeznaczają
na oświatę i wychowanie
. Udział tych
wydatków kształtował się w wysokości
33,8%
w
2005
r.
W samorządach województw wynosiły one
zaledwie 7,8%.
Na drugim miejscu w strukturze wydatków
znalazła się
pomoc społeczna
z
14,3%
udziału. Tutaj również najwięcej wydatkują
samorządy
lokalne,
szczebel
regionalny
przeznacza zaledwie 0,4%.
Trzecim
działem
jest
transport
i
łączność
. Udział ten wyniósł
13,6%,
przy czym najwięcej wydatków poniosły
województwa (38,4%) ze względu na
finansowanie dróg wojewódzkich oraz
regionalnych przewozów pasażerskich
autobusowych i kolejowych.
Na czwartym miejscu jest
administracja
publiczna
z
9,5%
udziału.
Pozostałe działy, z wyjątkiem
gospodarki
komunalnej i ochrony środowiska
(
5,5%
),
w
strukturze
wydatków
budżetowych
nie
przekraczają 5%.
Warto zwrócić uwagę, że struktura wydatkowania
środków budżetowych kształtuje się odmiennie
w zależności od województwa. Relatywnie
wysokie kwoty przeznaczają one na ochronę
zdrowia (11,4% udziału), kulturę i ochronę
dziedzictwa
narodowego,
co
wynika
z
przekazanych im zadań.
Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego
wg działów w 2005 r. (w mln zł)
Wyszczególnienie
Ogółem
Gminy*
Miasta na
prawach
powiatu
Powiały
Samorząd
y
województ
w
Ogółem, w tym:
103 807,1
45 837,5
36 491,2
13 890,9
7 587,5
- rolnictwo i łowiectwo
1 727,3
1 211,6
29,3
19,3
467,1
- transport i łączność
14 089,4
3 312,1
6 280,2
1 583,9
2 913,2
- turystyka
109,5
51,1
41,0
4,5
12,9
- gospodarka mieszkaniowa
3 800,5
1 281,6
2 415,7
75,4
27,8
- administracja publiczna
9 842,4
4 995,4
2 676,4
1 642,4
528,2
- oświata i wychowanie
35 138,1
18 158,3
11 527,6
4 859,6
592,6
- ochrona zdrowia
2581,4
407,8
666,7
640,7
866,2
- pomoc społeczna
15 892,3
7 836,4
5 116,3
2 655,7
283,9
- edukacyjna opieka wychowawcza
3515,9
863,4
1 219,0
1 152,2
281,3
- gospodarka komunalna
5 754,6
3 793,5
1 921,3
7,8
32,0
- kultura
3 436,9
1 328,3
1 196,5
61,9
850,2
- kultura fizyczna i sport
1 725,1
867,5
741,2
24,2
92,2
Wydatki samorządów w krajach Europy
Zachodniej
i Ameryki Północnej
koncentrują
się zwykle
na szkolnictwie
. Stosunkowo dużo środków
budżetowych samorządy w tych krajach
przeznaczają na
ochronę zdrowia
,
opiekę
społeczną
,
gospodarkę mieszkaniową
.
Większe są również wydatki na transport
oraz rekreację i kulturę. Wydatki na
administrację samorządową kształtują się
podobnie jak w Polsce.
Nic ma natomiast znaczących kwot
wydatkowanych
na
gospodarkę
komunalną. Wiąże się to z faktem
komercjalizacji
przedsiębiorstw
użyteczności publicznej, tj. władze
lokalne realizują zadania w zakresie
objętym szeroko rozumianą gospodarką
komunalną
za
pośrednictwem
odrębnych od władz lokalnych firm.
Podział wydatków na inwestycyjne i bieżące
wiąże
się
z przeznaczeniem wydatków na inwestycje lub bieżące
funkcjonowanie. Tak więc do pierwszej grupy zalicza się
wydatki na zakup i montaż środków trwałych, ich
odtwarzanie, roboty budowlane itp.
Wydatki bieżące
to wydatki na prowadzenie, utrzymanie
i eksploatację istniejących urządzeń oraz wszystkie
wydatki inne, związane z bieżącym funkcjonowaniem.
Do
wydatków inwestycyjnych
najczęściej zalicza się
także wydatki na remonty kapitalne, zaś do wydatków
bieżących - wydatki na remonty bieżące. Szerszą od
wydatków
inwestycyjnych
kategorią
są
wydatki
majątkowe
, tj. wydatki na tworzenie majątku, które
przeciwstawia się wydatkom bieżącym (w węższym
ujęciu).
Podział wydatków na osobowe i rzeczowe
wiąże się z rozróżnianiem wydatków na
wypłaty dla pracowników (wynagrodzenia,
premie,
świadczenia
itp.),
nazywane
osobowymi, oraz na zakup przedmiotów i
urządzeń (np. materiały biurowe, komputery
itp.), zwane rzeczowymi.
Nie zawsze wydatki bieżące mają charakter
osobowych, a inwestycyjne - rzeczowych;
zależności
są
tu
o
wiele
bardziej
skomplikowane.
Inny podział wydatków to wyróżnianie
wydatków odpłatnych i nieodpłatnych.
Wydatki odpłatne
to te, które związane są
z wzajemnym świadczeniem ze strony
adresata wydatku (np. zakup materiałów,
zapłata za pracę), zaś
nieodpłatne
mają
charakter jednostronny i nie są związane z
wzajemnym świadczeniem na rzecz państwa
czy samorządu, np. stypendium, zasiłek.
Wydatki odpłatne
dzieli się wewnętrznie na trzy grupy:
wydatki na wynagrodzenia pracowników
wydatki za dostawy, roboty i usługi
wydatki odszkodowawcze za wywłaszczone
nieruchomości, zakwaterowanie wojska itp.
Natomiast
wydatki o charakterze nieodpłatnym
dzieli
się na dwie grupy:
na rzecz osób fizycznych
na rzecz innych podmiotów
Z prawnego punktu widzenia wydatki
budżetowe można podzielić na
wydatki
dokonywane w trybie prywatnoprawnym
(np. zapłata za nabycie towarów i usług) oraz
wydatki
dokonywane
w
trybie
publicznoprawnym
.
Te ostatnie dzieli się z kolei na dwie grupy
pozostające
pod
rządami
prawa
budżetowego
oraz
oparte na przepisach
innych gałęzi prawa
(np. stypendia,
emerytury itp.).
Wśród wydatków pozostających pod rządami
prawa budżetowego na szczególną uwagę
zasługują
dotacje
i
subwencje
, niestety przepisy
prawa budżetowego nie zawsze jasno i
konsekwentnie rozróżniają te formy wydatków.
Najogólniej można przyjąć, że przez
dotacje
należy
rozumieć
wszelkie
świadczenia
dokonywane
z budżetu podmiotu publicznego na rzecz osób
trzecich
na
podstawie
norm
prawa
budżetowego
lub
odrębnych
materialnoprawnych norm prawa finansowego
w trybie władczym,
Subwencje
można rozumieć świadczenia
publicznoprawne państwa na rzecz innych
podmiotów publicznoprawnych, będących
prawnofinansowym odbiciem ustrojowego
podziału zadań publicznych pomiędzy
państwo a te podmioty.
Dla przesunięć środków wewnątrz systemu
budżetowego używa się terminu
transfer
,
podkreślając techniczno-organizacyjny, a
nie prawno-majątkowy ich charakter.
Dotacje
dzieli
się
najczęściej
na
podmiotowe
i
przedmiotowe
.
Dotacje podmiotowe
różnicowane są w
zależności od dotowanego podmiotu i jego
cech, natomiast
dotacje przedmiotowe
wiążą
się z dotowanym zadaniem, jego zakresem i
charakterem. De facto większość dotacji ma
charakter
pośredni,
podmiotowo-
przedmiotowy.
Wyróżnia się też
dotacje wyrównawcze
, które
definiuje się jako typ dotacji uznaniowej (tj. zależnej
od swobodnego uznania dotującego), której cechą jest
rozszerzenie swobody uznania podmiotu dotującego
również na sferę kształtowania globalnej wysokości
wydatków podmiotu dotowanego.
Przeciwieństwem dotacji wyrównawczych i generalnie
dotacji
uznaniowych
są
tzw.
dotacje
zobiektywizowane
, które przyznaje się w wysokości
obliczanej
na
podstawie
prawem
określonych,
wymiernych kryteriów liczbowych. W Polsce nazywa
się je obecnie subwencjami (przykładem jest tu
obecnie subwencja ogólna dla gmin, powiatów i
województw).
Ponadto wyróżnia się:
dotacje na zadania
własne
i
zlecone
,
dotacje
(subwencje)
ogólne
lub
globalne (tj. na całość działalności jednostki
dotowanej)
i
celowe
(tj. na określony cel).
Z podziałem wydatków budżetowych na odpłatne
i nieodpłatne wiąże się ściśle wyróżnianie
wydatków nabywczych
i
redystrybucyjnych
(zwanych też transferowymi).
Klasyfikację tę stosuje się ze względu na moment
nabywania dóbr i usług materialnych za środki
wydatkowane
z
budżetu.
I tak:
wydatki nabywcze
są bezpośrednio przeznaczane
na zapłatę za towary lub usługi materialne (np. zapłata
za zakup maszyn, roboty budowlane itp.).
Z kolei
wydatki redystrybucyjne
oznaczają wypłaty
środków budżetowych jednostkom organizacyjnym (np.
zapłata za wypoczynek pracowników z funduszu
socjalnego) lub osobom fizycznym (np. wypłata
stypendium), które w ten sposób mają możliwość
wydatkowania otrzymanych środków na nabycie dóbr i
usług materialnych (a więc możliwość konkretyzacji
swojego udziału w dochodzie narodowym).
Dotacje można również podzielić na:
dotacje przekazywane jednostkom zaliczonym do
sektora publicznego
, np. jednostkom gospodarki
pozabudżetowej, instytucjom kultury, samodzielnym
publicznym zakładom opieki zdrowotnej
dotacje przekazywane podmiotom niezaliczonym
do sektora publicznego
, np. niepublicznym szkołom
i przedszkolom, podmiotom niedziałającym w celu
osiągnięcia
zysku, takim jak stowarzyszenia, fundacje, kościoły.
Wydatki dzieli się także na
neutralne
i
aktywne
.
Pierwsze, to głównie wydatki na administracje,
bezpieczeństwo wewnętrzne, obronę narodową
itp., czyli wydatki, które z założenia mają być
niezbędne
i obojętne dla wpływu na rozwój społeczny
i gospodarczy kraju.
Drugi rodzaj wydatków służy natomiast korektom
podziału
dochodu
narodowego,
w
celu
powiększenia
jego
sprawiedliwości
oraz
pobudzania rozwoju gospodarczego.
W
zależności
od
organizacji
publicznej
gospodarki
finansowej
można
wyróżnić
wydatki z budżetu
(wydatki budżetowe) oraz z
innych niż budżet źródeł publicznych -
wydatki
pozabudżetowe.
Zastosowanie kryterium ustrojowego pozwala
wyodrębnić wydatki poszczególnych podmiotów
publicznoprawnych. Odnosząc to kryterium do
obecnych warunków ustroju Polski, wyróżnia
się:
wydatki państwa
i (umownie)
wydatki
samorządu
terytorialnego
,
wśród
tych
ostatnich wyróżniając: wydatki gmin, powiatów
i województw.
Dotacje w 2005 r. stanowiły 8,3%
wydatków ogółem, świadczenia na
rzecz osób fizycznych - 11,3%,
wydatki
bieżące
jednostek
budżetowych - 59,7%, majątkowe
17,8%,
a obsługa długu - około 1%.
Wydatki jednostek samorządu terytorialnego wg rodzajów w 2005 r. (w mln zł)
Wyszczególnienie
Ogółem
Gminy*
Miasta
na
prawach
powiatu
Powiaty
Samorzą
dy
wojewódz
tw
Ogółem, w tym:
103
807,1
45 837,5
36 491,2
13 890,9
7 587,5
- dotacje
8 572,7
2 263,7
3477,7
784,6
2 046,7
- dotacje dla zakładów
budżetowych, gospodarstw
pomocniczych, środków
specjalnych, funduszy
celowych
2 157,4
706,6
1 352,8
71,8
26,2
- świadczenia na rzecz osób
fizycznych
11 725,9
7549,1
3 352,0
773,7
51,1
- wydatki bieżące jednostek
budżetowych
61 968,3 27 034,8
22 219,8
10 435,0
2 278,7
- wynagrodzenia
32 389,1 14 801,0
10 670,4
6 044,0
873,7
- składki na ubczp. społ.
6 337,8
3 045,8
2 030,5
1 091,7
169,8
- zakup materiałów i usług
19 471,0
7 652,8
8 133,5
2 543,1
1 141,6
- rozliczenia z bankami
0,2
0,1
0,1
0,0
-
- wydatki majątkowe
18 430,4
8 349,4
5 890,5
1 621,3
2 569,2
- inwestycyjne
17 750,0
8 218,7
5 537,6
1 609,2
2 384,5
Ogólne zasady wydatków
j.s.t.
W porównaniu z wydatkami budżetu państwa
stosunkowo mniejsza cześć wydatków samorządowych
regulowana jest przepisami prawa finansowego i ma
charakter publicznoprawny
, natomiast większa część
wydatków ma
charakter prywatnoprawny
.
Dlatego wśród form prawnych tych wydatków
(rozchodów)
dominują formy prywatnoprawne
, np.
wynagrodzenia, zapłata za zakupione towary i usługi,
spłaty rat i odsetek kredytów itp.
Formy publicznoprawne wydatków budżetowych
gmin, powiatów i województw to przede wszystkim
dotacje dla różnych form gospodarki pozabudżetowej.
Zakres i zasady przyznawania tych dotacji reguluje
uchwała organu stanowiącego j.s.t.
Według przepisów u.f.p., wydatki j.s.t.:
stanowią nieprzekraczalny limit (identycznie do
rozchodów)
są przeznaczane na realizację zadań określonych w
ustawach, a w szczególności na:
– zadania własne j.s.t.
– zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone
j.s.t.
ustawami
– zadania przejęte przez j.s.t. do realizacji w drodze umowy lub
porozumienia
– zadania realizowane wspólnie z innymi j.s.t.
– pomoc rzeczową lub finansową dla innych j.s.t., określoną
przez
organ
stanowiący j.s.t.
dzielą się w budżecie samorządowym na działy i
rozdziały klasyfikacji, z wyodrębnieniem:
– wydatków
bieżących,
w
tym
w
szczególności:
wynagrodzeń
i pochodnych od wynagrodzeń, dotacji, wydatków na
obsługę długu j.s.t. i wydatków z tytułu poręczeń i
gwarancji udzielonych przez tę jednostkę
– wydatków majątkowych
Należy zauważyć, iż wielkości wydatków na
zadania własne oraz wydatków na zadania z
zakresu administracji rządowej i inne zadania
zlecone ustawami odzwierciedlają charakter
relacji, jaka istnieje między państwem a daną
j.s.t.
W
strukturze
wydatków
j.s.t.
powinny
dominować wydatki na zadania własne, zaś
wydatki na zadania zlecone z zakresu
administracji rządowej powinny odgrywać
marginalną rolę.
Również, co do sposobu finansowania powyższych
wydatków, zakłada się, że
wydatki na zadania
własne powinny być finansowane dochodami
własnymi j.s.t.,
zaś wydatki na zadania zlecone
j.s.t z zakresu administracji rządowej powinny być
pokrywane
w całości dotacji celowymi z budżetu państwa.
Dlatego też wiele zadań własnych j.s.t., które
dotychczas były finansowane dotacjami celowymi
z budżetu państwa, w wyniku; reformy dochodów
j.s.t., dokonanej z dniem l stycznia 2004 r., mają
być
finansowane
zwiększonymi
dochodami
własnymi.
Z kolei analiza struktury wydatków j.s.t. w
podziale na wydatki bieżące i wydatki
majątkowe pozwala na dokonanie
oceny
stopnia
zaangażowania
środków
samorządowych na cele inwestycyjne
.
Jednakże wielkość wydatków majątkowych
w budżecie danej j.s.t. zależy przede
wszystkim od poziomu jej dochodów własnych
lub ewentualnych możliwości pokrycia tymi
dochodami
zaciągniętych
zobowiązań
inwestycyjnych.
Znaczna
przewaga wydatków bieżących
i
minimalny
poziom
wydatków
majątkowych
w budżecie danej j.s.t.
oznacza, iż jednostka ta dysponuje
niewielkimi dochodami własnymi, zaś
zadania przypisane jej do realizacji
wymagają dokonywania przede wszystkim
wydatków o charakterze bieżącym.
Sytuacja
taka
ma
miejsce
w
powiatach
, które posiadają najniższy poziom
wydatków na działalność inwestycyjną (8,1%
ogółu wydatków budżetowych), co wynika
jednak nie z małej aktywności powiatów
w tym kierunku, lecz z charakteru zadań
realizowanych
przez
ich
jednostki
organizacyjne,
takie
jak:
szkoły
ponadgimnazjalne, domy pomocy społecznej,
powiatowe urzędy pracy, powiatowe centra
pomocy
rodzinie,
powiatowe
komendy
Państwowej
Straży
Pożarnej,
powiatowe
inspektoraty nadzoru budowlanego, a także
przez same starostwa powiatowe.
Struktura wydatków bieżących budżetów
j.s.t. (wskazana w art. 124 ust. l u.f.p.)
jest odmienna i o wiele węższa od
struktury wydatków bieżących budżetu
państwa (wskazanej w art. 69 ust. 2
u.f.p.).
Wspólnymi pozycjami w tych strukturach
są: wydatki na wynagrodzenia i pochodne
od wynagrodzeń oraz wydatki na dotacje.
Szczególnymi wydatkami bieżącymi budżetu
państwa
są: subwencje ogólne dla j.s.t.,
subwencje dla partii politycznych oraz inne
świadczenia na rzecz osób fizycznych.
Z kolei
charakterystyczne wydatki bieżące
budżetów j.s.t
. to: wydatki na obsługę długu j.s.t.
oraz
wydatki
z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez
j.s.t., których odpowiedniki w budżecie państwa
stanowią
odrębną
kategorie
wydatków
mieszczących
się
w grupie tzw. wydatków na obsługę długu
Skarbu Państwa.
Różnica między dochodami a wydatkami
budżetu j.s.t. stanowi odpowiednio nadwyżkę
lub deficyt budżetu tej jednostki. W budżecie
samorządowym mogą być tworzone
rezerwy
:
–
celowe
, na wydatki, których szczegółowy podział na
pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być
dokonany
w okresie opracowywania budżetu, a ich suma nie
może przekraczać 5% wydatków budżetowych
–
ogólna
, której suma nie może być wyższa, niż 1%
wydatków budżetu. Wymienionymi rezerwami
dysponuje organ wykonawczy j.s.t.
Ustawa. o finansach publicznych stanowi także
zasadę równości podmiotów w dostępie do środków
publicznych
, mającą pełne zastosowanie do j.s.t.
Zgodnie z art. 25 u.f.p., prawo realizacji zadań
finansowanych ze środków publicznych przysługuje
ogółowi podmiotów, chyba że ustawy stanowią
inaczej.
Podmiot
wnioskujący
o przyznanie środków publicznych na realizację
wyodrębnionego zadania powinien przedstawić
ofertę jego wykonania zgodnie z zasadami uczciwej
konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w
sposób efektywny, oszczędny i terminowy.
Szczególną
formą
dokonywania
wydatków
budżetowych przez j.s.t. są dotacje celowe
z budżetów samorządowych, dlatego podlegają
one specyficznym zasadom. Zgodnie z nimi, z
budżetu samorządowego mogą być udzielone:
dotacje przedmiotowe
dla zakładów budżetowych
i gospodarstw pomocniczych, kalkulowane
według stawek jednostkowych. Ich kwotę i
zakres określa uchwała budżetowa, zaś rodzaje i
wysokość stawek - organ stanowiący j.s.t.
dotacje celowe
dla innych j.s.t. Należy
przypomnieć,
iż
u.d.j.s.t.
dotacje
z budżetów innych j.s.t. zalicza do
katalogów dochodów własnych wszystkich
szczebli samorządu terytorialnego i nie
wymienia w tych katalogach żadnych
innych dotacji celowych. Z przepisów art.
46 i 47 u.d.j.s.t. wynika ponadto, że:
–
j.s.t. może udzielać innej j.s.t. dotacji celowych
na realizację zadania z zakresu jej działania, na
mocy porozumienia zawartego z tą jednostka w
kwocie wynikającej z zawartego porozumienia
– j.s.t. może udzielać innym j.s.t. dotacji na
dofinansowanie realizowanych przez nie
zadań, których wysokość jest określana w
drodze uchwał) przez organ stanowiący
tej j.s.t., która udziela dotacji. Jednostki
samorządu
terytorialnego
mogą
się
również wzajemnie wspierać, nie stosując
formy dotacyjnej, lecz przekazywane w
ten sposób środki powinny mieć charakter
pomocowy
dotacje dla podmiotów spoza sektora finansów
publicznych
, niedziałających w celu osiągnięcia
zysku, na cele publiczne związane z realizacją zadań
j.s.t.
Z
budżetu
j.s.t
mogą być udzielane dotacje wyłącznie imiennie
określonym podmiotom publicznym i tylko na cele
publiczne, związane z realizacją zadań określonego
stopnia samorządu terytorialnego. Przepis powyższy,
ze względu na swoją ogólnikowość i podkreślenie
podmiotowego charakteru powyższej dotacji,
wywoływał wiele wątpliwości interpretacyjnych i
praktycznie uniemożliwiał j.s.t. dotowanie określonych
działań czy zadań, np. organizacja sportu masowego,
masowych imprez kulturalnych, rekreacji itp.
Podmioty niezaliczone do sektora finansów
publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia
zysku mogą otrzymywać z budżetu j.s.t.
dotacje na cele publiczne związane z
realizacją zadań tej jednostki.
Tryb postępowania o udzielenie tej dotacji,
sposób jej rozliczania i kontroli wykonywania
zleconego zadania określa uchwałą organ
stanowiący
j.s.t.,
zapewniając
jawność
postępowania o udzielenie dotacji i jej
rozliczenia.
Struktura wydatków j.s.t.
po reformie ustrojowej
W 2001 r. w strukturze finansów lokalnych
wydatki budżetowe j.s.t. stanowiły ok. 87% całości
wydatków tych jednostek (pozostała część to
wydatki
samorządowej
gospodarki
pozabudżetowej
-
12,5%
i samorządowych funduszy celowych - 0,5%).
Oznacza to, że dominująca rola wydatków
budżetów
samorządowych
uprawnia
do
wnioskowania o całości wydatków j.s.t., na
podstawie
danych
dotyczących
wydatków
budżetowych tych jednostek.
W ostatnim dziesięcioleciu w Polsce
następował systematyczny wzrost
wskaźnika
wydatków
budżetów
samorządowych
w stosunku do wydatków budżetu
państwa. Wiąże się to głównie z
przekazywaniem gminom coraz to
nowych
zadań
oraz
z powołaniem z dniem l stycznia
1999 r. powiatów i województw.
W rezultacie wspomniany wskaźnik osiągnął w
1999 r. poziom 47,5%, znacznie wyższy niż w
szczytowym okresie boomu samorządowego w
II Rzeczypospolitej (1928/1929 - 41,3%).
Do wskaźnika z 1999 r. należy jednak
podchodzić z pewną ostrożnością, gdyż budżet
państwa utracił w ostatnich latach wiele
dochodów i wydatków głównie na rzecz
państwowych funduszy celowych i kas chorych.
Znaczny wzrost wydatków budżetowych j.s.t.
potwierdza jednak ich relacja do PKB.
Wysokość
wydatków
budżetowych
poszczególnych szczebli i rodzajów j.s.t.
różni się w sposób zasadniczy, gdyż w
2001
r.
wydatki
gmin
stanowiły
46,6%, miast na prawach powiatu - 30,4%,
powiatów - 17,3% i województw -5,7%
całości wydatków budżetowych j.s.t.
Świadczy to jednoznacznie
o słabości
kompetencyjnej powiatów i województw
samorządowych.
Jednym z najistotniejszych wskaźników tempa i możliwości rozwoju
j.s.t. jest
relacja ich wydatków bieżących do wydatków
majątkowych
. W 2002 r. wydatki bieżące wyniosły 83,7%, natomiast
wydatki majątkowe 16,3% ogółu wydatków budżetowych j.s.t. Dla
poszczególnych
szczebli
i rodzajów j.s.t. relacje te kształtowały się w 2002 r. następująco:
– gminy: wydatki bieżące - 82,6%, majątkowe - 17,4%
– powiaty: wydatki bieżące - 91,9%, majątkowe - 8,1%
– miasta na prawach powiatu; wydatki bieżące - 86,3%, majątkowe
- 13,7%
– województwa samorządowe: wydatki bieżące - 70,9%,
majątkowe
-
29,1%
– miasto stołeczne Warszawa: wydatki bieżące - 72,2%, majątkowe
- 27,8%
Największą cześć wydatków na działalność
inwestycyjną
przeznaczały
województwa
samorządowe (29,1%), zaś najmniejszą powiaty
(8,1%), lecz te jako jedyne spośród wszystkich
j.s.t. wykazują tendencję wzrastającą tych
wydatków, które z kolei najwięcej spośród
wszystkich stopni samorządu przeznaczają na
działalność
bieżącą
(wynagrodzenia
i
pochodne),
co
związane
jest
z finansowaniem z ich budżetów pracochłonnej
działalności placówek oświatowych, urzędów
pracy oraz powiatowych inspekcji i straży.
Wysoki
wskaźnik
wydatków
majątkowych
województw samorządowych jest z kolei w pełni
zgodny
z
podstawowymi
zadaniami
województwa, które mają dążyć do pobudzania
rozwoju
regionalnego
i
gospodarczego.
Niepokojące jest natomiast powolne, lecz
systematyczne
obniżanie
się
wskaźnika
wydatków majątkowych w budżetach gmin i
znaczne
pogłębienie
się
tej
tendencji
w ostatnich trzech latach (w 1997 r. - 23,9%, w
1998 r. - 23,1%, w 1999 r. - 22%, w 2000 r. -
20,8%,
w 2002 r. - 17,4%).
Dziękuję za uwagę